Prōpŭlĭt ūt clāssēm vēlīs cēdēntĭbŭs aūstēr
īncūmbēns mĕdĭūmquĕ rătēs mōvērĕ prŏfūndūm,
ōmnĭs ĭn Īŏnĭōs spēctābāt nāvĭtă flūctūs;
sōlŭs ăb Hēspĕrĭā nōn flēxīt lūmĭnă tērrā
Māgnūs, dūm pătrĭōs pōrtūs, dūm lītŏră nūmquām5
ād vīsūs rĕdĭtūră sŭōs tēctūmquĕ căcūmēn
nūbĭbŭs ēt dŭbĭōs cērnīt vānēscĕrĕ mōntīs.
Īndĕ sŏpōrĭfĕrō cēssērūnt lānguĭdă sōmnō
mēmbră dŭcīs; dīrī tūm plēna hōrrōrĭs ĭmāgŏ
vīsă căpūt maēstūm pĕr hĭāntēs Iūlĭă tērrās10
tōllĕre ĕt āccēnsō fŭrĭālīs stārĕ sĕpūlchrō.
"Sēdĭbŭs Ēlўsĭīs cāmpōque ēxpūlsă pĭōrūm
ād Stўgĭās" īnquīt "tĕnĕbrās mānēsquĕ nŏcēntēs
pōst bēllūm cīvīlĕ trăhōr: vīdi īpsă tĕnēntīs
Eūmĕnĭdās, quătĕrēnt quās vēstrīs lāmpădăs ārmīs;15
praēpărăt īnnŭmĕrās pūppīs Ăchĕrōntĭs ădūstī
pōrtĭtŏr; īn mūltās lāxāntūr Tārtără poēnās,
vīx ŏpĕrī cūnctaē dēxtrā prŏpĕrāntĕ sŏrōrēs
sūffĭcĭūnt, lāssānt rūmpēntīs stāmĭnă Pārcās.
Cōniŭgĕ mē laētōs dūxīstī, Māgnĕ, trĭūmphōs:20
fōrtūna ēst mūtātă tŏrīs sēmpērquĕ pŏtēntīs
dētrăhĕre īn clādēm fātō dāmnātă mărītōs
īnnūpsīt tĕpĭdō paēlēx Cōrnēlĭă būstō.
Haērĕăt īllă tŭīs pēr bēllă, pĕr aēquŏră sīgnīs,
dūm nōn sēcūrōs lĭcĕāt mĭhĭ rūmpĕrĕ sōmnōs25
ēt nūllūm vēstrō văcŭūm sīt tēmpŭs ămōrī,
sēd tĕnĕāt Caēsārquĕ dĭēs ēt Iūlĭă nōctēs.
Mē nōn Lēthaēaē, cōniūnx, ōblīvĭă rīpaē
īmmĕmŏrēm fēcērĕ tŭī, rēgēsquĕ sĭlēntūm
pērmīsērĕ sĕquī. vĕnĭām tē bēllă gĕrēntĕ30
īn mĕdĭās ăcĭēs; nūmquām tĭbĭ, Māgnĕ, pĕr ūmbrās
pērquĕ mĕōs mānēs gĕnĕrō nōn ēssĕ lĭcēbīt.
Ābscīdīs frūstrā fērrō tŭă pīgnŏră: bēllūm
tē făcĭēt cīvīlĕ mĕūm." Sīc fātă rĕfūgīt
ūmbră pĕr āmplēxūs trĕpĭdī dīlāpsă mărītī.35
Īllĕ, dĕī quămŭīs clādēm mānēsquĕ mĭnēntūr,
māiŏr ĭn ārmă rŭīt cērtā cūm mēntĕ mălōrūm
ēt "Quĭd" ăīt "vānī tērrēmŭr ĭmāgĭnĕ vīsūs?
Aūt nĭhĭl ēst sēnsūs ănĭmīs ā mōrtĕ rĕlīctūm
aūt mōrs īpsă nĭhīl." Tītān iām prōnŭs ĭn ūndās40
ībăt ĕt īgnĭfĕrī tāntūm dēmērsĕrăt ōrbīs,
quāntūm dēssĕ sŏlēt lūnaē, seū plēnă fŭtūrāst,
seū iām plēnă fŭīt: tūnc ōbtŭlĭt hōspĭtă tēllūs
pūppĭbŭs āccēssūs făcĭlēs; lēgērĕ rŭdēntīs
ēt pŏsĭtō rēmīs pĕtĭērūnt lītŏră mālō.45
Caēsăr, ŭt ēmīssās vēntī răpŭērĕ cărīnās,
ābscōndītquĕ frĕtūm clāssēs, ēt lītŏrĕ sōlūs
dūx stĕtĭt Hēspĕrĭō, nōn īllūm glōrĭă pūlsī
laētĭfĭcāt Māgnī; quĕrĭtūr quōd tūtă pĕr aēquōr
tērgă fĕrānt hōstēs. nĕque ĕnīm iām sūffĭcĭt ūllă50
praēcĭpĭtī fōrtūnă vĭrō, nēc vīncĕrĕ tāntī,
ūt bēllūm dīffērrĕt, ĕrāt. tūm pēctŏrĕ cūrās
ēxpŭlĭt ārmōrūm pācīque īntēntŭs ăgēbāt,
quōquĕ mŏdō vānōs pŏpŭlī cōncīrĕt ămōrēs
gnărŭs ēt ĭrărūm caūsās ēt sūmmă făvōrīs55
ānnōnā mōmēntă trăhī. nāmque āssĕrĭt ūrbīs
sōlă fămēs ĕmĭtūrquĕ mĕtūs, cūm sēgnĕ pŏtēntēs
vūlgŭs ălūnt: nēscīt plēbēs iēiūnă tĭmērĕ.
Cūrĭŏ Sīcănĭās trānscēndĕrĕ iūssŭs ĭn ūrbēs,
quā mărĕ tēllūrēm sŭbĭtīs aūt ōbrŭĭt ūndīs60
aūt scĭdĭt ēt mĕdĭās fēcīt sĭbĭ lītŏră tērrās;
vīs īllīc īngēns pĕlăgī, sēmpērquĕ lăbōrānt
aēquŏră nē rūptī rĕpĕtānt cōnfīnĭă mōntēs,
bēllăquĕ Sārdōās ĕtĭām spārgūntŭr ĭn ōrās.
Ūtrăquĕ frūgĭfĕrīs ēst īnsŭlă nōbĭlĭs ārvīs;65
nēc prĭŭs Hēspĕrĭām lōngīnquīs mēssĭbŭs ūllaē
nēc Rōmānă măgīs cōmplērūnt hōrrĕă tērraē.
Vbērē vīx glaēbaē sŭpĕrāt cēssāntĭbŭs aūstrīs,
cūm mĕdĭūm nūbēs bŏrĕā cōgēntĕ sŭb āxēm
ēffūsīs māgnūm Lĭbўē tŭlĭt īmbrĭbŭs ānnūm.70
Haēc ŭbĭ sūnt prōvīsă dŭcī, tūnc āgmĭnă vīctōr
nōn ārmātă trăhēns, sēd pācĭs hăbēntĭă vūltūm,
tēctă pĕtīt pătrĭaē. Prō, sī rĕmĕāssĕt ĭn ūrbēm,
Gāllōrūm tāntūm pŏpŭlīs ārctōquĕ sŭbāctā
quām sĕrĭēm rērūm lōngā praēmīttĕrĕ pōmpā,75
quās pŏtŭīt bēllī făcĭēs! ūt vīncŭlă Rhēnō
Ōcĕănōquĕ dărēt, cēlsōs ūt Gāllĭă cūrrūs
nōbĭlĭs ēt flāvīs sĕquĕrētūr mīxtă Brĭtānnīs!
