Iāmquĕ Gĭgāntēīs īniēctām faūcĭbŭs Aētnēn
ārvăquĕ Cŷclōpūm, quīd rāstră, quĭd ūsŭs ărātrī
nēscĭă nēc quīcquām iūnctīs dēbēntĭă būbūs
līquĕrăt Eūbŏĭcūs tŭmĭdārūm cūltŏr ăquārūm
līquĕrăt ēt Zānclēn ādvērsăquĕ moēnĭă Rhēgī5
nāvĭfrăgūmquĕ frĕtūm, gĕmĭnō quōd lītŏrĕ prēssūm
Aūsŏnĭaē Sĭcŭlaēquĕ tĕnēt cōnfīnĭă tērraē.
īndĕ mănū māgnā Tŷrrhēnă pĕr aēquŏră vēctūs
hērbĭfĕrōs ădĭīt cōllēs ātque ātrĭă Glaūcūs
sōlĕ sătaē Cīrcēs, vānārūm plēnă fĕrārūm.10
quām sĭmŭl āspēxīt, dīcta āccēptāquĕ sălūtĕ
"dīvă, dĕī mĭsĕrērĕ, prĕcōr; nām sōlă lĕvārĕ
tū pŏtĕs hūnc" dīxīt "vĭdĕār mŏdŏ dīgnĭŏr ēssĕ.
quāntă sĭt hērbārūm, Tītānĭ, pŏtēntĭă, nūllī
quām mĭhĭ cōgnĭtĭūs, quī sūm mūtātŭs ăb īllīs;15
nēvĕ mĕī nōn nōtă tĭbī sīt caūsă fŭrōrīs,
lītŏre ĭn Ītălĭcō, Mēssēnĭă moēnĭă cōntrā,
Scŷllă mĭhī vīsa ēst; pŭdŏr ēst prōmīssă prĕcēsquĕ
blāndĭtĭāsquĕ mĕās cōntēmptăquĕ vērbă rĕfērrĕ.
āt tū, sīve ălĭquōd rēgnum ēst īn cārmĭnĕ, cārmēn20
ōrĕ mŏvē sācrō; sīve ēxpūgnācĭŏr hērbāst,
ūtĕrĕ tēmptātīs ŏpĕrōsaē vīrĭbŭs hērbaē.
nēc mĕdĕārĕ mĭhī sānēsque haēc vūlnĕră māndō
fīnĕquĕ nīl ŏpŭs ēst; pārtēm fĕrăt īllă călōrīs.
āt Cīrcē (nĕque ĕnīm flāmmīs hăbĕt āptĭŭs ūllă25
tālĭbŭs īngĕnĭūm seū caūsa ēst hūiŭs ĭn īpsā,
seū Vĕnŭs īndĭcĭō făcĭt hōc ōffēnsă pătērnō)
tālĭă vērbă rĕfērt: "mĕlĭūs sĕquĕrērĕ vŏlēntēm
ōptāntēmque ĕădēm părĭlīquĕ cŭpīdĭnĕ cāptām.
dīgnŭs ĕrās ūltrō, pŏtĕrās cērtēquĕ, rŏgārī;30
ēt, sī spēm dĕdĕrīs, mĭhĭ crēdĕ, rŏgābĕrĭs ūltrō.
neū dŭbĭtēs ādsītquĕ tŭaē fīdūcĭă fōrmaē;
ēn ĕgŏ, cūm dĕă sīm, nĭtĭdī cūm fīlĭă Sōlīs,
grāmĭnĕ cūm tāntūm, tāntūm quŏquĕ cārmĭnĕ pōssīm,
ūt tŭă sīm, vŏvĕō. spērnēntēm spērnĕ, sĕquēntī35
rēddĕ vĭcēs ūnōquĕ dŭās ūlcīscĕrĕ fāctō".
tālĭă tēmptāntī: "prĭŭs" īnquĭt "ĭn aēquŏrĕ frōndēs
Glaūcŭs" ĕt īn sūmmīs nāscēntūr mōntĭbŭs ālgaē,
sōspĭtĕ quām Scŷllā nōstrī mūtēntŭr ămōrēs".
Īndīgnātă dĕa ēst; ēt laēdĕrĕ quātĕnŭs īpsūm40
nōn pŏtĕrāt nēc vēllĕt ămāns, īrāscĭtŭr īllī
quaē sĭbĭ praēlāta ēst; Vĕnĕrīsque ōffēnsă rĕpūlsā
prōtĭnŭs hōrrēndīs īnfāmĭă pābŭlă sūcīs
cōntĕrĭt ēt trītīs Hĕcătēĭă cārmĭnă mīscēt
caērŭlăque īndŭĭtūr vēlāmĭnă pērquĕ fĕrārūm45
āgmĕn ădūlāntūm mĕdĭā prōcēdĭt ăb aūlā
ōppŏsĭtūmquĕ pĕtēns cōntrā Zānclēĭă sāxă
Rhēgĭŏn īngrĕdĭtūr fērvēntēs aēstĭbŭs ūndās,
īn quĭbŭs ūt sŏlĭdā pōnīt vēstīgĭă tērrā
sūmmăquĕ dēcūrrīt pĕdĭbūs sŭpĕr aēquŏră sīccīs.50
pārvŭs ĕrāt gūrgēs, cūrvōs sĭnŭātŭs ĭn ārcūs,
grātă quĭēs Scŷllaē, quō sē rĕfĕrēbăt ăb aēstū
ēt mărĭs ēt caēlī, mĕdĭō cūm plūrĭmŭs ōrbĕ
sōl ĕrăt ēt mĭnĭmās ā vērtĭcĕ fēcĕrăt ūmbrās.
Hūnc dĕă praēvĭtĭāt pōrtēntĭfĭcīsquĕ vĕnēnīs55
īnquĭnăt; hīc prēssōs lătĭcēs rādīcĕ nŏcēntī
spārgĭt ĕt ōbscūrūm vērbōrum āmbāgĕ nŏvōrūm
tēr nŏvĭēns cārmēn măgĭcō dēmūrmŭrăt ōrĕ.
Scŷllă vĕnīt mĕdĭāquĕ tĕnūs dēscēndĕrăt ālvō,
cūm sŭă foēdārī lātrāntĭbŭs īnguĭnă mōnstrīs60
āspĭcĭt; āc prīmō crēdēns nōn cōrpŏrĭs īllās
ēssĕ sŭī pārtēs rĕfŭgītque ăbĭgītquĕ tĭmētquĕ
ōră prŏtērvă cănūm; sēd, quōs fŭgĭt, āttrăhĭt ūnā
ēt cōrpūs quaērēns fĕmŏrūm crūrūmquĕ pĕdūmquĕ
Cērbĕrĕōs rīctūs prō pārtĭbŭs īnvĕnĭt īllīs;65
stātquĕ cănūm răbĭē sūbiēctăquĕ tērgă fĕrārūm
īnguĭnĭbūs trūncīs ŭtĕrōque ēxstāntĕ cŏērcēt.
Flēvĭt ămāns Glaūcūs nĭmĭūmque hōstīlĭtĕr ūsaē
vīrĭbŭs hērbārūm fūgīt cōnūbĭă Cīrcēs.
Scŷllă lŏcō mānsīt, cūmque ēst dătă cōpĭă prīmūm,70
īn Cīrcēs ŏdĭūm sŏcĭīs spŏlĭāvĭt Ŭlīxēn;
mōx ĕădēm Teūcrās fŭĕrāt mērsūră cărīnās,
nī prĭŭs īn scŏpŭlūm, quī nūnc quŏquĕ sāxĕŭs ēxstāt,
trānsfōrmātă fŏrēt; scŏpŭlūm quŏquĕ nāvĭtă vītāt.
Hūnc ŭbĭ Trōiānaē rēmīs ăvĭdāmquĕ Chărŷbdīm75
ēvīcērĕ rătēs, cūm iām prŏpĕ lītŭs ădēssēnt
Aūsŏnĭūm, Lĭbўcās vēntō rĕfĕrūntŭr ăd ōrās.
ēxcĭpĭt Aēnēān īllīc ănĭmōquĕ dŏmōquĕ,
nōn bĕnĕ dīscĭdĭūm Phrўgĭī lātūră mărītī,
Sīdŏnĭs īnquĕ pўrā sācrī sŭb ĭmāgĭnĕ fāctā80
īncŭbŭīt fērrō dēcēptăquĕ dēcĭpĭt ōmnēs.
rūrsŭs hărēnōsaē fŭgĭēns nŏvă moēnĭă tērraē
ād sēdēmque Ĕrўcīs fīdūmquĕ rĕlātŭs Ăcēstēn,
sācrĭfĭcāt tŭmŭlūmquĕ sŭī gĕnĭtōrĭs hŏnōrāt,
quāsquĕ rătēs Īrīs Iūnōnĭă paēnĕ crĕmārāt,85
sōlvĭt ĕt Hīppŏtădaē rēgnūm tērrāsquĕ călēntī
sūlphŭrĕ fūmāntīs Ăchĕlōĭădūmquĕ rĕlīnquīt
Sīrēnūm scŏpŭlōs ōrbātăquĕ praēsĭdĕ pīnūs
Īnărĭmēn Prŏchўtēnquĕ lĕgīt stĕrĭlīquĕ lŏcātās
cōllĕ Pĭthēcūsās, hăbĭtāntūm nōmĭnĕ dīctās.90
quīppĕ dĕūm gĕnĭtōr, fraūdem ēt pēriūrĭă quōndām
Cērcōpum ēxōsūs gēntīsque ādmīssă dŏlōsaē,
īn dēfōrmĕ vĭrōs ănĭmāl mūtāvĭt, ŭt īdēm
dīssĭmĭlēs hŏmĭnī pōssēnt sĭmĭlēsquĕ vĭdērī;
mēmbrăquĕ cōntrāxīt nārēsque ā frōntĕ rĕsīmās95
cōntŭdĭt ēt rūgīs pĕrărāvĭt ănīlĭbŭs ōră
tōtăquĕ vēlātōs flāvēntī cōrpŏră vīllō
mīsĭt ĭn hās sēdēs; nēc nōn prĭŭs ābstŭlĭt ūsūm
vērbōrum ēt nātaē dīra īn pĕrĭūrĭă līnguaē;
pōssĕ quĕrī tāntūm raūcō strīdōrĕ rĕlīquīt.100
Hās ŭbĭ praētĕrĭīt ēt Pārthĕnŏpēĭă dēxtrā
moēnĭă dēsĕrŭīt, laēvā dē pārtĕ cănōrī
Aēŏlĭdaē tŭmŭlum ēt lŏcă fētă pălūstrĭbŭs ūndīs,
lītŏră Cūmārūm vīvācīsque āntră Sĭbŷllaē
īntrăt ĕt ūt mānēs vĕnĭāt pĕr Ăvērnă pătērnōs105
ōrăt; ăt īllă dĭū vūltūm tēllūrĕ mŏrātūm
ērēxīt tāndēmquĕ dĕō fŭrĭbūndă rĕcēptō
"māgnă pĕtīs", dīxīt "vīr fāctīs māxĭmĕ, cūiūs
dēxtĕră pēr fērrum ēst, pĭĕtās spēctātă pĕr īgnēs.
pōnĕ tămēn, Trōiānĕ, mĕtūm; pŏtĭērĕ pĕtītīs110
Ēlўsĭāsquĕ dŏmōs ēt rēgnă nŏvīssĭmă mūndī
mē dŭcĕ cōgnōscēs sĭmŭlācrăquĕ cāră părēntīs
īnvĭă vīrtūtī nūlla ēst vĭă" dīxĭt ĕt aūrō
fūlgēntēm rāmum īn sīlvā Iūnōnĭs Ăvērnaē
mōnstrāvīt iūssītquĕ sŭō dīvēllĕrĕ trūncō.115
pārŭĭt Aēnēās, ēt fōrmīdābĭlĭs Ōrcī
vīdĭt ŏpēs ătăvōsquĕ sŭōs ūmbrāmquĕ sĕnīlēm
māgnănĭmi Ānchīsaē; dĭdĭcīt quŏquĕ iūră lŏcōrūm,
quaēquĕ nŏvīs ēssēnt ădĕūndă pĕrīcŭlă bēllīs.
īndĕ fĕrēns lāssōs ādvērsō trāmĭtĕ pāssūs,120
cūm dŭcĕ Cūmaēā mōllīt sērmōnĕ lăbōrēm.
Dūmque ĭtĕr hōrrēndūm pĕr ŏpācă crĕpūscŭlă cārpīt
"seū dĕă tū praēsēns, seū dīs grātīssĭmă", dīxīt
"nūmĭnĭs īnstăr ĕrīs sēmpēr mĭhĭ mēquĕ fătēbōr
mūnĕrĭs ēssĕ tŭī, quaē mē lŏcă mōrtĭs ădīrĕ,125
quaē lŏcă mē vīsaē vŏlŭīsti ēvādĕrĕ mōrtīs;
prō quĭbŭs āĕrĭās mĕrĭtīs ēvēctŭs ăd aūrās
tēmplă tĭbī stătŭām, trĭbŭām tĭbĭ tūrĭs hŏnōrēs.
rēspĭcĭt hūnc vātēs ēt sūspīrātĭbŭs haūstīs:
"nēc dĕă sūm", dīxīt "nēc sācrī tūrĭs hŏnōrĕ130
hūmānūm dīgnārĕ căpūt; neū nēscĭŭs ērrēs,
lūx aētērnă mĭhī cărĭtūrăquĕ fīnĕ dăbātūr,
sī mĕă vīrgĭnĭtās Phoēbō pătŭīssĕt ămāntī".
dūm tămĕn hānc spērāt dūm praēcōrrūmpĕrĕ dōnīs
mē cŭpĭt, "ēlĭge," ăīt "vīrgō Cūmaēă, quĭd ōptēs135
ōptātīs pŏtĭērĕ tŭīs". ĕgŏ pūlvĕrĭs haūstī
ōstēndī cŭmŭlūm; quŏt hăbērēt cōrpŏră pūlvīs,
tōt mĭhĭ nātālēs cōntīngĕrĕ vānă rŏgāvī;
ēxcĭdĭt, ūt pĕtĕrēm iŭvĕnēs quŏquĕ prōtĭnŭs ānnōs.
hōs tămĕn īllĕ mĭhī dăbăt aētērnāmquĕ iŭvēntām,140
sī Vĕnĕrēm pătĕrēr; cōntēmptō mūnĕrĕ Phoēbī
īnnŭbă pērmănĕō; sēd iām fēlīcĭŏr aētās
tērgă dĕdīt trĕmŭlōquĕ grădū vĕnĭt aēgră sĕnēctūs,
quaē pătĭēndă dĭu ēst; nām iām mĭhĭ saēcŭlă sēptēm
āctă vĭdēs; sŭpĕrēst, nŭmĕrōs ūt pūlvĕrĭs aēquēm,145
tēr cēntūm mēssēs, tēr cēntūm mūstă vĭdērĕ.
tēmpŭs ĕrīt, cūm dē tāntō mē cōrpŏrĕ pārvām
lōngă dĭēs făcĭēt cōnsūmptăquĕ mēmbră sĕnēctā
ād mĭnĭmūm rĕdĭgēntŭr ŏnūs; nĕc ămātă vĭdēbōr
nēc plăcŭīssĕ dĕō; Phoēbūs quŏquĕ fōrsĭtăn īpsĕ150
vēl nōn cōgnōscēt, vēl dīlēxīssĕ nĕgābīt;
ūsque ădĕō mūtātă fĕrār; nūllīquĕ vĭdēndă,
vōcĕ tămēn nōscār; vōcēm mĭhĭ fātă rĕlīnquēnt.
