P. OVIDII NASONIS - METAMORPHOSEON LIBER XIV

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV XV

0

Iāmquĕ Gĭgāntēīs īniēctām faūcĭbŭs Aētnēn

ārvăquĕ Cŷclōpūm, quīd rāstră, quĭd ūsŭs ărātrī

nēscĭă nēc quīcquām iūnctīs dēbēntĭă būbūs

līquĕrăt Eūbŏĭcūs tŭmĭdārūm cūltŏr ăquārūm

līquĕrăt ēt Zānclēn ādvērsăquĕ moēnĭă Rhēgī5

nāvĭfrăgūmquĕ frĕtūm, gĕmĭnō quōd lītŏrĕ prēssūm

Aūsŏnĭaē Sĭcŭlaēquĕ tĕnēt cōnfīnĭă tērraē.

īndĕ mănū māgnā Tŷrrhēnă pĕr aēquŏră vēctūs

hērbĭfĕrōs ădĭīt cōllēs ātque ātrĭă Glaūcūs

sōlĕ sătaē Cīrcēs, vānārūm plēnă fĕrārūm.10

quām sĭmŭl āspēxīt, dīcta āccēptāquĕ sălūtĕ

"dīvă, dĕī mĭsĕrērĕ, prĕcōr; nām sōlă lĕvārĕ

tū pŏtĕs hūnc" dīxīt "vĭdĕār mŏdŏ dīgnĭŏr ēssĕ.

quāntă sĭt hērbārūm, Tītānĭ, pŏtēntĭă, nūllī

quām mĭhĭ cōgnĭtĭūs, quī sūm mūtātŭs ăb īllīs;15

nēvĕ mĕī nōn nōtă tĭbī sīt caūsă fŭrōrīs,

lītŏre ĭn Ītălĭcō, Mēssēnĭă moēnĭă cōntrā,

Scŷllă mĭhī vīsa ēst; pŭdŏr ēst prōmīssă prĕcēsquĕ

blāndĭtĭāsquĕ mĕās cōntēmptăquĕ vērbă rĕfērrĕ.

āt tū, sīve ălĭquōd rēgnum ēst īn cārmĭnĕ, cārmēn20

ōrĕ mŏvē sācrō; sīve ēxpūgnācĭŏr hērbāst,

ūtĕrĕ tēmptātīs ŏpĕrōsaē vīrĭbŭs hērbaē.

nēc mĕdĕārĕ mĭhī sānēsque haēc vūlnĕră māndō

fīnĕquĕ nīl ŏpŭs ēst; pārtēm fĕrăt īllă călōrīs.

āt Cīrcē (nĕque ĕnīm flāmmīs hăbĕt āptĭŭs ūllă25

tālĭbŭs īngĕnĭūm seū caūsa ēst hūiŭs ĭn īpsā,

seū Vĕnŭs īndĭcĭō făcĭt hōc ōffēnsă pătērnō)

tālĭă vērbă rĕfērt: "mĕlĭūs sĕquĕrērĕ vŏlēntēm

ōptāntēmque ĕădēm părĭlīquĕ cŭpīdĭnĕ cāptām.

dīgnŭs ĕrās ūltrō, pŏtĕrās cērtēquĕ, rŏgārī;30

ēt, sī spēm dĕdĕrīs, mĭhĭ crēdĕ, rŏgābĕrĭs ūltrō.

neū dŭbĭtēs ādsītquĕ tŭaē fīdūcĭă fōrmaē;

ēn ĕgŏ, cūm dĕă sīm, nĭtĭdī cūm fīlĭă Sōlīs,

grāmĭnĕ cūm tāntūm, tāntūm quŏquĕ cārmĭnĕ pōssīm,

ūt tŭă sīm, vŏvĕō. spērnēntēm spērnĕ, sĕquēntī35

rēddĕ vĭcēs ūnōquĕ dŭās ūlcīscĕrĕ fāctō".

tālĭă tēmptāntī: "prĭŭs" īnquĭt "ĭn aēquŏrĕ frōndēs

Glaūcŭs" ĕt īn sūmmīs nāscēntūr mōntĭbŭs ālgaē,

sōspĭtĕ quām Scŷllā nōstrī mūtēntŭr ămōrēs".

Īndīgnātă dĕa ēst; ēt laēdĕrĕ quātĕnŭs īpsūm40

nōn pŏtĕrāt nēc vēllĕt ămāns, īrāscĭtŭr īllī

quaē sĭbĭ praēlāta ēst; Vĕnĕrīsque ōffēnsă rĕpūlsā

prōtĭnŭs hōrrēndīs īnfāmĭă pābŭlă sūcīs

cōntĕrĭt ēt trītīs Hĕcătēĭă cārmĭnă mīscēt

caērŭlăque īndŭĭtūr vēlāmĭnă pērquĕ fĕrārūm45

āgmĕn ădūlāntūm mĕdĭā prōcēdĭt ăb aūlā

ōppŏsĭtūmquĕ pĕtēns cōntrā Zānclēĭă sāxă

Rhēgĭŏn īngrĕdĭtūr fērvēntēs aēstĭbŭs ūndās,

īn quĭbŭs ūt sŏlĭdā pōnīt vēstīgĭă tērrā

sūmmăquĕ dēcūrrīt pĕdĭbūs sŭpĕr aēquŏră sīccīs.50

pārvŭs ĕrāt gūrgēs, cūrvōs sĭnŭātŭs ĭn ārcūs,

grātă quĭēs Scŷllaē, quō sē rĕfĕrēbăt ăb aēstū

ēt mărĭs ēt caēlī, mĕdĭō cūm plūrĭmŭs ōrbĕ

sōl ĕrăt ēt mĭnĭmās ā vērtĭcĕ fēcĕrăt ūmbrās.

Hūnc dĕă praēvĭtĭāt pōrtēntĭfĭcīsquĕ vĕnēnīs55

īnquĭnăt; hīc prēssōs lătĭcēs rādīcĕ nŏcēntī

spārgĭt ĕt ōbscūrūm vērbōrum āmbāgĕ nŏvōrūm

tēr nŏvĭēns cārmēn măgĭcō dēmūrmŭrăt ōrĕ.

Scŷllă vĕnīt mĕdĭāquĕ tĕnūs dēscēndĕrăt ālvō,

cūm sŭă foēdārī lātrāntĭbŭs īnguĭnă mōnstrīs60

āspĭcĭt; āc prīmō crēdēns nōn cōrpŏrĭs īllās

ēssĕ sŭī pārtēs rĕfŭgītque ăbĭgītquĕ tĭmētquĕ

ōră prŏtērvă cănūm; sēd, quōs fŭgĭt, āttrăhĭt ūnā

ēt cōrpūs quaērēns fĕmŏrūm crūrūmquĕ pĕdūmquĕ

Cērbĕrĕōs rīctūs prō pārtĭbŭs īnvĕnĭt īllīs;65

stātquĕ cănūm răbĭē sūbiēctăquĕ tērgă fĕrārūm

īnguĭnĭbūs trūncīs ŭtĕrōque ēxstāntĕ cŏērcēt.

Flēvĭt ămāns Glaūcūs nĭmĭūmque hōstīlĭtĕr ūsaē

vīrĭbŭs hērbārūm fūgīt cōnūbĭă Cīrcēs.

Scŷllă lŏcō mānsīt, cūmque ēst dătă cōpĭă prīmūm,70

īn Cīrcēs ŏdĭūm sŏcĭīs spŏlĭāvĭt Ŭlīxēn;

mōx ĕădēm Teūcrās fŭĕrāt mērsūră cărīnās,

nī prĭŭs īn scŏpŭlūm, quī nūnc quŏquĕ sāxĕŭs ēxstāt,

trānsfōrmātă fŏrēt; scŏpŭlūm quŏquĕ nāvĭtă vītāt.

Hūnc ŭbĭ Trōiānaē rēmīs ăvĭdāmquĕ Chărŷbdīm75

ēvīcērĕ rătēs, cūm iām prŏpĕ lītŭs ădēssēnt

Aūsŏnĭūm, Lĭbўcās vēntō rĕfĕrūntŭr ăd ōrās.

ēxcĭpĭt Aēnēān īllīc ănĭmōquĕ dŏmōquĕ,

nōn bĕnĕ dīscĭdĭūm Phrўgĭī lātūră mărītī,

Sīdŏnĭs īnquĕ pўrā sācrī sŭb ĭmāgĭnĕ fāctā80

īncŭbŭīt fērrō dēcēptăquĕ dēcĭpĭt ōmnēs.

rūrsŭs hărēnōsaē fŭgĭēns nŏvă moēnĭă tērraē

ād sēdēmque Ĕrўcīs fīdūmquĕ rĕlātŭs Ăcēstēn,

sācrĭfĭcāt tŭmŭlūmquĕ sŭī gĕnĭtōrĭs hŏnōrāt,

quāsquĕ rătēs Īrīs Iūnōnĭă paēnĕ crĕmārāt,85

sōlvĭt ĕt Hīppŏtădaē rēgnūm tērrāsquĕ călēntī

sūlphŭrĕ fūmāntīs Ăchĕlōĭădūmquĕ rĕlīnquīt

Sīrēnūm scŏpŭlōs ōrbātăquĕ praēsĭdĕ pīnūs

Īnărĭmēn Prŏchўtēnquĕ lĕgīt stĕrĭlīquĕ lŏcātās

cōllĕ Pĭthēcūsās, hăbĭtāntūm nōmĭnĕ dīctās.90

quīppĕ dĕūm gĕnĭtōr, fraūdem ēt pēriūrĭă quōndām

Cērcōpum ēxōsūs gēntīsque ādmīssă dŏlōsaē,

īn dēfōrmĕ vĭrōs ănĭmāl mūtāvĭt, ŭt īdēm

dīssĭmĭlēs hŏmĭnī pōssēnt sĭmĭlēsquĕ vĭdērī;

mēmbrăquĕ cōntrāxīt nārēsque ā frōntĕ rĕsīmās95

cōntŭdĭt ēt rūgīs pĕrărāvĭt ănīlĭbŭs ōră

tōtăquĕ vēlātōs flāvēntī cōrpŏră vīllō

mīsĭt ĭn hās sēdēs; nēc nōn prĭŭs ābstŭlĭt ūsūm

vērbōrum ēt nātaē dīra īn pĕrĭūrĭă līnguaē;

pōssĕ quĕrī tāntūm raūcō strīdōrĕ rĕlīquīt.100

Hās ŭbĭ praētĕrĭīt ēt Pārthĕnŏpēĭă dēxtrā

moēnĭă dēsĕrŭīt, laēvā dē pārtĕ cănōrī

Aēŏlĭdaē tŭmŭlum ēt lŏcă fētă pălūstrĭbŭs ūndīs,

lītŏră Cūmārūm vīvācīsque āntră Sĭbŷllaē

īntrăt ĕt ūt mānēs vĕnĭāt pĕr Ăvērnă pătērnōs105

ōrăt; ăt īllă dĭū vūltūm tēllūrĕ mŏrātūm

ērēxīt tāndēmquĕ dĕō fŭrĭbūndă rĕcēptō

"māgnă pĕtīs", dīxīt "vīr fāctīs māxĭmĕ, cūiūs

dēxtĕră pēr fērrum ēst, pĭĕtās spēctātă pĕr īgnēs.

pōnĕ tămēn, Trōiānĕ, mĕtūm; pŏtĭērĕ pĕtītīs110

Ēlўsĭāsquĕ dŏmōs ēt rēgnă nŏvīssĭmă mūndī

mē dŭcĕ cōgnōscēs sĭmŭlācrăquĕ cāră părēntīs

īnvĭă vīrtūtī nūlla ēst vĭă" dīxĭt ĕt aūrō

fūlgēntēm rāmum īn sīlvā Iūnōnĭs Ăvērnaē

mōnstrāvīt iūssītquĕ sŭō dīvēllĕrĕ trūncō.115

pārŭĭt Aēnēās, ēt fōrmīdābĭlĭs Ōrcī

vīdĭt ŏpēs ătăvōsquĕ sŭōs ūmbrāmquĕ sĕnīlēm

māgnănĭmi Ānchīsaē; dĭdĭcīt quŏquĕ iūră lŏcōrūm,

quaēquĕ nŏvīs ēssēnt ădĕūndă pĕrīcŭlă bēllīs.

īndĕ fĕrēns lāssōs ādvērsō trāmĭtĕ pāssūs,120

cūm dŭcĕ Cūmaēā mōllīt sērmōnĕ lăbōrēm.

Dūmque ĭtĕr hōrrēndūm pĕr ŏpācă crĕpūscŭlă cārpīt

"seū dĕă tū praēsēns, seū dīs grātīssĭmă", dīxīt

"nūmĭnĭs īnstăr ĕrīs sēmpēr mĭhĭ mēquĕ fătēbōr

mūnĕrĭs ēssĕ tŭī, quaē mē lŏcă mōrtĭs ădīrĕ,125

quaē lŏcă mē vīsaē vŏlŭīsti ēvādĕrĕ mōrtīs;

prō quĭbŭs āĕrĭās mĕrĭtīs ēvēctŭs ăd aūrās

tēmplă tĭbī stătŭām, trĭbŭām tĭbĭ tūrĭs hŏnōrēs.

rēspĭcĭt hūnc vātēs ēt sūspīrātĭbŭs haūstīs:

"nēc dĕă sūm", dīxīt "nēc sācrī tūrĭs hŏnōrĕ130

hūmānūm dīgnārĕ căpūt; neū nēscĭŭs ērrēs,

lūx aētērnă mĭhī cărĭtūrăquĕ fīnĕ dăbātūr,

sī mĕă vīrgĭnĭtās Phoēbō pătŭīssĕt ămāntī".

dūm tămĕn hānc spērāt dūm praēcōrrūmpĕrĕ dōnīs

mē cŭpĭt, "ēlĭge," ăīt "vīrgō Cūmaēă, quĭd ōptēs135

ōptātīs pŏtĭērĕ tŭīs". ĕgŏ pūlvĕrĭs haūstī

ōstēndī cŭmŭlūm; quŏt hăbērēt cōrpŏră pūlvīs,

tōt mĭhĭ nātālēs cōntīngĕrĕ vānă rŏgāvī;

ēxcĭdĭt, ūt pĕtĕrēm iŭvĕnēs quŏquĕ prōtĭnŭs ānnōs.

hōs tămĕn īllĕ mĭhī dăbăt aētērnāmquĕ iŭvēntām,140

sī Vĕnĕrēm pătĕrēr; cōntēmptō mūnĕrĕ Phoēbī

īnnŭbă pērmănĕō; sēd iām fēlīcĭŏr aētās

tērgă dĕdīt trĕmŭlōquĕ grădū vĕnĭt aēgră sĕnēctūs,

quaē pătĭēndă dĭu ēst; nām iām mĭhĭ saēcŭlă sēptēm

āctă vĭdēs; sŭpĕrēst, nŭmĕrōs ūt pūlvĕrĭs aēquēm,145

tēr cēntūm mēssēs, tēr cēntūm mūstă vĭdērĕ.

tēmpŭs ĕrīt, cūm dē tāntō mē cōrpŏrĕ pārvām

lōngă dĭēs făcĭēt cōnsūmptăquĕ mēmbră sĕnēctā

ād mĭnĭmūm rĕdĭgēntŭr ŏnūs; nĕc ămātă vĭdēbōr

nēc plăcŭīssĕ dĕō; Phoēbūs quŏquĕ fōrsĭtăn īpsĕ150

vēl nōn cōgnōscēt, vēl dīlēxīssĕ nĕgābīt;

ūsque ădĕō mūtātă fĕrār; nūllīquĕ vĭdēndă,

vōcĕ tămēn nōscār; vōcēm mĭhĭ fātă rĕlīnquēnt.