Pērdĭdĭt ō quālēm vīncēndō plūră trĭūmphūm!
Nōn īllūm laētīs vādēntēm coētĭbŭs ūrbēs,80
sēd tăcĭtaē vīdērĕ mĕtū, nēc cōnstĭtĭt ūsquām
ōbvĭă tūrbă dŭcī. Gaūdēt tămĕn ēssĕ tĭmōrī
tām māgnō pŏpŭlīs ēt sē nōn māllĕt ămārī.
Iāmque ēt praēcĭpĭtīs sŭpĕrāvĕrăt Ānxŭrĭs ārcēs,
ēt quā Pōmptīnās vĭă dīvĭdĭt ūdă pălūdēs,85
quā sūblīmĕ nĕmūs, Scўthĭcaē quā rēgnă Dĭānaē,
quāque ĭtĕr ēst Lătĭīs ād sūmmām fāscĭbŭs Ālbām;
ēxcēlsā dē rūpĕ prŏcūl iām cōnspĭcĭt ūrbēm
ārctōī tōtō nōn vīsām tēmpŏrĕ bēllī
mīrātūsquĕ sŭaē sīc fātūr moēnĭă Rōmaē:90
"Tēnĕ, dĕūm sēdēs, nōn ūllō Mārtĕ cŏāctī
dēsĕrŭērĕ vĭrī? prō quā pūgnābĭtŭr ūrbĕ?
Dī mĕlĭūs, quōd nōn Lătĭās ēōŭs ĭn ōrās
nūnc fŭrŏr īncŭbŭīt nēc iūnctō Sārmătă vēlōx
Pānnŏnĭō Dācīsquĕ Gĕtēs ādmīxtŭs: hăbēntī95
tām păvĭdūm tĭbĭ, Rōmă, dŭcēm fōrtūnă pĕpērcīt,
quōd bēllūm cīvīlĕ fŭīt." Sīc fātŭr ĕt ūrbēm
āttŏnĭtām tērrōrĕ sŭbīt. Nāmque īgnĭbŭs ātrīs
crēdĭtŭr ūt cāptaē rāptūrūs moēnĭă Rōmaē
spārsūrūsquĕ dĕōs. Fŭĭt haēc mēnsūră tĭmōrīs:100
vēllĕ pŭtānt quōdcūmquĕ pŏtēst. Nōn ōmĭnă fēstă,
nōn fīctās laētō vōcēs sĭmŭlārĕ tŭmūltū,
vīx ōdīssĕ văcāt. Phoēbēă pălātĭă cōmplēt
tūrbă pătrūm nūllō cōgēndī iūrĕ sĕnātūs
ē lătĕbrīs ēdūctă sŭīs; nōn cōnsŭlĕ sācraē105
fūlsērūnt sēdēs, nōn prōxĭmă lēgĕ pŏtēstās,
praētŏr ădēst, văcŭaēquĕ lŏcō cēssērĕ cŭrūlēs:
ōmnĭă Caēsăr ĕrāt; prīvātaē cūrĭă vōcīs
tēstĭs ădēst. Sēdērĕ pătrēs cēnsērĕ părātī,
sī rēgnūm, sī tēmplă sĭbī iŭgŭlūmquĕ sĕnātūs110
ēxĭlĭūmquĕ pĕtāt. mĕlĭūs, quōd plūră iŭbērĕ
ērŭbŭīt quām Rōmă pătī. Tămĕn ēxĭt ĭn īrām:
vīrĭbŭs ān pōssīnt ōbsīstĕrĕ iūră, pĕr ūnūm
lībērtās ēxpērtă vĭrūm. Pūgnāxquĕ Mĕtēllūs,
ūt vĭdĕt īngēntī Sātūrnĭă tēmplă rĕvēllī115
mōlĕ, răpīt grēssūs ēt Caēsărĭs āgmĭnă rūmpēns
āntĕ fŏrēs nōndūm rĕsĕrātaē cōnstĭtĭt aēdīs
(ūsque ădĕō sōlūs fērrūm mōrtēmquĕ tĭmērĕ
aūrī nēscĭt ămōr. pĕrĕūnt dīscrīmĭnĕ nūllō
āmīssaē lēgēs; sēd, pārs vīlīssĭmă rērūm,120
cērtāmēn mōvīstĭs, ŏpēs), prŏhĭbēnsquĕ răpīnā
vīctōrēm clārā tēstātūr vōcĕ trĭbūnūs:
"Nōn nĭsĭ pēr nōstrūm vōbīs pērcūssă pătēbūnt
tēmplă lătūs, nūllāsquĕ fĕrēs, nĭsĭ sānguĭnĕ sācrō
spārsās, rāptŏr, ŏpēs. cērtē vĭŏlātă pŏtēstās125
īnvĕnĭt īstă dĕōs, Crāssūmque īn bēllă sĕcūtaē
saēvă trĭbūnĭcĭaē vōvērūnt proēlĭă dīraē.
Dētĕgĕ iām fērrūm; nĕque ĕnīm tĭbĭ tūrbă vĕrēndāst
spēctātrīx scĕlĕrūm: dēsērtā stāmŭs ĭn ūrbĕ.
Nōn fĕrĕt ē nōstrō scĕlĕrātūs praēmĭă mīlēs.130
Sūnt quōs prōstērnās pŏpŭlī, quaē moēnĭă dōnēs.
Pācĭs ăd ēxhaūstaē spŏlĭūm nōn cōgĭt ĕgēstās:
bēllūm, Caēsăr, hăbēs." hīs māgnām vīctŏr ĭn īrām
vōcĭbŭs āccēnsūs: "Vānām spēm mōrtĭs hŏnēstaē
cōncĭpĭs: haūd" īnquīt "iŭgŭlō sē pōllŭĕt īstō135
nōstră, Mĕtēllĕ, mănūs. Dīgnūm tē Caēsărĭs īrā
nūllŭs hŏnōr făcĭēt. tē vīndĭcĕ tūtă rĕlīctāst
lībērtās? Nōn ūsque ădĕō pērmīscŭĭt īmīs
lōngūs sūmmă dĭēs, ūt nōn, sī vōcĕ Mĕtēllī
sērvēntūr lēgēs, mālīnt ā Caēsărĕ tōllī."140
Dīxĕrăt, ēt nōndūm fŏrĭbūs cēdēntĕ trĭbūnō
ācrĭŏr īră sŭbīt: saēvōs cīrcūmspĭcĭt ēnsēs
ōblītūs sĭmŭlārĕ tŏgām. Tūm Cōttă Mĕtēllūm
cōmpŭlĭt aūdācī nĭmĭūm dēsīstĕrĕ coēptō.
"Lībērtās" īnquīt "pŏpŭlī quēm rēgnă cŏērcēnt,145
lībērtātĕ pĕrīt, cūiūs sērvāvĕrĭs ūmbrām,
sī quīdquīd iŭbĕārĕ vĕlīs. tōt rēbŭs ĭnīquīs
pārŭĭmūs vīctī; vĕnĭa ēst haēc sōlă pŭdōrīs
dēgĕnĕrīsquĕ mĕtūs, nōn iām pŏtŭīssĕ nĕgārī.
Ōcĭŭs āvērtāt dīrī mălă sēmĭnă bēllī.150
Dāmnă mŏvēnt pŏpŭlōs, sī quōs sŭă iūră tŭēntūr.