Tālĭă cōnvēxūm pĕr ĭtēr mĕmŏrāntĕ Sĭbŷllā,
sēdĭbŭs Eūbŏĭcām Stўgĭīs ēmērgĭt ĭn ūrbēm155
Trōĭŭs Aēnēās; sācrīsque ēx mōrĕ lĭtātīs,
lītŏra ădīt nōndūm nūtrīcĭs hăbēntĭă nōmēn.
hīc quŏquĕ sūbstĭtĕrāt pōst taēdĭă lōngă lăbōrūm
Nērĭtĭūs Măcăreūs, cŏmĕs ēxpĕrĭēntĭs Ŭlīxeī;
dēsērtūm quōndām mĕdĭīs sūb rūpĭbŭs Aētnaē160
nōscĭt Ăchaēmĕnĭdēn īnprōvīsōquĕ rĕpērtūm
vīvĕrĕ mīrātūs: "quī tē cāsūsvĕ dĕūsvĕ
sērvăt, Ăchaēmĕnĭdē? cūr" īnquīt "bārbără Grāiūm
prōră vĕhīt? pĕtĭtūr vēstrā quaē tērră cărīnā"?
tālĭă quaērēntī iām nōn hīrsūtŭs ămīctū,165
iām sŭŭs ēt spīnīs cōnsērtō tēgmĭnĕ nūllīs,
fātŭr Ăchaēmĕnĭdēs: "ĭtĕrūm Pŏlўphēmŏn ĕt īllōs
āspĭcĭām flŭĭdōs hūmānō sānguĭnĕ rīctūs,
hāc mĭhĭ sī pŏtĭōr dŏmŭs ēst Ĭthăcīquĕ cărīnā,
sī mĭnŭs Aēnēān vĕnĕrōr gĕnĭtōrĕ; nĕc ūmquām170
ēssĕ sătīs pŏtĕrō, praēstēm lĭcĕt ōmnĭă, grātūs.
quōd lŏquŏr ēt spīrō caēlūmque ēt sīdĕră sōlīs
rēspĭcĭō, pōssīmne īngrātŭs ĕt īmpĭŭs ēssĕ?
īllĕ dĕdīt, quōd nōn ănĭma haēc Cŷclōpĭs ĭn ōră
vēnĭt; ĕt, ūt iām nūnc lūmēn vītālĕ rĕlīnquām,175
aūt tŭmŭlo aūt cērtē nōn īllā cōndăr ĭn ālvō.
quīd mĭhĭ tūnc ănĭmī, nĭsĭ sī tĭmŏr ābstŭlĭt ōmnēm
sēnsum ănĭmūmquĕ, fŭīt, cūm vōs pĕtĕre āltă rĕlīctūs
aēquŏră cōnspēxī? Vŏlŭi īnclāmārĕ, sĕd hōstī
prōdĕrĕ mē tĭmŭī; vēstraē quŏquĕ clāmŏr Ŭlīxīs180
paēnĕ rătī nŏcŭīt. vīdī, cūm mōntĕ rĕvōlsūm
īmmānēm scŏpŭlūm mĕdĭās pērmīsĭt ĭn ūndās;
vīdi ĭtĕrūm vĕlŭtī tōrmēntī vīrĭbŭs āctă
vāstă Gĭgāntēō iăcŭlāntēm sāxă lăcērtō
ēt, nē dēprĭmĕrēt flūctūs vēntūsvĕ cărīnām,185
pērtĭmŭī iām mē nōn ēsse ōblītŭs ĭn īllā.
ūt vērō fŭgă vōs ăb ăcērbā mōrtĕ rĕdūxīt,
īllĕ quĭdēm tōtām gĕmĕbūndŭs ŏbāmbŭlăt Aētnām
praētēmptātquĕ mănū sīlvās ēt lūmĭnĭs ōrbūs
rūpĭbŭs īncūrsāt foēdātăquĕ brācchĭă tābō190
īn mărĕ prōtēndēns gēntem ēxsēcrātŭr Ăchīvām
ātque ăĭt: "ō sī quīs rĕfĕrāt mĭhĭ cāsŭs Ŭlīxēn,
aūt ălĭquem ē sŏcĭīs, īn quēm mĕă saēvĭăt īră,
vīscĕră cūiŭs ĕdām, cūiūs vīvēntĭă dēxtrā
mēmbră mĕā lănĭēm, cūiūs mĭhĭ sānguĭs ĭnūndēt195
gūttŭr ĕt ēlīsī trĕpĭdēnt sūb dēntĭbŭs ārtūs,
quām nūllum aūt lĕvĕ sīt dāmnūm mĭhĭ lūcĭs ădēmptaē"!
haēc ēt plūră fĕrōx; mē lūrĭdŭs ōccŭpăt hōrrōr
spēctāntēm vūltūs ĕtĭāmnūm caēdĕ mădēntēs
crūdēlēsquĕ mănūs ĕt ĭnānēm lūmĭnĭs ōrbēm200
mēmbrăque, ĕt hūmānō cōncrētām sānguĭnĕ bārbām.
mōrs ĕrăt ānte ŏcŭlōs, mĭnĭmūm tămĕn īllă mălōrūm;
ēt iām prēnsūrūm, iām nūnc mĕă vīscĕră rēbār
īn sŭă mērsūrūm; mēntīque haērēbăt ĭmāgŏ
tēmpŏrĭs īllīūs, quō vīdī bīnă mĕōrūm205
tēr quătĕr āfflīgī sŏcĭōrūm cōrpŏră tērraē,
cūm sŭpĕr īpsĕ iăcēns hīrsūtī mōrĕ lĕōnīs
vīscĕrăque ēt cārnēs cūmque ālbīs ōssă mĕdūllīs
sēmiănĭmēsque ārtūs ăvĭdām cōndēbăt ĭn ālvūm.
mē trĕmŏr īnvāsīt; stābām sĭnĕ sānguĭnĕ maēstūs210
māndēntēmquĕ vĭdēns ēiēctāntēmquĕ crŭēntās
ōrĕ dăpēs ēt frūstă mĕrō glŏmĕrātă vŏmēntēm,
tālĭă fīngēbām mĭsĕrō mĭhĭ fātă părārī;
pērquĕ dĭēs mūltōs lătĭtāns ōmnēmquĕ trĕmīscēns
ād strĕpĭtūm mōrtēmquĕ tĭmēns cŭpĭdūsquĕ mŏrīrī,215
glāndĕ fămēm pēllēns ēt mīxtā frōndĭbŭs hērbā,
sōlŭs, ĭnōps, ēxspēs, lētō poēnaēquĕ rĕlīctūs,
hānc prŏcŭl āspēxī lōngō pōst tēmpŏrĕ nāvēm
ōrāvīquĕ fŭgām gēstu ād lītūsquĕ cŭcūrrī
ēt mōvī; Grāiūmquĕ rătīs Trōiānă rĕcēpīt.220
tū quŏquĕ pāndĕ tŭōs, cŏmĭtūm grātīssĭmĕ, cāsūs
ēt dŭcĭs ēt tūrbaē quaē tēcum ēst crēdĭtă pōntō.
Aēŏlŏn īllĕ rĕfērt Tūscō rēgnārĕ prŏfūndō,
Aēŏlŏn Hīppŏtădēn, cŏhĭbēntēm cārcĕrĕ vēntōs
quōs bŏvĭs īnclūsōs tērgō, mĕmŏrābĭlĕ mūnūs,225
Dūlĭchĭūm sūmpsīssĕ dŭcēm flātūquĕ sĕcūndō
lūcĭbŭs īssĕ nŏvem ēt tērram āspēxīssĕ pĕtītām
prōxĭmă pōst nōnām cūm sēse aūrōră mŏvērēt,
īnvĭdĭā sŏcĭōs praēdaēquĕ cŭpīdĭnĕ vīctōs
ēssĕ rătōs aūrūm, dēmpsīssĕ lĭgāmĭnă vēntīs;230
cūm quĭbŭs īssĕ rĕtrō, pēr quās mŏdŏ vēnĕrăt ūndās,
Aēŏlĭīquĕ rătēm pōrtūs rĕpĕtīssĕ tўrānnī.
īndĕ Lămī vĕtĕrēm Laēstrŷgŏnĭs" īnquĭt "ĭn ūrbēm
vēnĭmŭs; Āntĭphătēs tērrā rēgnābăt ĭn īllā.
mīssŭs ăd hūnc ĕgŏ sūm, nŭmĕrō cŏmĭtāntĕ dŭōrūm;235
vīxquĕ fŭgā quaēsītă sălūs cŏmĭtīquĕ mĭhīquĕ;
tērtĭŭs ē nōbīs Laēstrŷgŏnĭs īmpĭă tīnxīt
ōră crŭōrĕ sŭō. fŭgĭēntĭbŭs īnstăt ĕt āgmēn
cōncĭtăt Āntĭphătēs; cŏĕūnt ēt sāxă trăbēsquĕ
cōnĭcĭūnt mērgūntquĕ vĭrōs mērgūntquĕ cărīnās.240
ūnă tămēn, quaē nōs īpsūmquĕ vĕhēbăt Ŭlīxēn,
ēffŭgĭt; āmīssā sŏcĭōrūm pārtĕ dŏlēntēs
mūltăquĕ cōnquēstī tērrīs āllābĭmŭr īllīs
quās prŏcŭl hīnc cērnīs; prŏcŭl hīnc, mĭhĭ crēdĕ, vĭdēndās
īnsŭlă, vīsă mĭhī; tūque, ō iūstīssĭmĕ Trōūm,245
nātĕ dĕā (nĕque ĕnīm fīnītō Mārtĕ vŏcāndūs
hōstĭs ĕs, Aēnēā) mŏnĕō, fŭgĕ lītŏră Cīrcēs.
nōs quŏquĕ Cīrcaēō rĕlĭgāta īn lītŏrĕ pīnū,
Āntĭphătaē mĕmŏrēs īnmānsuētīquĕ Cўclōpīs,
īrĕ nĕgābāmūs; sēd tēcta īgnōtă sŭbīrĕ250
sōrtĕ sŭmūs lēctī; sōrs mē fīdūmquĕ Pŏlītēn
Eūrўlŏchūmquĕ sĭmūl nĭmĭīque Ēlpēnŏră vīnī
bīsquĕ nŏvēm sŏcĭōs Cīrcaēa ād moēnĭă mīsīt.
quaē sĭmŭl āttĭgĭmūs stĕtĭmūsque īn līmĭnĕ tēctī,
mīllĕ lŭpī mīxtīquĕ lŭpīs ūrsīquĕ lĕaēquĕ255
ōccūrsū fēcērĕ mĕtūm; sēd nūllă tĭmēndă,
nūllăque ĕrāt nōstrō fāctūra īn cōrpŏrĕ vūlnūs:
quīn ĕtĭām blāndās mōvērĕ pĕr āĕră caūdās
nōstrăque ădūlāntēs cŏmĭtānt vēstīgĭă, dōnēc
ēxcĭpĭūnt fămŭlaē pērque ātrĭă mārmŏrĕ tēctă260
ād dŏmĭnām dūcūnt. pūlchrō sĕdĕt īllă rĕcēssū
sōllēmnī sŏlĭō pāllāmque īndūtă nĭtēntēm
īnsŭpĕr aūrātō cīrcūmvēlātŭr ămīctū.
Nērĕĭdēs nŷmphaēquĕ sĭmūl, quaē vēllĕră mōtīs
nūllă trăhūnt dĭgĭtīs nēc fīlă sĕquēntĭă dūcūnt,265
grāmĭnă dīspōnūnt spārsōsquĕ sĭne ōrdĭnĕ flōrēs
sēcērnūnt călăthīs vărĭāsquĕ cŏlōrĭbŭs hērbās.
īpsă, quŏd haē făcĭūnt, ŏpŭs ēxĭgĭt; īpsă, quĭs ūsūs
quōquĕ sĭt īn fŏlĭō, quaē sīt cōncōrdĭă mīxtīs,
nōvĭt ĕt ādvērtēns pēnsās ēxāmĭnăt hērbās.270
Haēc ŭbĭ nōs vīdīt, dīcta āccēptāquĕ sălūtĕ,
dīffūdīt vūltūs ēt rēddĭdĭt ōmĭnă vōcĕ;
nēc mŏră, mīscērī tōstī iŭbĕt hōrdĕă grānī
mēllăquĕ vīmquĕ mĕrī cūm lāctĕ cŏāgŭlă pāssō,
quīquĕ sŭb hāc lătĕānt fūrtīm dūlcēdĭnĕ, sūcōs275
ādĭcĭt. āccĭpĭmūs sācrā dătă pōcŭlă dēxtrā.
quaē sĭmŭl ārēntī sĭtĭēntēs haūsĭmŭs ōrĕ
ēt tĕtĭgīt sūmmōs vīrgā dĕă dīră căpīllōs,
(ēt pŭdĕt ēt rĕfĕrām) saētīs hōrrēscĕrĕ coēpī,
nēc iām pōssĕ lŏquī prō vērbīs ēdĕrĕ raūcūm280
mūrmŭr ĕt īn tērrām tōtō prōcūmbĕrĕ vūltū;
ōsquĕ mĕūm sēnsī pāndo ōccāllēscĕrĕ rōstrō,
cōllă tŭmērĕ tŏrīs ēt, quā mŏdŏ pōcŭlă pārtĕ
sūmptă mĭhī fŭĕrānt, īllā vēstīgĭă fēcī;
cūmque ĕădēm pāssīs (tāntūm mĕdĭcāmĭnă pōssūnt!)285
claūdŏr hărā; sōlūmquĕ sŭīs cărŭīssĕ fĭgūrā
vīdĭmŭs Eūrўlŏchūm; sōlūs dătă pōcŭlă fūgīt.
quaē nĭsĭ vītāssēt, pĕcŏrīs pārs ūnă mănērēm
nūnc quŏquĕ saētĭgĕrī, nēc tāntaē clādĭs ăb īllō
cērtĭŏr ād Cīrcēn ūltōr vēnīssĕt Ŭlīxēs.290
pācĭfĕr huīc dĕdĕrāt flōrēm Cŷllēnĭŭs ālbūm
mōlў vŏcānt sŭpĕrī; nīgrā rādīcĕ tĕnētūr.
tūtŭs ĕō mŏnĭtīsquĕ sĭmūl caēlēstĭbŭs īntrāt
īllĕ dŏmūm Cīrcēs ĕt ăd īnsĭdĭōsă vŏcātūs
pōcŭlă, cōnāntēm vīrgā mūlcērĕ căpīllōs295
rēppŭlĭt ēt strīctō păvĭdām dētērrŭĭt ēnsĕ.
īndĕ fĭdēs dēxtraēquĕ dătaē; thălămōquĕ rĕcēptūs
cōniŭgĭī dōtēm sŏcĭōrūm cōrpŏră pōscīt.
spārgĭmŭr īgnōtaē sūcīs mĕlĭōrĭbŭs hērbaē
pērcŭtĭmūrquĕ căpūt cōnvērsaē vērbĕrĕ vīrgaē300
vērbăquĕ dīcūntūr dīctīs cōntrārĭă vērbīs;
quō măgĭs īllă cănīt, măgĭs hōc tēllūrĕ lĕvātī
ērĭgĭmūr saētaēquĕ cădūnt bĭfĭdōsquĕ rĕlīnquīt
rīmă pĕdēs rĕdĕūnt ŭmĕri ēt sūbiēctă lăcērtīs
brācchĭă sūnt; flēntēm flēntēs āmplēctĭmŭr īpsī305
haērēmūsquĕ dŭcīs cōllō; nēc vērbă lŏcūtī
ūllă prĭōră sŭmūs quām nōs tēstāntĭă grātōs.