Tālĭă cōnvēxūm pĕr ĭtēr mĕmŏrāntĕ Sĭbŷllā,

sēdĭbŭs Eūbŏĭcām Stўgĭīs ēmērgĭt ĭn ūrbēm155

Trōĭŭs Aēnēās; sācrīsque ēx mōrĕ lĭtātīs,

lītŏra ădīt nōndūm nūtrīcĭs hăbēntĭă nōmēn.

hīc quŏquĕ sūbstĭtĕrāt pōst taēdĭă lōngă lăbōrūm

Nērĭtĭūs Măcăreūs, cŏmĕs ēxpĕrĭēntĭs Ŭlīxeī;

dēsērtūm quōndām mĕdĭīs sūb rūpĭbŭs Aētnaē160

nōscĭt Ăchaēmĕnĭdēn īnprōvīsōquĕ rĕpērtūm

vīvĕrĕ mīrātūs: "quī tē cāsūsvĕ dĕūsvĕ

sērvăt, Ăchaēmĕnĭdē? cūr" īnquīt "bārbără Grāiūm

prōră vĕhīt? pĕtĭtūr vēstrā quaē tērră cărīnā"?

tālĭă quaērēntī iām nōn hīrsūtŭs ămīctū,165

iām sŭŭs ēt spīnīs cōnsērtō tēgmĭnĕ nūllīs,

fātŭr Ăchaēmĕnĭdēs: "ĭtĕrūm Pŏlўphēmŏn ĕt īllōs

āspĭcĭām flŭĭdōs hūmānō sānguĭnĕ rīctūs,

hāc mĭhĭ sī pŏtĭōr dŏmŭs ēst Ĭthăcīquĕ cărīnā,

sī mĭnŭs Aēnēān vĕnĕrōr gĕnĭtōrĕ; nĕc ūmquām170

ēssĕ sătīs pŏtĕrō, praēstēm lĭcĕt ōmnĭă, grātūs.

quōd lŏquŏr ēt spīrō caēlūmque ēt sīdĕră sōlīs

rēspĭcĭō, pōssīmne īngrātŭs ĕt īmpĭŭs ēssĕ?

īllĕ dĕdīt, quōd nōn ănĭma haēc Cŷclōpĭs ĭn ōră

vēnĭt; ĕt, ūt iām nūnc lūmēn vītālĕ rĕlīnquām,175

aūt tŭmŭlo aūt cērtē nōn īllā cōndăr ĭn ālvō.

quīd mĭhĭ tūnc ănĭmī, nĭsĭ sī tĭmŏr ābstŭlĭt ōmnēm

sēnsum ănĭmūmquĕ, fŭīt, cūm vōs pĕtĕre āltă rĕlīctūs

aēquŏră cōnspēxī? Vŏlŭi īnclāmārĕ, sĕd hōstī

prōdĕrĕ mē tĭmŭī; vēstraē quŏquĕ clāmŏr Ŭlīxīs180

paēnĕ rătī nŏcŭīt. vīdī, cūm mōntĕ rĕvōlsūm

īmmānēm scŏpŭlūm mĕdĭās pērmīsĭt ĭn ūndās;

vīdi ĭtĕrūm vĕlŭtī tōrmēntī vīrĭbŭs āctă

vāstă Gĭgāntēō iăcŭlāntēm sāxă lăcērtō

ēt, nē dēprĭmĕrēt flūctūs vēntūsvĕ cărīnām,185

pērtĭmŭī iām mē nōn ēsse ōblītŭs ĭn īllā.

ūt vērō fŭgă vōs ăb ăcērbā mōrtĕ rĕdūxīt,

īllĕ quĭdēm tōtām gĕmĕbūndŭs ŏbāmbŭlăt Aētnām

praētēmptātquĕ mănū sīlvās ēt lūmĭnĭs ōrbūs

rūpĭbŭs īncūrsāt foēdātăquĕ brācchĭă tābō190

īn mărĕ prōtēndēns gēntem ēxsēcrātŭr Ăchīvām

ātque ăĭt: "ō sī quīs rĕfĕrāt mĭhĭ cāsŭs Ŭlīxēn,

aūt ălĭquem ē sŏcĭīs, īn quēm mĕă saēvĭăt īră,

vīscĕră cūiŭs ĕdām, cūiūs vīvēntĭă dēxtrā

mēmbră mĕā lănĭēm, cūiūs mĭhĭ sānguĭs ĭnūndēt195

gūttŭr ĕt ēlīsī trĕpĭdēnt sūb dēntĭbŭs ārtūs,

quām nūllum aūt lĕvĕ sīt dāmnūm mĭhĭ lūcĭs ădēmptaē"!

haēc ēt plūră fĕrōx; mē lūrĭdŭs ōccŭpăt hōrrōr

spēctāntēm vūltūs ĕtĭāmnūm caēdĕ mădēntēs

crūdēlēsquĕ mănūs ĕt ĭnānēm lūmĭnĭs ōrbēm200

mēmbrăque, ĕt hūmānō cōncrētām sānguĭnĕ bārbām.

mōrs ĕrăt ānte ŏcŭlōs, mĭnĭmūm tămĕn īllă mălōrūm;

ēt iām prēnsūrūm, iām nūnc mĕă vīscĕră rēbār

īn sŭă mērsūrūm; mēntīque haērēbăt ĭmāgŏ

tēmpŏrĭs īllīūs, quō vīdī bīnă mĕōrūm205

tēr quătĕr āfflīgī sŏcĭōrūm cōrpŏră tērraē,

cūm sŭpĕr īpsĕ iăcēns hīrsūtī mōrĕ lĕōnīs

vīscĕrăque ēt cārnēs cūmque ālbīs ōssă mĕdūllīs

sēmiănĭmēsque ārtūs ăvĭdām cōndēbăt ĭn ālvūm.

mē trĕmŏr īnvāsīt; stābām sĭnĕ sānguĭnĕ maēstūs210

māndēntēmquĕ vĭdēns ēiēctāntēmquĕ crŭēntās

ōrĕ dăpēs ēt frūstă mĕrō glŏmĕrātă vŏmēntēm,

tālĭă fīngēbām mĭsĕrō mĭhĭ fātă părārī;

pērquĕ dĭēs mūltōs lătĭtāns ōmnēmquĕ trĕmīscēns

ād strĕpĭtūm mōrtēmquĕ tĭmēns cŭpĭdūsquĕ mŏrīrī,215

glāndĕ fămēm pēllēns ēt mīxtā frōndĭbŭs hērbā,

sōlŭs, ĭnōps, ēxspēs, lētō poēnaēquĕ rĕlīctūs,

hānc prŏcŭl āspēxī lōngō pōst tēmpŏrĕ nāvēm

ōrāvīquĕ fŭgām gēstu ād lītūsquĕ cŭcūrrī

ēt mōvī; Grāiūmquĕ rătīs Trōiānă rĕcēpīt.220

tū quŏquĕ pāndĕ tŭōs, cŏmĭtūm grātīssĭmĕ, cāsūs

ēt dŭcĭs ēt tūrbaē quaē tēcum ēst crēdĭtă pōntō.

Aēŏlŏn īllĕ rĕfērt Tūscō rēgnārĕ prŏfūndō,

Aēŏlŏn Hīppŏtădēn, cŏhĭbēntēm cārcĕrĕ vēntōs

quōs bŏvĭs īnclūsōs tērgō, mĕmŏrābĭlĕ mūnūs,225

Dūlĭchĭūm sūmpsīssĕ dŭcēm flātūquĕ sĕcūndō

lūcĭbŭs īssĕ nŏvem ēt tērram āspēxīssĕ pĕtītām

prōxĭmă pōst nōnām cūm sēse aūrōră mŏvērēt,

īnvĭdĭā sŏcĭōs praēdaēquĕ cŭpīdĭnĕ vīctōs

ēssĕ rătōs aūrūm, dēmpsīssĕ lĭgāmĭnă vēntīs;230

cūm quĭbŭs īssĕ rĕtrō, pēr quās mŏdŏ vēnĕrăt ūndās,

Aēŏlĭīquĕ rătēm pōrtūs rĕpĕtīssĕ tўrānnī.

īndĕ Lămī vĕtĕrēm Laēstrŷgŏnĭs" īnquĭt "ĭn ūrbēm

vēnĭmŭs; Āntĭphătēs tērrā rēgnābăt ĭn īllā.

mīssŭs ăd hūnc ĕgŏ sūm, nŭmĕrō cŏmĭtāntĕ dŭōrūm;235

vīxquĕ fŭgā quaēsītă sălūs cŏmĭtīquĕ mĭhīquĕ;

tērtĭŭs ē nōbīs Laēstrŷgŏnĭs īmpĭă tīnxīt

ōră crŭōrĕ sŭō. fŭgĭēntĭbŭs īnstăt ĕt āgmēn

cōncĭtăt Āntĭphătēs; cŏĕūnt ēt sāxă trăbēsquĕ

cōnĭcĭūnt mērgūntquĕ vĭrōs mērgūntquĕ cărīnās.240

ūnă tămēn, quaē nōs īpsūmquĕ vĕhēbăt Ŭlīxēn,

ēffŭgĭt; āmīssā sŏcĭōrūm pārtĕ dŏlēntēs

mūltăquĕ cōnquēstī tērrīs āllābĭmŭr īllīs

quās prŏcŭl hīnc cērnīs; prŏcŭl hīnc, mĭhĭ crēdĕ, vĭdēndās

īnsŭlă, vīsă mĭhī; tūque, ō iūstīssĭmĕ Trōūm,245

nātĕ dĕā (nĕque ĕnīm fīnītō Mārtĕ vŏcāndūs

hōstĭs ĕs, Aēnēā) mŏnĕō, fŭgĕ lītŏră Cīrcēs.

nōs quŏquĕ Cīrcaēō rĕlĭgāta īn lītŏrĕ pīnū,

Āntĭphătaē mĕmŏrēs īnmānsuētīquĕ Cўclōpīs,

īrĕ nĕgābāmūs; sēd tēcta īgnōtă sŭbīrĕ250

sōrtĕ sŭmūs lēctī; sōrs mē fīdūmquĕ Pŏlītēn

Eūrўlŏchūmquĕ sĭmūl nĭmĭīque Ēlpēnŏră vīnī

bīsquĕ nŏvēm sŏcĭōs Cīrcaēa ād moēnĭă mīsīt.

quaē sĭmŭl āttĭgĭmūs stĕtĭmūsque īn līmĭnĕ tēctī,

mīllĕ lŭpī mīxtīquĕ lŭpīs ūrsīquĕ lĕaēquĕ255

ōccūrsū fēcērĕ mĕtūm; sēd nūllă tĭmēndă,

nūllăque ĕrāt nōstrō fāctūra īn cōrpŏrĕ vūlnūs:

quīn ĕtĭām blāndās mōvērĕ pĕr āĕră caūdās

nōstrăque ădūlāntēs cŏmĭtānt vēstīgĭă, dōnēc

ēxcĭpĭūnt fămŭlaē pērque ātrĭă mārmŏrĕ tēctă260

ād dŏmĭnām dūcūnt. pūlchrō sĕdĕt īllă rĕcēssū

sōllēmnī sŏlĭō pāllāmque īndūtă nĭtēntēm

īnsŭpĕr aūrātō cīrcūmvēlātŭr ămīctū.

Nērĕĭdēs nŷmphaēquĕ sĭmūl, quaē vēllĕră mōtīs

nūllă trăhūnt dĭgĭtīs nēc fīlă sĕquēntĭă dūcūnt,265

grāmĭnă dīspōnūnt spārsōsquĕ sĭne ōrdĭnĕ flōrēs

sēcērnūnt călăthīs vărĭāsquĕ cŏlōrĭbŭs hērbās.

īpsă, quŏd haē făcĭūnt, ŏpŭs ēxĭgĭt; īpsă, quĭs ūsūs

quōquĕ sĭt īn fŏlĭō, quaē sīt cōncōrdĭă mīxtīs,

nōvĭt ĕt ādvērtēns pēnsās ēxāmĭnăt hērbās.270

Haēc ŭbĭ nōs vīdīt, dīcta āccēptāquĕ sălūtĕ,

dīffūdīt vūltūs ēt rēddĭdĭt ōmĭnă vōcĕ;

nēc mŏră, mīscērī tōstī iŭbĕt hōrdĕă grānī

mēllăquĕ vīmquĕ mĕrī cūm lāctĕ cŏāgŭlă pāssō,

quīquĕ sŭb hāc lătĕānt fūrtīm dūlcēdĭnĕ, sūcōs275

ādĭcĭt. āccĭpĭmūs sācrā dătă pōcŭlă dēxtrā.

quaē sĭmŭl ārēntī sĭtĭēntēs haūsĭmŭs ōrĕ

ēt tĕtĭgīt sūmmōs vīrgā dĕă dīră căpīllōs,

(ēt pŭdĕt ēt rĕfĕrām) saētīs hōrrēscĕrĕ coēpī,

nēc iām pōssĕ lŏquī prō vērbīs ēdĕrĕ raūcūm280

mūrmŭr ĕt īn tērrām tōtō prōcūmbĕrĕ vūltū;

ōsquĕ mĕūm sēnsī pāndo ōccāllēscĕrĕ rōstrō,

cōllă tŭmērĕ tŏrīs ēt, quā mŏdŏ pōcŭlă pārtĕ

sūmptă mĭhī fŭĕrānt, īllā vēstīgĭă fēcī;

cūmque ĕădēm pāssīs (tāntūm mĕdĭcāmĭnă pōssūnt!)285

claūdŏr hărā; sōlūmquĕ sŭīs cărŭīssĕ fĭgūrā

vīdĭmŭs Eūrўlŏchūm; sōlūs dătă pōcŭlă fūgīt.

quaē nĭsĭ vītāssēt, pĕcŏrīs pārs ūnă mănērēm

nūnc quŏquĕ saētĭgĕrī, nēc tāntaē clādĭs ăb īllō

cērtĭŏr ād Cīrcēn ūltōr vēnīssĕt Ŭlīxēs.290

pācĭfĕr huīc dĕdĕrāt flōrēm Cŷllēnĭŭs ālbūm

mōlў vŏcānt sŭpĕrī; nīgrā rādīcĕ tĕnētūr.

tūtŭs ĕō mŏnĭtīsquĕ sĭmūl caēlēstĭbŭs īntrāt

īllĕ dŏmūm Cīrcēs ĕt ăd īnsĭdĭōsă vŏcātūs

pōcŭlă, cōnāntēm vīrgā mūlcērĕ căpīllōs295

rēppŭlĭt ēt strīctō păvĭdām dētērrŭĭt ēnsĕ.

īndĕ fĭdēs dēxtraēquĕ dătaē; thălămōquĕ rĕcēptūs

cōniŭgĭī dōtēm sŏcĭōrūm cōrpŏră pōscīt.

spārgĭmŭr īgnōtaē sūcīs mĕlĭōrĭbŭs hērbaē

pērcŭtĭmūrquĕ căpūt cōnvērsaē vērbĕrĕ vīrgaē300

vērbăquĕ dīcūntūr dīctīs cōntrārĭă vērbīs;

quō măgĭs īllă cănīt, măgĭs hōc tēllūrĕ lĕvātī

ērĭgĭmūr saētaēquĕ cădūnt bĭfĭdōsquĕ rĕlīnquīt

rīmă pĕdēs rĕdĕūnt ŭmĕri ēt sūbiēctă lăcērtīs

brācchĭă sūnt; flēntēm flēntēs āmplēctĭmŭr īpsī305

haērēmūsquĕ dŭcīs cōllō; nēc vērbă lŏcūtī

ūllă prĭōră sŭmūs quām nōs tēstāntĭă grātōs.