Nōn sĭbĭ, sēd dŏmĭnō grăvĭs ēst, quaē sērvĭt, ĕgēstās."
Prōtĭnŭs ābdūctō pătŭērūnt tēmplă Mĕtēllō.
Tūnc rūpēs Tārpēiă sŏnāt māgnōquĕ rĕclūsās
tēstātūr strīdōrĕ fŏrēs; tūnc cōndĭtŭs īmō155
ērŭĭtūr tēmplō mūltīs nōn tāctŭs ăb ānnīs
Rōmānī cēnsūs pŏpŭlī, quēm Pūnĭcă bēllă,
quēm dĕdĕrāt Pērsēs, quēm vīctī praēdă Phĭlīppī,
quōd tĭbĭ, Rōmă, fŭgā Pŷrrhūs trĕpĭdāntĕ rĕlīquīt
(quō tē Fābrĭcĭūs rēgī nōn vēndĭdĭt aūrō),160
quīdquīd pārcōrūm mōrēs sērvāstĭs ăvōrūm,
quōd dītēs Ăsĭaē pŏpŭlī mīsērĕ trĭbūtūm,
vīctōrīquĕ dĕdīt Mīnōĭă Crētă Mĕtēllō,
quōd Cătŏ lōngīnquā vēxīt sŭpĕr aēquŏră Cŷprō.
Tūnc Ŏrĭēntĭs ŏpēs cāptōrūmque ūltĭmă rēgūm165
quaē Pōmpēiānīs praēlāta ēst gāză trĭūmphīs,
ēgĕrĭtūr; trīstī spŏlĭāntūr tēmplă răpīnā,
paūpĕrĭōrquĕ fŭīt tūnc prīmūm Caēsărĕ Rōmă.
Īntĕrĕā tōtūm Māgnī fōrtūnă pĕr ōrbēm
sēcūm cāsūrās īn proēlĭă mōvĕrăt ūrbēs.170
Prōxĭmă vīcīnō vīrēs dāt Graēcĭă bēllō.
Phōcăĭcās Āmphīsă mănūs scŏpŭlōsăquĕ Cīrrhă
Pārnāsōsquĕ iŭgō mīsīt dēsērtŭs ŭtrōquĕ.
Boēōtī cŏĭērĕ dŭcēs, quōs īmpĭgĕr āmbīt
fātĭdĭcā Cēphīsŏs ăquā Cādmēăquĕ Dīrcē,175
Pīsaēaēquĕ mănūs pŏpŭlīsquĕ pĕr aēquŏră mīttēns
Sīcănĭīs Ālphēŏs ăquās. Tūnc Maēnălă līquīt
Ārcăs ĕt Hērcŭlĕām mīlēs Trāchīnĭŭs Oētēn.
Thēsprōtī Drўŏpēsquĕ rŭūnt, quērcūsquĕ sĭlēntīs
Chāŏnĭō vĕtĕrēs līquērūnt vērtĭcĕ Sēlloē.180
Ēxhaūsīt tōtās quămŭīs dēlēctŭs Ăthēnās,
ēxĭgŭaē Phoēbēă tĕnēnt nāvālĭă pūppēs,
trēsquĕ pĕtūnt vērām crēdī Sălămīnă cărīnaē.
Iām dīlēctă Iŏvī cēntēnīs vēnĭt ĭn ārmă
Crētă vĕtūs pŏpŭlīs Gnōsōsque ăgĭtārĕ phărētrās185
dōctă nĕc ēōīs pēiōr Gōrtŷnă săgīttīs.
Tūnc quī Dārdănĭām tĕnĕt Ōrĭcŏn ēt văgŭs āltīs
dīspērsūs sīlvīs Ăthămās ēt nōmĭnĕ prīscō
Ēnchĕlĭaē vērsī tēstāntēs fūnĕră Cādmī,
Cōlchĭs ĕt Ādrĭăcās spūmāns Ābsŷrtŏs ĭn ūndās;190
Pēnēī quī rūră cŏlūnt, quōrūmquĕ lăbōrĕ
Thēssălŭs Haēmŏnĭām vōmēr prōscīndĭt Ĭōlcōn.
(Īndĕ lăcēssītūm prīmō mărĕ, cūm rŭdĭs Ārgō
mīscŭĭt īgnōtās tĕmĕrātō lītŏrĕ gēntēs
prīmăquĕ cūm vēntīs pĕlăgīquĕ fŭrēntĭbŭs ūndīs195
cōmpŏsŭīt mōrtālĕ gĕnūs, fātīsquĕ pĕr īllām
āccēssīt mōrs ūnă rătēm). Tūnc līnquĭtŭr Haēmūs
Thrācĭŭs ēt pŏpŭlūm Phŏlŏē mēntītă bĭfōrmēm.
Dēsĕrĭtūr Strŷmōn tĕpĭdō cōmmīttĕrĕ Nīlō
Bīstŏnĭās cōnsuētŭs ăvēs ēt bārbără Cōnē,200
Sārmătĭcās ŭbĭ pērdĭt ăquās spārsāmquĕ prŏfūndō
mūltĭfĭdī Peūcēn ūnūm căpŭt ādlŭĭt Hīstrī,
Moēsĭăque ēt gĕlĭdō tēllūs pērfūsă Căīcō
Īdălĭs ēt nĭmĭūm glēbīs ēxīlĭs Ărīsbē;
quīquĕ cŏlūnt Pĭtănēn ēt quaē tŭă mūnĕră, Pāllās,205
lūgēnt dāmnātaē Phoēbō vīctōrĕ Cĕlaēnaē,
quā cĕlĕr ēt rēctīs dēscēndēns Mārsўă rīpīs
ērrāntēm Maeāndrōn ādīt mīxtūsquĕ rĕfērtūr,
pāssăque ăb aūrĭfĕrīs tēllūs ēxīrĕ mĕtāllīs
Pāctōlōn, quā cūltă sĕcāt nōn vīlĭŏr Hērmūs.210
Īlĭăcaē quŏquĕ sīgnă mănūs pĕrĭtūrăquĕ cāstră
ōmĭnĭbūs pĕtĭērĕ sŭīs, nēc fābŭlă Troīaē
cōntĭnŭīt Phrўgĭīquĕ fĕrēns sē Caēsăr Ĭūlī.
Āccēdūnt Sўrĭaē pŏpŭlī, dēsērtŭs Ŏrōntēs
ēt fēlīx, sīc fāmă, Nĭnōs, vēntōsă Dămāscōs215
Gāzăque ĕt ārbūstō pālmārūm dīvĕs Ĭdūmē
ēt Tўrŏs īnstăbĭlīs prĕtĭōsăquĕ mūrĭcĕ Sīdōn.
Hās ād bēllă rătēs nōn flēxō līmĭtĕ pōntī
cērtĭŏr haūd ūllīs dūxīt Cўnŏsūră cărīnīs.
(Phoēnīcēs prīmī, fāmaē sī crēdĭtŭr, aūsī220
mānsūrām rŭdĭbūs vōcēm sīgnārĕ fĭgūrīs:
nōndūm flūmĭnĕās Mēmphīs cōntēxĕrĕ bīblōs
nōvĕrăt ēt sāxīs tāntūm vŏlŭcrēsquĕ fĕraēquĕ
scūlptăquĕ sērvābānt măgĭcās ănĭmālĭă līnguās).
Dēsĕrĭtūr Taūrīquĕ nĕmūs Pērsēăquĕ Tārsōs225
Cōrўcĭūmquĕ pătēns ēxēsīs rūpĭbŭs āntrūm,
Māllŏs ĕt ēxtrēmaē rĕsŏnānt nāvālĭbŭs Aēgaē,
ītquĕ Cĭlīx iūstā, iām nōn pīrātă, cărīnā.