ānnŭă nōs īllīc tĕnŭīt mŏră mūltăquĕ praēsēns
tēmpŏrĕ tām lōngō vīdī, mūlta aūrĭbŭs haūsī,
hōc quŏquĕ cūm mūltīs, quōd clām mĭhĭ rēttŭlĭt ūnā310
quāttŭŏr ē fămŭlīs ād tālĭă sācră părātīs.
cūm dŭcĕ nāmquĕ mĕō Cīrcē dūm sōlă mŏrātūr,
īllă mĭhī nĭvĕō fāctūm dē mārmŏrĕ sīgnūm
ōstēndīt iŭvĕnālĕ, gĕrēns īn vērtĭcĕ pīcūm,
aēdĕ săcrā pŏsĭtūm mūltīsque īnsīgnĕ cŏrōnīs.315
quīs fŏrĕt ēt quārē sācrā cŏlĕrētŭr ĭn aēdĕ,
cūr hānc fērrĕt ăvēm, quaērēnti ēt scīrĕ vŏlēntī
"āccĭpe", ăīt "Măcăreū, dŏmĭnaēquĕ pŏtēntĭă quaē sīt,
hīnc quŏquĕ dīscĕ mĕaē; tū dīctīs ādĭcĕ mēntēm.
pīcŭs ĭn Aūsŏnĭīs, prōlēs Sātūrnĭă, tērrīs320
rēx fŭĭt, ūtĭlĭūm bēllō stŭdĭōsŭs ĕquōrūm.
fōrmă vĭrō, quām cērnĭs, ĕrāt; lĭcĕt īpsĕ dĕcōrēm
āspĭcĭās fīctāquĕ prŏbēs ăb ĭmāgĭnĕ vērām.
pār ănĭmūs fōrmaē; nĕc ădhūc spēctāssĕ pĕr ānnōs
quīnquēnnēm pŏtĕrāt Grāiā quătĕr Ēlĭdĕ pūgnām.325
īllĕ sŭōs drўădās Lătĭīs īn mōntĭbŭs ōrtās
vērtĕrăt īn vūltūs, īllūm fōntānă pĕtēbānt
nūmĭnă, nāĭădēs, quās Ālbŭlă quāsquĕ Nŭmīcī,
quās Ănĭēnĭs ăquaē cūrsūquĕ brĕvīssĭmŭs Ālmō
Nārvĕ tŭlīt praēcēps ĕt ŏpācaē Fārfărŭs ūmbraē,330
quaēquĕ cŏlūnt Scўthĭcaē stāgnūm nĕmŏrālĕ Dĭānaē
fīnĭtĭmōsquĕ lăcūs; sprētīs tămĕn ōmnĭbŭs, ūnām
īllĕ cŏlīt nŷmphēn, quām quōndam īn cōllĕ Pălātī
dīcĭtŭr āncĭpĭtī pĕpĕrīssĕ Vĕnīlĭă Iānō.
haēc ŭbĭ nūbĭlĭbūs prīmūm mātūrŭĭt ānnīs,335
praēpŏsĭtō cūnctīs Laūrēntī trādĭtă Pīcōst,
rāră quĭdēm făcĭē, sēd rārĭŏr ārtĕ cănēndī,
ūndĕ Cănēns dīcta ēst; sīlvās ēt sāxă mŏvērĕ
ēt mūlcērĕ fĕrās ēt flūmĭnă lōngă mŏrārī
ōrĕ sŭō vŏlŭcrēsquĕ văgās rĕtĭnērĕ sŏlēbāt.340
quaē dūm fēmĭnĕā mŏdŭlātūr cārmĭnă vōcĕ,
ēxĭĕrāt tēctō Laūrēntīs Pīcŭs ĭn āgrōs,
īndĭgĕnās fīxūrŭs ăprōs, tērgūmquĕ prĕmēbāt
ācrĭs ĕquī laēvāque hāstīlĭă bīnă fĕrēbāt,
Poēnĭcĕām fūlvō chlămўdēm cōntrāctŭs ăb aūrō.345
vēnĕrăt īn sīlvās ēt fīlĭă Sōlĭs ĕāsdēm,
ūtquĕ nŏvās lĕgĕrēt fēcūndīs cōllĭbŭs hērbās,
nōmĭnĕ dīctă sŭō Cīrcaēă rĕlīquĕrăt ārvă.
quaē sĭmŭl āc iŭvĕnēm, vīrgūltīs ābdĭtă, vīdīt,
ōbstĭpŭīt; cĕcĭdērĕ mănū, quās lēgĕrăt, hērbaē350
flāmmăquĕ pēr tōtās vīsa ēst ērrārĕ mĕdūllās.
ūt prīmūm vălĭdō mēntēm cōllēgĭt ăb aēstū,
quīd cŭpĕrēt, fāssūră fŭīt; nē pōssĕt ădīrĕ,
cūrsŭs ĕquī fēcīt cīrcūmfūsūsquĕ sătēllēs.
"nōn" ăĭt "ēffŭgĭēs, vēntō răpĭārĕ lĭcēbīt,355
sī mŏdŏ mē nōvī, sī nōn ēvānŭĭt ōmnīs
hērbārūm vīrtūs ēt nōn mĕă cārmĭnă fāllūnt".
dīcĭt ĕt ēffĭgĭēm nūllō cūm cōrpŏrĕ fālsī
fīnxĭt ăprī praētērque ŏcŭlōs trānscūrrĕrĕ rēgīs
iūssĭt ĕt īn dēnsūm trăbĭbūs nĕmŭs īrĕ vĭdērī,360
plūrĭmă quā sīlva ēst ĕt ĕquō lŏcă pērvĭă nōn sūnt.
haūd mŏră, cōntĭnŭō praēdaē pĕtĭt īnscĭŭs ūmbrām
pīcŭs ĕquīquĕ cĕlēr spūmāntĭă tērgă rĕlīnquīt
spēmquĕ sĕquēns vānām sīlvā pĕdĕs ērrăt ĭn āltā.
cōncĭpĭt īllă prĕcēs ēt vērbă prĕcāntĭă dīcīt.365
īgnōtōsquĕ dĕōs īgnōtō cārmĭne ădōrāt,
quō sŏlĕt ēt nĭvĕaē vūltūm cōnfūndĕrĕ Lūnaē
ēt pătrĭō căpĭtī bĭbŭlās sūbtēxĕrĕ nūbēs.
tūm quŏquĕ cāntātō dēnsētūr cārmĭnĕ caēlūm
ēt nĕbŭlās ēxhālăt hŭmūs caēcīsquĕ văgāntūr370
līmĭtĭbūs cŏmĭtēs ĕt ăbēst cūstōdĭă rēgīs.
nāctă lŏcūm tēmpūsquĕ: "pĕr, ō, tŭă lūmĭnă", dīxīt
"quaē mĕă cēpērūnt, pērque hānc, pūlchērrĭmĕ, fōrmām,
quaē făcĭt, ūt sūpplēx tĭbĭ sīm dĕă, cōnsŭlĕ nōstrīs
īgnĭbŭs ēt sŏcĕrūm, quī pērvĭdĕt ōmnĭă, Sōlēm375
āccĭpĕ, nēc dūrūs Tītānĭdă dēspĭcĕ Cīrcēn".
dīxĕrăt; īllĕ fĕrōx īpsāmquĕ prĕcēsquĕ rĕlīnquīt
ēt: "quaēcūmque ĕs". ăīt "nōn sūm tŭŭs; āltĕră cāptūm
mē tĕnĕt ēt tĕnĕāt pēr lōngūm, cōmprĕcŏr, aēvūm.
nēc Vĕnĕre ēxtērnā sŏcĭālĭă foēdĕră laēdām,380
dūm mĭhĭ Iānĭgĕnām sērvābūnt fātă Cănēntēm".
saēpĕ rĕtēmptātīs prĕcĭbūs Tītānĭă frūstrā
"nōn īmpūnĕ fĕrēs, nĕque" ăīt "rēddērĕ Cănēntī;
laēsăquĕ quīd făcĭāt, quĭd ămāns, quīd fēmĭnă, dīscēs
rēbŭs", ăīt "sĕd ămāns ēt laēsa ēt fēmĭnă Cīrcē.385
tūm bĭs ăd ōccāsūs, bīs sē cōnvērtĭt ăd ōrtūs,
tēr iŭvĕnēm băcŭlō tĕtĭgīt, trĭă cārmĭnă dīxīt.
īllĕ fŭgīt, sēd sē sŏlĭtō vēlōcĭŭs īpsĕ
cūrrĕrĕ mīrātūr; pēnnās īn cōrpŏrĕ vīdīt,
sēquĕ nŏvām sŭbĭtō Lătĭīs āccēdĕrĕ sīlvīs390
īndīgnātŭs ăvēm, dūrō fĕră rōbŏră rōstrō
fīgĭt ĕt īrātūs lōngīs dāt vūlnĕră rāmīs.
pūrpŭrĕūm chlămўdīs pēnnaē trāxērĕ cŏlōrēm,
fībŭlă quōd fŭĕrāt vēstēmquĕ mŏmōrdĕrăt aūrūm,
plūmă fĭt ēt fūlvō cērvīx praēcīngĭtŭr aūrō,395
nēc quīcquam āntīquūm Pīcō nĭsĭ nōmĭnă rēstānt.
Īntĕrĕā cŏmĭtēs, clāmātō saēpĕ pĕr āgrōs
nēquīquām Pīcō nūllāque īn pārtĕ rĕpērtō,
īnvĕnĭūnt Cīrcēn (nām iām tĕnŭāvĕrăt aūrās
pāssăque ĕrāt nĕbŭlās vēntīs āc sōlĕ rĕclūdī)400
crīmĭnĭbūsquĕ prĕmūnt vērīs rēgēmquĕ rĕpōscūnt
vīmquĕ fĕrūnt saēvīsquĕ părānt īncēssĕrĕ tēlīs.
īllă nŏcēns spārgīt vīrūs sūcōsquĕ vĕnēnī
ēt Nōctēm Nōctīsquĕ dĕōs Ĕrĕbūmquĕ Chăōsquĕ
cōnvŏcăt ēt lōngīs Hĕcătēn ŭlŭlātĭbŭs ōrāt.405
ēxsĭlŭērĕ lŏcō (dīctū mīrābĭlĕ) sīlvaē,
īngĕmŭītquĕ sŏlūm vīcīnăquĕ pāllŭĭt ārbōr
spārsăquĕ sānguĭnĕīs mădŭērūnt pābŭlă gūttīs
ēt lăpĭdēs vīsī mūgītūs ēdĕrĕ raūcōs
ēt lātrārĕ cănēs ĕt hŭmūs sērpēntĭbŭs ātrīs410
squālēre ēt tĕnŭēs ănĭmaē vŏlĭtārĕ vĭdēntūr.
āttŏnĭtūm mōnstrīs vūlgūs păvĕt; īllă păvēntīs
ōră vĕnēnātā tĕtĭgīt mīrāntĭă vīrgā,
cūiŭs ăb āttāctū vărĭārūm mōnstră fĕrārūm
īn iŭvĕnēs vĕnĭūnt; nūllī sŭă mānsĭt ĭmāgŏ.415
spārsĕrăt ōccĭdŭūs Tārtēssĭă lītŏră Phoēbūs
ēt frūstrā cōniūnx ŏcŭlīs ănĭmōquĕ Cănēntīs
ēxspēctātŭs ĕrāt; fămŭlī pŏpŭlūsquĕ pĕr ōmnēs
dīscūrrūnt sīlvās ātque ōbvĭă lūmĭnă pōrtānt.
nēc sătĭs ēst nŷmphaē flēre ēt lăcĕrārĕ căpīllōs420
ēt dărĕ plāngōrēm; făcĭt haēc tămĕn ōmnĭă sēquĕ
prōrĭpĭt āc Lătĭōs ērrāt vēsānă pĕr āgrōs.
sēx īllām nōctēs, tŏtĭdēm rĕdĕūntĭă sōlīs
lūmĭnă vīdērūnt ĭnŏpēm sōmnīquĕ cĭbīquĕ
pēr iŭgă, pēr vāllēs, quā fōrs dūcēbăt, ĕūntēm.425
ūltĭmŭs āspēxīt Thŷbrīs lūctūquĕ vĭāquĕ
fēssam ēt iām lōngā pōnēntēm cōrpŏră rīpā.
īllīc cūm lăcrĭmīs īpsō mŏdŭlātă dŏlōrĕ
vērbă sŏnō tĕnŭī maērēns fūndēbăt, ŭt ōlīm
cārmĭnă iām mŏrĭēns cănĭt ēxsĕquĭālĭă cŷgnūs.430
lūctĭbŭs ēxtrēmīs tĕnŭēs lĭquĕfāctă mĕdūllās
tābŭĭt īnquĕ lĕvēs paūlātim ēvānŭĭt aūrās.
fāmă tămēn sīgnātă lŏco ēst, quēm rītĕ Cănēntēm
nōmĭnĕ dē nŷmphaē vĕtĕrēs dīxērĕ Cămēnaē".
tālĭă mūltă mĭhī lōngūm nārrātă pĕr ānnūm435
vīsăquĕ sūnt; rĕsĭdēs ēt dēsuētūdĭnĕ tārdī
rūrsŭs ĭnīrĕ frĕtūm, rūrsūs dărĕ vēlă iŭbēmūr;
āncĭpĭtēsquĕ vĭās ĕt ĭtēr Tītānĭă vāstūm
dīxĕrăt ēt saēvī rēstārĕ pĕrīcŭlă pōntī.
pērtĭmŭī, fătĕōr, nāctūsque hōc lītŭs ădhaēsī.440
Fīnĭĕrāt Măcăreūs; ūrnāque Aēnēĭă nūtrīx
cōndĭtă mārmŏrĕō tŭmŭlō brĕvĕ cārmĕn hăbēbāt;
"hīc mē Cāiētām nōtaē pĭĕtātĭs ălūmnūs
ērēptam Ārgŏlĭcō, quō dēbŭĭt, īgnĕ crĕmāvīt.
sōlvĭtŭr hērbōsō rĕlĭgātŭs ăb āggĕrĕ fūnīs445
ēt prŏcŭl īnsĭdĭās īnfāmātaēquĕ rĕlīnquūnt
tēctă dĕaē lūcōsquĕ pĕtūnt, ŭbĭ nūbĭlŭs ūmbrā
īn mărĕ cūm flāvā prōrūmpīt Thŷbrĭs hărēnā
faūnĭgĕnaēquĕ dŏmō pŏtĭtūr nātāquĕ Lătīnī,
nōn sĭnĕ Mārtĕ tămēn; bēllūm cūm gēntĕ fĕrōcī450
sūscĭpĭtūr, pāctāquĕ fŭrīt prō cōniŭgĕ Tūrnūs.
cōncūrrīt Lătĭō Tŷrrhēnĭă tōtă dĭūquĕ
ārdŭă sōllĭcĭtīs vīctōrĭă quaērĭtŭr ārmīs.
Aūgĕt ŭtērquĕ sŭās ēxtērnō rōbŏrĕ vīrēs
ēt mūltī Rŭtŭlōs, mūltī Trōiānă tŭēntūr455
cāstră; nĕque Aēnēās Eūāndri ād līmĭnă frūstrā,
āt Vĕnŭlūs frūstrā prŏfŭgī Dĭŏmēdĭs ăd ūrbēm
vēnĕrăt; īllĕ quĭdēm sŭb Ĭāpўgĕ māxĭmă Daūnō
moēnĭă cōndĭdĕrāt dōtālĭăque ārvă tĕnēbāt;
sēd Vĕnŭlūs Tūrnī pōstquām māndātă pĕrēgīt,460
aūxĭlĭūm pĕtĭīt, vīrēs Aētōlĭŭs hērōs
ēxcūsāt; nēc se aūt sŏcĕrī cōmmīttĕrĕ pūgnaē
vēllĕ sŭī pŏpŭlōs, aūt quōs ē gēntĕ sŭōrūm
ārmĕt, hăbēre ūllōs: "nēve haēc cōmmēntă pŭtētīs,
ādmŏnĭtū quāmquām lūctūs rĕnŏvēntŭr ămārī,465
pērpĕtĭār mĕmŏrārĕ tămēn. pōstquam āltă crĕmātāst
Īlĭŏn ēt Dănăās pāvērūnt Pērgămă dēxtrās
Nārўcĭūsque hērōs, ā vīrgĭnĕ vīrgĭnĕ rāptā,
quām mĕrŭīt poēnām sōlūs, dīgēssĭt ĭn ōmnēs,
spārgĭmŭr ēt vēntīs ĭnĭmīcă pĕr aēquŏră rāptī470
fūlmĭnă, nōctem, īmbrēs, īrām caēlīquĕ mărīsquĕ
pērpĕtĭmūr Dănăī cŭmŭlūmquĕ Căphērĕă clādīs.
nēvĕ mŏrēr rĕfĕrēns trīstēs ēx ōrdĭnĕ cāsūs,
Graēcĭă tūm pŏtŭīt Prĭămō quŏquĕ flēndă vĭdērī
mē tămĕn ārmĭfĕraē sērvātūm cūră Mĭnērvaē475
flūctĭbŭs ērĭpŭīt; pătrĭīs sēd rūrsŭs ăb āgrīs
pēllŏr ĕt āntīquō mĕmŏrēs dē vūlnĕrĕ poēnās
ēxĭgĭt ālmă Vĕnūs; tāntōsquĕ pĕr āltă lăbōrēs
aēquŏră sūstĭnŭī, tāntōs tērrēstrĭbŭs ārmīs,
ūt mĭhĭ fēlīcēs sīnt īllī saēpĕ vŏcātī480
quōs cōmmūnĭs hĭēms īmpōrtūnūsquĕ Căphēreūs
mērsĭt ăquīs vēllēmque hōrūm pārs ūnă fŭīssēm.