ānnŭă nōs īllīc tĕnŭīt mŏră mūltăquĕ praēsēns

tēmpŏrĕ tām lōngō vīdī, mūlta aūrĭbŭs haūsī,

hōc quŏquĕ cūm mūltīs, quōd clām mĭhĭ rēttŭlĭt ūnā310

quāttŭŏr ē fămŭlīs ād tālĭă sācră părātīs.

cūm dŭcĕ nāmquĕ mĕō Cīrcē dūm sōlă mŏrātūr,

īllă mĭhī nĭvĕō fāctūm dē mārmŏrĕ sīgnūm

ōstēndīt iŭvĕnālĕ, gĕrēns īn vērtĭcĕ pīcūm,

aēdĕ săcrā pŏsĭtūm mūltīsque īnsīgnĕ cŏrōnīs.315

quīs fŏrĕt ēt quārē sācrā cŏlĕrētŭr ĭn aēdĕ,

cūr hānc fērrĕt ăvēm, quaērēnti ēt scīrĕ vŏlēntī

"āccĭpe", ăīt "Măcăreū, dŏmĭnaēquĕ pŏtēntĭă quaē sīt,

hīnc quŏquĕ dīscĕ mĕaē; tū dīctīs ādĭcĕ mēntēm.

pīcŭs ĭn Aūsŏnĭīs, prōlēs Sātūrnĭă, tērrīs320

rēx fŭĭt, ūtĭlĭūm bēllō stŭdĭōsŭs ĕquōrūm.

fōrmă vĭrō, quām cērnĭs, ĕrāt; lĭcĕt īpsĕ dĕcōrēm

āspĭcĭās fīctāquĕ prŏbēs ăb ĭmāgĭnĕ vērām.

pār ănĭmūs fōrmaē; nĕc ădhūc spēctāssĕ pĕr ānnōs

quīnquēnnēm pŏtĕrāt Grāiā quătĕr Ēlĭdĕ pūgnām.325

īllĕ sŭōs drўădās Lătĭīs īn mōntĭbŭs ōrtās

vērtĕrăt īn vūltūs, īllūm fōntānă pĕtēbānt

nūmĭnă, nāĭădēs, quās Ālbŭlă quāsquĕ Nŭmīcī,

quās Ănĭēnĭs ăquaē cūrsūquĕ brĕvīssĭmŭs Ālmō

Nārvĕ tŭlīt praēcēps ĕt ŏpācaē Fārfărŭs ūmbraē,330

quaēquĕ cŏlūnt Scўthĭcaē stāgnūm nĕmŏrālĕ Dĭānaē

fīnĭtĭmōsquĕ lăcūs; sprētīs tămĕn ōmnĭbŭs, ūnām

īllĕ cŏlīt nŷmphēn, quām quōndam īn cōllĕ Pălātī

dīcĭtŭr āncĭpĭtī pĕpĕrīssĕ Vĕnīlĭă Iānō.

haēc ŭbĭ nūbĭlĭbūs prīmūm mātūrŭĭt ānnīs,335

praēpŏsĭtō cūnctīs Laūrēntī trādĭtă Pīcōst,

rāră quĭdēm făcĭē, sēd rārĭŏr ārtĕ cănēndī,

ūndĕ Cănēns dīcta ēst; sīlvās ēt sāxă mŏvērĕ

ēt mūlcērĕ fĕrās ēt flūmĭnă lōngă mŏrārī

ōrĕ sŭō vŏlŭcrēsquĕ văgās rĕtĭnērĕ sŏlēbāt.340

quaē dūm fēmĭnĕā mŏdŭlātūr cārmĭnă vōcĕ,

ēxĭĕrāt tēctō Laūrēntīs Pīcŭs ĭn āgrōs,

īndĭgĕnās fīxūrŭs ăprōs, tērgūmquĕ prĕmēbāt

ācrĭs ĕquī laēvāque hāstīlĭă bīnă fĕrēbāt,

Poēnĭcĕām fūlvō chlămўdēm cōntrāctŭs ăb aūrō.345

vēnĕrăt īn sīlvās ēt fīlĭă Sōlĭs ĕāsdēm,

ūtquĕ nŏvās lĕgĕrēt fēcūndīs cōllĭbŭs hērbās,

nōmĭnĕ dīctă sŭō Cīrcaēă rĕlīquĕrăt ārvă.

quaē sĭmŭl āc iŭvĕnēm, vīrgūltīs ābdĭtă, vīdīt,

ōbstĭpŭīt; cĕcĭdērĕ mănū, quās lēgĕrăt, hērbaē350

flāmmăquĕ pēr tōtās vīsa ēst ērrārĕ mĕdūllās.

ūt prīmūm vălĭdō mēntēm cōllēgĭt ăb aēstū,

quīd cŭpĕrēt, fāssūră fŭīt; nē pōssĕt ădīrĕ,

cūrsŭs ĕquī fēcīt cīrcūmfūsūsquĕ sătēllēs.

"nōn" ăĭt "ēffŭgĭēs, vēntō răpĭārĕ lĭcēbīt,355

sī mŏdŏ mē nōvī, sī nōn ēvānŭĭt ōmnīs

hērbārūm vīrtūs ēt nōn mĕă cārmĭnă fāllūnt".

dīcĭt ĕt ēffĭgĭēm nūllō cūm cōrpŏrĕ fālsī

fīnxĭt ăprī praētērque ŏcŭlōs trānscūrrĕrĕ rēgīs

iūssĭt ĕt īn dēnsūm trăbĭbūs nĕmŭs īrĕ vĭdērī,360

plūrĭmă quā sīlva ēst ĕt ĕquō lŏcă pērvĭă nōn sūnt.

haūd mŏră, cōntĭnŭō praēdaē pĕtĭt īnscĭŭs ūmbrām

pīcŭs ĕquīquĕ cĕlēr spūmāntĭă tērgă rĕlīnquīt

spēmquĕ sĕquēns vānām sīlvā pĕdĕs ērrăt ĭn āltā.

cōncĭpĭt īllă prĕcēs ēt vērbă prĕcāntĭă dīcīt.365

īgnōtōsquĕ dĕōs īgnōtō cārmĭne ădōrāt,

quō sŏlĕt ēt nĭvĕaē vūltūm cōnfūndĕrĕ Lūnaē

ēt pătrĭō căpĭtī bĭbŭlās sūbtēxĕrĕ nūbēs.

tūm quŏquĕ cāntātō dēnsētūr cārmĭnĕ caēlūm

ēt nĕbŭlās ēxhālăt hŭmūs caēcīsquĕ văgāntūr370

līmĭtĭbūs cŏmĭtēs ĕt ăbēst cūstōdĭă rēgīs.

nāctă lŏcūm tēmpūsquĕ: "pĕr, ō, tŭă lūmĭnă", dīxīt

"quaē mĕă cēpērūnt, pērque hānc, pūlchērrĭmĕ, fōrmām,

quaē făcĭt, ūt sūpplēx tĭbĭ sīm dĕă, cōnsŭlĕ nōstrīs

īgnĭbŭs ēt sŏcĕrūm, quī pērvĭdĕt ōmnĭă, Sōlēm375

āccĭpĕ, nēc dūrūs Tītānĭdă dēspĭcĕ Cīrcēn".

dīxĕrăt; īllĕ fĕrōx īpsāmquĕ prĕcēsquĕ rĕlīnquīt

ēt: "quaēcūmque ĕs". ăīt "nōn sūm tŭŭs; āltĕră cāptūm

mē tĕnĕt ēt tĕnĕāt pēr lōngūm, cōmprĕcŏr, aēvūm.

nēc Vĕnĕre ēxtērnā sŏcĭālĭă foēdĕră laēdām,380

dūm mĭhĭ Iānĭgĕnām sērvābūnt fātă Cănēntēm".

saēpĕ rĕtēmptātīs prĕcĭbūs Tītānĭă frūstrā

"nōn īmpūnĕ fĕrēs, nĕque" ăīt "rēddērĕ Cănēntī;

laēsăquĕ quīd făcĭāt, quĭd ămāns, quīd fēmĭnă, dīscēs

rēbŭs", ăīt "sĕd ămāns ēt laēsa ēt fēmĭnă Cīrcē.385

tūm bĭs ăd ōccāsūs, bīs sē cōnvērtĭt ăd ōrtūs,

tēr iŭvĕnēm băcŭlō tĕtĭgīt, trĭă cārmĭnă dīxīt.

īllĕ fŭgīt, sēd sē sŏlĭtō vēlōcĭŭs īpsĕ

cūrrĕrĕ mīrātūr; pēnnās īn cōrpŏrĕ vīdīt,

sēquĕ nŏvām sŭbĭtō Lătĭīs āccēdĕrĕ sīlvīs390

īndīgnātŭs ăvēm, dūrō fĕră rōbŏră rōstrō

fīgĭt ĕt īrātūs lōngīs dāt vūlnĕră rāmīs.

pūrpŭrĕūm chlămўdīs pēnnaē trāxērĕ cŏlōrēm,

fībŭlă quōd fŭĕrāt vēstēmquĕ mŏmōrdĕrăt aūrūm,

plūmă fĭt ēt fūlvō cērvīx praēcīngĭtŭr aūrō,395

nēc quīcquam āntīquūm Pīcō nĭsĭ nōmĭnă rēstānt.

Īntĕrĕā cŏmĭtēs, clāmātō saēpĕ pĕr āgrōs

nēquīquām Pīcō nūllāque īn pārtĕ rĕpērtō,

īnvĕnĭūnt Cīrcēn (nām iām tĕnŭāvĕrăt aūrās

pāssăque ĕrāt nĕbŭlās vēntīs āc sōlĕ rĕclūdī)400

crīmĭnĭbūsquĕ prĕmūnt vērīs rēgēmquĕ rĕpōscūnt

vīmquĕ fĕrūnt saēvīsquĕ părānt īncēssĕrĕ tēlīs.

īllă nŏcēns spārgīt vīrūs sūcōsquĕ vĕnēnī

ēt Nōctēm Nōctīsquĕ dĕōs Ĕrĕbūmquĕ Chăōsquĕ

cōnvŏcăt ēt lōngīs Hĕcătēn ŭlŭlātĭbŭs ōrāt.405

ēxsĭlŭērĕ lŏcō (dīctū mīrābĭlĕ) sīlvaē,

īngĕmŭītquĕ sŏlūm vīcīnăquĕ pāllŭĭt ārbōr

spārsăquĕ sānguĭnĕīs mădŭērūnt pābŭlă gūttīs

ēt lăpĭdēs vīsī mūgītūs ēdĕrĕ raūcōs

ēt lātrārĕ cănēs ĕt hŭmūs sērpēntĭbŭs ātrīs410

squālēre ēt tĕnŭēs ănĭmaē vŏlĭtārĕ vĭdēntūr.

āttŏnĭtūm mōnstrīs vūlgūs păvĕt; īllă păvēntīs

ōră vĕnēnātā tĕtĭgīt mīrāntĭă vīrgā,

cūiŭs ăb āttāctū vărĭārūm mōnstră fĕrārūm

īn iŭvĕnēs vĕnĭūnt; nūllī sŭă mānsĭt ĭmāgŏ.415

spārsĕrăt ōccĭdŭūs Tārtēssĭă lītŏră Phoēbūs

ēt frūstrā cōniūnx ŏcŭlīs ănĭmōquĕ Cănēntīs

ēxspēctātŭs ĕrāt; fămŭlī pŏpŭlūsquĕ pĕr ōmnēs

dīscūrrūnt sīlvās ātque ōbvĭă lūmĭnă pōrtānt.

nēc sătĭs ēst nŷmphaē flēre ēt lăcĕrārĕ căpīllōs420

ēt dărĕ plāngōrēm; făcĭt haēc tămĕn ōmnĭă sēquĕ

prōrĭpĭt āc Lătĭōs ērrāt vēsānă pĕr āgrōs.

sēx īllām nōctēs, tŏtĭdēm rĕdĕūntĭă sōlīs

lūmĭnă vīdērūnt ĭnŏpēm sōmnīquĕ cĭbīquĕ

pēr iŭgă, pēr vāllēs, quā fōrs dūcēbăt, ĕūntēm.425

ūltĭmŭs āspēxīt Thŷbrīs lūctūquĕ vĭāquĕ

fēssam ēt iām lōngā pōnēntēm cōrpŏră rīpā.

īllīc cūm lăcrĭmīs īpsō mŏdŭlātă dŏlōrĕ

vērbă sŏnō tĕnŭī maērēns fūndēbăt, ŭt ōlīm

cārmĭnă iām mŏrĭēns cănĭt ēxsĕquĭālĭă cŷgnūs.430

lūctĭbŭs ēxtrēmīs tĕnŭēs lĭquĕfāctă mĕdūllās

tābŭĭt īnquĕ lĕvēs paūlātim ēvānŭĭt aūrās.

fāmă tămēn sīgnātă lŏco ēst, quēm rītĕ Cănēntēm

nōmĭnĕ dē nŷmphaē vĕtĕrēs dīxērĕ Cămēnaē".

tālĭă mūltă mĭhī lōngūm nārrātă pĕr ānnūm435

vīsăquĕ sūnt; rĕsĭdēs ēt dēsuētūdĭnĕ tārdī

rūrsŭs ĭnīrĕ frĕtūm, rūrsūs dărĕ vēlă iŭbēmūr;

āncĭpĭtēsquĕ vĭās ĕt ĭtēr Tītānĭă vāstūm

dīxĕrăt ēt saēvī rēstārĕ pĕrīcŭlă pōntī.

pērtĭmŭī, fătĕōr, nāctūsque hōc lītŭs ădhaēsī.440

Fīnĭĕrāt Măcăreūs; ūrnāque Aēnēĭă nūtrīx

cōndĭtă mārmŏrĕō tŭmŭlō brĕvĕ cārmĕn hăbēbāt;

"hīc mē Cāiētām nōtaē pĭĕtātĭs ălūmnūs

ērēptam Ārgŏlĭcō, quō dēbŭĭt, īgnĕ crĕmāvīt.

sōlvĭtŭr hērbōsō rĕlĭgātŭs ăb āggĕrĕ fūnīs445

ēt prŏcŭl īnsĭdĭās īnfāmātaēquĕ rĕlīnquūnt

tēctă dĕaē lūcōsquĕ pĕtūnt, ŭbĭ nūbĭlŭs ūmbrā

īn mărĕ cūm flāvā prōrūmpīt Thŷbrĭs hărēnā

faūnĭgĕnaēquĕ dŏmō pŏtĭtūr nātāquĕ Lătīnī,

nōn sĭnĕ Mārtĕ tămēn; bēllūm cūm gēntĕ fĕrōcī450

sūscĭpĭtūr, pāctāquĕ fŭrīt prō cōniŭgĕ Tūrnūs.

cōncūrrīt Lătĭō Tŷrrhēnĭă tōtă dĭūquĕ

ārdŭă sōllĭcĭtīs vīctōrĭă quaērĭtŭr ārmīs.

Aūgĕt ŭtērquĕ sŭās ēxtērnō rōbŏrĕ vīrēs

ēt mūltī Rŭtŭlōs, mūltī Trōiānă tŭēntūr455

cāstră; nĕque Aēnēās Eūāndri ād līmĭnă frūstrā,

āt Vĕnŭlūs frūstrā prŏfŭgī Dĭŏmēdĭs ăd ūrbēm

vēnĕrăt; īllĕ quĭdēm sŭb Ĭāpўgĕ māxĭmă Daūnō

moēnĭă cōndĭdĕrāt dōtālĭăque ārvă tĕnēbāt;

sēd Vĕnŭlūs Tūrnī pōstquām māndātă pĕrēgīt,460

aūxĭlĭūm pĕtĭīt, vīrēs Aētōlĭŭs hērōs

ēxcūsāt; nēc se aūt sŏcĕrī cōmmīttĕrĕ pūgnaē

vēllĕ sŭī pŏpŭlōs, aūt quōs ē gēntĕ sŭōrūm

ārmĕt, hăbēre ūllōs: "nēve haēc cōmmēntă pŭtētīs,

ādmŏnĭtū quāmquām lūctūs rĕnŏvēntŭr ămārī,465

pērpĕtĭār mĕmŏrārĕ tămēn. pōstquam āltă crĕmātāst

Īlĭŏn ēt Dănăās pāvērūnt Pērgămă dēxtrās

Nārўcĭūsque hērōs, ā vīrgĭnĕ vīrgĭnĕ rāptā,

quām mĕrŭīt poēnām sōlūs, dīgēssĭt ĭn ōmnēs,

spārgĭmŭr ēt vēntīs ĭnĭmīcă pĕr aēquŏră rāptī470

fūlmĭnă, nōctem, īmbrēs, īrām caēlīquĕ mărīsquĕ

pērpĕtĭmūr Dănăī cŭmŭlūmquĕ Căphērĕă clādīs.

nēvĕ mŏrēr rĕfĕrēns trīstēs ēx ōrdĭnĕ cāsūs,

Graēcĭă tūm pŏtŭīt Prĭămō quŏquĕ flēndă vĭdērī

mē tămĕn ārmĭfĕraē sērvātūm cūră Mĭnērvaē475

flūctĭbŭs ērĭpŭīt; pătrĭīs sēd rūrsŭs ăb āgrīs

pēllŏr ĕt āntīquō mĕmŏrēs dē vūlnĕrĕ poēnās

ēxĭgĭt ālmă Vĕnūs; tāntōsquĕ pĕr āltă lăbōrēs

aēquŏră sūstĭnŭī, tāntōs tērrēstrĭbŭs ārmīs,

ūt mĭhĭ fēlīcēs sīnt īllī saēpĕ vŏcātī480

quōs cōmmūnĭs hĭēms īmpōrtūnūsquĕ Căphēreūs

mērsĭt ăquīs vēllēmque hōrūm pārs ūnă fŭīssēm.