Mōvĭt ĕt ēōōs bēllōrūm fāmă rĕcēssūs,
quā cŏlĭtūr Gāngēs, tōtō quī sōlŭs ĭn ōrbĕ230
ōstĭă nāscēntī cōntrārĭă sōlvĕrĕ Phoēbō
aūdĕt ĕt ādvērsūm flūctūs īmpēllĭt ĭn eūrūm:
hīc ŭbĭ Pēllaēūs pōst Tēthўŏs aēquŏră dūctōr
cōnstĭtĭt ēt māgnō vīncī sē fāssŭs ăb ōrbēst.
Quāquĕ fĕrēns răpĭdūm dīvīsō gūrgĭtĕ fōntēm235
vāstīs Īndŭs ăquīs mīxtūm nōn sēntĭt Hўdāspēn;
quīquĕ bĭbūnt tĕnĕrā dūlcīs ăb hărūndĭnĕ sūcōs,
ēt quī tīnguēntēs crŏcĕō mĕdĭcāmĭnĕ crīnēm
flūxă cŏlōrātīs āstrīngūnt cārbăsă gēmmīs,
quīquĕ sŭās strūxērĕ pўrās vīvīquĕ călēntīs240
cōnscēndērĕ rŏgōs. Prō! quānta ēst glōrĭă gēntī
īniēcīssĕ mănūm fātīs, vītāquĕ rĕplētōs
quōd sŭpĕrēst dōnāssĕ dĕīs! vēnērĕ fĕrōcēs
Cāppădŏcēs dūrī pŏpŭlūs nōn cūltŏr Ămānī,
Ārmĕnĭūsquĕ tĕnēns vōlvēntēm sāxă Nĭphātēn.245
Aēthĕră tāngēntīs sīlvās līquērĕ Chŏātraē.
Īgnōtūm vōbīs, Ărăbēs, vēnīstĭs ĭn ōrbēm
ūmbrās mīrātī nĕmŏrūm nōn īrĕ sĭnīstrās.
Tūm fŭrŏr ēxtrēmōs mōvīt Rōmānŭs Ŏrēstās
Cārmānōsquĕ dŭcēs (quōrūm iām flēxŭs ĭn aūstrūm250
aēthēr nōn tōtām mērgī tămĕn āspĭcĭt Ārctōn;
lūcĕt ĕt ēxĭgŭā vēlōx ĭbĭ nōctĕ Bŏōtēs)
Aēthĭŏpūmquĕ sŏlūm, quōd nōn prĕmĕrētŭr ăb ūllā
sīgnĭfĕrī rĕgĭōnĕ pŏlī, nĭsĭ pōplĭtĕ lāpsō
ūltĭmă cūrvātī prōcēdĕrĕt ūngŭlă Taūrī.255
Quāquĕ căpūt răpĭdō tōllīt cūm Tīgrĭdĕ māgnūs
Eūphrātēs, quōs nōn dīvērsīs fōntĭbŭs ēdīt
Pērsĭs, ĕt īncērtūm, tēllūs sī mīscĕăt āmnēs,
quōd pŏtĭūs sīt nōmĕn ăquīs; sēd spārsŭs ĭn āgrōs
fērtĭlĭs Eūphrātēs Phărĭaē vĭcĕ fūngĭtŭr ūndaē;260
āt Tīgrīm sŭbĭtō tēllūs ābsōrbĕt hĭātū
ōccūltōsquĕ tĕgīt cūrsūs rūrsūsquĕ rĕnātūm
fōntĕ nŏvō flūmēn pĕlăgī nōn ābnĕgăt ūndīs.
Īntēr Caēsărĕās ăcĭēs dīvērsăquĕ sīgnă
pūgnācēs dŭbĭūm Pārthī tĕnŭērĕ făvōrēm265
cōntēntī fēcīssĕ dŭōs. Tīnxērĕ săgīttās
ērrāntēs Scўthĭaē pŏpŭlī, quōs gūrgĭtĕ Bāctrōs
īnclūdīt gĕlĭdō vāstīsque Hŷrcānĭă sīlvīs.
Hīnc Lăcĕdaēmŏnĭī, mōtō gēns āspĕră frēnō,
Hēnĭŏchī saēvīsque ādfīnīs Sārmătă Mōschīs,270
Cōlchōrūm quā rūră sĕcāt dītīssĭmă Phāsīs,
quā Croēsō fātālĭs Hălŷs, quā vērtĭcĕ lāpsūs
Rīphaēō Tănăīs dīvērsī nōmĭnă mūndī
īmpŏsŭīt rīpīs Ăsĭaēque ēt tērmĭnŭs īdēm
Eūrōpaē mĕdĭaē dĭrĭmēns cōnfīnĭă tērraē275
nūnc hūc nūnc īllūc, quā flēctĭtŭr, āmplĭăt ōrbēm;
quāquĕ, frĕtūm tōrrēns, Maēōtĭdŏs ēgĕrĭt ūndās
pōntŭs, ĕt Hērcŭlĕīs aūfērtūr glōrĭă mētīs,
Ōcĕănūmquĕ nĕgānt sōlās ādmīttĕrĕ Gādēs.
Hīnc Ēssēdŏnĭaē gēntēs aūrōquĕ lĭgātās280
sūbstrīngēns Ărĭmāspĕ cŏmās; hīnc fōrtĭs Ărīūs
lōngăquĕ Sārmătĭcī sōlvēns iēiūnĭă bēllī
Māssăgĕtēs, quō fūgĭt, ĕquō vŏlŭcrēsquĕ Gĕlōnī.
Nōn, cūm Mēmnŏnĭīs dēdūcēns āgmĭnă rēgnīs
Cŷrŭs ĕt ēffūsīs nŭmĕrātō mīlĭtĕ tēlīs285
dēscēndīt Pērsēs frātērnīque ūltŏr ămōrīs
aēquŏră cūm tāntīs pērcūssīt clāssĭbŭs, ūnūm
tōt rēgēs hăbŭērĕ dŭcēm, cŏĭērĕ nĕc ūmquām
tām vărĭaē cūltū gēntēs, tām dīssŏnă vūlgī
ōră. tŏt īmmēnsaē cŏmĭtēs mīssūră rŭīnaē290
ēxcīvīt pŏpŭlōs ēt dīgnās fūnĕrĕ Māgnī
ēxsĕquĭās fōrtūnă dĕdīt. nōn cōrnĭgĕr Hāmmōn
mīttĕrĕ Mārmărĭcās cēssāvĭt ĭn ārmă cătērvās,
quīdquĭd ăb ōccĭdŭīs Lĭbўē pătĕt ārĭdă Maūrīs
ūsquĕ Păraētŏnĭās ēōa ād lītŏră Sŷrtīs.295
Āccĭpĕrēt fēlīx nē nōn sĕmĕl ōmnĭă Caēsār,
vīncēndūm părĭtēr Phārsālĭă praēstĭtĭt ōrbēm.