Ūltĭmă iām pāssī cŏmĭtēs bēllōquĕ frĕtōquĕ
dēfĭcĭūnt fīnēmquĕ rŏgānt ērrōrĭs; ăt Ācmōn
fērvĭdŭs īngĕnĭō, tūm vēro ēt clādĭbŭs āspēr;485
"quīd sŭpĕrēst, quōd iām pătĭēntĭă vēstră rĕcūsēt
fērrĕ, vĭrī?" dīxīt "quĭd hăbēt Cўthĕrēă, quŏd ūltrā,
vēllĕ pŭtā, făcĭāt? nām dūm pēiōră tĭmēntūr,
ēst lŏcŭs īn vūlnūs; sōrs aūtem ŭbĭ pēssĭmă rērūm,
sūb pĕdĭbūs tĭmŏr ēst sēcūrăquĕ sūmmă mălōrūm.490
aūdĭăt īpsă lĭcēt ēt, quōd făcĭt, ōdĕrĭt ōmnēs
sūb Dĭŏmēdĕ vĭrōs: ŏdĭūm tămĕn īllĭŭs ōmnēs
spērnĭmŭs ēt māgnō stāt māgnă pŏtēntĭă nōbīs".
tālĭbŭs īrātām Vĕnĕrēm Pleūrōnĭŭs Ācmōn
īnstĭmŭlāt vērbīs stĭmŭlīsquĕ rĕsūscĭtăt īrām.495
dīctă plăcēnt paūcīs; nŭmĕrī māiōrĭs ămīcī
Ācmŏnă cōrrĭpĭmūs; cuī rēspōndērĕ vŏlēntī
vōx părĭtēr vōcīsquĕ vĭa ēst tĕnŭātă cŏmaēquĕ
īn plūmās ăbĕūnt, plūmīs nŏvă cōllă tĕgūntūr
pēctŏrăque ēt tērgūm; māiōrēs brācchĭă pēnnās500
āccĭpĭūnt cŭbĭtūsquĕ lĕvīs sīnvātŭr ĭn ālās;
māgnă pĕdīs dĭgĭtōs pārs ōccŭpăt ōrăquĕ cōrnū
īndūrātă rĭgēnt fīnēmque ĭn ăcūmĭnĕ pōnūnt.
hūnc Lўcŭs, hūnc Īdās ēt cūm Rhēxēnŏrĕ Nŷcteūs,
hūnc mīrātŭr Ăbās; ēt dūm mīrāntŭr, ĕāndēm505
āccĭpĭūnt făcĭēm nŭmĕrūsque ēx āgmĭnĕ māiōr
sūbvŏlăt ēt rēmōs plaūsīs cīrcūmvŏlăt ālīs;
sī vŏlŭcrūm quaē sīt dŭbĭārūm fōrmă rĕquīrīs,
ūt nōn cŷgnōrūm, sīc ālbīs prōxĭmă cŷgnīs.
vīx ĕquĭdem hās sēdēs ĕt Ĭāpўgĭs ārĭdă Daūnī510
ārvă gĕnēr tĕnĕō mĭnĭmā cūm pārtĕ mĕōrūm
Hāctĕnŭs Oēnīdēs; Vĕnŭlūs Călўdōnĭă rēgnă
Peūcĕtĭōsquĕ sĭnūs Mēssāpĭăque ārvă rĕlīnquīt.
īn quĭbŭs āntră vĭdēt, quaē mūltā nūbĭlă sīlvā
ēt lĕvĭbūs gūttīs mānāntĭă sēmĭcăpēr Pān515
nūnc tĕnĕt, āt quōdām tĕnŭērūnt tēmpŏrĕ nŷmphaē.
Āpŭlŭs hās īllā pāstōr rĕgĭōnĕ fŭgātās
tērrŭĭt ēt prīmō sŭbĭtā fōrmīdĭnĕ mōvīt;
mōx, ŭbĭ mēns rĕdĭīt ēt cōntēmpsērĕ sĕquēntēm,
ād nŭmĕrūm mōtīs pĕdĭbūs dūxērĕ chŏrēās.520
īmprŏbăt hās pāstōr sāltūque ĭmĭtātŭs ăgrēstī
āddĭdĭt ōbscēnīs cōnvīcĭă rūstĭcă dīctīs;
nēc prĭŭs ōs tăcŭīt, quām gūttŭră cōndĭdĭt ārbōr
ārbŏr ĕnim ēst sūcōquĕ lĭcēt cōgnōscĕrĕ mōrēs
quīppĕ nŏtām līnguaē bācīs ŏlĕāstĕr ămārīs525
ēxhĭbĕt; āspĕrĭtās vērbōrūm cēssĭt ĭn īllās.
Hīnc ŭbĭ lēgātī rĕdĭērĕ, nĕgātă fĕrēntēs
ārma Aētōlă sĭbī, Rŭtŭlī sĭnĕ vīrĭbŭs īllīs
bēlla īnstrūctă gĕrūnt; mūltūmque ăb ŭtrāquĕ crŭōrīs
pārtĕ dătūr; fērt ēcce ăvĭdās īn pīnĕă Tūrnūs530
tēxtă făcēs īgnēsquĕ tĭmēnt quĭbŭs ūndă pĕpērcīt.
iāmquĕ pĭcem ēt cērās ălĭmēntăquĕ cētĕră flāmmaē
mūlcĭbĕr ūrēbāt pērque āltum ād cārbăsă mālūm
ībăt ĕt īncūrvaē fūmābānt trānstră cărīnaē,
cūm, mĕmŏr hās pīnūs Īdaēō vērtĭcĕ caēsās,535
sānctă dĕūm gĕnĕtrīx tīnnītĭbŭs āĕră pūlsī
aērĭs ĕt īnflātī cōmplēvīt mūrmŭrĕ būxī
pērquĕ lĕvēs dŏmĭtīs īnvēctă lĕōnĭbŭs aūrās:
"īrrĭtă sācrĭlĕgā iāctās īncēndĭă dēxtrā,
Tūrne"; ăĭt "ērĭpĭām, nēc mē pătĭēntĕ crĕmābīt540
īgnĭs ĕdāx nĕmŏrūm pārtēs ēt mēmbră mĕōrūm.
īntōnvīt dīcēntĕ dĕā tŏnĭtrūmquĕ sĕcūtī
cūm sălĭēntĕ grăvēs cĕcĭdērūnt grāndĭnĕ, nīmbī
āĕrăque ēt tŭmĭdūm sŭbĭtīs cōncūrsĭbŭs aēquōr
Āstraēī tūrbānt ĕt ĕūnt īn proēlĭă frātrēs.545
ē quĭbŭs ālmă părēns ūnīūs vīrĭbŭs ūsă,
stūppĕă praērūpīt Phrўgĭaē rĕtĭnācŭlă pūppīs
fērtquĕ rătēs prōnās mĕdĭōquĕ sŭb aēquŏrĕ mērgīt.
rōbŏrĕ mōllītō līgnōque īn cōrpŏră vērsō,
īn căpĭtūm făcĭēs pūppēs mūtāntŭr ădūncaē,550
īn dĭgĭtōs ăbĕūnt ēt crūră nătāntĭă rēmī,
quōdquĕ prĭūs fŭĕrāt, lătŭs ēst mĕdĭīsquĕ cărīnă
sūbdĭtă nāvĭgĭīs spīnaē mūtātŭr ĭn ūsūm,
līnă cŏmaē mōllēs, āntēmnaē brācchĭă fīūnt;
caērŭlŭs, ūt fŭĕrāt, cŏlŏr ēst; quāsque āntĕ tĭmēbānt,555
īllās vīrgĭnĕīs ēxērcēnt lūsĭbŭs ūndās
Nāĭdĕs aēquŏrĕaē; dūrīsque īn mōntĭbŭs ōrtaē
mōllĕ frĕtūm cĕlĕbrānt, nĕc ĕās sŭă tāngĭt ŏrīgŏ
nōn tămĕn ōblītaē, quām mūltă pĕrīcŭlă saēvō
pērtŭlĕrīnt pĕlăgō, iāctātīs saēpĕ cărīnīs560
sūppŏsŭērĕ mănūs, nĭsĭ sīquă vĕhēbăt Ăchīvōs.
clādĭs ădhūc Phrўgĭaē mĕmŏrēs, ōdērĕ Pĕlāsgōs
Nērĭtĭaēquĕ rătīs vīdērūnt frāgmĭnă laētīs
vūltĭbŭs ēt laētīs vīdērĕ rĭgēscĕrĕ pūppēm
vūltĭbŭs Ālcĭnŏī sāxūmque īncrēscĕrĕ līgnō.565
Spēs ĕrăt, īn nŷmphās ănĭmātā clāssĕ mărīnās,
pōssĕ mĕtū mōnstrī Rŭtŭlūm dēsīstĕrĕ bēllō;
pērstăt hăbētquĕ dĕōs pārs ūtrăquĕ, quōdquĕ dĕōrum ēst
īnstăr, hăbēnt ănĭmōs; nēc iām dōtālĭă rēgnă
nēc scēptrūm sŏcĕrī, nēc tē, Lāvīnĭă vīrgŏ,570
sēd vīcīssĕ pĕtūnt dēpōnēndīquĕ pŭdōrĕ
bēllă gĕrūnt; tāndēmquĕ Vĕnūs vīctrīcĭă nātī
ārmă vĭdēt; Tūrnūsquĕ cădīt, cădĭt Ārdĕă, Tūrnō
sōspĭtĕ dīctă pŏtēns; quēm pōstquām bārbărŭs ēnsīs
ābstŭlĭt ēt tĕpĭdā pătŭērūnt tēctă făvīllā,575
cōngĕrĭe ē mĕdĭā tūm prīmūm cōgnĭtă praēpēs
sūbvŏlăt ēt cĭnĕrēs plaūsīs ēvērbĕrăt ālīs;
ēt sŏnŭs ēt măcĭēs ēt pāllŏr ĕt ōmnĭă, cāptām
quaē dēceānt ūrbēm, nōmēn quŏquĕ mānsĭt ĭn īllā
ūrbĭs ĕt īpsă sŭīs dēplāngĭtŭr Ārdĕă pēnnīs.580
Iāmquĕ dĕōs ōmnēs īpsāmque Aēnēĭă vīrtūs
Iūnōnēm vĕtĕrēs fīnīrĕ cŏēgĕrăt īrās,
cūm, bĕnĕ fūndātīs ŏpĭbūs crēscēntĭs Ĭūlī,
tēmpēstīvŭs ĕrāt caēlō Cўthĕrēĭŭs hērōs.
āmbĭĕrātquĕ Vĕnūs sŭpĕrōs cōllōquĕ părēntīs585
cīrcūmfūsă sŭī: "nūmquām mĭhĭ" dīxĕrăt "ūllō
tēmpŏrĕ dūrĕ pătēr, nūnc sīs mītīssĭmŭs, ōptō,
Aēnēaēquĕ mĕō, quī tē dē sānguĭnĕ nōstrō
fēcĭt ăvūm, quāmvīs pārvūm dēs, ōptĭmĕ, nūmēn,
dūmmŏdŏ dēs ălĭquōd; sătĭs ēst ĭnămābĭlĕ rēgnūm590
āspēxīssĕ sĕmēl, Stўgĭōs sĕmĕl īssĕ pĕr āmnēs".
āssēnsērĕ dĕī; nēc cōniūnx rēgĭă vūltūs
īmmōtōs tĕnŭīt plācātōque ānnŭĭt ōrĕ.
tūm pătĕr: "ēstĭs" ăīt "caēlēstī nūmĭnĕ dīgnī.
quaēquĕ pĕtīs, prō quōquĕ pĕtīs; căpĕ, nātă, quŏd ōptās".595
fātŭs ĕrāt; gaūdēt grātēsque ăgĭt īllă părēntī;
pērquĕ lĕvēs aūrās iūnctīs īnvēctă cŏlūmbīs
lītŭs ădīt Laūrēns, ŭbĭ tēctŭs hărūndĭnĕ sērpīt
īn frĕtă flūmĭnĕīs vīcīnă Nŭmīcĭŭs ūndīs.
hūnc iŭbĕt Aēnēaē quaēcūmque ōbnōxĭă mōrtī600
āblŭĕre ēt tăcĭtō dēfērrĕ sŭb aēquŏră cūrsū;
cōrnĭgĕr ēxsĕquĭtūr Vĕnĕrīs māndātă, sŭīsquĕ,
quīcquĭd ĭn Aēnēā fŭĕrāt mōrtālĕ, rĕpūrgāt
ēt rēspērgĭt ăquīs; pārs ōptĭmă rēstĭtĭt īllī.
lūstrātūm gĕnĕtrīx dīvīnō cōrpŭs ŏdōrĕ605
ūnxĭt ĕt āmbrŏsĭā cūm dūlcī nēctărĕ mīxtā
cōntĭgĭt ōs fēcītquĕ dĕūm; quēm tūrbă Quĭrīnī
nūncŭpăt Īndĭgĕtēm tēmplōque ārīsquĕ rĕcēpīt.
Īndĕ sŭb Āscănĭī dīciōnĕ bĭnōmĭnĭs Ālbă
rēsquĕ Lătīnă fŭīt. sūccēdīt Sīlvĭŭs īllī,610
quō sătŭs āntīquō tĕnŭīt rĕpĕtītă Lătīnūs
nōmĭnă cūm scēptrō; clārūs sŭbĭt Ālbă Lătīnūm;
Ēpўtŭs ēx īllo ēst; pōst hūnc Căpĕtūsquĕ Căpŷsquĕ,
sēd Căpўs āntĕ fŭīt. rēgnūm Tĭbĕrīnŭs ăb īllīs
cēpĭt ĕt īn Tūscī dēmērsūs flūmĭnĭs ūndīs615
nōmĭnă fēcĭt ăquaē; dē quō Rĕmŭlūsquĕ fĕrōxquĕ
Ācrŏtă sūnt gĕnĭtī. Rĕmŭlūs mātūrĭŏr ānnīs
fūlmĭnĕō pĕrĭīt, ĭmĭtātōr fūlmĭnĭs, īctū;
frātrĕ sŭō scēptrūm mŏdĕrātĭŏr Ācrŏtă fōrtī
trādĭt Ăvēntīnō, quī, quō rēgnārăt, ĕōdēm620
mōntĕ iăcēt pŏsĭtūs trĭbŭītquĕ vŏcābŭlă mōntī.
iāmquĕ Pălātīnaē sūmmām Prŏcă gēntĭs hăbēbāt;
rēgĕ sŭb hōc Pōmōnă fŭīt, quā nūllă Lătīnās
īntĕr hămādrўădās cŏlŭīt sōllērtĭŭs hōrtōs
nēc fŭĭt ārbŏrĕī stŭdĭōsĭŏr āltĕră fētūs,625
ūndĕ tĕnēt nōmēn; nōn sīlvās īllă nĕc āmnēs,
rūs ămăt ēt rāmōs fēlīcĭă pōmă fĕrēntēs.
nēc iăcŭlō grăvĭs ēst, sĕd ădūncā dēxtĕră fālcĕ,
quā mŏdŏ lūxŭrĭēm prĕmĭt ēt spātiāntĭă pāssīm
brācchĭă cōmpēscīt, fīssō mŏdŏ cōrtĭcĕ līgnūm630
īnsĕrĭt ēt sūcōs ălĭēnō praēstăt ălūmnō;
nēc sēntīrĕ sĭtīm pătĭtūr bĭbŭlaēquĕ rĕcūrvās
rādīcīs fībrās lābēntĭbŭs īrrĭgăt ūndīs;
hīc ămŏr, hōc stŭdĭūm; Vĕnĕrīs quŏquĕ nūllă cŭpīdo ēst.
vīm tămĕn āgrēstūm mĕtŭēns pōmārĭă claūdīt635
īntŭs ĕt āccēssūs prŏhĭbēt rĕfŭgītquĕ vĭrīlēs.
quīd nōn ēt Sătўrī, sāltātĭbŭs āptă iŭvēntūs,
fēcēre ēt pīnū praēcīnctī cōrnŭă Pānēs,
Sīlēnūsquĕ, sŭīs sēmpēr iŭvĕnīlĭŏr ānnīs,
quīquĕ dĕūs fūrēs vēl fālcĕ vĕl īnguĭnĕ tērrēt,640
ūt pŏtĕrēntŭr ĕā? sĕd ĕnīm sŭpĕrābăt ămāndō
hōs quŏquĕ Vērtūmnūs, nĕque ĕrāt fēlīcĭŏr īllīs.