Ūltĭmă iām pāssī cŏmĭtēs bēllōquĕ frĕtōquĕ

dēfĭcĭūnt fīnēmquĕ rŏgānt ērrōrĭs; ăt Ācmōn

fērvĭdŭs īngĕnĭō, tūm vēro ēt clādĭbŭs āspēr;485

"quīd sŭpĕrēst, quōd iām pătĭēntĭă vēstră rĕcūsēt

fērrĕ, vĭrī?" dīxīt "quĭd hăbēt Cўthĕrēă, quŏd ūltrā,

vēllĕ pŭtā, făcĭāt? nām dūm pēiōră tĭmēntūr,

ēst lŏcŭs īn vūlnūs; sōrs aūtem ŭbĭ pēssĭmă rērūm,

sūb pĕdĭbūs tĭmŏr ēst sēcūrăquĕ sūmmă mălōrūm.490

aūdĭăt īpsă lĭcēt ēt, quōd făcĭt, ōdĕrĭt ōmnēs

sūb Dĭŏmēdĕ vĭrōs: ŏdĭūm tămĕn īllĭŭs ōmnēs

spērnĭmŭs ēt māgnō stāt māgnă pŏtēntĭă nōbīs".

tālĭbŭs īrātām Vĕnĕrēm Pleūrōnĭŭs Ācmōn

īnstĭmŭlāt vērbīs stĭmŭlīsquĕ rĕsūscĭtăt īrām.495

dīctă plăcēnt paūcīs; nŭmĕrī māiōrĭs ămīcī

Ācmŏnă cōrrĭpĭmūs; cuī rēspōndērĕ vŏlēntī

vōx părĭtēr vōcīsquĕ vĭa ēst tĕnŭātă cŏmaēquĕ

īn plūmās ăbĕūnt, plūmīs nŏvă cōllă tĕgūntūr

pēctŏrăque ēt tērgūm; māiōrēs brācchĭă pēnnās500

āccĭpĭūnt cŭbĭtūsquĕ lĕvīs sīnvātŭr ĭn ālās;

māgnă pĕdīs dĭgĭtōs pārs ōccŭpăt ōrăquĕ cōrnū

īndūrātă rĭgēnt fīnēmque ĭn ăcūmĭnĕ pōnūnt.

hūnc Lўcŭs, hūnc Īdās ēt cūm Rhēxēnŏrĕ Nŷcteūs,

hūnc mīrātŭr Ăbās; ēt dūm mīrāntŭr, ĕāndēm505

āccĭpĭūnt făcĭēm nŭmĕrūsque ēx āgmĭnĕ māiōr

sūbvŏlăt ēt rēmōs plaūsīs cīrcūmvŏlăt ālīs;

sī vŏlŭcrūm quaē sīt dŭbĭārūm fōrmă rĕquīrīs,

ūt nōn cŷgnōrūm, sīc ālbīs prōxĭmă cŷgnīs.

vīx ĕquĭdem hās sēdēs ĕt Ĭāpўgĭs ārĭdă Daūnī510

ārvă gĕnēr tĕnĕō mĭnĭmā cūm pārtĕ mĕōrūm

Hāctĕnŭs Oēnīdēs; Vĕnŭlūs Călўdōnĭă rēgnă

Peūcĕtĭōsquĕ sĭnūs Mēssāpĭăque ārvă rĕlīnquīt.

īn quĭbŭs āntră vĭdēt, quaē mūltā nūbĭlă sīlvā

ēt lĕvĭbūs gūttīs mānāntĭă sēmĭcăpēr Pān515

nūnc tĕnĕt, āt quōdām tĕnŭērūnt tēmpŏrĕ nŷmphaē.

Āpŭlŭs hās īllā pāstōr rĕgĭōnĕ fŭgātās

tērrŭĭt ēt prīmō sŭbĭtā fōrmīdĭnĕ mōvīt;

mōx, ŭbĭ mēns rĕdĭīt ēt cōntēmpsērĕ sĕquēntēm,

ād nŭmĕrūm mōtīs pĕdĭbūs dūxērĕ chŏrēās.520

īmprŏbăt hās pāstōr sāltūque ĭmĭtātŭs ăgrēstī

āddĭdĭt ōbscēnīs cōnvīcĭă rūstĭcă dīctīs;

nēc prĭŭs ōs tăcŭīt, quām gūttŭră cōndĭdĭt ārbōr

ārbŏr ĕnim ēst sūcōquĕ lĭcēt cōgnōscĕrĕ mōrēs

quīppĕ nŏtām līnguaē bācīs ŏlĕāstĕr ămārīs525

ēxhĭbĕt; āspĕrĭtās vērbōrūm cēssĭt ĭn īllās.

Hīnc ŭbĭ lēgātī rĕdĭērĕ, nĕgātă fĕrēntēs

ārma Aētōlă sĭbī, Rŭtŭlī sĭnĕ vīrĭbŭs īllīs

bēlla īnstrūctă gĕrūnt; mūltūmque ăb ŭtrāquĕ crŭōrīs

pārtĕ dătūr; fērt ēcce ăvĭdās īn pīnĕă Tūrnūs530

tēxtă făcēs īgnēsquĕ tĭmēnt quĭbŭs ūndă pĕpērcīt.

iāmquĕ pĭcem ēt cērās ălĭmēntăquĕ cētĕră flāmmaē

mūlcĭbĕr ūrēbāt pērque āltum ād cārbăsă mālūm

ībăt ĕt īncūrvaē fūmābānt trānstră cărīnaē,

cūm, mĕmŏr hās pīnūs Īdaēō vērtĭcĕ caēsās,535

sānctă dĕūm gĕnĕtrīx tīnnītĭbŭs āĕră pūlsī

aērĭs ĕt īnflātī cōmplēvīt mūrmŭrĕ būxī

pērquĕ lĕvēs dŏmĭtīs īnvēctă lĕōnĭbŭs aūrās:

"īrrĭtă sācrĭlĕgā iāctās īncēndĭă dēxtrā,

Tūrne"; ăĭt "ērĭpĭām, nēc mē pătĭēntĕ crĕmābīt540

īgnĭs ĕdāx nĕmŏrūm pārtēs ēt mēmbră mĕōrūm.

īntōnvīt dīcēntĕ dĕā tŏnĭtrūmquĕ sĕcūtī

cūm sălĭēntĕ grăvēs cĕcĭdērūnt grāndĭnĕ, nīmbī

āĕrăque ēt tŭmĭdūm sŭbĭtīs cōncūrsĭbŭs aēquōr

Āstraēī tūrbānt ĕt ĕūnt īn proēlĭă frātrēs.545

ē quĭbŭs ālmă părēns ūnīūs vīrĭbŭs ūsă,

stūppĕă praērūpīt Phrўgĭaē rĕtĭnācŭlă pūppīs

fērtquĕ rătēs prōnās mĕdĭōquĕ sŭb aēquŏrĕ mērgīt.

rōbŏrĕ mōllītō līgnōque īn cōrpŏră vērsō,

īn căpĭtūm făcĭēs pūppēs mūtāntŭr ădūncaē,550

īn dĭgĭtōs ăbĕūnt ēt crūră nătāntĭă rēmī,

quōdquĕ prĭūs fŭĕrāt, lătŭs ēst mĕdĭīsquĕ cărīnă

sūbdĭtă nāvĭgĭīs spīnaē mūtātŭr ĭn ūsūm,

līnă cŏmaē mōllēs, āntēmnaē brācchĭă fīūnt;

caērŭlŭs, ūt fŭĕrāt, cŏlŏr ēst; quāsque āntĕ tĭmēbānt,555

īllās vīrgĭnĕīs ēxērcēnt lūsĭbŭs ūndās

Nāĭdĕs aēquŏrĕaē; dūrīsque īn mōntĭbŭs ōrtaē

mōllĕ frĕtūm cĕlĕbrānt, nĕc ĕās sŭă tāngĭt ŏrīgŏ

nōn tămĕn ōblītaē, quām mūltă pĕrīcŭlă saēvō

pērtŭlĕrīnt pĕlăgō, iāctātīs saēpĕ cărīnīs560

sūppŏsŭērĕ mănūs, nĭsĭ sīquă vĕhēbăt Ăchīvōs.

clādĭs ădhūc Phrўgĭaē mĕmŏrēs, ōdērĕ Pĕlāsgōs

Nērĭtĭaēquĕ rătīs vīdērūnt frāgmĭnă laētīs

vūltĭbŭs ēt laētīs vīdērĕ rĭgēscĕrĕ pūppēm

vūltĭbŭs Ālcĭnŏī sāxūmque īncrēscĕrĕ līgnō.565

Spēs ĕrăt, īn nŷmphās ănĭmātā clāssĕ mărīnās,

pōssĕ mĕtū mōnstrī Rŭtŭlūm dēsīstĕrĕ bēllō;

pērstăt hăbētquĕ dĕōs pārs ūtrăquĕ, quōdquĕ dĕōrum ēst

īnstăr, hăbēnt ănĭmōs; nēc iām dōtālĭă rēgnă

nēc scēptrūm sŏcĕrī, nēc tē, Lāvīnĭă vīrgŏ,570

sēd vīcīssĕ pĕtūnt dēpōnēndīquĕ pŭdōrĕ

bēllă gĕrūnt; tāndēmquĕ Vĕnūs vīctrīcĭă nātī

ārmă vĭdēt; Tūrnūsquĕ cădīt, cădĭt Ārdĕă, Tūrnō

sōspĭtĕ dīctă pŏtēns; quēm pōstquām bārbărŭs ēnsīs

ābstŭlĭt ēt tĕpĭdā pătŭērūnt tēctă făvīllā,575

cōngĕrĭe ē mĕdĭā tūm prīmūm cōgnĭtă praēpēs

sūbvŏlăt ēt cĭnĕrēs plaūsīs ēvērbĕrăt ālīs;

ēt sŏnŭs ēt măcĭēs ēt pāllŏr ĕt ōmnĭă, cāptām

quaē dēceānt ūrbēm, nōmēn quŏquĕ mānsĭt ĭn īllā

ūrbĭs ĕt īpsă sŭīs dēplāngĭtŭr Ārdĕă pēnnīs.580

Iāmquĕ dĕōs ōmnēs īpsāmque Aēnēĭă vīrtūs

Iūnōnēm vĕtĕrēs fīnīrĕ cŏēgĕrăt īrās,

cūm, bĕnĕ fūndātīs ŏpĭbūs crēscēntĭs Ĭūlī,

tēmpēstīvŭs ĕrāt caēlō Cўthĕrēĭŭs hērōs.

āmbĭĕrātquĕ Vĕnūs sŭpĕrōs cōllōquĕ părēntīs585

cīrcūmfūsă sŭī: "nūmquām mĭhĭ" dīxĕrăt "ūllō

tēmpŏrĕ dūrĕ pătēr, nūnc sīs mītīssĭmŭs, ōptō,

Aēnēaēquĕ mĕō, quī tē dē sānguĭnĕ nōstrō

fēcĭt ăvūm, quāmvīs pārvūm dēs, ōptĭmĕ, nūmēn,

dūmmŏdŏ dēs ălĭquōd; sătĭs ēst ĭnămābĭlĕ rēgnūm590

āspēxīssĕ sĕmēl, Stўgĭōs sĕmĕl īssĕ pĕr āmnēs".

āssēnsērĕ dĕī; nēc cōniūnx rēgĭă vūltūs

īmmōtōs tĕnŭīt plācātōque ānnŭĭt ōrĕ.

tūm pătĕr: "ēstĭs" ăīt "caēlēstī nūmĭnĕ dīgnī.

quaēquĕ pĕtīs, prō quōquĕ pĕtīs; căpĕ, nātă, quŏd ōptās".595

fātŭs ĕrāt; gaūdēt grātēsque ăgĭt īllă părēntī;

pērquĕ lĕvēs aūrās iūnctīs īnvēctă cŏlūmbīs

lītŭs ădīt Laūrēns, ŭbĭ tēctŭs hărūndĭnĕ sērpīt

īn frĕtă flūmĭnĕīs vīcīnă Nŭmīcĭŭs ūndīs.

hūnc iŭbĕt Aēnēaē quaēcūmque ōbnōxĭă mōrtī600

āblŭĕre ēt tăcĭtō dēfērrĕ sŭb aēquŏră cūrsū;

cōrnĭgĕr ēxsĕquĭtūr Vĕnĕrīs māndātă, sŭīsquĕ,

quīcquĭd ĭn Aēnēā fŭĕrāt mōrtālĕ, rĕpūrgāt

ēt rēspērgĭt ăquīs; pārs ōptĭmă rēstĭtĭt īllī.

lūstrātūm gĕnĕtrīx dīvīnō cōrpŭs ŏdōrĕ605

ūnxĭt ĕt āmbrŏsĭā cūm dūlcī nēctărĕ mīxtā

cōntĭgĭt ōs fēcītquĕ dĕūm; quēm tūrbă Quĭrīnī

nūncŭpăt Īndĭgĕtēm tēmplōque ārīsquĕ rĕcēpīt.

Īndĕ sŭb Āscănĭī dīciōnĕ bĭnōmĭnĭs Ālbă

rēsquĕ Lătīnă fŭīt. sūccēdīt Sīlvĭŭs īllī,610

quō sătŭs āntīquō tĕnŭīt rĕpĕtītă Lătīnūs

nōmĭnă cūm scēptrō; clārūs sŭbĭt Ālbă Lătīnūm;

Ēpўtŭs ēx īllo ēst; pōst hūnc Căpĕtūsquĕ Căpŷsquĕ,

sēd Căpўs āntĕ fŭīt. rēgnūm Tĭbĕrīnŭs ăb īllīs

cēpĭt ĕt īn Tūscī dēmērsūs flūmĭnĭs ūndīs615

nōmĭnă fēcĭt ăquaē; dē quō Rĕmŭlūsquĕ fĕrōxquĕ

Ācrŏtă sūnt gĕnĭtī. Rĕmŭlūs mātūrĭŏr ānnīs

fūlmĭnĕō pĕrĭīt, ĭmĭtātōr fūlmĭnĭs, īctū;

frātrĕ sŭō scēptrūm mŏdĕrātĭŏr Ācrŏtă fōrtī

trādĭt Ăvēntīnō, quī, quō rēgnārăt, ĕōdēm620

mōntĕ iăcēt pŏsĭtūs trĭbŭītquĕ vŏcābŭlă mōntī.

iāmquĕ Pălātīnaē sūmmām Prŏcă gēntĭs hăbēbāt;

rēgĕ sŭb hōc Pōmōnă fŭīt, quā nūllă Lătīnās

īntĕr hămādrўădās cŏlŭīt sōllērtĭŭs hōrtōs

nēc fŭĭt ārbŏrĕī stŭdĭōsĭŏr āltĕră fētūs,625

ūndĕ tĕnēt nōmēn; nōn sīlvās īllă nĕc āmnēs,

rūs ămăt ēt rāmōs fēlīcĭă pōmă fĕrēntēs.

nēc iăcŭlō grăvĭs ēst, sĕd ădūncā dēxtĕră fālcĕ,

quā mŏdŏ lūxŭrĭēm prĕmĭt ēt spātiāntĭă pāssīm

brācchĭă cōmpēscīt, fīssō mŏdŏ cōrtĭcĕ līgnūm630

īnsĕrĭt ēt sūcōs ălĭēnō praēstăt ălūmnō;

nēc sēntīrĕ sĭtīm pătĭtūr bĭbŭlaēquĕ rĕcūrvās

rādīcīs fībrās lābēntĭbŭs īrrĭgăt ūndīs;

hīc ămŏr, hōc stŭdĭūm; Vĕnĕrīs quŏquĕ nūllă cŭpīdo ēst.

vīm tămĕn āgrēstūm mĕtŭēns pōmārĭă claūdīt635

īntŭs ĕt āccēssūs prŏhĭbēt rĕfŭgītquĕ vĭrīlēs.

quīd nōn ēt Sătўrī, sāltātĭbŭs āptă iŭvēntūs,

fēcēre ēt pīnū praēcīnctī cōrnŭă Pānēs,

Sīlēnūsquĕ, sŭīs sēmpēr iŭvĕnīlĭŏr ānnīs,

quīquĕ dĕūs fūrēs vēl fālcĕ vĕl īnguĭnĕ tērrēt,640

ūt pŏtĕrēntŭr ĕā? sĕd ĕnīm sŭpĕrābăt ămāndō

hōs quŏquĕ Vērtūmnūs, nĕque ĕrāt fēlīcĭŏr īllīs.