Īlle ŭbĭ dēsērvīt trĕpĭdāntīs moēnĭă Rōmaē,
āgmĭnĕ nūbĭfĕrām rāptō sŭpĕrēvŏlăt Ālpēm,
cūmque ălĭī fāmaē pŏpŭlī tērrōrĕ păvērēnt,300
Phōcăĭs īn dŭbĭīs aūsa ēst sērvārĕ iŭvēntūs
nōn Grāiā lĕvĭtātĕ fĭdēm sīgnātăquĕ iūră
ēt caūsās, nōn fātă, sĕquī. Tămĕn āntĕ fŭrōrēm
īndŏmĭtūm dūrāmquĕ vĭrī dēflēctĕrĕ mēntēm
pācĭfĭcō sērmōnĕ părānt hōstēmquĕ prŏpīnquūm305
ōrānt Cēcrŏpĭaē praēlātā frōndĕ Mĭnērvaē:
"Sēmpĕr ĭn ēxtērnīs pŏpŭlōs cōmmūnĭă vēstrō
Māssĭlĭām bēllīs tēstātūr fātă tŭlīssĕ,
cōmprēnsa ēst Lătĭīs quaēcūmque ānnālĭbŭs aētās.
Ēt nūnc, īgnōtō sī quōs pĕtĭs ōrbĕ trĭūmphōs,310
āccĭpĕ dēvōtās ēxtērna īn proēlĭă dēxtrās.
Āt sī fūnēstās ăcĭēs, sī dīră părātīs
proēlĭă dīscōrdēs, lăcrĭmās cīvīlĭbŭs ārmīs
sēcrētūmquĕ dămūs, trāctēntūr vūlnĕră nūllă
sācră mănū. Sī caēlĭcŏlīs fŭrŏr ārmă dĕdīssēt,315
aūt sī tērrĭgĕnaē tēmptārēnt āstră gĭgāntēs,
nōn tămĕn aūdērēt pĭĕtās hūmānă vĕl ārmīs
vēl vōtīs prōdēssĕ Iŏvī, sōrtīsquĕ dĕōrūm
īgnārūm mōrtālĕ gĕnūs pēr fūlmĭnă tāntūm
scīrĕt ădhūc caēlō sōlūm rēgnārĕ Tŏnāntēm.320
Āddĕ quŏd īnnŭmĕraē cōncūrrūnt ūndĭquĕ gēntēs,
nēc sīc hōrrĕt ĭnērs scĕlĕrūm cōntāgĭă mūndūs
ūt glădĭīs ĕgĕānt cīvīlĭă bēllă cŏāctīs.
Sīt mēns īstă quĭdēm cūnctīs ūt vēstră rĕcūsēnt
fātă nĕc haēc ălĭūs cōmmīttāt proēlĭă mīlēs.325
Cuī nōn cōnspēctō lānguēbīt dēxtră părēntĕ?
Tēlăquĕ dīvērsī prŏhĭbēbūnt spārgĕrĕ frātrēs.
Fīnĭs ădēst rērūm, sī nūnc cōmmīttĭtĭs īllīs
ārmă, quĭbūs fās ēst. Nōbīs haēc sūmmă prĕcāndī;
tērrĭbĭlīs ăquĭlās īnfēstăquĕ sīgnă rĕlīnquās330
ūrbĕ prŏcūl nōstrīsquĕ vĕlīs tē crēdĕrĕ mūrīs
ēxclūdīquĕ sĭnās ādmīssō Caēsărĕ bēllūm.
Sīt lŏcŭs ēxcēptūs scĕlĕrī Māgnōquĕ tĭbīquĕ
tūtŭs, ŭt, īnvīctaē fātūm sī cōnsŭlăt ūrbī,
foēdĕră sī plāceānt, sīt quō vĕnĭātĭs ĭnērmēs.335
Vēl, cūm tāntă vŏcēnt dīscrīmĭnă Mārtĭs Hĭbērī,
quīd răpĭdūm dēflēctĭs ĭtēr? Nōn pōndĕră rērūm,
nēc mōmēntă sŭmūs. nūmquām fēlīcĭbŭs ārmīs
ūsă mănūs, pătrĭaē prīmīs ā sēdĭbŭs ēxūl,
ēt pōst trānslātās ēxūstaē Phōcĭdŏs ārcēs340
moēnĭbŭs ēxĭgŭīs ălĭēno īn lītŏrĕ tūtī,
īllūstrāt quōs sōlă fĭdēs; sī claūdĕrĕ mūrōs
ōbsĭdĭōnĕ părās ēt vī pērfrīngĕrĕ pōrtās,
ēxcēpīssĕ făcēs tēctīs ēt tēlă părātī
ūndārūm rāptōs āvērsīs fōntĭbŭs haūstūs345
quaērĕre ĕt ēffōssām sĭtĭēntēs lāmbĕrĕ tērrām
ēt, dēsīt sī lārgă Cĕrēs, tūnc hōrrĭdă cērnī
foēdăquĕ cōntīngī măcŭlāto āttīngĕrĕ mōrsū.
Nēc păvĕt hīc pŏpŭlūs prō lībērtātĕ sŭbīrĕ,
ōbsēssūm Poēnō gēssīt quaē Mārtĕ Săgūntūm.350
Pēctŏrĭbūs rāptī mātrūm frūstrāquĕ trăhēntēs
ūbĕră sīccă fămē mĕdĭōs mīttēntŭr ĭn īgnīs,
ūxŏr ĕt ā cārō pōscēt sĭbĭ fātă mărītō
vūlnĕră mīscēbūnt frātrēs bēllūmquĕ cŏāctī
hōc pŏtĭūs cīvīlĕ gĕrēnt." Sīc Grāiă iŭvēntūs355
fīnĭĕrāt, cūm tūrbātō iām prōdĭtă vūltū
īră dŭcīs tāndēm tēstāta ēst vōcĕ dŏlōrēm:
"Vānă mŏvēt Grāiōs nōstrī fīdūcĭă cūrsūs.
Quāmvīs Hēspĕrĭūm mūndī prŏpĕrēmŭs ăd āxēm,
Māssĭlĭām dēlērĕ văcāt. Gaūdētĕ cŏhōrtēs:360
ōbvĭă praēbēntūr fātōrūm mūnĕrĕ bēllă.
Vēntŭs ŭt āmīttīt vīrēs, nĭsĭ rōbŏrĕ dēnsaē
ōccūrrūnt sīlvaē, spătĭō dīffūsŭs ĭnānī,
ūtquĕ pĕrīt māgnūs nūllīs ōbstāntĭbŭs īgnīs,
sīc hōstēs mĭhĭ dēssĕ nŏcēt, dāmnūmquĕ pŭtāmūs365
ārmōrūm, nĭsĭ quī vīncī pŏtŭērĕ rĕbēllānt.
Sēd sī sōlŭs ĕām dīmīssīs dēgĕnĕr ārmīs,
tūnc mĭhĭ tēctă pătēnt? Iām nōn ēxclūdĕrĕ tāntūm,
īnclūsīssĕ vŏlūnt! Ăt ĕnīm cōntāgĭă bēllī
dīră fŭgānt. dăbĭtīs poēnās prō pācĕ pĕtītā370
ēt nĭhĭl ēssĕ mĕō dīscētīs tūtĭŭs aēvō,
quām dŭcĕ mē bēllūm." sīc pōstquām fātŭs, ăd ūrbēm
haūd trĕpĭdām cōnvērtĭt ĭtēr; tūnc moēnĭă claūsă
cōnspĭcĭt ēt dēnsā iŭvĕnūm vāllātă cŏrōnā.
Haūt prŏcŭl ā mūrīs tŭmŭlūs sūrgēntĭs ĭn āltūm375
tēllūrīs pārvūm dīffūsō vērtĭcĕ cāmpūm
ēxplĭcăt; haēc pătĭēns lōngō mūnīmĭnĕ cīngī
vīsă dŭcī rūpēs tūtīsque āptīssĭmă cāstrīs.