ō quŏtĭēns hăbĭtū dūrī mēssōrĭs ărīstās
cōrbĕ tŭlīt vērīquĕ fŭīt mēssōrĭs ĭmāgŏ!
tēmpŏră saēpĕ gĕrēns faēnō rĕlĭgātă rĕcēntī645
dēsēctūm pŏtĕrāt grāmēn vērsāssĕ vĭdērī;
saēpĕ mănū stĭmŭlōs rĭgĭdā pōrtābăt, ŭt īllūm
iūrāssēs fēssōs mŏdŏ dīsiūnxīssĕ iŭvēncōs.
fālcĕ dătā frōndātŏr ĕrāt vītīsquĕ pŭtātōr;
īndŭĕrāt scālās, lēctūrūm pōmă pŭtārēs;650
mīlĕs ĕrāt glădĭō, pīscātŏr hărūndĭnĕ sūmptā
dēnĭquĕ pēr mūltās ădĭtūm sĭbĭ saēpĕ fĭgūrās
rēppĕrĭt, ūt căpĕrēt spēctātaē gaūdĭă fōrmaē.
īlle ĕtĭām pīctā rĕdĭmītūs tēmpŏră mītrā,
īnnītēns băcŭlō, pŏsĭtīs pēr tēmpŏră cānīs,655
ādsĭmŭlāvĭt ănūm cūltōsque īntrāvĭt ĭn hōrtōs
pōmăquĕ mīrāta ēst: "tāntō"quĕ "pŏtēntĭŏr"! īnquīt,
paūcăquĕ laūdātaē dĕdĭt ōscŭlă, quālĭă nūmquām
vēră dĕdīssĕt ănūs; glaēbāque īncūrvă rĕsēdīt,
sūspĭcĭēns pāndōs aūtūmnī pōndĕrĕ rāmōs660
ūlmŭs ĕrāt cōntrā spĕcĭōsă nĭtēntĭbŭs ūvīs;
quām sŏcĭā pōstquām părĭtēr cūm vītĕ prŏbāvīt:
"āt sī stārĕt" ăīt "caēlēbs sĭnĕ pālmĭtĕ trūncūs,
nīl praētēr frōndēs, quārē pĕtĕrētŭr, hăbērēt
haēc quŏquĕ, quaē iūnctā vītīs rĕquĭēscĭt ĭn ūlmō,665
sī nōn nūptă fŏrēt, tērrae ādclīnātă iăcērēt.
tū tămĕn ēxēmplō nōn tāngĕrĭs ārbŏrĭs hūiūs
cōncŭbĭtūsquĕ fŭgīs, nēc tē cōniūngĕrĕ cūrās.
ātque ŭtĭnām vēllēs! Hĕlĕnē nōn plūrĭbŭs ēssēt
sōllĭcĭtātă prŏcīs, nēc quaē Lăpĭthēĭă mōvīt670
proēlĭă, nēc cōniūnx tĭmĭdīs aūdācĭs Ŭlīxeī.
nūnc quŏquĕ, cūm fŭgĭās āvērsērīsquĕ pĕtēntēs,
mīllĕ vĭrī cŭpĭūnt ēt sēmĭdĕīquĕ dĕīquĕ
ēt quaēcūmquĕ tĕnēnt Ālbānōs nūmĭnă mōntēs.
sēd tū sī săpĭēs, sī tē bĕnĕ iūngĕre ănūmquĕ675
hānc aūdīrĕ vŏlēs, quaē tē plūs ōmnĭbŭs īllīs,
plūs quām crēdĭs, ămō, vūlgārēs rēĭcĕ taēdās
Vērtūmnūmquĕ tŏrī sŏcĭūm tĭbĭ sēlĭgĕ. prō quō
mē quŏquĕ pīgnŭs hăbēs; nĕque ĕnīm sĭbĭ nōtĭŏr īlle ēst,
quām mĭhĭ; nēc pāssīm tōtō văgŭs ērrăt ĭn ōrbĕ;680
haēc lŏcă māgnă cŏlīt; nĕc, ŭtī pārs māgnă prŏcōrūm,
quām mŏdŏ vīdĭt, ămāt; tū prīmŭs ĕt ūltĭmŭs īllī
ārdŏr ĕrīs sōlīquĕ sŭōs tĭbĭ dēvŏvĕt ānnōs.
āddĕ quŏd ēst iŭvĕnīs, quōd nātūrālĕ dĕcōrīs
mūnŭs hăbēt fōrmāsque āptē fīngētŭr ĭn ōmnēs685
ēt quŏd ĕrīt iūssūs, iŭbĕās lĭcĕt ōmnĭă, fīēt.
quīd quŏd ămātĭs ĭdēm? quōd, quaē tĭbĭ pōmă cŏlūntūr,
prīmŭs hăbēt laētāquĕ tĕnēt tŭă mūnĕră dēxtrā?
sēd nĕquĕ iām fētūs dēsīdĕrăt ārbŏrĕ dēmptōs,
nēc, quās hōrtŭs ălīt, cūm sūcīs mītĭbŭs hērbās,690
nēc quīcquām, nĭsĭ tē. mĭsĕrēre ārdēntĭs ĕt īpsūm
quōd pĕtĭt ōrĕ mĕō praēsēntēm crēdĕ prĕcārī
ūltōrēsquĕ dĕōs ēt pēctŏră dūră pĕrōsām
Īdāliēn mĕmŏrēmquĕ tĭmē Rhāmnūsĭdĭs īrām.
quōquĕ măgīs tĭmĕās (ĕtĕnīm mĭhĭ mūltă vĕtūstās695
scīrĕ dĕdīt), rĕfĕrām tōtā nōtīssĭmă Cŷprō
fāctă, quĭbūs flēctī făcĭle ēt mītēscĕrĕ pōssīs.
Vīdĕrăt ā vĕtĕrīs gĕnĕrōsām sānguĭnĕ Teūcrī
Īphĭs Ănāxărĕtēn, hŭmĭlī dē stīrpĕ crĕātūs;
vīdĕrăt ēt tōtīs pērcēpĕrăt ōssĭbŭs aēstūm.700
lūctātūsquĕ dĭū, pōstquām rătĭōnĕ fŭrōrēm
vīncĕrĕ nōn pŏtŭīt, sūpplēx ād līmĭnă vēnīt;
ēt mŏdŏ nūtrīcī mĭsĕrūm cōnfēssŭs ămōrēm,
nē sĭbĭ dūră fŏrēt, pēr spēs ōrāvĭt ălūmnaē;
ēt mŏdŏ dē mūltīs blāndītūs cuīquĕ mĭnīstrīs705
sōllĭcĭtā pĕtĭīt prōpēnsūm vōcĕ făvōrēm;
saēpĕ fĕrēndă dĕdīt blāndīs sŭă vērbă tăbēllīs
īntērdūm mădĭdās lăcrĭmārūm rōrĕ cŏrōnās
pōstĭbŭs īntēndīt pŏsŭītque īn līmĭnĕ dūrō
mōllĕ lătūs trīstīsquĕ sĕraē cōnvīcĭă fēcīt.710
saēvĭŏr īllă frĕtō sūrgēntĕ cădēntĭbŭs Haēdīs,
dūrĭŏr ēt fērrō, quōd Nōrĭcŭs ēxcŏquĭt īgnīs,
ēt sāxō, quŏd ădhūc vīvūm rādīcĕ tĕnētūr,
spērnĭt ĕt īrrīdēt; fāctīsque īnmītĭbŭs āddīt
vērbă sŭpērbă fĕrōx ēt spē quŏquĕ fraūdăt ămāntēm.715
nōn tŭlĭt īmpătĭēns lōngī tōrmēntă dŏlōrīs
Īphĭs ĕt āntĕ fŏrēs haēc vērbă nŏvīssĭmă dīxīt:
"vīncĭs, Ănāxărĕtē, nĕque ĕrūnt tĭbĭ taēdĭă tāndēm
ūllă fĕrēndă mĕī; laētōs mōlīrĕ trĭūmphōs
ēt Paēānă vŏcā nĭtĭdāque īncīngĕrĕ laūrū.720
vīncĭs ĕnīm mŏrĭōrquĕ lĭbēns; ăgĕ, fērrĕă, gaūdē.
cērte ălĭquīd laūdārĕ mĕī cōgērĭs ămōrīs,
quō tĭbĭ sīm grātūs mĕrĭtūmquĕ fătēbĕrĕ nōstrūm.
nōn tămĕn āntĕ tŭī cūram ēxcēssīssĕ mĕmēntō,
quām vītām gĕmĭnāquĕ sĭmūl mĭhĭ lūcĕ cărēndūm.725
nēc tĭbĭ fāmă mĕī vēntūra ēst nūntĭă lētī;
īpse ĕgŏ, nē dŭbĭtēs, ădĕrō praēsēnsquĕ vĭdēbōr,
cōrpŏre ŭt ēxănĭmī crūdēlĭă lūmĭnă pāscās.
sī tămĕn, ō sŭpĕrī, mōrtālĭă fāctă vĭdētīs,
ēstĕ mĕī mĕmŏrēs (nĭhĭl ūltrā līnguă prĕcārī730
sūstĭnĕt) ēt lōngō făcĭte ūt nārrēmŭr ĭn aēvō,
ēt quaē dēmpsīstīs vītaē, dătĕ tēmpŏră fāmaē.
Dīxĭt ĕt ād pōstīs ōrnātōs saēpĕ cŏrōnīs
ūmēntīs ŏcŭlōs ēt pāllĭdă brāchĭă tōllēns,
cūm fŏrĭbūs lăquĕī rĕlĭgārēt vīncŭlă sūmmīs,735
"haēc tĭbĭ sērtă plăcēnt, crūdēlĭs ĕt īmpĭă"? dīxīt
īnsĕrŭītquĕ căpūt, sēd tūm quŏquĕ vērsŭs ăd īllām,
ātque ŏnŭs īnfēlīx ēlīsā faūcĕ pĕpēndīt.
īctă pĕdūm mōtū trĕpĭdāntem ēt mūltă gĕmēntēm
vīsă dĕdīssĕ sŏnum ēst ădăpērtăquĕ iānŭă fāctūm740
prōdĭdĭt; ēxclāmānt fămŭlī frūstrāquĕ lĕvātūm
(nām pătĕr ōccĭdĕrāt) rĕfĕrūnt ād līmĭnă mātrīs.
āccĭpĭt īllă sĭnū cōmplēxăquĕ frīgĭdă nātī
mēmbră sŭī pōstquām mĭsĕrārūm vērbă părēntūm
ēdĭdĭt ēt mātrūm mĭsĕrārūm fāctă pĕrēgīt,745
fūnĕră dūcēbāt mĕdĭām lăcrĭmōsă pĕr ūrbēm
lūrĭdăque ārsūrō pōrtābāt mēmbră fĕrētrō.
fōrtĕ vĭaē vīcīnă dŏmūs, quā flēbĭlĭs ībāt
pōmpă, fŭīt dūraēquĕ sŏnūs plāngōrĭs ăd aūrēs
vēnĭt Ănāxărĕtēs, quām iām dĕŭs ūltŏr ăgēbāt.750
mōtă tămēn: "vĭdĕāmŭs" ăīt "mĭsĕrābĭlĕ fūnūs;
ēt pătŭlīs ĭnĭīt tēctūm sūblīmĕ fĕnēstrīs.
vīxquĕ bĕne īmpŏsĭtūm lēctō prōspēxĕrăt Īphīn,
dērĭgŭēre ŏcŭlī călĭdūsque ē cōrpŏrĕ sānguīs,
īndūctō pāllōrĕ, fŭgīt; cōnātăquĕ rētrō755
fērrĕ pĕdēs, haēsīt; cōnāta āvērtĕrĕ vūltūs,
hōc quŏquĕ nōn pŏtŭīt paūlātīmque ōccŭpăt ārtūs
quōd fŭĭt īn dūrō iām prīdēm pēctŏrĕ sāxūm.
nēve ĕă fīctă pŭtēs, dŏmĭnaē sŭb ĭmāgĭnĕ sīgnūm
sērvăt ădhūc Sălămīs; Vĕnĕrīs quŏquĕ nōmĭnĕ tēmplūm760
prōspĭcĭēntĭs hăbēt. quōrūm mĕmŏr, ō mĕă, lēntōs
pōnĕ, prĕcōr, fāstūs ĕt ămāntī iūngĕrĕ, nŷmphē.
sīc tĭbĭ nēc vērnūm nāscēntĭă frīgŭs ădūrāt
pōmă, nĕc ēxcŭtĭānt răpĭdī flōrēntĭă vēntī".
Haēc ŭbĭ nēquīquām fōrmā dĕŭs āptŭs ănīlī765
ēdĭdĭt, īn iŭvĕnēm rĕdĭīt ĕt ănīlĭă dēmīt
īnstrūmēntă sĭbī tālīsque āppārŭĭt īllī,
quālĭs ŭbi ōppŏsĭtās nĭtĭdīssĭmă sōlĭs ĭmāgŏ
ēvīcīt nūbēs nūllāque ōbstāntĕ rĕlūxīt.
vīmquĕ părāt; sēd vī nōn ēst ŏpŭs īnquĕ fĭgūrā770
cāptă dĕī nŷmphe ēst ēt mūtŭă vūlnĕră sēnsīt.
Prōxĭmŭs Aūsŏnĭās īniūstī mīlĕs Ămūlī
rēxĭt ŏpēs; Nŭmĭtōrquĕ sĕnēx āmīssă nĕpōtīs
mūnĕrĕ rēgnă căpīt fēstīsquĕ Pălīlĭbŭs ūrbīs
moēnĭă cōndūntūr; Tătĭūsquĕ pătrēsquĕ Săbīnī775
bēllă gĕrūnt ārcīsquĕ vĭā Tārpēiă rĕclūsā
dīgnam ănĭmām poēnā cōngēstīs ēxŭĭt ārmīs.
īndĕ sătī Cŭrĭbūs tăcĭtōrūm mōrĕ lŭpōrūm
ōrĕ prĕmūnt vōcēs ēt cōrpŏră vīctă sŏpōrĕ
īnvādūnt pōrtāsquĕ pĕtūnt, quās ōbĭcĕ fīrmō780
claūsĕrăt Īlĭădēs; ūnām tămĕn īpsă rĕclūsīt,
nēc strĕpĭtūm vērsō Sātūrnĭă cārdĭnĕ fēcīt;
sōlă Vĕnūs pōrtaē cĕcĭdīssĕ rĕpāgŭlă sēnsīt
ēt claūsūră fŭīt, nĭsĭ quōd rēscīndĕrĕ nūmquām
dīs lĭcĕt āctă dĕūm. Iānō lŏcă iūnctă tĕnēbānt785
Nāĭdĕs Aūsŏnĭaē gĕlĭdō rōrāntĭă fōntĕ;
hās rŏgăt aūxĭlĭūm; nēc nŷmphaē iūstă pĕtēntēm
sūstĭnŭērĕ dĕām vēnāsque ēt flūmĭnă fōntīs
ēlĭcŭērĕ sŭī; nōndūm tămĕn īnvĭă Iānī
ōră pătēntĭs ĕrānt, nĕque ĭtēr praēclūsĕrăt ūndă;790
lūrĭdă sūbpōnūnt fēcūndō sūlphŭră fōntī
īncēndūntquĕ căvās fūmāntĕ bĭtūmĭnĕ vēnās.
vīrĭbŭs hīs ălĭīsquĕ văpōr pĕnĕtrāvĭt ăd īmă
fōntĭs ĕt Ālpĭnŏ mōdō quaē cērtārĕ rĭgōrī
aūdēbātĭs, ăquaē, nōn cēdĭtĭs īgnĭbŭs īpsīs.795
flāmmĭfĕrā gĕmĭnī fūmānt āspērgĭnĕ pōstēs;
pōrtăquĕ, nēquīquām rĭgĭdīs prōmīssă Săbīnīs,
fōntĕ fŭīt praēstrūctă nŏvō, dūm Mārtĭŭs ārmă
īndŭĕrēt mīlēs; quaē pōstquām Rōmŭlŭs ūltrō
ōbtŭlĭt ēt strāta ēst tēllūs Rōmānă Săbīnīs800
cōrpŏrĭbūs strāta ēstquĕ sŭīs gĕnĕrīquĕ crŭōrēm
sānguĭnĕ cūm sŏcĕrī pērmīscŭĭt īmpĭŭs ēnsīs,
pācĕ tămēn sīstī bēllūm nĕc ĭn ūltĭmă fērrō
dēcērtārĕ plăcēt Tătĭūmque āccēdĕrĕ rēgnō.