ō quŏtĭēns hăbĭtū dūrī mēssōrĭs ărīstās

cōrbĕ tŭlīt vērīquĕ fŭīt mēssōrĭs ĭmāgŏ!

tēmpŏră saēpĕ gĕrēns faēnō rĕlĭgātă rĕcēntī645

dēsēctūm pŏtĕrāt grāmēn vērsāssĕ vĭdērī;

saēpĕ mănū stĭmŭlōs rĭgĭdā pōrtābăt, ŭt īllūm

iūrāssēs fēssōs mŏdŏ dīsiūnxīssĕ iŭvēncōs.

fālcĕ dătā frōndātŏr ĕrāt vītīsquĕ pŭtātōr;

īndŭĕrāt scālās, lēctūrūm pōmă pŭtārēs;650

mīlĕs ĕrāt glădĭō, pīscātŏr hărūndĭnĕ sūmptā

dēnĭquĕ pēr mūltās ădĭtūm sĭbĭ saēpĕ fĭgūrās

rēppĕrĭt, ūt căpĕrēt spēctātaē gaūdĭă fōrmaē.

īlle ĕtĭām pīctā rĕdĭmītūs tēmpŏră mītrā,

īnnītēns băcŭlō, pŏsĭtīs pēr tēmpŏră cānīs,655

ādsĭmŭlāvĭt ănūm cūltōsque īntrāvĭt ĭn hōrtōs

pōmăquĕ mīrāta ēst: "tāntō"quĕ "pŏtēntĭŏr"! īnquīt,

paūcăquĕ laūdātaē dĕdĭt ōscŭlă, quālĭă nūmquām

vēră dĕdīssĕt ănūs; glaēbāque īncūrvă rĕsēdīt,

sūspĭcĭēns pāndōs aūtūmnī pōndĕrĕ rāmōs660

ūlmŭs ĕrāt cōntrā spĕcĭōsă nĭtēntĭbŭs ūvīs;

quām sŏcĭā pōstquām părĭtēr cūm vītĕ prŏbāvīt:

"āt sī stārĕt" ăīt "caēlēbs sĭnĕ pālmĭtĕ trūncūs,

nīl praētēr frōndēs, quārē pĕtĕrētŭr, hăbērēt

haēc quŏquĕ, quaē iūnctā vītīs rĕquĭēscĭt ĭn ūlmō,665

sī nōn nūptă fŏrēt, tērrae ādclīnātă iăcērēt.

tū tămĕn ēxēmplō nōn tāngĕrĭs ārbŏrĭs hūiūs

cōncŭbĭtūsquĕ fŭgīs, nēc tē cōniūngĕrĕ cūrās.

ātque ŭtĭnām vēllēs! Hĕlĕnē nōn plūrĭbŭs ēssēt

sōllĭcĭtātă prŏcīs, nēc quaē Lăpĭthēĭă mōvīt670

proēlĭă, nēc cōniūnx tĭmĭdīs aūdācĭs Ŭlīxeī.

nūnc quŏquĕ, cūm fŭgĭās āvērsērīsquĕ pĕtēntēs,

mīllĕ vĭrī cŭpĭūnt ēt sēmĭdĕīquĕ dĕīquĕ

ēt quaēcūmquĕ tĕnēnt Ālbānōs nūmĭnă mōntēs.

sēd tū sī săpĭēs, sī tē bĕnĕ iūngĕre ănūmquĕ675

hānc aūdīrĕ vŏlēs, quaē tē plūs ōmnĭbŭs īllīs,

plūs quām crēdĭs, ămō, vūlgārēs rēĭcĕ taēdās

Vērtūmnūmquĕ tŏrī sŏcĭūm tĭbĭ sēlĭgĕ. prō quō

mē quŏquĕ pīgnŭs hăbēs; nĕque ĕnīm sĭbĭ nōtĭŏr īlle ēst,

quām mĭhĭ; nēc pāssīm tōtō văgŭs ērrăt ĭn ōrbĕ;680

haēc lŏcă māgnă cŏlīt; nĕc, ŭtī pārs māgnă prŏcōrūm,

quām mŏdŏ vīdĭt, ămāt; tū prīmŭs ĕt ūltĭmŭs īllī

ārdŏr ĕrīs sōlīquĕ sŭōs tĭbĭ dēvŏvĕt ānnōs.

āddĕ quŏd ēst iŭvĕnīs, quōd nātūrālĕ dĕcōrīs

mūnŭs hăbēt fōrmāsque āptē fīngētŭr ĭn ōmnēs685

ēt quŏd ĕrīt iūssūs, iŭbĕās lĭcĕt ōmnĭă, fīēt.

quīd quŏd ămātĭs ĭdēm? quōd, quaē tĭbĭ pōmă cŏlūntūr,

prīmŭs hăbēt laētāquĕ tĕnēt tŭă mūnĕră dēxtrā?

sēd nĕquĕ iām fētūs dēsīdĕrăt ārbŏrĕ dēmptōs,

nēc, quās hōrtŭs ălīt, cūm sūcīs mītĭbŭs hērbās,690

nēc quīcquām, nĭsĭ tē. mĭsĕrēre ārdēntĭs ĕt īpsūm

quōd pĕtĭt ōrĕ mĕō praēsēntēm crēdĕ prĕcārī

ūltōrēsquĕ dĕōs ēt pēctŏră dūră pĕrōsām

Īdāliēn mĕmŏrēmquĕ tĭmē Rhāmnūsĭdĭs īrām.

quōquĕ măgīs tĭmĕās (ĕtĕnīm mĭhĭ mūltă vĕtūstās695

scīrĕ dĕdīt), rĕfĕrām tōtā nōtīssĭmă Cŷprō

fāctă, quĭbūs flēctī făcĭle ēt mītēscĕrĕ pōssīs.

Vīdĕrăt ā vĕtĕrīs gĕnĕrōsām sānguĭnĕ Teūcrī

Īphĭs Ănāxărĕtēn, hŭmĭlī dē stīrpĕ crĕātūs;

vīdĕrăt ēt tōtīs pērcēpĕrăt ōssĭbŭs aēstūm.700

lūctātūsquĕ dĭū, pōstquām rătĭōnĕ fŭrōrēm

vīncĕrĕ nōn pŏtŭīt, sūpplēx ād līmĭnă vēnīt;

ēt mŏdŏ nūtrīcī mĭsĕrūm cōnfēssŭs ămōrēm,

nē sĭbĭ dūră fŏrēt, pēr spēs ōrāvĭt ălūmnaē;

ēt mŏdŏ dē mūltīs blāndītūs cuīquĕ mĭnīstrīs705

sōllĭcĭtā pĕtĭīt prōpēnsūm vōcĕ făvōrēm;

saēpĕ fĕrēndă dĕdīt blāndīs sŭă vērbă tăbēllīs

īntērdūm mădĭdās lăcrĭmārūm rōrĕ cŏrōnās

pōstĭbŭs īntēndīt pŏsŭītque īn līmĭnĕ dūrō

mōllĕ lătūs trīstīsquĕ sĕraē cōnvīcĭă fēcīt.710

saēvĭŏr īllă frĕtō sūrgēntĕ cădēntĭbŭs Haēdīs,

dūrĭŏr ēt fērrō, quōd Nōrĭcŭs ēxcŏquĭt īgnīs,

ēt sāxō, quŏd ădhūc vīvūm rādīcĕ tĕnētūr,

spērnĭt ĕt īrrīdēt; fāctīsque īnmītĭbŭs āddīt

vērbă sŭpērbă fĕrōx ēt spē quŏquĕ fraūdăt ămāntēm.715

nōn tŭlĭt īmpătĭēns lōngī tōrmēntă dŏlōrīs

Īphĭs ĕt āntĕ fŏrēs haēc vērbă nŏvīssĭmă dīxīt:

"vīncĭs, Ănāxărĕtē, nĕque ĕrūnt tĭbĭ taēdĭă tāndēm

ūllă fĕrēndă mĕī; laētōs mōlīrĕ trĭūmphōs

ēt Paēānă vŏcā nĭtĭdāque īncīngĕrĕ laūrū.720

vīncĭs ĕnīm mŏrĭōrquĕ lĭbēns; ăgĕ, fērrĕă, gaūdē.

cērte ălĭquīd laūdārĕ mĕī cōgērĭs ămōrīs,

quō tĭbĭ sīm grātūs mĕrĭtūmquĕ fătēbĕrĕ nōstrūm.

nōn tămĕn āntĕ tŭī cūram ēxcēssīssĕ mĕmēntō,

quām vītām gĕmĭnāquĕ sĭmūl mĭhĭ lūcĕ cărēndūm.725

nēc tĭbĭ fāmă mĕī vēntūra ēst nūntĭă lētī;

īpse ĕgŏ, nē dŭbĭtēs, ădĕrō praēsēnsquĕ vĭdēbōr,

cōrpŏre ŭt ēxănĭmī crūdēlĭă lūmĭnă pāscās.

sī tămĕn, ō sŭpĕrī, mōrtālĭă fāctă vĭdētīs,

ēstĕ mĕī mĕmŏrēs (nĭhĭl ūltrā līnguă prĕcārī730

sūstĭnĕt) ēt lōngō făcĭte ūt nārrēmŭr ĭn aēvō,

ēt quaē dēmpsīstīs vītaē, dătĕ tēmpŏră fāmaē.

Dīxĭt ĕt ād pōstīs ōrnātōs saēpĕ cŏrōnīs

ūmēntīs ŏcŭlōs ēt pāllĭdă brāchĭă tōllēns,

cūm fŏrĭbūs lăquĕī rĕlĭgārēt vīncŭlă sūmmīs,735

"haēc tĭbĭ sērtă plăcēnt, crūdēlĭs ĕt īmpĭă"? dīxīt

īnsĕrŭītquĕ căpūt, sēd tūm quŏquĕ vērsŭs ăd īllām,

ātque ŏnŭs īnfēlīx ēlīsā faūcĕ pĕpēndīt.

īctă pĕdūm mōtū trĕpĭdāntem ēt mūltă gĕmēntēm

vīsă dĕdīssĕ sŏnum ēst ădăpērtăquĕ iānŭă fāctūm740

prōdĭdĭt; ēxclāmānt fămŭlī frūstrāquĕ lĕvātūm

(nām pătĕr ōccĭdĕrāt) rĕfĕrūnt ād līmĭnă mātrīs.

āccĭpĭt īllă sĭnū cōmplēxăquĕ frīgĭdă nātī

mēmbră sŭī pōstquām mĭsĕrārūm vērbă părēntūm

ēdĭdĭt ēt mātrūm mĭsĕrārūm fāctă pĕrēgīt,745

fūnĕră dūcēbāt mĕdĭām lăcrĭmōsă pĕr ūrbēm

lūrĭdăque ārsūrō pōrtābāt mēmbră fĕrētrō.

fōrtĕ vĭaē vīcīnă dŏmūs, quā flēbĭlĭs ībāt

pōmpă, fŭīt dūraēquĕ sŏnūs plāngōrĭs ăd aūrēs

vēnĭt Ănāxărĕtēs, quām iām dĕŭs ūltŏr ăgēbāt.750

mōtă tămēn: "vĭdĕāmŭs" ăīt "mĭsĕrābĭlĕ fūnūs;

ēt pătŭlīs ĭnĭīt tēctūm sūblīmĕ fĕnēstrīs.

vīxquĕ bĕne īmpŏsĭtūm lēctō prōspēxĕrăt Īphīn,

dērĭgŭēre ŏcŭlī călĭdūsque ē cōrpŏrĕ sānguīs,

īndūctō pāllōrĕ, fŭgīt; cōnātăquĕ rētrō755

fērrĕ pĕdēs, haēsīt; cōnāta āvērtĕrĕ vūltūs,

hōc quŏquĕ nōn pŏtŭīt paūlātīmque ōccŭpăt ārtūs

quōd fŭĭt īn dūrō iām prīdēm pēctŏrĕ sāxūm.

nēve ĕă fīctă pŭtēs, dŏmĭnaē sŭb ĭmāgĭnĕ sīgnūm

sērvăt ădhūc Sălămīs; Vĕnĕrīs quŏquĕ nōmĭnĕ tēmplūm760

prōspĭcĭēntĭs hăbēt. quōrūm mĕmŏr, ō mĕă, lēntōs

pōnĕ, prĕcōr, fāstūs ĕt ămāntī iūngĕrĕ, nŷmphē.

sīc tĭbĭ nēc vērnūm nāscēntĭă frīgŭs ădūrāt

pōmă, nĕc ēxcŭtĭānt răpĭdī flōrēntĭă vēntī".

Haēc ŭbĭ nēquīquām fōrmā dĕŭs āptŭs ănīlī765

ēdĭdĭt, īn iŭvĕnēm rĕdĭīt ĕt ănīlĭă dēmīt

īnstrūmēntă sĭbī tālīsque āppārŭĭt īllī,

quālĭs ŭbi ōppŏsĭtās nĭtĭdīssĭmă sōlĭs ĭmāgŏ

ēvīcīt nūbēs nūllāque ōbstāntĕ rĕlūxīt.

vīmquĕ părāt; sēd vī nōn ēst ŏpŭs īnquĕ fĭgūrā770

cāptă dĕī nŷmphe ēst ēt mūtŭă vūlnĕră sēnsīt.

Prōxĭmŭs Aūsŏnĭās īniūstī mīlĕs Ămūlī

rēxĭt ŏpēs; Nŭmĭtōrquĕ sĕnēx āmīssă nĕpōtīs

mūnĕrĕ rēgnă căpīt fēstīsquĕ Pălīlĭbŭs ūrbīs

moēnĭă cōndūntūr; Tătĭūsquĕ pătrēsquĕ Săbīnī775

bēllă gĕrūnt ārcīsquĕ vĭā Tārpēiă rĕclūsā

dīgnam ănĭmām poēnā cōngēstīs ēxŭĭt ārmīs.

īndĕ sătī Cŭrĭbūs tăcĭtōrūm mōrĕ lŭpōrūm

ōrĕ prĕmūnt vōcēs ēt cōrpŏră vīctă sŏpōrĕ

īnvādūnt pōrtāsquĕ pĕtūnt, quās ōbĭcĕ fīrmō780

claūsĕrăt Īlĭădēs; ūnām tămĕn īpsă rĕclūsīt,

nēc strĕpĭtūm vērsō Sātūrnĭă cārdĭnĕ fēcīt;

sōlă Vĕnūs pōrtaē cĕcĭdīssĕ rĕpāgŭlă sēnsīt

ēt claūsūră fŭīt, nĭsĭ quōd rēscīndĕrĕ nūmquām

dīs lĭcĕt āctă dĕūm. Iānō lŏcă iūnctă tĕnēbānt785

Nāĭdĕs Aūsŏnĭaē gĕlĭdō rōrāntĭă fōntĕ;

hās rŏgăt aūxĭlĭūm; nēc nŷmphaē iūstă pĕtēntēm

sūstĭnŭērĕ dĕām vēnāsque ēt flūmĭnă fōntīs

ēlĭcŭērĕ sŭī; nōndūm tămĕn īnvĭă Iānī

ōră pătēntĭs ĕrānt, nĕque ĭtēr praēclūsĕrăt ūndă;790

lūrĭdă sūbpōnūnt fēcūndō sūlphŭră fōntī

īncēndūntquĕ căvās fūmāntĕ bĭtūmĭnĕ vēnās.

vīrĭbŭs hīs ălĭīsquĕ văpōr pĕnĕtrāvĭt ăd īmă

fōntĭs ĕt Ālpĭnŏ mōdō quaē cērtārĕ rĭgōrī

aūdēbātĭs, ăquaē, nōn cēdĭtĭs īgnĭbŭs īpsīs.795

flāmmĭfĕrā gĕmĭnī fūmānt āspērgĭnĕ pōstēs;

pōrtăquĕ, nēquīquām rĭgĭdīs prōmīssă Săbīnīs,

fōntĕ fŭīt praēstrūctă nŏvō, dūm Mārtĭŭs ārmă

īndŭĕrēt mīlēs; quaē pōstquām Rōmŭlŭs ūltrō

ōbtŭlĭt ēt strāta ēst tēllūs Rōmānă Săbīnīs800

cōrpŏrĭbūs strāta ēstquĕ sŭīs gĕnĕrīquĕ crŭōrēm

sānguĭnĕ cūm sŏcĕrī pērmīscŭĭt īmpĭŭs ēnsīs,

pācĕ tămēn sīstī bēllūm nĕc ĭn ūltĭmă fērrō

dēcērtārĕ plăcēt Tătĭūmque āccēdĕrĕ rēgnō.