Prōxĭmă pārs ūrbīs cēlsām cōnscēndĭt ĭn ārcēm
pār tŭmŭlō, mĕdĭīsquĕ sĕdēnt cōnvāllĭbŭs ārvă.380
Tūnc rēs īmmēnsō plăcŭīt stātūră lăbōrĕ,
āggĕrĕ dīvērsōs vāstō cōmmīttĕrĕ cōllēs.
Sēd prĭŭs ūt tōtām quā tērrā cīngĭtŭr ūrbēm
claūdĕrĕt, ā sūmmīs pērdūxĭt ăd aēquŏră cāstrīs
lōngūm Caēsăr ŏpūs, fōntēsque ēt pābŭlă cāmpī385
āmplēxūs fōssā, dēnsās tōllēntĭă pīnnās
caēspĭtĭbūs crūdāque ēxstrūxīt brācchĭă tērrā.
Iām sătĭs hōc Grāiaē mĕmŏrāndūm cōntĭgĭt ūrbī
aētērnūmquĕ dĕcūs quōd nōn īmpūlsă nĕc īpsō
strātă mĕtū tĕnŭīt flāgrāntĭs ĭn ōmnĭă bēllī390
praēcĭpĭtēm cūrsūm, rāptīsque ā Caēsărĕ cūnctīs
vīncĭtŭr ūnă mŏrā. Quāntum ēst quōd fātă tĕnēntūr,
quōdquĕ vĭrūm tōtī prŏpĕrāns īmpōnĕrĕ mūndō
hōs pērdīt fōrtūnă dĭēs! Tūnc ōmnĭă lātē
prōcūmbūnt nĕmŏra ēt spŏlĭāntūr rōbŏrĕ sīlvaē,395
ūt, cūm tērră lĕvīs mĕdĭām vīrgūltăquĕ mōlēm
sūspēndānt, strūctā lătĕrūm cōmpāgĕ lĭgātām
ārtĕt hŭmūm, prēssūs nē cēdāt tūrrĭbŭs āggēr.
Lūcŭs ĕrāt lōngō nūmquām vĭŏlātŭs ăb aēvō,
ōbscūrūm cīngēns cōnēxīs āĕră rāmīs400
ēt gĕlĭdās āltē sūmmōtīs sōlĭbŭs ūmbrās.
Hūnc nōn rūrĭcŏlaē Pānēs nĕmŏrūmquĕ pŏtēntēs
Sīlvānī Nŷmphaēquĕ tĕnēnt sēd bārbără rītū
sācră dĕūm; strūctaē dīrīs āltārĭbŭs āraē,
ōmnīsque hūmānīs lūstrātă crŭōrĭbŭs ārbōr.405
Sī quă fĭdēm mĕrŭīt sŭpĕrōs mīrātă vĕtūstās,
īllīs ēt vŏlŭcrēs mĕtŭūnt īnsīstĕrĕ rāmīs
ēt lūstrīs rĕcŭbārĕ fĕraē; nēc vēntŭs ĭn īllās
īncŭbŭīt sīlvās ēxcūssăquĕ nūbĭbŭs ātrīs
fūlgŭră; nōn ūllī frōndēm praēbēntĭbŭs aūraē410
ārbŏrĭbūs sŭŭs hōrrŏr ĭnēst. Tūnc plūrĭmă nīgrīs
fōntĭbŭs ūndă cădīt, sĭmŭlācrăquĕ maēstă dĕōrūm
ārtĕ cărēnt caēsīsque ēxstānt īnfōrmĭă trūncīs.
Īpsĕ sĭtūs pūtrīquĕ făcīt iām rōbŏrĕ pāllōr
āttŏnĭtōs; nōn vūlgātīs sācrātă fĭgūrīs415
nūmĭnă sīc mĕtŭūnt: tāntūm tērrōrĭbŭs āddīt,
quōs tĭmĕānt, nōn nōssĕ dĕōs. Iām fāmă fĕrēbāt
saēpĕ căvās mōtū tērraē mūgīrĕ căvērnās
ēt prōcūmbēntīs ĭtĕrūm cōnsūrgĕrĕ tāxōs,
ēt nōn ārdēntīs fūlgēre īncēndĭă sīlvaē,420
rōbŏrăque āmplēxōs cīrcūmflūxīssĕ drăcōnēs.
Nōn īllūm cūltū pŏpŭlī prŏpĭōrĕ frĕquēntānt,
sēd cēssērĕ dĕīs. mĕdĭō cūm Phoēbŭs ĭn āxēst
aūt caēlūm nōx ātră tĕnēt, păvĕt īpsĕ săcērdōs
āccēssūs dŏmĭnūmquĕ tĭmēt dēprēndĕrĕ lūcī.425
Hānc iŭbĕt īmmīssō sīlvām prōcūmbĕrĕ fērrō;
nām vīcīna ŏpĕrī bēllōque īntāctă prĭōrī
īntēr nūdātōs stābāt dēnsīssĭmă mōntīs.
Sēd fōrtēs trĕmŭērĕ mănūs, mōtīquĕ vĕrēndā
māiēstātĕ lŏcī, sī rōbŏră sācră fĕrīrēnt,430
īn sŭă crēdēbānt rĕdĭtūrās mēmbră sĕcūrīs.
Īmplĭcĭtās māgnō Caēsār tōrpōrĕ cŏhōrtēs
ūt vīdīt, prīmūs rāptām vībrārĕ bĭpēnnēm
aūsŭs ĕt āĕrĭām fērrō prōscīndĕrĕ quērcūm
ēffātūr mērsō vĭŏlāta īn rōbŏră fērrō:435
"Iām nē quīs vēstrūm dŭbĭtēt sŭbŭērtĕrĕ sīlvām,
crēdĭtĕ mē fēcīssĕ nĕfās." Tūnc pārŭĭt ōmnīs
īmpĕrĭīs nōn sūblātō sēcūră păvōrĕ
tūrbă, sĕd ēxpēnsā sŭpĕrōrum ēt Caēsărĭs īrā.
Prōcūmbūnt ōrnī, nōdōsa īmpēllĭtŭr īlēx,440
sīlvăquĕ Dōdōnēs ēt flūctĭbŭs āptĭŏr ālnūs
ēt nōn plēbēiōs lūctūs tēstātă cŭprēssūs.
Tūnc prīmūm pŏsŭērĕ cŏmās ēt frōndĕ cărēntēs
ādmīsērĕ dĭēm, prōpūlsăquĕ rōbŏrĕ dēnsō
sūstĭnŭīt sē sīlvă cădēns. Gĕmŭērĕ vĭdēntēs445
Gāllōrūm pŏpŭlī; mūrīs sēd claūsă iŭvēntūs
ēxsūltāt. quĭs ĕnīm laēsōs īmpūnĕ pŭtārēt
ēssĕ dĕōs? Sērvāt mūltōs fōrtūnă nŏcēntēs,
ēt tāntūm mĭsĕrīs īrāscī nūmĭnă pōssūnt.
Ūtquĕ sătīs caēsī nĕmŏrīs, quaēsītă pĕr āgrōs450
plaūstră fĕrūnt, cūrvōquĕ sŏlī cēssāntĭs ărātrō
āgrĭcŏlaē rāptīs ānnūm flēvērĕ iŭvēncīs.
Dūx tămĕn īmpătĭēns haēsūri ād moēnĭă Mārtīs
vērsŭs ăd Hīspānās ăcĭēs ēxtrēmăquĕ mūndī
iūssīt bēllă gĕrī. Stēllātīs āxĭbŭs āggēr455
ērĭgĭtūr gĕmĭnāsque aēquāntīs moēnĭă tūrrīs
āccĭpĭt, haē nūllō fīxērūnt rōbŏrĕ tērrām,
sēd pĕr ĭtēr lōngūm caūsā rēpsērĕ lătēntī.