Ōccĭdĕrāt Tătĭūs, pŏpŭlīsque aēquātă dŭōbūs,805
Rōmŭlĕ, iūră dăbās, pŏsĭtā cūm cāssĭdĕ Māvōrs
tālĭbŭs āffātūr dīvūmque hŏmĭnūmquĕ părēntēm:
"tēmpŭs ădēst, gĕnĭtōr, quŏnĭām fūndāmĭnĕ māgnō
rēs Rōmānă vălēt nēc praēsĭdĕ pēndĕt ăb ūnō,
praēmĭă (sūnt prōmīssă mĭhī dīgnōquĕ nĕpōtī)810
sōlvĕre ĕt āblātūm tērrīs īmpōnĕrĕ caēlō.
tū mĭhĭ, cōncĭlĭō quōndām praēsēntĕ dĕōrūm,
(nām mĕmŏrō mĕmŏrīque ănĭmō pĭă vērbă nŏtāvī)
"ūnŭs ĕrīt, quēm tū tōllēs īn caērŭlă caēlī
dīxīstī; rătă sīt vērbōrūm sūmmă tŭōrūm.815
ānnŭĭt ōmnĭpŏtēns ēt nūbĭbŭs āĕră caēcīs
ōccŭlŭīt tŏnĭtrūque ēt fūlgŭrĕ tērrŭĭt ōrbēm.
quaē sĭbĭ prōmīssaē sēnsīt rătă sīgnă răpīnaē
īnnīxūsque hāstaē prēssōs tēmōnĕ crŭēntō
īnpăvĭdūs cōnscēndĭt ĕquōs Grādīvŭs ĕt īctū820
vērbĕrĭs īncrĕpŭīt prōnūsquĕ pĕr āĕră lāpsūs
cōnstĭtĭt īn sūmmō nĕmŏrōsī cōllĕ Pălātī;
rēddēntēmquĕ sŭō nōn rēgĭă iūră Quĭrītī
ābstŭlĭt Īlĭădēn; cōrpūs mōrtālĕ pĕr aūrās
dīlāpsum ēst tĕnŭēs, ūt lātā plūmbĕă fūndā825
mīssă sŏlēt mĕdĭō glāns īntābēscĕrĕ caēlō;
pūlchră sŭbīt făcĭēs ēt pūlvīnārĭbŭs āltīs
dīgnĭŏr ēt quālīs trăbĕātī fōrmă Quĭrīnī.
Flēbăt ŭt āmīssūm cōniūnx, cūm rēgĭă Iūnō
Īrĭn ăd Hērsĭlĭām dēscēndĕrĕ līmĭtĕ cūrvō830
īmpĕrăt ēt văcŭaē sŭă sīc māndātă rĕfērrĕ:
ō | ēt dē Lătĭā, | ō | ēt dē gēntĕ Săbīnā
praēcĭpŭūm, mātrōnă, dĕcūs, dīgnīssĭmă tāntī
āntĕ fŭīssĕ vĭrī, cōniūnx nūnc ēssĕ Quĭrīnī,
sīstĕ tŭōs flētūs, ēt, sī tĭbĭ cūră vĭdēndī835
cōniŭgĭs ēst, dŭcĕ mē lūcūm pĕtĕ, cōllĕ Quĭrīnī
quī vĭrĕt ēt tēmplūm Rōmānī rēgĭs ŏbūmbrāt".
pārĕt ĕt īn tērrām pīctōs dēlāpsă pĕr ārcūs,
Hērsĭlĭām iūssīs cōmpēllāt vōcĭbŭs Īrīs.
īllă vĕrēcūndō vīx tōllēns lūmĭnă vūltū:840
"ō dĕă, nāmquĕ mĭhī nēc, quaē sīs, dīcĕrĕ prōmptum ēst,
ēt lĭquĕt ēssĕ dĕām, dūc, ō dūc" īnquĭt "ĕt ōffēr
cōniŭgĭs ōră mĭhī. quēm sī mŏdŏ pōssĕ vĭdērĕ
fātă sĕmēl dĕdĕrīnt, caēlum āccēpīssĕ fătēbōr."
nēc mŏră, Rōmŭlĕōs cūm vīrgĭnĕ Thaūmāntēā845
īngrĕdĭtūr cōllēs ĭbĭ sīdŭs ăb aēthĕrĕ lāpsūm
dēcĭdĭt īn tērrās ā cūiūs lūmĭnĕ flāgrāns
Hērsĭlĭaē crīnīs cūm sīdĕrĕ cēssĭt ĭn aūrās.
hānc mănĭbūs nōtīs Rōmānaē cōndĭtŏr ūrbīs
ēxcĭpĭt ēt prīscūm părĭtēr cūm cōrpŏrĕ nōmēn850
mūtăt Hŏrāmquĕ vŏcāt, quaē nūnc dĕă iūnctă Quĭrīnōst.
Iamque Giganteis iniectam faucibus Aetnen
arvaque Cyclopum, quid rastra, quid usus aratri
nescia nec quicquam iunctis debentia bubus
liquerat Euboicus tumidarum cultor aquarum
5liquerat et Zanclen adversaque moenia Rhegi
navifragumque fretum, gemino quod litore pressum
Ausoniae Siculaeque tenet confinia terrae.
inde manu magna Tyrrhena per aequora vectus
herbiferos adiit colles atque atria Glaucus
10sole satae Circes, vanarum plena ferarum.
quam simul aspexit, dicta acceptaque salute
"diva, dei miserere, precor; nam sola levare
tu potes hunc" dixit "videar modo dignior esse.
quanta sit herbarum, Titani, potentia, nulli
15quam mihi cognitius, qui sum mutatus ab illis;
neve mei non nota tibi sit causa furoris,
litore in Italico, Messenia moenia contra,
Scylla mihi visa est; pudor est promissa precesque
blanditiasque meas contemptaque verba referre.
20at tu, sive aliquod regnum est in carmine, carmen
ore move sacro; sive expugnacior herbast,
utere temptatis operosae viribus herbae.
nec medeare mihi sanesque haec vulnera mando
fineque nil opus est; partem ferat illa caloris.
25at Circe (neque enim flammis habet aptius ulla
talibus ingenium seu causa est huius in ipsa,
seu Venus indicio facit hoc offensa paterno)
talia verba refert: "melius sequerere volentem
optantemque eadem parilique cupidine captam.
30dignus eras ultro, poteras certeque, rogari;
et, si spem dederis, mihi crede, rogaberis ultro.
neu dubites adsitque tuae fiducia formae;
en ego, cum dea sim, nitidi cum filia Solis,
gramine cum tantum, tantum quoque carmine possim,
35ut tua sim, voveo. spernentem sperne, sequenti
redde vices unoque duas ulciscere facto".
talia temptanti: "prius" inquit "in aequore frondes
Glaucus" et in summis nascentur montibus algae,
sospite quam Scylla nostri mutentur amores".
40Indignata dea est; et laedere quatenus ipsum
non poterat nec vellet amans, irascitur illi
quae sibi praelata est; Venerisque offensa repulsa
protinus horrendis infamia pabula sucis
conterit et tritis Hecateia carmina miscet
45caerulaque induitur velamina perque ferarum
agmen adulantum media procedit ab aula
oppositumque petens contra Zancleia saxa
Rhegion ingreditur ferventes aestibus undas,
in quibus ut solida ponit vestigia terra
50summaque decurrit pedibus super aequora siccis.
parvus erat gurges, curvos sinvatus in arcus,
grata quies Scyllae, quo se referebat ab aestu
et maris et caeli, medio cum plurimus orbe
sol erat et minimas a vertice fecerat umbras.
55Hunc dea praevitiat portentificisque venenis
inquinat; hic pressos latices radice nocenti
spargit et obscurum verborum ambage novorum
ter noviens carmen magico demurmurat ore.
Scylla venit mediaque tenus descenderat alvo,
60cum sua foedari latrantibus inguina monstris
aspicit; ac primo credens non corporis illas
esse sui partes refugitque abigitque timetque
ora proterva canum; sed, quos fugit, attrahit una
et corpus quaerens femorum crurumque pedumque
65Cerbereos rictus pro partibus invenit illis;
statque canum rabie subiectaque terga ferarum
inguinibus truncis uteroque exstante coërcet.
Flevit amans Glaucus nimiumque hostiliter usae
viribus herbarum fugit conubia Circes.
70Scylla loco mansit, cumque est data copia primum,
in Circes odium sociis spoliavit Ulixen;
mox eadem Teucras fuerat mersura carinas,
ni prius in scopulum, qui nunc quoque saxeus exstat,
transformata foret; scopulum quoque navita vitat.
75Hunc ubi Troianae remis avidamque Charybdim
evicere rates, cum iam prope litus adessent
Ausonium, Libycas vento referuntur ad oras.
excipit Aenean illic animoque domoque,
non bene discidium Phrygii latura mariti,
80Sidonis inque pyra sacri sub imagine facta
incubuit ferro deceptaque decipit omnes.
rursus harenosae fugiens nova moenia terrae
ad sedemque Erycis fidumque relatus Acesten,
sacrificat tumulumque sui genitoris honorat,
85quasque rates Iris Iunonia paene cremarat,
solvit et Hippotadae regnum terrasque calenti
sulphure fumantis Acheloiadumque relinquit
Sirenum scopulos orbataque praeside pinus
Inarimen Prochytenque legit sterilique locatas
90colle Pithecusas, habitantum nomine dictas.
quippe deum genitor, fraudem et periuria quondam
Cercopum exosus gentisque admissa dolosae,
in deforme viros animal mutavit, ut idem
dissimiles homini possent similesque videri;
95membraque contraxit naresque a fronte resimas
contudit et rugis peraravit anilibus ora
totaque velatos flaventi corpora villo
misit in has sedes; nec non prius abstulit usum
verborum et natae dira in periuria linguae;
100posse queri tantum rauco stridore reliquit.
Has ubi praeteriit et Parthenopeia dextra
moenia deservit, laeva de parte canori
Aeolidae tumulum et loca feta palustribus undis,
litora Cumarum vivacisque antra Sibyllae
105intrat et ut manes veniat per Averna paternos
orat; at illa diu vultum tellure moratum
erexit tandemque deo furibunda recepto
"magna petis", dixit "vir factis maxime, cuius
dextera per ferrum est, pietas spectata per ignes.
110pone tamen, Troiane, metum; potiere petitis
Elysiasque domos et regna novissima mundi
me duce cognosces simulacraque cara parentis
invia virtuti nulla est via" dixit et auro
fulgentem ramum in silva Iunonis Avernae
115monstravit iussitque suo divellere trunco.
parvit Aeneas, et formidabilis Orci
vidit opes atavosque suos umbramque senilem
magnanimi Anchisae; didicit quoque iura locorum,
quaeque novis essent adeunda pericula bellis.
120inde ferens lassos adverso tramite passus,
cum duce Cumaea mollit sermone laborem.
Dumque iter horrendum per opaca crepuscula carpit
"seu dea tu praesens, seu dis gratissima", dixit
"numinis instar eris semper mihi meque fatebor
125muneris esse tui, quae me loca mortis adire,
quae loca me visae voluisti evadere mortis;
pro quibus aërias meritis evectus ad auras
templa tibi statuam, tribuam tibi turis honores.
respicit hunc vates et suspiratibus haustis:
130"nec dea sum", dixit "nec sacri turis honore
humanum dignare caput; neu nescius erres,
lux aeterna mihi carituraque fine dabatur,
si mea virginitas Phoebo patuisset amanti".
dum tamen hanc sperat dum praecorrumpere donis
135me cupit, "elige," ait "virgo Cumaea, quid optes
optatis potiere tuis". ego pulveris hausti
ostendi cumulum; quot haberet corpora pulvis,
tot mihi natales contingere vana rogavi;
excidit, ut peterem iuvenes quoque protinus annos.
140hos tamen ille mihi dabat aeternamque iuventam,
si Venerem paterer; contempto munere Phoebi
innuba permaneo; sed iam felicior aetas
terga dedit tremuloque gradu venit aegra senectus,
quae patienda diu est; nam iam mihi saecula septem
145acta vides; superest, numeros ut pulveris aequem,
ter centum messes, ter centum musta videre.
tempus erit, cum de tanto me corpore parvam
longa dies faciet consumptaque membra senecta
ad minimum redigentur onus; nec amata videbor
150nec placuisse deo; Phoebus quoque forsitan ipse
vel non cognoscet, vel dilexisse negabit;
usque adeo mutata ferar; nullique videnda,
voce tamen noscar; vocem mihi fata relinquent.
Talia convexum per iter memorante Sibylla,
155sedibus Euboicam Stygiis emergit in urbem
Troius Aeneas; sacrisque ex more litatis,
litora adit nondum nutricis habentia nomen.
hic quoque substiterat post taedia longa laborum
Neritius Macareus, comes experientis Ulixei;
160desertum quondam mediis sub rupibus Aetnae
noscit Achaemeniden inprovisoque repertum
vivere miratus: "qui te casusve deusve
servat, Achaemenide? cur" inquit "barbara Graium
prora vehit? petitur vestra quae terra carina"?
165talia quaerenti iam non hirsutus amictu,
iam suus et spinis conserto tegmine nullis,
fatur Achaemenides: "iterum Polyphemon et illos
aspiciam fluidos humano sanguine rictus,
hac mihi si potior domus est Ithacique carina,
170si minus Aenean veneror genitore; nec umquam
esse satis potero, praestem licet omnia, gratus.
quod loquor et spiro caelumque et sidera solis
respicio, possimne ingratus et impius esse?
ille dedit, quod non anima haec Cyclopis in ora
175venit; et, ut iam nunc lumen vitale relinquam,
aut tumulo aut certe non illa condar in alvo.
quid mihi tunc animi, nisi si timor abstulit omnem
sensum animumque, fuit, cum vos petere alta relictus
aequora conspexi? Volvi inclamare, sed hosti
180prodere me timui; vestrae quoque clamor Ulixis
paene rati nocuit. vidi, cum monte revolsum
immanem scopulum medias permisit in undas;
vidi iterum veluti tormenti viribus acta
vasta Giganteo iaculantem saxa lacerto
185et, ne deprimeret fluctus ventusve carinam,
pertimui iam me non esse oblitus in illa.
ut vero fuga vos ab acerba morte reduxit,
ille quidem totam gemebundus obambulat Aetnam
praetemptatque manu silvas et luminis orbus
190rupibus incursat foedataque bracchia tabo
in mare protendens gentem exsecratur Achivam
atque ait: "o si quis referat mihi casus Ulixen,
aut aliquem e sociis, in quem mea saeviat ira,
viscera cuius edam, cuius viventia dextra
195membra mea laniem, cuius mihi sanguis inundet
guttur et elisi trepident sub dentibus artus,
quam nullum aut leve sit damnum mihi lucis ademptae"!
haec et plura ferox; me luridus occupat horror
spectantem vultus etiamnum caede madentes
200crudelesque manus et inanem luminis orbem
membraque, et humano concretam sanguine barbam.
mors erat ante oculos, minimum tamen illa malorum;
et iam prensurum, iam nunc mea viscera rebar
in sua mersurum; mentique haerebat imago
205temporis illius, quo vidi bina meorum
ter quater affligi sociorum corpora terrae,
cum super ipse iacens hirsuti more leonis
visceraque et carnes cumque albis ossa medullis
semianimesque artus avidam condebat in alvum.