Ōccĭdĕrāt Tătĭūs, pŏpŭlīsque aēquātă dŭōbūs,805

Rōmŭlĕ, iūră dăbās, pŏsĭtā cūm cāssĭdĕ Māvōrs

tālĭbŭs āffātūr dīvūmque hŏmĭnūmquĕ părēntēm:

"tēmpŭs ădēst, gĕnĭtōr, quŏnĭām fūndāmĭnĕ māgnō

rēs Rōmānă vălēt nēc praēsĭdĕ pēndĕt ăb ūnō,

praēmĭă (sūnt prōmīssă mĭhī dīgnōquĕ nĕpōtī)810

sōlvĕre ĕt āblātūm tērrīs īmpōnĕrĕ caēlō.

tū mĭhĭ, cōncĭlĭō quōndām praēsēntĕ dĕōrūm,

(nām mĕmŏrō mĕmŏrīque ănĭmō pĭă vērbă nŏtāvī)

"ūnŭs ĕrīt, quēm tū tōllēs īn caērŭlă caēlī

dīxīstī; rătă sīt vērbōrūm sūmmă tŭōrūm.815

ānnŭĭt ōmnĭpŏtēns ēt nūbĭbŭs āĕră caēcīs

ōccŭlŭīt tŏnĭtrūque ēt fūlgŭrĕ tērrŭĭt ōrbēm.

quaē sĭbĭ prōmīssaē sēnsīt rătă sīgnă răpīnaē

īnnīxūsque hāstaē prēssōs tēmōnĕ crŭēntō

īnpăvĭdūs cōnscēndĭt ĕquōs Grādīvŭs ĕt īctū820

vērbĕrĭs īncrĕpŭīt prōnūsquĕ pĕr āĕră lāpsūs

cōnstĭtĭt īn sūmmō nĕmŏrōsī cōllĕ Pălātī;

rēddēntēmquĕ sŭō nōn rēgĭă iūră Quĭrītī

ābstŭlĭt Īlĭădēn; cōrpūs mōrtālĕ pĕr aūrās

dīlāpsum ēst tĕnŭēs, ūt lātā plūmbĕă fūndā825

mīssă sŏlēt mĕdĭō glāns īntābēscĕrĕ caēlō;

pūlchră sŭbīt făcĭēs ēt pūlvīnārĭbŭs āltīs

dīgnĭŏr ēt quālīs trăbĕātī fōrmă Quĭrīnī.

Flēbăt ŭt āmīssūm cōniūnx, cūm rēgĭă Iūnō

Īrĭn ăd Hērsĭlĭām dēscēndĕrĕ līmĭtĕ cūrvō830

īmpĕrăt ēt văcŭaē sŭă sīc māndātă rĕfērrĕ:

ō | ēt dē Lătĭā, | ō | ēt dē gēntĕ Săbīnā

praēcĭpŭūm, mātrōnă, dĕcūs, dīgnīssĭmă tāntī

āntĕ fŭīssĕ vĭrī, cōniūnx nūnc ēssĕ Quĭrīnī,

sīstĕ tŭōs flētūs, ēt, sī tĭbĭ cūră vĭdēndī835

cōniŭgĭs ēst, dŭcĕ mē lūcūm pĕtĕ, cōllĕ Quĭrīnī

quī vĭrĕt ēt tēmplūm Rōmānī rēgĭs ŏbūmbrāt".

pārĕt ĕt īn tērrām pīctōs dēlāpsă pĕr ārcūs,

Hērsĭlĭām iūssīs cōmpēllāt vōcĭbŭs Īrīs.

īllă vĕrēcūndō vīx tōllēns lūmĭnă vūltū:840

"ō dĕă, nāmquĕ mĭhī nēc, quaē sīs, dīcĕrĕ prōmptum ēst,

ēt lĭquĕt ēssĕ dĕām, dūc, ō dūc" īnquĭt "ĕt ōffēr

cōniŭgĭs ōră mĭhī. quēm sī mŏdŏ pōssĕ vĭdērĕ

fātă sĕmēl dĕdĕrīnt, caēlum āccēpīssĕ fătēbōr."

nēc mŏră, Rōmŭlĕōs cūm vīrgĭnĕ Thaūmāntēā845

īngrĕdĭtūr cōllēs ĭbĭ sīdŭs ăb aēthĕrĕ lāpsūm

dēcĭdĭt īn tērrās ā cūiūs lūmĭnĕ flāgrāns

Hērsĭlĭaē crīnīs cūm sīdĕrĕ cēssĭt ĭn aūrās.

hānc mănĭbūs nōtīs Rōmānaē cōndĭtŏr ūrbīs

ēxcĭpĭt ēt prīscūm părĭtēr cūm cōrpŏrĕ nōmēn850

mūtăt Hŏrāmquĕ vŏcāt, quaē nūnc dĕă iūnctă Quĭrīnōst.

Iamque Giganteis iniectam faucibus Aetnen

arvaque Cyclopum, quid rastra, quid usus aratri

nescia nec quicquam iunctis debentia bubus

liquerat Euboicus tumidarum cultor aquarum

5liquerat et Zanclen adversaque moenia Rhegi

navifragumque fretum, gemino quod litore pressum

Ausoniae Siculaeque tenet confinia terrae.

inde manu magna Tyrrhena per aequora vectus

herbiferos adiit colles atque atria Glaucus

10sole satae Circes, vanarum plena ferarum.

quam simul aspexit, dicta acceptaque salute

"diva, dei miserere, precor; nam sola levare

tu potes hunc" dixit "videar modo dignior esse.

quanta sit herbarum, Titani, potentia, nulli

15quam mihi cognitius, qui sum mutatus ab illis;

neve mei non nota tibi sit causa furoris,

litore in Italico, Messenia moenia contra,

Scylla mihi visa est; pudor est promissa precesque

blanditiasque meas contemptaque verba referre.

20at tu, sive aliquod regnum est in carmine, carmen

ore move sacro; sive expugnacior herbast,

utere temptatis operosae viribus herbae.

nec medeare mihi sanesque haec vulnera mando

fineque nil opus est; partem ferat illa caloris.

25at Circe (neque enim flammis habet aptius ulla

talibus ingenium seu causa est huius in ipsa,

seu Venus indicio facit hoc offensa paterno)

talia verba refert: "melius sequerere volentem

optantemque eadem parilique cupidine captam.

30dignus eras ultro, poteras certeque, rogari;

et, si spem dederis, mihi crede, rogaberis ultro.

neu dubites adsitque tuae fiducia formae;

en ego, cum dea sim, nitidi cum filia Solis,

gramine cum tantum, tantum quoque carmine possim,

35ut tua sim, voveo. spernentem sperne, sequenti

redde vices unoque duas ulciscere facto".

talia temptanti: "prius" inquit "in aequore frondes

Glaucus" et in summis nascentur montibus algae,

sospite quam Scylla nostri mutentur amores".

40Indignata dea est; et laedere quatenus ipsum

non poterat nec vellet amans, irascitur illi

quae sibi praelata est; Venerisque offensa repulsa

protinus horrendis infamia pabula sucis

conterit et tritis Hecateia carmina miscet

45caerulaque induitur velamina perque ferarum

agmen adulantum media procedit ab aula

oppositumque petens contra Zancleia saxa

Rhegion ingreditur ferventes aestibus undas,

in quibus ut solida ponit vestigia terra

50summaque decurrit pedibus super aequora siccis.

parvus erat gurges, curvos sinvatus in arcus,

grata quies Scyllae, quo se referebat ab aestu

et maris et caeli, medio cum plurimus orbe

sol erat et minimas a vertice fecerat umbras.

55Hunc dea praevitiat portentificisque venenis

inquinat; hic pressos latices radice nocenti

spargit et obscurum verborum ambage novorum

ter noviens carmen magico demurmurat ore.

Scylla venit mediaque tenus descenderat alvo,

60cum sua foedari latrantibus inguina monstris

aspicit; ac primo credens non corporis illas

esse sui partes refugitque abigitque timetque

ora proterva canum; sed, quos fugit, attrahit una

et corpus quaerens femorum crurumque pedumque

65Cerbereos rictus pro partibus invenit illis;

statque canum rabie subiectaque terga ferarum

inguinibus truncis uteroque exstante coërcet.

Flevit amans Glaucus nimiumque hostiliter usae

viribus herbarum fugit conubia Circes.

70Scylla loco mansit, cumque est data copia primum,

in Circes odium sociis spoliavit Ulixen;

mox eadem Teucras fuerat mersura carinas,

ni prius in scopulum, qui nunc quoque saxeus exstat,

transformata foret; scopulum quoque navita vitat.

75Hunc ubi Troianae remis avidamque Charybdim

evicere rates, cum iam prope litus adessent

Ausonium, Libycas vento referuntur ad oras.

excipit Aenean illic animoque domoque,

non bene discidium Phrygii latura mariti,

80Sidonis inque pyra sacri sub imagine facta

incubuit ferro deceptaque decipit omnes.

rursus harenosae fugiens nova moenia terrae

ad sedemque Erycis fidumque relatus Acesten,

sacrificat tumulumque sui genitoris honorat,

85quasque rates Iris Iunonia paene cremarat,

solvit et Hippotadae regnum terrasque calenti

sulphure fumantis Acheloiadumque relinquit

Sirenum scopulos orbataque praeside pinus

Inarimen Prochytenque legit sterilique locatas

90colle Pithecusas, habitantum nomine dictas.

quippe deum genitor, fraudem et periuria quondam

Cercopum exosus gentisque admissa dolosae,

in deforme viros animal mutavit, ut idem

dissimiles homini possent similesque videri;

95membraque contraxit naresque a fronte resimas

contudit et rugis peraravit anilibus ora

totaque velatos flaventi corpora villo

misit in has sedes; nec non prius abstulit usum

verborum et natae dira in periuria linguae;

100posse queri tantum rauco stridore reliquit.

Has ubi praeteriit et Parthenopeia dextra

moenia deservit, laeva de parte canori

Aeolidae tumulum et loca feta palustribus undis,

litora Cumarum vivacisque antra Sibyllae

105intrat et ut manes veniat per Averna paternos

orat; at illa diu vultum tellure moratum

erexit tandemque deo furibunda recepto

"magna petis", dixit "vir factis maxime, cuius

dextera per ferrum est, pietas spectata per ignes.

110pone tamen, Troiane, metum; potiere petitis

Elysiasque domos et regna novissima mundi

me duce cognosces simulacraque cara parentis

invia virtuti nulla est via" dixit et auro

fulgentem ramum in silva Iunonis Avernae

115monstravit iussitque suo divellere trunco.

parvit Aeneas, et formidabilis Orci

vidit opes atavosque suos umbramque senilem

magnanimi Anchisae; didicit quoque iura locorum,

quaeque novis essent adeunda pericula bellis.

120inde ferens lassos adverso tramite passus,

cum duce Cumaea mollit sermone laborem.

Dumque iter horrendum per opaca crepuscula carpit

"seu dea tu praesens, seu dis gratissima", dixit

"numinis instar eris semper mihi meque fatebor

125muneris esse tui, quae me loca mortis adire,

quae loca me visae voluisti evadere mortis;

pro quibus aërias meritis evectus ad auras

templa tibi statuam, tribuam tibi turis honores.

respicit hunc vates et suspiratibus haustis:

130"nec dea sum", dixit "nec sacri turis honore

humanum dignare caput; neu nescius erres,

lux aeterna mihi carituraque fine dabatur,

si mea virginitas Phoebo patuisset amanti".

dum tamen hanc sperat dum praecorrumpere donis

135me cupit, "elige," ait "virgo Cumaea, quid optes

optatis potiere tuis". ego pulveris hausti

ostendi cumulum; quot haberet corpora pulvis,

tot mihi natales contingere vana rogavi;

excidit, ut peterem iuvenes quoque protinus annos.

140hos tamen ille mihi dabat aeternamque iuventam,

si Venerem paterer; contempto munere Phoebi

innuba permaneo; sed iam felicior aetas

terga dedit tremuloque gradu venit aegra senectus,

quae patienda diu est; nam iam mihi saecula septem

145acta vides; superest, numeros ut pulveris aequem,

ter centum messes, ter centum musta videre.

tempus erit, cum de tanto me corpore parvam

longa dies faciet consumptaque membra senecta

ad minimum redigentur onus; nec amata videbor

150nec placuisse deo; Phoebus quoque forsitan ipse

vel non cognoscet, vel dilexisse negabit;

usque adeo mutata ferar; nullique videnda,

voce tamen noscar; vocem mihi fata relinquent.

Talia convexum per iter memorante Sibylla,

155sedibus Euboicam Stygiis emergit in urbem

Troius Aeneas; sacrisque ex more litatis,

litora adit nondum nutricis habentia nomen.

hic quoque substiterat post taedia longa laborum

Neritius Macareus, comes experientis Ulixei;

160desertum quondam mediis sub rupibus Aetnae

noscit Achaemeniden inprovisoque repertum

vivere miratus: "qui te casusve deusve

servat, Achaemenide? cur" inquit "barbara Graium

prora vehit? petitur vestra quae terra carina"?

165talia quaerenti iam non hirsutus amictu,

iam suus et spinis conserto tegmine nullis,

fatur Achaemenides: "iterum Polyphemon et illos

aspiciam fluidos humano sanguine rictus,

hac mihi si potior domus est Ithacique carina,

170si minus Aenean veneror genitore; nec umquam

esse satis potero, praestem licet omnia, gratus.

quod loquor et spiro caelumque et sidera solis

respicio, possimne ingratus et impius esse?

ille dedit, quod non anima haec Cyclopis in ora

175venit; et, ut iam nunc lumen vitale relinquam,

aut tumulo aut certe non illa condar in alvo.

quid mihi tunc animi, nisi si timor abstulit omnem

sensum animumque, fuit, cum vos petere alta relictus

aequora conspexi? Volvi inclamare, sed hosti

180prodere me timui; vestrae quoque clamor Ulixis

paene rati nocuit. vidi, cum monte revolsum

immanem scopulum medias permisit in undas;

vidi iterum veluti tormenti viribus acta

vasta Giganteo iaculantem saxa lacerto

185et, ne deprimeret fluctus ventusve carinam,

pertimui iam me non esse oblitus in illa.

ut vero fuga vos ab acerba morte reduxit,

ille quidem totam gemebundus obambulat Aetnam

praetemptatque manu silvas et luminis orbus

190rupibus incursat foedataque bracchia tabo

in mare protendens gentem exsecratur Achivam

atque ait: "o si quis referat mihi casus Ulixen,

aut aliquem e sociis, in quem mea saeviat ira,

viscera cuius edam, cuius viventia dextra

195membra mea laniem, cuius mihi sanguis inundet

guttur et elisi trepident sub dentibus artus,

quam nullum aut leve sit damnum mihi lucis ademptae"!

haec et plura ferox; me luridus occupat horror

spectantem vultus etiamnum caede madentes

200crudelesque manus et inanem luminis orbem

membraque, et humano concretam sanguine barbam.

mors erat ante oculos, minimum tamen illa malorum;

et iam prensurum, iam nunc mea viscera rebar

in sua mersurum; mentique haerebat imago

205temporis illius, quo vidi bina meorum

ter quater affligi sociorum corpora terrae,

cum super ipse iacens hirsuti more leonis

visceraque et carnes cumque albis ossa medullis

semianimesque artus avidam condebat in alvum.