Cūm tāntūm nūtārĕt ŏnūs, tēllūrĭs ĭnānēs
cōncūssīssĕ sĭnūs quaērēntem ērūmpĕrĕ vēntūm460
crēdĭdĭt ēt mūrōs mīrāta ēst stārĕ iŭvēntūs.
Īllīnc tēlă cădūnt ēxcēlsās ūrbĭs ĭn ārcēs.
Sēd māiōr Grāiō Rōmāna īn cōrpŏră fērrō
vīs ĭnĕrāt. Nĕc ĕnīm sōlīs ēxcūssă lăcērtīs
lāncĕă, sēd tēnsō bālīstaē tūrbĭnĕ rāptă465
haūt ūnūm cōntēntă lătūs trānsīrĕ quĭēscīt;
sēd pāndēns pērque ārmă vĭām pērque ōssă rĕlīctā
mōrtĕ fŭgīt, sŭpĕrēst tēlō pōst vūlnĕră cūrsūs.
Āt sāxūm quŏtĭēns īngēntīs vērbĕrĭs āctū
ēxcŭtĭtūr, quālīs rūpēs, quām vērtĭcĕ mōntīs470
ābscĭdĭt īmpūlsū vēntōrum ădĭūtă vĕtūstās,
frāngīt cūnctā ruēns, nēc tāntūm cōrpŏră prēssă
ēxănĭmāt, tōtōs cūm sānguĭnĕ dīssĭpăt ārtūs.
Ūt tămĕn hōstīlēs dēnsā tēstūdĭnĕ mūrōs
tēctă sŭbīt vīrtūs ārmīsque īnnēxă prĭōrēs475
ārmă fĕrūnt gălĕāmque ēxtēnsūs prōtĕgĭt ūmbŏ,
quaē prĭŭs ēx lōngō nŏcŭērūnt mīssă rĕcēssū,
iām pōst tērgă cădūnt, nēc Grāīs flēctĕrĕ iāctūm
aūt făcĭlīs lăbŏr ēst lōngīnqua ād tēlă părātī
tōrmēntī mūtārĕ mŏdūm; sēd pōndĕrĕ sōlō480
cōntēntī nūdīs ēvōlvūnt sāxă lăcērtīs.
Dūm fŭĭt ārmōrūm sĕrĭēs, ūt grāndĭnĕ tēctă
īnnŏcŭā pērcūssă sŏnānt, sīc ōmnĭă tēlă
rēspŭĭt; āt pōstquām vīrtūs īncērtă vĭrōrūm
pērpĕtŭām rūpīt dēfēssō mīlĭtĕ crātēm,485
sīngŭlă cōntĭnŭīs cēssērūnt īctĭbŭs ārmă.
Tūnc ădŏpērtă lĕvī prōcēdīt vīnĕă tērrā,
sūb cūiūs plŭtĕīs ēt tēctā frōntĕ lătēntēs
mōlīrī nūnc īmă părānt ēt vērtĕrĕ fērrō
moēnĭă; nūnc ărĭēs sūspēnsō fōrtĭŏr īctū490
īncūssūs dēnsī cōmpāgēm sōlvĕrĕ mūrī
tēmptăt ĕt īmpŏsĭtīs ūnūm sūbdūcĕrĕ sāxīs.
Sēd sŭpĕr ēt flāmmīs ēt māgnaē frāgmĭnĕ mōlīs
ēt sŭdĭbūs crēbrīs ĕt ădūstī rōbŏrĭs īctū
pērcūssaē cēdūnt crātēs, frūstrāquĕ lăbōrĕ495
ēxhaūstō fēssūs rĕpĕtīt tēntōrĭă mīlēs.
Sūmmă fŭīt Grāīs, stārēnt ūt moēnĭă, vōtī.
Vltro ăcĭēs īnfērrĕ părānt ārmīsquĕ cŏrūscās
nōctūrnī tēxērĕ făcēs, aūdāxquĕ iŭvēntūs
ērūpīt. Nōn hāstă vĭrīs, nōn lētĭfĕr ārcūs,500
tēlūm flāmmă fŭīt, rāpiēnsque īncēndĭă vēntūs
pēr Rōmānă tŭlīt cĕlĕrī mūnīmĭnă cūrsū.
Nēc, quămŭīs vĭrĭdī lūctētūr rōbŏrĕ, lēntās
īgnĭs ăgīt vīrēs, taēdā sēd rāptŭs ăb ōmnī
cōnsĕquĭtūr nīgrī spătĭōsă vŏlūmĭnă fūmī,505
nēc sōlūm sīlvās, sēd sāxa īngēntĭă sōlvīt,
ēt crūdaē pūtrī flūxērūnt pūlvĕrĕ caūtēs.
Prōcŭbŭīt māiōrquĕ iăcēns āppārŭĭt āggēr.
Spēs vīctīs tēllūrĭs ăbīt, plăcŭītquĕ prŏfūndō
fōrtūnām tēmptārĕ mărī. nōn rōbŏrĕ pīctō510
ōrnātās dĕcŭīt fūlgēns tūtēlă cărīnās,
sēd rŭdĭs ēt quālīs prōcūmbīt mōntĭbŭs ārbōr
cōnsĕrĭtūr stăbĭlīs nāvālĭbŭs ārĕă bēllīs.
Ēt iām tūrrĭgĕrām Brūtī cŏmĭtātă cărīnām
vēnĕrăt īn flūctūs Rhŏdănī cūm gūrgĭtĕ clāssīs515
Stoēchădŏs ārvă tĕnēns. Nēc nōn ēt Grāiă iŭvēntūs
ōmnĕ sŭūm fātīs vŏlŭīt cōmmīttĕrĕ rōbūr
grāndaēvōsquĕ sĕnēs mīxtīs ārmāvĭt ĕphēbīs.
Āccēpīt nōn sōlă vĭrōs, quaē stābăt ĭn ūndīs,
clāssĭs: ĕt ēmĕrĭtās rĕpĕtūnt nāvālĭbŭs ālnōs.520
Ūt mātūtīnōs spārgēns sŭpĕr aēquŏră Phoēbūs
frēgĭt ăquīs rădĭōs ēt lībēr nūbĭbŭs aēthēr
ēt pŏsĭtō bŏrĕā pācēmquĕ tĕnēntĭbŭs aūstrīs
sērvātūm bēllō iăcŭīt mărĕ, mōvĭt ăb ōmnī
quīsquĕ sŭām stătĭōnĕ rătēm, părĭbūsquĕ lăcērtīs525
Caēsărĭs hīnc pūppēs, hīnc Grāĭŏ rēmĭgĕ clāssīs
tōllĭtŭr; īmpūlsaē tōnsīs trĕmŭērĕ cărīnaē,
crēbrăquĕ sūblīmēs cōnvēllūnt vērbĕră pūppēs.
Cōrnŭă Rōmānaē clāssīs vălĭdaēquĕ trĭrēmēs
quāsquĕ quătēr sūrgēns ēxstrūctī rēmĭgĭs ōrdŏ530
cōmmŏvĕt ēt plūrēs quaē mērgūnt aēquŏrĕ pīnūs,
mūltĭplĭcēs cīnxērĕ rătēs. Hōc rōbŭr ăpērtō
ōppŏsĭtūm pĕlăgō. Lūnātā clāssĕ rĕcēdūnt
ōrdĭnĕ cōntēntaē gĕmĭnō crēvīssĕ lĭbūrnaē.