210me tremor invasit; stabam sine sanguine maestus
mandentemque videns eiectantemque cruentas
ore dapes et frusta mero glomerata vomentem,
talia fingebam misero mihi fata parari;
perque dies multos latitans omnemque tremiscens
215ad strepitum mortemque timens cupidusque moriri,
glande famem pellens et mixta frondibus herba,
solus, inops, exspes, leto poenaeque relictus,
hanc procul aspexi longo post tempore navem
oravique fugam gestu ad litusque cucurri
220et movi; Graiumque ratis Troiana recepit.
tu quoque pande tuos, comitum gratissime, casus
et ducis et turbae quae tecum est credita ponto.
Aeolon ille refert Tusco regnare profundo,
Aeolon Hippotaden, cohibentem carcere ventos
225quos bovis inclusos tergo, memorabile munus,
Dulichium sumpsisse ducem flatuque secundo
lucibus isse novem et terram aspexisse petitam
proxima post nonam cum sese aurora moveret,
invidia socios praedaeque cupidine victos
230esse ratos aurum, dempsisse ligamina ventis;
cum quibus isse retro, per quas modo venerat undas,
Aeoliique ratem portus repetisse tyranni.
"inde Lami veterem Laestrygonis" inquit "in urbem
venimus; Antiphates terra regnabat in illa.
235missus ad hunc ego sum, numero comitante duorum;
vixque fuga quaesita salus comitique mihique;
tertius e nobis Laestrygonis impia tinxit
ora cruore suo. fugientibus instat et agmen
concitat Antiphates; coëunt et saxa trabesque
240coniciunt merguntque viros merguntque carinas.
una tamen, quae nos ipsumque vehebat Ulixen,
effugit; amissa sociorum parte dolentes
multaque conquesti terris allabimur illis
quas procul hinc cernis; procul hinc, mihi crede, videndas
245insula, visa mihi; tuque, o iustissime Troum,
nate dea (neque enim finito Marte vocandus
hostis es, Aenea) moneo, fuge litora Circes.
nos quoque Circaeo religata in litore pinu,
Antiphatae memores inmansuetique Cyclopis,
250ire negabamus; sed tecta ignota subire
sorte sumus lecti; sors me fidumque Politen
Eurylochumque simul nimiique Elpenora vini
bisque novem socios Circaea ad moenia misit.
quae simul attigimus stetimusque in limine tecti,
255mille lupi mixtique lupis ursique leaeque
occursu fecere metum; sed nulla timenda,
nullaque erat nostro factura in corpore vulnus:
quin etiam blandas movere per aëra caudas
nostraque adulantes comitant vestigia, donec
260excipiunt famulae perque atria marmore tecta
ad dominam ducunt. pulchro sedet illa recessu
sollemni solio pallamque induta nitentem
insuper aurato circumuelatur amictu.
Nereides nymphaeque simul, quae vellera motis
265nulla trahunt digitis nec fila sequentia ducunt,
gramina disponunt sparsosque sine ordine flores
secernunt calathis variasque coloribus herbas.
ipsa, quod hae faciunt, opus exigit; ipsa, quis usus
quoque sit in folio, quae sit concordia mixtis,
270novit et advertens pensas examinat herbas.
Haec ubi nos vidit, dicta acceptaque salute,
diffudit vultus et reddidit omina voce;
nec mora, misceri tosti iubet hordea grani
mellaque vimque meri cum lacte coagula passo,
275quique sub hac lateant furtim dulcedine, sucos
adicit. accipimus sacra data pocula dextra.
quae simul arenti sitientes hausimus ore
et tetigit summos virga dea dira capillos,
(et pudet et referam) saetis horrescere coepi,
280nec iam posse loqui pro verbis edere raucum
murmur et in terram toto procumbere vultu;
osque meum sensi pando occallescere rostro,
colla tumere toris et, qua modo pocula parte
sumpta mihi fuerant, illa vestigia feci;
285cumque eadem passis (tantum medicamina possunt!)
claudor hara; solumque suis carvisse figura
vidimus Eurylochum; solus data pocula fugit.
quae nisi vitasset, pecoris pars una manerem
nunc quoque saetigeri, nec tantae cladis ab illo
290certior ad Circen ultor venisset Ulixes.
pacifer huic dederat florem Cyllenius album
moly vocant superi; nigra radice tenetur.
tutus eo monitisque simul caelestibus intrat
ille domum Circes et ad insidiosa vocatus
295pocula, conantem virga mulcere capillos
reppulit et stricto pavidam deterruit ense.
inde fides dextraeque datae; thalamoque receptus
coniugii dotem sociorum corpora poscit.
spargimur ignotae sucis melioribus herbae
300percutimurque caput conversae verbere virgae
verbaque dicuntur dictis contraria verbis;
quo magis illa canit, magis hoc tellure levati
erigimur saetaeque cadunt bifidosque relinquit
rima pedes redeunt umeri et subiecta lacertis
305bracchia sunt; flentem flentes amplectimur ipsi
haeremusque ducis collo; nec verba locuti
ulla priora sumus quam nos testantia gratos.
annua nos illic tenuit mora multaque praesens
tempore tam longo vidi, multa auribus hausi,
310hoc quoque cum multis, quod clam mihi rettulit una
quattuor e famulis ad talia sacra paratis.
cum duce namque meo Circe dum sola moratur,
illa mihi niveo factum de marmore signum
ostendit iuvenale, gerens in vertice picum,
315aede sacra positum multisque insigne coronis.
quis foret et quare sacra coleretur in aede,
cur hanc ferret avem, quaerenti et scire volenti
"accipe", ait "Macareu, dominaeque potentia quae sit,
hinc quoque disce meae; tu dictis adice mentem.
320picus in Ausoniis, proles Saturnia, terris
rex fuit, utilium bello studiosus equorum.
forma viro, quam cernis, erat; licet ipse decorem
aspicias fictaque probes ab imagine veram.
par animus formae; nec adhuc spectasse per annos
325quinquennem poterat Graia quater Elide pugnam.
ille suos dryadas Latiis in montibus ortas
verterat in vultus, illum fontana petebant
numina, naiades, quas Albula quasque Numici,
quas Anienis aquae cursuque brevissimus Almo
330Narve tulit praeceps et opacae Farfarus umbrae,
quaeque colunt Scythicae stagnum nemorale Dianae
finitimosque lacus; spretis tamen omnibus, unam
ille colit nymphen, quam quondam in colle Palati
dicitur ancipiti peperisse Venilia Iano.
335haec ubi nubilibus primum maturuit annis,
praeposito cunctis Laurenti tradita Picost,
rara quidem facie, sed rarior arte canendi,
unde Canens dicta est; silvas et saxa movere
et mulcere feras et flumina longa morari
340ore suo volucresque vagas retinere solebat.
quae dum feminea modulatur carmina voce,
exierat tecto Laurentis Picus in agros,
indigenas fixurus apros, tergumque premebat
acris equi laevaque hastilia bina ferebat,
345Poeniceam fulvo chlamydem contractus ab auro.
venerat in silvas et filia Solis easdem,
utque novas legeret fecundis collibus herbas,
nomine dicta suo Circaea reliquerat arva.
quae simul ac iuvenem, virgultis abdita, vidit,
350obstipuit; cecidere manu, quas legerat, herbae
flammaque per totas visa est errare medullas.
ut primum valido mentem collegit ab aestu,
quid cuperet, fassura fuit; ne posset adire,
cursus equi fecit circumfususque satelles.
355"non" ait "effugies, vento rapiare licebit,
si modo me novi, si non evanuit omnis
herbarum virtus et non mea carmina fallunt".
dicit et effigiem nullo cum corpore falsi
finxit apri praeterque oculos transcurrere regis
360iussit et in densum trabibus nemus ire videri,
plurima qua silva est et equo loca pervia non sunt.
haud mora, continuo praedae petit inscius umbram
picus equique celer spumantia terga relinquit
spemque sequens vanam silva pedes errat in alta.
365concipit illa preces et verba precantia dicit.
ignotosque deos ignoto carmine adorat,
quo solet et niveae vultum confundere Lunae
et patrio capiti bibulas subtexere nubes.
tum quoque cantato densetur carmine caelum
370et nebulas exhalat humus caecisque vagantur
limitibus comites et abest custodia regis.
nacta locum tempusque: "per, o, tua lumina", dixit
"quae mea ceperunt, perque hanc, pulcherrime, formam,
quae facit, ut supplex tibi sim dea, consule nostris
375ignibus et socerum, qui pervidet omnia, Solem
accipe, nec durus Titanida despice Circen".
dixerat; ille ferox ipsamque precesque relinquit
et: "quaecumque es". ait "non sum tuus; altera captum
me tenet et teneat per longum, comprecor, aevum.
380nec Venere externa socialia foedera laedam,
dum mihi Ianigenam servabunt fata Canentem".
saepe retemptatis precibus Titania frustra
"non impune feres, neque" ait "reddere Canenti;
laesaque quid faciat, quid amans, quid femina, disces
385rebus", ait "sed amans et laesa et femina Circe.
tum bis ad occasus, bis se convertit ad ortus,
ter iuvenem baculo tetigit, tria carmina dixit.
ille fugit, sed se solito velocius ipse
currere miratur; pennas in corpore vidit,
390seque novam subito Latiis accedere silvis
indignatus avem, duro fera robora rostro
figit et iratus longis dat vulnera ramis.
purpureum chlamydis pennae traxere colorem,
fibula quod fuerat vestemque momorderat aurum,
395pluma fit et fulvo cervix praecingitur auro,
nec quicquam antiquum Pico nisi nomina restant.
Interea comites, clamato saepe per agros
nequiquam Pico nullaque in parte reperto,
inveniunt Circen (nam iam tenuaverat auras
400passaque erat nebulas ventis ac sole recludi)
criminibusque premunt veris regemque reposcunt
vimque ferunt saevisque parant incessere telis.
illa nocens spargit virus sucosque veneni
et Noctem Noctisque deos Erebumque Chaosque
405convocat et longis Hecaten ululatibus orat.
exsilvere loco (dictu mirabile) silvae,
ingemuitque solum vicinaque palluit arbor
sparsaque sanguineis maduerunt pabula guttis
et lapides visi mugitus edere raucos
410et latrare canes et humus serpentibus atris
squalere et tenues animae volitare videntur.
attonitum monstris vulgus pavet; illa paventis
ora venenata tetigit mirantia virga,
cuius ab attactu variarum monstra ferarum
415in iuvenes veniunt; nulli sua mansit imago.
sparserat occiduus Tartessia litora Phoebus
et frustra coniunx oculis animoque Canentis
exspectatus erat; famuli populusque per omnes
discurrunt silvas atque obvia lumina portant.
420nec satis est nymphae flere et lacerare capillos
et dare plangorem; facit haec tamen omnia seque
proripit ac Latios errat vesana per agros.
sex illam noctes, totidem redeuntia solis
lumina viderunt inopem somnique cibique
425per iuga, per valles, qua fors ducebat, euntem.
ultimus aspexit Thybris luctuque viaque
fessam et iam longa ponentem corpora ripa.
illic cum lacrimis ipso modulata dolore
verba sono tenui maerens fundebat, ut olim
430carmina iam moriens canit exsequialia cygnus.
luctibus extremis tenues liquefacta medullas
tabuit inque leves paulatim evanuit auras.
fama tamen signata loco est, quem rite Canentem
nomine de nymphae veteres dixere Camenae".
435talia multa mihi longum narrata per annum
visaque sunt; resides et desuetudine tardi
rursus inire fretum, rursus dare vela iubemur;
ancipitesque vias et iter Titania vastum
dixerat et saevi restare pericula ponti.
440pertimui, fateor, nactusque hoc litus adhaesi.
Finierat Macareus; urnaque Aeneia nutrix
condita marmoreo tumulo breve carmen habebat;
"hic me Caietam notae pietatis alumnus
ereptam Argolico, quo debuit, igne cremavit.
445solvitur herboso religatus ab aggere funis
et procul insidias infamataeque relinquunt
tecta deae lucosque petunt, ubi nubilus umbra
in mare cum flava prorumpit Thybris harena
faunigenaeque domo potitur nataque Latini,
450non sine Marte tamen; bellum cum gente feroci
suscipitur, pactaque furit pro coniuge Turnus.
concurrit Latio Tyrrhenia tota diuque
ardua sollicitis victoria quaeritur armis.
Auget uterque suas externo robore vires
455et multi Rutulos, multi Troiana tuentur
castra; neque Aeneas Evandri ad limina frustra,
at Venulus frustra profugi Diomedis ad urbem
venerat; ille quidem sub Iapyge maxima Dauno
moenia condiderat dotaliaque arva tenebat;
460sed Venulus Turni postquam mandata peregit,
auxilium petiit, vires Aetolius heros
excusat; nec se aut soceri committere pugnae
velle sui populos, aut quos e gente suorum
armet, habere ullos: "neve haec commenta putetis,
465admonitu quamquam luctus renoventur amari,
perpetiar memorare tamen. postquam alta crematast
Ilion et Danaas paverunt Pergama dextras
Naryciusque heros, a virgine virgine rapta,
quam meruit poenam solus, digessit in omnes,
470spargimur et ventis inimica per aequora rapti
fulmina, noctem, imbres, iram caelique marisque
perpetimur Danai cumulumque Capherea cladis.
neve morer referens tristes ex ordine casus,
Graecia tum potuit Priamo quoque flenda videri
475me tamen armiferae servatum cura Minervae
fluctibus eripuit; patriis sed rursus ab agris
pellor et antiquo memores de vulnere poenas
exigit alma Venus; tantosque per alta labores
aequora sustinui, tantos terrestribus armis,
480ut mihi felices sint illi saepe vocati
quos communis hiems importunusque Caphereus
mersit aquis vellemque horum pars una fuissem.
Ultima iam passi comites belloque fretoque
deficiunt finemque rogant erroris; at Acmon
485fervidus ingenio, tum vero et cladibus asper;
"quid superest, quod iam patientia vestra recuset
ferre, viri?" dixit "quid habet Cytherea, quod ultra,
velle puta, faciat? nam dum peiora timentur,
est locus in vulnus; sors autem ubi pessima rerum,
490sub pedibus timor est securaque summa malorum.
audiat ipsa licet et, quod facit, oderit omnes
sub Diomede viros: odium tamen illius omnes
spernimus et magno stat magna potentia nobis".
talibus iratam Venerem Pleuronius Acmon
495instimulat verbis stimulisque resuscitat iram.
dicta placent paucis; numeri maioris amici
Acmona corripimus; cui respondere volenti
vox pariter vocisque via est tenuata comaeque
in plumas abeunt, plumis nova colla teguntur
500pectoraque et tergum; maiores bracchia pennas
accipiunt cubitusque levis sinvatur in alas;
magna pedis digitos pars occupat oraque cornu
indurata rigent finemque in acumine ponunt.
hunc Lycus, hunc Idas et cum Rhexenore Nycteus,
505hunc miratur Abas; et dum mirantur, eandem
accipiunt faciem numerusque ex agmine maior
subuolat et remos plausis circumuolat alis;
si volucrum quae sit dubiarum forma requiris,
ut non cygnorum, sic albis proxima cygnis.
510vix equidem has sedes et Iapygis arida Dauni
arva gener teneo minima cum parte meorum
Hactenus Oenides; Venulus Calydonia regna
Peucetiosque sinus Messapiaque arva relinquit.
in quibus antra videt, quae multa nubila silva
515et levibus guttis manantia semicaper Pan
nunc tenet, at quodam tenuerunt tempore nymphae.
Apulus has illa pastor regione fugatas
terruit et primo subita formidine movit;
mox, ubi mens rediit et contempsere sequentem,
520ad numerum motis pedibus duxere choreas.
improbat has pastor saltuque imitatus agresti
addidit obscenis convicia rustica dictis;
nec prius os tacuit, quam guttura condidit arbor
arbor enim est sucoque licet cognoscere mores
525quippe notam linguae bacis oleaster amaris
exhibet; asperitas verborum cessit in illas.