210me tremor invasit; stabam sine sanguine maestus

mandentemque videns eiectantemque cruentas

ore dapes et frusta mero glomerata vomentem,

talia fingebam misero mihi fata parari;

perque dies multos latitans omnemque tremiscens

215ad strepitum mortemque timens cupidusque moriri,

glande famem pellens et mixta frondibus herba,

solus, inops, exspes, leto poenaeque relictus,

hanc procul aspexi longo post tempore navem

oravique fugam gestu ad litusque cucurri

220et movi; Graiumque ratis Troiana recepit.

tu quoque pande tuos, comitum gratissime, casus

et ducis et turbae quae tecum est credita ponto.

Aeolon ille refert Tusco regnare profundo,

Aeolon Hippotaden, cohibentem carcere ventos

225quos bovis inclusos tergo, memorabile munus,

Dulichium sumpsisse ducem flatuque secundo

lucibus isse novem et terram aspexisse petitam

proxima post nonam cum sese aurora moveret,

invidia socios praedaeque cupidine victos

230esse ratos aurum, dempsisse ligamina ventis;

cum quibus isse retro, per quas modo venerat undas,

Aeoliique ratem portus repetisse tyranni.

"inde Lami veterem Laestrygonis" inquit "in urbem

venimus; Antiphates terra regnabat in illa.

235missus ad hunc ego sum, numero comitante duorum;

vixque fuga quaesita salus comitique mihique;

tertius e nobis Laestrygonis impia tinxit

ora cruore suo. fugientibus instat et agmen

concitat Antiphates; coëunt et saxa trabesque

240coniciunt merguntque viros merguntque carinas.

una tamen, quae nos ipsumque vehebat Ulixen,

effugit; amissa sociorum parte dolentes

multaque conquesti terris allabimur illis

quas procul hinc cernis; procul hinc, mihi crede, videndas

245insula, visa mihi; tuque, o iustissime Troum,

nate dea (neque enim finito Marte vocandus

hostis es, Aenea) moneo, fuge litora Circes.

nos quoque Circaeo religata in litore pinu,

Antiphatae memores inmansuetique Cyclopis,

250ire negabamus; sed tecta ignota subire

sorte sumus lecti; sors me fidumque Politen

Eurylochumque simul nimiique Elpenora vini

bisque novem socios Circaea ad moenia misit.

quae simul attigimus stetimusque in limine tecti,

255mille lupi mixtique lupis ursique leaeque

occursu fecere metum; sed nulla timenda,

nullaque erat nostro factura in corpore vulnus:

quin etiam blandas movere per aëra caudas

nostraque adulantes comitant vestigia, donec

260excipiunt famulae perque atria marmore tecta

ad dominam ducunt. pulchro sedet illa recessu

sollemni solio pallamque induta nitentem

insuper aurato circumuelatur amictu.

Nereides nymphaeque simul, quae vellera motis

265nulla trahunt digitis nec fila sequentia ducunt,

gramina disponunt sparsosque sine ordine flores

secernunt calathis variasque coloribus herbas.

ipsa, quod hae faciunt, opus exigit; ipsa, quis usus

quoque sit in folio, quae sit concordia mixtis,

270novit et advertens pensas examinat herbas.

Haec ubi nos vidit, dicta acceptaque salute,

diffudit vultus et reddidit omina voce;

nec mora, misceri tosti iubet hordea grani

mellaque vimque meri cum lacte coagula passo,

275quique sub hac lateant furtim dulcedine, sucos

adicit. accipimus sacra data pocula dextra.

quae simul arenti sitientes hausimus ore

et tetigit summos virga dea dira capillos,

(et pudet et referam) saetis horrescere coepi,

280nec iam posse loqui pro verbis edere raucum

murmur et in terram toto procumbere vultu;

osque meum sensi pando occallescere rostro,

colla tumere toris et, qua modo pocula parte

sumpta mihi fuerant, illa vestigia feci;

285cumque eadem passis (tantum medicamina possunt!)

claudor hara; solumque suis carvisse figura

vidimus Eurylochum; solus data pocula fugit.

quae nisi vitasset, pecoris pars una manerem

nunc quoque saetigeri, nec tantae cladis ab illo

290certior ad Circen ultor venisset Ulixes.

pacifer huic dederat florem Cyllenius album

moly vocant superi; nigra radice tenetur.

tutus eo monitisque simul caelestibus intrat

ille domum Circes et ad insidiosa vocatus

295pocula, conantem virga mulcere capillos

reppulit et stricto pavidam deterruit ense.

inde fides dextraeque datae; thalamoque receptus

coniugii dotem sociorum corpora poscit.

spargimur ignotae sucis melioribus herbae

300percutimurque caput conversae verbere virgae

verbaque dicuntur dictis contraria verbis;

quo magis illa canit, magis hoc tellure levati

erigimur saetaeque cadunt bifidosque relinquit

rima pedes redeunt umeri et subiecta lacertis

305bracchia sunt; flentem flentes amplectimur ipsi

haeremusque ducis collo; nec verba locuti

ulla priora sumus quam nos testantia gratos.

annua nos illic tenuit mora multaque praesens

tempore tam longo vidi, multa auribus hausi,

310hoc quoque cum multis, quod clam mihi rettulit una

quattuor e famulis ad talia sacra paratis.

cum duce namque meo Circe dum sola moratur,

illa mihi niveo factum de marmore signum

ostendit iuvenale, gerens in vertice picum,

315aede sacra positum multisque insigne coronis.

quis foret et quare sacra coleretur in aede,

cur hanc ferret avem, quaerenti et scire volenti

"accipe", ait "Macareu, dominaeque potentia quae sit,

hinc quoque disce meae; tu dictis adice mentem.

320picus in Ausoniis, proles Saturnia, terris

rex fuit, utilium bello studiosus equorum.

forma viro, quam cernis, erat; licet ipse decorem

aspicias fictaque probes ab imagine veram.

par animus formae; nec adhuc spectasse per annos

325quinquennem poterat Graia quater Elide pugnam.

ille suos dryadas Latiis in montibus ortas

verterat in vultus, illum fontana petebant

numina, naiades, quas Albula quasque Numici,

quas Anienis aquae cursuque brevissimus Almo

330Narve tulit praeceps et opacae Farfarus umbrae,

quaeque colunt Scythicae stagnum nemorale Dianae

finitimosque lacus; spretis tamen omnibus, unam

ille colit nymphen, quam quondam in colle Palati

dicitur ancipiti peperisse Venilia Iano.

335haec ubi nubilibus primum maturuit annis,

praeposito cunctis Laurenti tradita Picost,

rara quidem facie, sed rarior arte canendi,

unde Canens dicta est; silvas et saxa movere

et mulcere feras et flumina longa morari

340ore suo volucresque vagas retinere solebat.

quae dum feminea modulatur carmina voce,

exierat tecto Laurentis Picus in agros,

indigenas fixurus apros, tergumque premebat

acris equi laevaque hastilia bina ferebat,

345Poeniceam fulvo chlamydem contractus ab auro.

venerat in silvas et filia Solis easdem,

utque novas legeret fecundis collibus herbas,

nomine dicta suo Circaea reliquerat arva.

quae simul ac iuvenem, virgultis abdita, vidit,

350obstipuit; cecidere manu, quas legerat, herbae

flammaque per totas visa est errare medullas.

ut primum valido mentem collegit ab aestu,

quid cuperet, fassura fuit; ne posset adire,

cursus equi fecit circumfususque satelles.

355"non" ait "effugies, vento rapiare licebit,

si modo me novi, si non evanuit omnis

herbarum virtus et non mea carmina fallunt".

dicit et effigiem nullo cum corpore falsi

finxit apri praeterque oculos transcurrere regis

360iussit et in densum trabibus nemus ire videri,

plurima qua silva est et equo loca pervia non sunt.

haud mora, continuo praedae petit inscius umbram

picus equique celer spumantia terga relinquit

spemque sequens vanam silva pedes errat in alta.

365concipit illa preces et verba precantia dicit.

ignotosque deos ignoto carmine adorat,

quo solet et niveae vultum confundere Lunae

et patrio capiti bibulas subtexere nubes.

tum quoque cantato densetur carmine caelum

370et nebulas exhalat humus caecisque vagantur

limitibus comites et abest custodia regis.

nacta locum tempusque: "per, o, tua lumina", dixit

"quae mea ceperunt, perque hanc, pulcherrime, formam,

quae facit, ut supplex tibi sim dea, consule nostris

375ignibus et socerum, qui pervidet omnia, Solem

accipe, nec durus Titanida despice Circen".

dixerat; ille ferox ipsamque precesque relinquit

et: "quaecumque es". ait "non sum tuus; altera captum

me tenet et teneat per longum, comprecor, aevum.

380nec Venere externa socialia foedera laedam,

dum mihi Ianigenam servabunt fata Canentem".

saepe retemptatis precibus Titania frustra

"non impune feres, neque" ait "reddere Canenti;

laesaque quid faciat, quid amans, quid femina, disces

385rebus", ait "sed amans et laesa et femina Circe.

tum bis ad occasus, bis se convertit ad ortus,

ter iuvenem baculo tetigit, tria carmina dixit.

ille fugit, sed se solito velocius ipse

currere miratur; pennas in corpore vidit,

390seque novam subito Latiis accedere silvis

indignatus avem, duro fera robora rostro

figit et iratus longis dat vulnera ramis.

purpureum chlamydis pennae traxere colorem,

fibula quod fuerat vestemque momorderat aurum,

395pluma fit et fulvo cervix praecingitur auro,

nec quicquam antiquum Pico nisi nomina restant.

Interea comites, clamato saepe per agros

nequiquam Pico nullaque in parte reperto,

inveniunt Circen (nam iam tenuaverat auras

400passaque erat nebulas ventis ac sole recludi)

criminibusque premunt veris regemque reposcunt

vimque ferunt saevisque parant incessere telis.

illa nocens spargit virus sucosque veneni

et Noctem Noctisque deos Erebumque Chaosque

405convocat et longis Hecaten ululatibus orat.

exsilvere loco (dictu mirabile) silvae,

ingemuitque solum vicinaque palluit arbor

sparsaque sanguineis maduerunt pabula guttis

et lapides visi mugitus edere raucos

410et latrare canes et humus serpentibus atris

squalere et tenues animae volitare videntur.

attonitum monstris vulgus pavet; illa paventis

ora venenata tetigit mirantia virga,

cuius ab attactu variarum monstra ferarum

415in iuvenes veniunt; nulli sua mansit imago.

sparserat occiduus Tartessia litora Phoebus

et frustra coniunx oculis animoque Canentis

exspectatus erat; famuli populusque per omnes

discurrunt silvas atque obvia lumina portant.

420nec satis est nymphae flere et lacerare capillos

et dare plangorem; facit haec tamen omnia seque

proripit ac Latios errat vesana per agros.

sex illam noctes, totidem redeuntia solis

lumina viderunt inopem somnique cibique

425per iuga, per valles, qua fors ducebat, euntem.

ultimus aspexit Thybris luctuque viaque

fessam et iam longa ponentem corpora ripa.

illic cum lacrimis ipso modulata dolore

verba sono tenui maerens fundebat, ut olim

430carmina iam moriens canit exsequialia cygnus.

luctibus extremis tenues liquefacta medullas

tabuit inque leves paulatim evanuit auras.

fama tamen signata loco est, quem rite Canentem

nomine de nymphae veteres dixere Camenae".

435talia multa mihi longum narrata per annum

visaque sunt; resides et desuetudine tardi

rursus inire fretum, rursus dare vela iubemur;

ancipitesque vias et iter Titania vastum

dixerat et saevi restare pericula ponti.

440pertimui, fateor, nactusque hoc litus adhaesi.

Finierat Macareus; urnaque Aeneia nutrix

condita marmoreo tumulo breve carmen habebat;

"hic me Caietam notae pietatis alumnus

ereptam Argolico, quo debuit, igne cremavit.

445solvitur herboso religatus ab aggere funis

et procul insidias infamataeque relinquunt

tecta deae lucosque petunt, ubi nubilus umbra

in mare cum flava prorumpit Thybris harena

faunigenaeque domo potitur nataque Latini,

450non sine Marte tamen; bellum cum gente feroci

suscipitur, pactaque furit pro coniuge Turnus.

concurrit Latio Tyrrhenia tota diuque

ardua sollicitis victoria quaeritur armis.

Auget uterque suas externo robore vires

455et multi Rutulos, multi Troiana tuentur

castra; neque Aeneas Evandri ad limina frustra,

at Venulus frustra profugi Diomedis ad urbem

venerat; ille quidem sub Iapyge maxima Dauno

moenia condiderat dotaliaque arva tenebat;

460sed Venulus Turni postquam mandata peregit,

auxilium petiit, vires Aetolius heros

excusat; nec se aut soceri committere pugnae

velle sui populos, aut quos e gente suorum

armet, habere ullos: "neve haec commenta putetis,

465admonitu quamquam luctus renoventur amari,

perpetiar memorare tamen. postquam alta crematast

Ilion et Danaas paverunt Pergama dextras

Naryciusque heros, a virgine virgine rapta,

quam meruit poenam solus, digessit in omnes,

470spargimur et ventis inimica per aequora rapti

fulmina, noctem, imbres, iram caelique marisque

perpetimur Danai cumulumque Capherea cladis.

neve morer referens tristes ex ordine casus,

Graecia tum potuit Priamo quoque flenda videri

475me tamen armiferae servatum cura Minervae

fluctibus eripuit; patriis sed rursus ab agris

pellor et antiquo memores de vulnere poenas

exigit alma Venus; tantosque per alta labores

aequora sustinui, tantos terrestribus armis,

480ut mihi felices sint illi saepe vocati

quos communis hiems importunusque Caphereus

mersit aquis vellemque horum pars una fuissem.

Ultima iam passi comites belloque fretoque

deficiunt finemque rogant erroris; at Acmon

485fervidus ingenio, tum vero et cladibus asper;

"quid superest, quod iam patientia vestra recuset

ferre, viri?" dixit "quid habet Cytherea, quod ultra,

velle puta, faciat? nam dum peiora timentur,

est locus in vulnus; sors autem ubi pessima rerum,

490sub pedibus timor est securaque summa malorum.

audiat ipsa licet et, quod facit, oderit omnes

sub Diomede viros: odium tamen illius omnes

spernimus et magno stat magna potentia nobis".

talibus iratam Venerem Pleuronius Acmon

495instimulat verbis stimulisque resuscitat iram.

dicta placent paucis; numeri maioris amici

Acmona corripimus; cui respondere volenti

vox pariter vocisque via est tenuata comaeque

in plumas abeunt, plumis nova colla teguntur

500pectoraque et tergum; maiores bracchia pennas

accipiunt cubitusque levis sinvatur in alas;

magna pedis digitos pars occupat oraque cornu

indurata rigent finemque in acumine ponunt.

hunc Lycus, hunc Idas et cum Rhexenore Nycteus,

505hunc miratur Abas; et dum mirantur, eandem

accipiunt faciem numerusque ex agmine maior

subuolat et remos plausis circumuolat alis;

si volucrum quae sit dubiarum forma requiris,

ut non cygnorum, sic albis proxima cygnis.

510vix equidem has sedes et Iapygis arida Dauni

arva gener teneo minima cum parte meorum

Hactenus Oenides; Venulus Calydonia regna

Peucetiosque sinus Messapiaque arva relinquit.

in quibus antra videt, quae multa nubila silva

515et levibus guttis manantia semicaper Pan

nunc tenet, at quodam tenuerunt tempore nymphae.

Apulus has illa pastor regione fugatas

terruit et primo subita formidine movit;

mox, ubi mens rediit et contempsere sequentem,

520ad numerum motis pedibus duxere choreas.

improbat has pastor saltuque imitatus agresti

addidit obscenis convicia rustica dictis;

nec prius os tacuit, quam guttura condidit arbor

arbor enim est sucoque licet cognoscere mores

525quippe notam linguae bacis oleaster amaris

exhibet; asperitas verborum cessit in illas.