Hinc ubi legati rediere, negata ferentes
arma Aetola sibi, Rutuli sine viribus illis
bella instructa gerunt; multumque ab utraque cruoris
530parte datur; fert ecce avidas in pinea Turnus
texta faces ignesque timent quibus unda pepercit.
iamque picem et ceras alimentaque cetera flammae
mulciber urebat perque altum ad carbasa malum
ibat et incurvae fumabant transtra carinae,
535cum, memor has pinus Idaeo vertice caesas,
sancta deum genetrix tinnitibus aëra pulsi
aeris et inflati complevit murmure buxi
perque leves domitis invecta leonibus auras:
"irrita sacrilega iactas incendia dextra,
540Turne"; ait "eripiam, nec me patiente cremabit
ignis edax nemorum partes et membra meorum.
intonuit dicente dea tonitrumque secuti
cum saliente graves ceciderunt grandine, nimbi
aëraque et tumidum subitis concursibus aequor
545Astraei turbant et eunt in proelia fratres.
e quibus alma parens unius viribus usa,
stuppea praerupit Phrygiae retinacula puppis
fertque rates pronas medioque sub aequore mergit.
robore mollito lignoque in corpora verso,
550in capitum facies puppes mutantur aduncae,
in digitos abeunt et crura natantia remi,
quodque prius fuerat, latus est mediisque carina
subdita navigiis spinae mutatur in usum,
lina comae molles, antemnae bracchia fiunt;
555caerulus, ut fuerat, color est; quasque ante timebant,
illas virgineis exercent lusibus undas
Naides aequoreae; durisque in montibus ortae
molle fretum celebrant, nec eas sua tangit origo
non tamen oblitae, quam multa pericula saevo
560pertulerint pelago, iactatis saepe carinis
supposuere manus, nisi siqua vehebat Achivos.
cladis adhuc Phrygiae memores, odere Pelasgos
Neritiaeque ratis viderunt fragmina laetis
vultibus et laetis videre rigescere puppem
565vultibus Alcinoi saxumque increscere ligno.
Spes erat, in nymphas animata classe marinas,
posse metu monstri Rutulum desistere bello;
perstat habetque deos pars utraque, quodque deorum est
instar, habent animos; nec iam dotalia regna
570nec sceptrum soceri, nec te, Lavinia virgo,
sed vicisse petunt deponendique pudore
bella gerunt; tandemque Venus victricia nati
arma videt; Turnusque cadit, cadit Ardea, Turno
sospite dicta potens; quem postquam barbarus ensis
575abstulit et tepida patuerunt tecta favilla,
congerie e media tum primum cognita praepes
subuolat et cineres plausis everberat alis;
et sonus et macies et pallor et omnia, captam
quae deceant urbem, nomen quoque mansit in illa
580urbis et ipsa suis deplangitur Ardea pennis.
Iamque deos omnes ipsamque Aeneia virtus
Iunonem veteres finire coëgerat iras,
cum, bene fundatis opibus crescentis Iuli,
tempestivus erat caelo Cythereius heros.
585ambieratque Venus superos colloque parentis
circumfusa sui: "numquam mihi" dixerat "ullo
tempore dure pater, nunc sis mitissimus, opto,
Aeneaeque meo, qui te de sanguine nostro
fecit avum, quamuis parvum des, optime, numen,
590dummodo des aliquod; satis est inamabile regnum
aspexisse semel, Stygios semel isse per amnes".
assensere dei; nec coniunx regia vultus
immotos tenuit placatoque annuit ore.
tum pater: "estis" ait "caelesti numine digni.
595quaeque petis, pro quoque petis; cape, nata, quod optas".
fatus erat; gaudet gratesque agit illa parenti;
perque leves auras iunctis invecta columbis
litus adit Laurens, ubi tectus harundine serpit
in freta flumineis vicina Numicius undis.
600hunc iubet Aeneae quaecumque obnoxia morti
abluere et tacito deferre sub aequora cursu;
corniger exsequitur Veneris mandata, suisque,
quicquid in Aenea fuerat mortale, repurgat
et respergit aquis; pars optima restitit illi.
605lustratum genetrix divino corpus odore
unxit et ambrosia cum dulci nectare mixta
contigit os fecitque deum; quem turba Quirini
nuncupat Indigetem temploque arisque recepit.
Inde sub Ascanii dicione binominis Alba
610resque Latina fuit. succedit Silvius illi,
quo satus antiquo tenuit repetita Latinus
nomina cum sceptro; clarus subit Alba Latinum;
Epytus ex illo est; post hunc Capetusque Capysque,
sed Capys ante fuit. regnum Tiberinus ab illis
615cepit et in Tusci demersus fluminis undis
nomina fecit aquae; de quo Remulusque feroxque
Acrota sunt geniti. Remulus maturior annis
fulmineo periit, imitator fulminis, ictu;
fratre suo sceptrum moderatior Acrota forti
620tradit Aventino, qui, quo regnarat, eodem
monte iacet positus tribuitque vocabula monti.
iamque Palatinae summam Proca gentis habebat;
rege sub hoc Pomona fuit, qua nulla Latinas
inter hamadryadas coluit sollertius hortos
625nec fuit arborei studiosior altera fetus,
unde tenet nomen; non silvas illa nec amnes,
rus amat et ramos felicia poma ferentes.
nec iaculo gravis est, sed adunca dextera falce,
qua modo luxuriem premit et spatiantia passim
630bracchia compescit, fisso modo cortice lignum
inserit et sucos alieno praestat alumno;
nec sentire sitim patitur bibulaeque recurvas
radicis fibras labentibus irrigat undis;
hic amor, hoc studium; Veneris quoque nulla cupido est.
635vim tamen agrestum metuens pomaria claudit
intus et accessus prohibet refugitque viriles.
quid non et Satyri, saltatibus apta iuventus,
fecere et pinu praecincti cornua Panes,
Silenusque, suis semper iuvenilior annis,
640quique deus fures vel falce vel inguine terret,
ut poterentur ea? sed enim superabat amando
hos quoque Vertumnus, neque erat felicior illis.
o quotiens habitu duri messoris aristas
corbe tulit verique fuit messoris imago!
645tempora saepe gerens faeno religata recenti
desectum poterat gramen versasse videri;
saepe manu stimulos rigida portabat, ut illum
iurasses fessos modo disiunxisse iuvencos.
falce data frondator erat vitisque putator;
650induerat scalas, lecturum poma putares;
miles erat gladio, piscator harundine sumpta
denique per multas aditum sibi saepe figuras
repperit, ut caperet spectatae gaudia formae.
ille etiam picta redimitus tempora mitra,
655innitens baculo, positis per tempora canis,
adsimulavit anum cultosque intravit in hortos
pomaque mirata est: "tanto"que "potentior"! inquit,
paucaque laudatae dedit oscula, qualia numquam
vera dedisset anus; glaebaque incurva resedit,
660suspiciens pandos autumni pondere ramos
ulmus erat contra speciosa nitentibus uvis;
quam socia postquam pariter cum vite probavit:
"at si staret" ait "caelebs sine palmite truncus,
nil praeter frondes, quare peteretur, haberet
665haec quoque, quae iuncta vitis requiescit in ulmo,
si non nupta foret, terrae adclinata iaceret.
tu tamen exemplo non tangeris arboris huius
concubitusque fugis, nec te coniungere curas.
atque utinam velles! Helene non pluribus esset
670sollicitata procis, nec quae Lapitheia movit
proelia, nec coniunx timidis audacis Ulixei.
nunc quoque, cum fugias averserisque petentes,
mille viri cupiunt et semideique deique
et quaecumque tenent Albanos numina montes.
675sed tu si sapies, si te bene iungere anumque
hanc audire voles, quae te plus omnibus illis,
plus quam credis, amo, vulgares reice taedas
Vertumnumque tori socium tibi selige. pro quo
me quoque pignus habes; neque enim sibi notior ille est,
680quam mihi; nec passim toto vagus errat in orbe;
haec loca magna colit; nec, uti pars magna procorum,
quam modo vidit, amat; tu primus et ultimus illi
ardor eris solique suos tibi devovet annos.
adde quod est iuvenis, quod naturale decoris
685munus habet formasque apte fingetur in omnes
et quod erit iussus, iubeas licet omnia, fiet.
quid quod amatis idem? quod, quae tibi poma coluntur,
primus habet laetaque tenet tua munera dextra?
sed neque iam fetus desiderat arbore demptos,
690nec, quas hortus alit, cum sucis mitibus herbas,
nec quicquam, nisi te. miserere ardentis et ipsum
quod petit ore meo praesentem crede precari
ultoresque deos et pectora dura perosam
Idalien memoremque time Rhamnusidis iram.
695quoque magis timeas (etenim mihi multa vetustas
scire dedit), referam tota notissima Cypro
facta, quibus flecti facile et mitescere possis.
Viderat a veteris generosam sanguine Teucri
Iphis Anaxareten, humili de stirpe creatus;
700viderat et totis perceperat ossibus aestum.
luctatusque diu, postquam ratione furorem
vincere non potuit, supplex ad limina venit;
et modo nutrici miserum confessus amorem,
ne sibi dura foret, per spes oravit alumnae;
705et modo de multis blanditus cuique ministris
sollicita petiit propensum voce favorem;
saepe ferenda dedit blandis sua verba tabellis
interdum madidas lacrimarum rore coronas
postibus intendit posuitque in limine duro
710molle latus tristisque serae convicia fecit.
saevior illa freto surgente cadentibus Haedis,
durior et ferro, quod Noricus excoquit ignis,
et saxo, quod adhuc vivum radice tenetur,
spernit et irridet; factisque inmitibus addit
715verba superba ferox et spe quoque fraudat amantem.
non tulit impatiens longi tormenta doloris
Iphis et ante fores haec verba novissima dixit:
"vincis, Anaxarete, neque erunt tibi taedia tandem
ulla ferenda mei; laetos molire triumphos
720et Paeana voca nitidaque incingere lauru.
vincis enim moriorque libens; age, ferrea, gaude.
certe aliquid laudare mei cogeris amoris,
quo tibi sim gratus meritumque fatebere nostrum.
non tamen ante tui curam excessisse memento,
725quam vitam geminaque simul mihi luce carendum.
nec tibi fama mei ventura est nuntia leti;
ipse ego, ne dubites, adero praesensque videbor,
corpore ut exanimi crudelia lumina pascas.
si tamen, o superi, mortalia facta videtis,
730este mei memores (nihil ultra lingua precari
sustinet) et longo facite ut narremur in aevo,
et quae dempsistis vitae, date tempora famae.
Dixit et ad postis ornatos saepe coronis
umentis oculos et pallida brachia tollens,
735cum foribus laquei religaret vincula summis,
"haec tibi serta placent, crudelis et impia"? dixit
inservitque caput, sed tum quoque versus ad illam,
atque onus infelix elisa fauce pependit.
icta pedum motu trepidantem et multa gementem
740visa dedisse sonum est adapertaque ianua factum
prodidit; exclamant famuli frustraque levatum
(nam pater occiderat) referunt ad limina matris.
accipit illa sinu complexaque frigida nati
membra sui postquam miserarum verba parentum
745edidit et matrum miserarum facta peregit,
funera ducebat mediam lacrimosa per urbem
luridaque arsuro portabat membra feretro.
forte viae vicina domus, qua flebilis ibat
pompa, fuit duraeque sonus plangoris ad aures
750venit Anaxaretes, quam iam deus ultor agebat.
mota tamen: "videamus" ait "miserabile funus;
et patulis iniit tectum sublime fenestris.
vixque bene impositum lecto prospexerat Iphin,
deriguere oculi calidusque e corpore sanguis,
755inducto pallore, fugit; conataque retro
ferre pedes, haesit; conata avertere vultus,
hoc quoque non potuit paulatimque occupat artus
quod fuit in duro iam pridem pectore saxum.
neve ea ficta putes, dominae sub imagine signum
760servat adhuc Salamis; Veneris quoque nomine templum
prospicientis habet. quorum memor, o mea, lentos
pone, precor, fastus et amanti iungere, nymphe.
sic tibi nec vernum nascentia frigus adurat
poma, nec excutiant rapidi florentia venti".
765Haec ubi nequiquam forma deus aptus anili
edidit, in iuvenem rediit et anilia demit
instrumenta sibi talisque apparuit illi,
qualis ubi oppositas nitidissima solis imago
evicit nubes nullaque obstante reluxit.
770vimque parat; sed vi non est opus inque figura
capta dei nymphe est et mutua vulnera sensit.
Proximus Ausonias iniusti miles Amuli
rexit opes; Numitorque senex amissa nepotis
munere regna capit festisque Palilibus urbis
775moenia conduntur; Tatiusque patresque Sabini
bella gerunt arcisque via Tarpeia reclusa
dignam animam poena congestis exuit armis.
inde sati Curibus tacitorum more luporum
ore premunt voces et corpora victa sopore
780invadunt portasque petunt, quas obice firmo
clauserat Iliades; unam tamen ipsa reclusit,
nec strepitum verso Saturnia cardine fecit;
sola Venus portae cecidisse repagula sensit
et clausura fuit, nisi quod rescindere numquam
785dis licet acta deum. Iano loca iuncta tenebant
Naides Ausoniae gelido rorantia fonte;
has rogat auxilium; nec nymphae iusta petentem
sustinuere deam venasque et flumina fontis
elicuere sui; nondum tamen invia Iani
790ora patentis erant, neque iter praecluserat unda;
lurida subponunt fecundo sulphura fonti
incenduntque cavas fumante bitumine venas.
viribus his aliisque vapor penetravit ad ima
fontis et Alpino modo quae certare rigori
795audebatis, aquae, non ceditis ignibus ipsis.
flammifera gemini fumant aspergine postes;
portaque, nequiquam rigidis promissa Sabinis,
fonte fuit praestructa novo, dum Martius arma
indueret miles; quae postquam Romulus ultro
800obtulit et strata est tellus Romana Sabinis
corporibus strata estque suis generique cruorem
sanguine cum soceri permiscuit impius ensis,
pace tamen sisti bellum nec in ultima ferro
decertare placet Tatiumque accedere regno.
805Occiderat Tatius, populisque aequata duobus,
Romule, iura dabas, posita cum casside Mavors
talibus affatur divumque hominumque parentem:
"tempus adest, genitor, quoniam fundamine magno
res Romana valet nec praeside pendet ab uno,
810praemia (sunt promissa mihi dignoque nepoti)
solvere et ablatum terris imponere caelo.
tu mihi, concilio quondam praesente deorum,
(nam memoro memorique animo pia verba notavi)
"unus erit, quem tu tolles in caerula caeli
815dixisti; rata sit verborum summa tuorum.
annuit omnipotens et nubibus aëra caecis
occulvit tonitruque et fulgure terruit orbem.
quae sibi promissae sensit rata signa rapinae
innixusque hastae pressos temone cruento
820inpavidus conscendit equos Gradivus et ictu
verberis increpuit pronusque per aëra lapsus
constitit in summo nemorosi colle Palati;
reddentemque suo non regia iura Quiriti
abstulit Iliaden; corpus mortale per auras
825dilapsum est tenues, ut lata plumbea funda
missa solet medio glans intabescere caelo;
pulchra subit facies et pulvinaribus altis
dignior et qualis trabeati forma Quirini.
Flebat ut amissum coniunx, cum regia Iuno
830Irin ad Hersiliam descendere limite curvo
imperat et vacuae sua sic mandata referre:
"o | et de Latia, | o | et de gente Sabina
praecipuum, matrona, decus, dignissima tanti
ante fuisse viri, coniunx nunc esse Quirini,
835siste tuos fletus, et, si tibi cura videndi
coniugis est, duce me lucum pete, colle Quirini
qui viret et templum Romani regis obumbrat".
paret et in terram pictos delapsa per arcus,
Hersiliam iussis compellat vocibus Iris.
840illa verecundo vix tollens lumina vultu:
"o dea, namque mihi nec, quae sis, dicere promptum est,
et liquet esse deam, duc, o duc" inquit "et offer
coniugis ora mihi. quem si modo posse videre
fata semel dederint, caelum accepisse fatebor."
845nec mora, Romuleos cum virgine Thaumantea
ingreditur colles ibi sidus ab aethere lapsum
decidit in terras a cuius lumine flagrans
Hersiliae crinis cum sidere cessit in auras.
hanc manibus notis Romanae conditor urbis
850excipit et priscum pariter cum corpore nomen
mutat Horamque vocat, quae nunc dea iuncta Quirinost.