Hinc ubi legati rediere, negata ferentes

arma Aetola sibi, Rutuli sine viribus illis

bella instructa gerunt; multumque ab utraque cruoris

530parte datur; fert ecce avidas in pinea Turnus

texta faces ignesque timent quibus unda pepercit.

iamque picem et ceras alimentaque cetera flammae

mulciber urebat perque altum ad carbasa malum

ibat et incurvae fumabant transtra carinae,

535cum, memor has pinus Idaeo vertice caesas,

sancta deum genetrix tinnitibus aëra pulsi

aeris et inflati complevit murmure buxi

perque leves domitis invecta leonibus auras:

"irrita sacrilega iactas incendia dextra,

540Turne"; ait "eripiam, nec me patiente cremabit

ignis edax nemorum partes et membra meorum.

intonuit dicente dea tonitrumque secuti

cum saliente graves ceciderunt grandine, nimbi

aëraque et tumidum subitis concursibus aequor

545Astraei turbant et eunt in proelia fratres.

e quibus alma parens unius viribus usa,

stuppea praerupit Phrygiae retinacula puppis

fertque rates pronas medioque sub aequore mergit.

robore mollito lignoque in corpora verso,

550in capitum facies puppes mutantur aduncae,

in digitos abeunt et crura natantia remi,

quodque prius fuerat, latus est mediisque carina

subdita navigiis spinae mutatur in usum,

lina comae molles, antemnae bracchia fiunt;

555caerulus, ut fuerat, color est; quasque ante timebant,

illas virgineis exercent lusibus undas

Naides aequoreae; durisque in montibus ortae

molle fretum celebrant, nec eas sua tangit origo

non tamen oblitae, quam multa pericula saevo

560pertulerint pelago, iactatis saepe carinis

supposuere manus, nisi siqua vehebat Achivos.

cladis adhuc Phrygiae memores, odere Pelasgos

Neritiaeque ratis viderunt fragmina laetis

vultibus et laetis videre rigescere puppem

565vultibus Alcinoi saxumque increscere ligno.

Spes erat, in nymphas animata classe marinas,

posse metu monstri Rutulum desistere bello;

perstat habetque deos pars utraque, quodque deorum est

instar, habent animos; nec iam dotalia regna

570nec sceptrum soceri, nec te, Lavinia virgo,

sed vicisse petunt deponendique pudore

bella gerunt; tandemque Venus victricia nati

arma videt; Turnusque cadit, cadit Ardea, Turno

sospite dicta potens; quem postquam barbarus ensis

575abstulit et tepida patuerunt tecta favilla,

congerie e media tum primum cognita praepes

subuolat et cineres plausis everberat alis;

et sonus et macies et pallor et omnia, captam

quae deceant urbem, nomen quoque mansit in illa

580urbis et ipsa suis deplangitur Ardea pennis.

Iamque deos omnes ipsamque Aeneia virtus

Iunonem veteres finire coëgerat iras,

cum, bene fundatis opibus crescentis Iuli,

tempestivus erat caelo Cythereius heros.

585ambieratque Venus superos colloque parentis

circumfusa sui: "numquam mihi" dixerat "ullo

tempore dure pater, nunc sis mitissimus, opto,

Aeneaeque meo, qui te de sanguine nostro

fecit avum, quamuis parvum des, optime, numen,

590dummodo des aliquod; satis est inamabile regnum

aspexisse semel, Stygios semel isse per amnes".

assensere dei; nec coniunx regia vultus

immotos tenuit placatoque annuit ore.

tum pater: "estis" ait "caelesti numine digni.

595quaeque petis, pro quoque petis; cape, nata, quod optas".

fatus erat; gaudet gratesque agit illa parenti;

perque leves auras iunctis invecta columbis

litus adit Laurens, ubi tectus harundine serpit

in freta flumineis vicina Numicius undis.

600hunc iubet Aeneae quaecumque obnoxia morti

abluere et tacito deferre sub aequora cursu;

corniger exsequitur Veneris mandata, suisque,

quicquid in Aenea fuerat mortale, repurgat

et respergit aquis; pars optima restitit illi.

605lustratum genetrix divino corpus odore

unxit et ambrosia cum dulci nectare mixta

contigit os fecitque deum; quem turba Quirini

nuncupat Indigetem temploque arisque recepit.

Inde sub Ascanii dicione binominis Alba

610resque Latina fuit. succedit Silvius illi,

quo satus antiquo tenuit repetita Latinus

nomina cum sceptro; clarus subit Alba Latinum;

Epytus ex illo est; post hunc Capetusque Capysque,

sed Capys ante fuit. regnum Tiberinus ab illis

615cepit et in Tusci demersus fluminis undis

nomina fecit aquae; de quo Remulusque feroxque

Acrota sunt geniti. Remulus maturior annis

fulmineo periit, imitator fulminis, ictu;

fratre suo sceptrum moderatior Acrota forti

620tradit Aventino, qui, quo regnarat, eodem

monte iacet positus tribuitque vocabula monti.

iamque Palatinae summam Proca gentis habebat;

rege sub hoc Pomona fuit, qua nulla Latinas

inter hamadryadas coluit sollertius hortos

625nec fuit arborei studiosior altera fetus,

unde tenet nomen; non silvas illa nec amnes,

rus amat et ramos felicia poma ferentes.

nec iaculo gravis est, sed adunca dextera falce,

qua modo luxuriem premit et spatiantia passim

630bracchia compescit, fisso modo cortice lignum

inserit et sucos alieno praestat alumno;

nec sentire sitim patitur bibulaeque recurvas

radicis fibras labentibus irrigat undis;

hic amor, hoc studium; Veneris quoque nulla cupido est.

635vim tamen agrestum metuens pomaria claudit

intus et accessus prohibet refugitque viriles.

quid non et Satyri, saltatibus apta iuventus,

fecere et pinu praecincti cornua Panes,

Silenusque, suis semper iuvenilior annis,

640quique deus fures vel falce vel inguine terret,

ut poterentur ea? sed enim superabat amando

hos quoque Vertumnus, neque erat felicior illis.

o quotiens habitu duri messoris aristas

corbe tulit verique fuit messoris imago!

645tempora saepe gerens faeno religata recenti

desectum poterat gramen versasse videri;

saepe manu stimulos rigida portabat, ut illum

iurasses fessos modo disiunxisse iuvencos.

falce data frondator erat vitisque putator;

650induerat scalas, lecturum poma putares;

miles erat gladio, piscator harundine sumpta

denique per multas aditum sibi saepe figuras

repperit, ut caperet spectatae gaudia formae.

ille etiam picta redimitus tempora mitra,

655innitens baculo, positis per tempora canis,

adsimulavit anum cultosque intravit in hortos

pomaque mirata est: "tanto"que "potentior"! inquit,

paucaque laudatae dedit oscula, qualia numquam

vera dedisset anus; glaebaque incurva resedit,

660suspiciens pandos autumni pondere ramos

ulmus erat contra speciosa nitentibus uvis;

quam socia postquam pariter cum vite probavit:

"at si staret" ait "caelebs sine palmite truncus,

nil praeter frondes, quare peteretur, haberet

665haec quoque, quae iuncta vitis requiescit in ulmo,

si non nupta foret, terrae adclinata iaceret.

tu tamen exemplo non tangeris arboris huius

concubitusque fugis, nec te coniungere curas.

atque utinam velles! Helene non pluribus esset

670sollicitata procis, nec quae Lapitheia movit

proelia, nec coniunx timidis audacis Ulixei.

nunc quoque, cum fugias averserisque petentes,

mille viri cupiunt et semideique deique

et quaecumque tenent Albanos numina montes.

675sed tu si sapies, si te bene iungere anumque

hanc audire voles, quae te plus omnibus illis,

plus quam credis, amo, vulgares reice taedas

Vertumnumque tori socium tibi selige. pro quo

me quoque pignus habes; neque enim sibi notior ille est,

680quam mihi; nec passim toto vagus errat in orbe;

haec loca magna colit; nec, uti pars magna procorum,

quam modo vidit, amat; tu primus et ultimus illi

ardor eris solique suos tibi devovet annos.

adde quod est iuvenis, quod naturale decoris

685munus habet formasque apte fingetur in omnes

et quod erit iussus, iubeas licet omnia, fiet.

quid quod amatis idem? quod, quae tibi poma coluntur,

primus habet laetaque tenet tua munera dextra?

sed neque iam fetus desiderat arbore demptos,

690nec, quas hortus alit, cum sucis mitibus herbas,

nec quicquam, nisi te. miserere ardentis et ipsum

quod petit ore meo praesentem crede precari

ultoresque deos et pectora dura perosam

Idalien memoremque time Rhamnusidis iram.

695quoque magis timeas (etenim mihi multa vetustas

scire dedit), referam tota notissima Cypro

facta, quibus flecti facile et mitescere possis.

Viderat a veteris generosam sanguine Teucri

Iphis Anaxareten, humili de stirpe creatus;

700viderat et totis perceperat ossibus aestum.

luctatusque diu, postquam ratione furorem

vincere non potuit, supplex ad limina venit;

et modo nutrici miserum confessus amorem,

ne sibi dura foret, per spes oravit alumnae;

705et modo de multis blanditus cuique ministris

sollicita petiit propensum voce favorem;

saepe ferenda dedit blandis sua verba tabellis

interdum madidas lacrimarum rore coronas

postibus intendit posuitque in limine duro

710molle latus tristisque serae convicia fecit.

saevior illa freto surgente cadentibus Haedis,

durior et ferro, quod Noricus excoquit ignis,

et saxo, quod adhuc vivum radice tenetur,

spernit et irridet; factisque inmitibus addit

715verba superba ferox et spe quoque fraudat amantem.

non tulit impatiens longi tormenta doloris

Iphis et ante fores haec verba novissima dixit:

"vincis, Anaxarete, neque erunt tibi taedia tandem

ulla ferenda mei; laetos molire triumphos

720et Paeana voca nitidaque incingere lauru.

vincis enim moriorque libens; age, ferrea, gaude.

certe aliquid laudare mei cogeris amoris,

quo tibi sim gratus meritumque fatebere nostrum.

non tamen ante tui curam excessisse memento,

725quam vitam geminaque simul mihi luce carendum.

nec tibi fama mei ventura est nuntia leti;

ipse ego, ne dubites, adero praesensque videbor,

corpore ut exanimi crudelia lumina pascas.

si tamen, o superi, mortalia facta videtis,

730este mei memores (nihil ultra lingua precari

sustinet) et longo facite ut narremur in aevo,

et quae dempsistis vitae, date tempora famae.

Dixit et ad postis ornatos saepe coronis

umentis oculos et pallida brachia tollens,

735cum foribus laquei religaret vincula summis,

"haec tibi serta placent, crudelis et impia"? dixit

inservitque caput, sed tum quoque versus ad illam,

atque onus infelix elisa fauce pependit.

icta pedum motu trepidantem et multa gementem

740visa dedisse sonum est adapertaque ianua factum

prodidit; exclamant famuli frustraque levatum

(nam pater occiderat) referunt ad limina matris.

accipit illa sinu complexaque frigida nati

membra sui postquam miserarum verba parentum

745edidit et matrum miserarum facta peregit,

funera ducebat mediam lacrimosa per urbem

luridaque arsuro portabat membra feretro.

forte viae vicina domus, qua flebilis ibat

pompa, fuit duraeque sonus plangoris ad aures

750venit Anaxaretes, quam iam deus ultor agebat.

mota tamen: "videamus" ait "miserabile funus;

et patulis iniit tectum sublime fenestris.

vixque bene impositum lecto prospexerat Iphin,

deriguere oculi calidusque e corpore sanguis,

755inducto pallore, fugit; conataque retro

ferre pedes, haesit; conata avertere vultus,

hoc quoque non potuit paulatimque occupat artus

quod fuit in duro iam pridem pectore saxum.

neve ea ficta putes, dominae sub imagine signum

760servat adhuc Salamis; Veneris quoque nomine templum

prospicientis habet. quorum memor, o mea, lentos

pone, precor, fastus et amanti iungere, nymphe.

sic tibi nec vernum nascentia frigus adurat

poma, nec excutiant rapidi florentia venti".

765Haec ubi nequiquam forma deus aptus anili

edidit, in iuvenem rediit et anilia demit

instrumenta sibi talisque apparuit illi,

qualis ubi oppositas nitidissima solis imago

evicit nubes nullaque obstante reluxit.

770vimque parat; sed vi non est opus inque figura

capta dei nymphe est et mutua vulnera sensit.

Proximus Ausonias iniusti miles Amuli

rexit opes; Numitorque senex amissa nepotis

munere regna capit festisque Palilibus urbis

775moenia conduntur; Tatiusque patresque Sabini

bella gerunt arcisque via Tarpeia reclusa

dignam animam poena congestis exuit armis.

inde sati Curibus tacitorum more luporum

ore premunt voces et corpora victa sopore

780invadunt portasque petunt, quas obice firmo

clauserat Iliades; unam tamen ipsa reclusit,

nec strepitum verso Saturnia cardine fecit;

sola Venus portae cecidisse repagula sensit

et clausura fuit, nisi quod rescindere numquam

785dis licet acta deum. Iano loca iuncta tenebant

Naides Ausoniae gelido rorantia fonte;

has rogat auxilium; nec nymphae iusta petentem

sustinuere deam venasque et flumina fontis

elicuere sui; nondum tamen invia Iani

790ora patentis erant, neque iter praecluserat unda;

lurida subponunt fecundo sulphura fonti

incenduntque cavas fumante bitumine venas.

viribus his aliisque vapor penetravit ad ima

fontis et Alpino modo quae certare rigori

795audebatis, aquae, non ceditis ignibus ipsis.

flammifera gemini fumant aspergine postes;

portaque, nequiquam rigidis promissa Sabinis,

fonte fuit praestructa novo, dum Martius arma

indueret miles; quae postquam Romulus ultro

800obtulit et strata est tellus Romana Sabinis

corporibus strata estque suis generique cruorem

sanguine cum soceri permiscuit impius ensis,

pace tamen sisti bellum nec in ultima ferro

decertare placet Tatiumque accedere regno.

805Occiderat Tatius, populisque aequata duobus,

Romule, iura dabas, posita cum casside Mavors

talibus affatur divumque hominumque parentem:

"tempus adest, genitor, quoniam fundamine magno

res Romana valet nec praeside pendet ab uno,

810praemia (sunt promissa mihi dignoque nepoti)

solvere et ablatum terris imponere caelo.

tu mihi, concilio quondam praesente deorum,

(nam memoro memorique animo pia verba notavi)

"unus erit, quem tu tolles in caerula caeli

815dixisti; rata sit verborum summa tuorum.

annuit omnipotens et nubibus aëra caecis

occulvit tonitruque et fulgure terruit orbem.

quae sibi promissae sensit rata signa rapinae

innixusque hastae pressos temone cruento

820inpavidus conscendit equos Gradivus et ictu

verberis increpuit pronusque per aëra lapsus

constitit in summo nemorosi colle Palati;

reddentemque suo non regia iura Quiriti

abstulit Iliaden; corpus mortale per auras

825dilapsum est tenues, ut lata plumbea funda

missa solet medio glans intabescere caelo;

pulchra subit facies et pulvinaribus altis

dignior et qualis trabeati forma Quirini.

Flebat ut amissum coniunx, cum regia Iuno

830Irin ad Hersiliam descendere limite curvo

imperat et vacuae sua sic mandata referre:

"o | et de Latia, | o | et de gente Sabina

praecipuum, matrona, decus, dignissima tanti

ante fuisse viri, coniunx nunc esse Quirini,

835siste tuos fletus, et, si tibi cura videndi

coniugis est, duce me lucum pete, colle Quirini

qui viret et templum Romani regis obumbrat".

paret et in terram pictos delapsa per arcus,

Hersiliam iussis compellat vocibus Iris.

840illa verecundo vix tollens lumina vultu:

"o dea, namque mihi nec, quae sis, dicere promptum est,

et liquet esse deam, duc, o duc" inquit "et offer

coniugis ora mihi. quem si modo posse videre

fata semel dederint, caelum accepisse fatebor."

845nec mora, Romuleos cum virgine Thaumantea

ingreditur colles ibi sidus ab aethere lapsum

decidit in terras a cuius lumine flagrans

Hersiliae crinis cum sidere cessit in auras.

hanc manibus notis Romanae conditor urbis

850excipit et priscum pariter cum corpore nomen

mutat Horamque vocat, quae nunc dea iuncta Quirinost.