Cēlsĭŏr āt cūnctīs Brūtī praētōrĭă pūppīs535
vērbĕrĭbūs sēnīs ăgĭtūr mōlēmquĕ prŏfūndō
īnvĕhĭt ēt sūmmīs lōngē pĕtĭt aēquŏră rēmīs.
Ūt tāntūm mĕdĭī fŭĕrāt mărĭs, ūtrăquĕ clāssīs
quōd sĕmĕl ēxcūssīs pōssēt trānscūrrĕrĕ tōnsīs
īnnŭmĕraē vāstō mīscēntŭr ĭn aēthĕrĕ vōcēs,540
rēmōrūmquĕ sŏnūs prĕmĭtūr clāmōrĕ, nĕc ūllaē
aūdīrī pŏtŭērĕ tŭbaē. Tūnc caērŭlă vērrūnt
ātque īn trānstră cădūnt ēt rēmīs pēctŏră pūlsānt.
Ūt prīmūm rōstrīs crĕpŭērūnt ōbvĭă rōstră,
īn pūppīm rĕdĭērĕ rătēs, ēmīssăquĕ tēlă545
aērā tēxērūnt văcŭūmquĕ cădēntĭă pōntūm.
Ēt iām dīdūctīs ēxtēndūnt cōrnŭă prōrīs,
dīvērsaēquĕ rătēs lāxātā clāssĕ rĕcēptaē.
Ūt, quŏtĭēns aēstūs zĕphўrīs eūrīsquĕ rĕpūgnāt,
hūc ăbĕūnt flūctūs, īllō mărĕ: sīc ŭbĭ pūppēs550
sūlcātō vărĭōs dūxērūnt gūrgĭtĕ trāctūs,
quōd tŭlĭt īllă rătīs rēmīs, haēc rēttŭlĭt aēquōr.
Sēd Grāīs hăbĭlēs pūgnāmquĕ lăcēssĕrĕ pīnūs
ēt tēmptārĕ fŭgām nēc lōngō frāngĕrĕ gŷrō
cūrsūm nēc tārdē flēctēntī cēdĕrĕ clāvō;555
āt Rōmānă rătīs stăbĭlēm praēbērĕ cărīnām
cērtĭŏr ēt tērraē sĭmĭlēm bēllāntĭbŭs ūsūm.
Tūnc īn sīgnĭfĕrā rĕsĭdēntī pūppĕ măgīstrō
Brūtŭs ăīt: "Pătĕrīsne ăcĭēs ērrārĕ prŏfūndō
ārtĭbŭs ēt cērtās pĕlăgī? Iām cōnsĕrĕ bēllūm,560
Phōcăĭcīs mĕdĭās rōstrīs ōppōnĕ cărīnās."
Pārŭĭt ōblīquās ēt praēbŭĭt hōstĭbŭs ālnōs.
Tūnc quaēcūmquĕ rătīs tēmptāvīt rōbŏră Brūtī,
īctū vīctă sŭō pērcūssaē cāptă cŏhaēsīt;
āst ălĭās mănĭcaēquĕ lĭgānt tĕrĕtēsquĕ cătēnaē,565
sēquĕ tĕnēnt rēmīs; tēctō stĕtĭt aēquŏrĕ bēllūm.
Iām nōn ēxcūssīs tōrquēntūr tēlă lăcērtīs,
nēc lōngīnquă cădūnt iăcŭlātō vūlnĕră fērrō,
mīscēntūrquĕ mănūs. Nāvālī plūrĭmă bēllō
ēnsĭs ăgīt. Stāt quīsquĕ sŭaē dē rōbŏrĕ pūppīs570
prōnŭs ĭn ādvērsōs īctūs, nūllīquĕ pĕrēmptī
īn rătĭbūs cĕcĭdērĕ sŭīs. Crŭŏr āltŭs ĭn ūndā
spūmăt, ĕt ōbdūctī cōncrētō sānguĭnĕ flūctūs.
Ēt quās īmmīssī trāxērūnt vīncŭlă fērrī,
hās prŏhĭbēnt iūngī cōnfērtă cădāvĕră pūppīs.575
Sēmiănĭmēs ălĭī vāstūm sŭbĭērĕ prŏfūndūm
haūsērūntquĕ sŭō pērmīxtūm sānguĭnĕ pōntūm.
Hī lūctāntem ănĭmām lēntā cūm mōrtĕ trăhēntēs
frāctārūm sŭbĭtā rătĭūm pĕrĭērĕ rŭīnā.
Īrrĭtă tēlă sŭās pĕrăgūnt īn gūrgĭtĕ caēdēs,580
ēt quōdcūmquĕ cădīt frūstrātō pōndĕrĕ fērrūm,
ēxcēptūm mĕdĭīs īnvēnīt vūlnŭs ĭn ūndīs.
Phōcăĭcīs Rōmānă rătīs vāllātă cărīnīs
rōbŏrĕ dīdūctō dēxtrūm laēvūmquĕ tŭētūr
aēquō Mārtĕ lătūs; cūiūs dūm pūgnăt ăb āltā585
pūppĕ Cătūs Grăĭūmque aūdāx āplūstrĕ rĕtēntāt,
tērgă sĭmūl părĭtēr mīssīs ēt pēctŏră tēlīs
trānsĭgĭtūr; mĕdĭō cōncūrrīt pēctŏrĕ fērrūm,
ēt stĕtĭt īncērtūs flŭĕrēt quō vūlnĕrĕ sānguīs,
dōnĕc ŭtrāsquĕ sĭmūl lārgūs crŭŏr ēxpŭlĭt hāstās590
dīvīsītque ănĭmām spārsītque īn vūlnĕră lētūm.
Dīrĭgĭt hūc pūppīm mĭsĕrī quŏquĕ dēxtră Tĕlōnīs,
quā nūllām mĕlĭūs pĕlăgō tūrbāntĕ cărīnaē
aūdīvērĕ mănūm, nēc lūx ēst nōtĭŏr ūllī
crāstĭnă, seū Phoēbūm vĭdĕāt seū cōrnŭă lūnaē,595
sēmpēr vēntūrīs cōmpōnĕrĕ cārbăsă vēntīs.
Hīc Lătĭaē rōstrō cōmpāgēm rūpĕrăt ālnī;
pīlă sĕd īn mĕdĭūm vēnērĕ trĕmēntĭă pēctūs,
āvērtītquĕ rătēm mŏrĭēntīs dēxtră măgīstrī.
Dūm cŭpĭt īn sŏcĭām Gўărēŭs ĕrēpĕrĕ pūppēm600
ēxcĭpĭt īmmīssūm sūspēnsă pĕr īlĭă fērrūm
ādfīxūsquĕ rătī tēlō rĕtĭnēntĕ pĕpēndīt.
Stānt gĕmĭnī frātrēs, fēcūndaē glōrĭă mātrīs,
quōs ĕădēm vărĭīs gĕnŭērūnt vīscĕră fātīs;
dīscrēvīt mōrs saēvă vĭrōs, ūnūmquĕ rĕlīctūm605
āgnōrūnt mĭsĕrī sūblāto ērrōrĕ părēntēs,
aētērnīs caūsām lăcrĭmīs; tĕnĕt īllĕ dŏlōrēm
sēmpĕr ĕt āmīssūm frātrēm lūgēntĭbŭs ōffērt.
Quōrum āltēr mīxtīs ōblīquō pēctĭnĕ rēmīs
aūsūs Rōmānaē Grāiā dē pūppĕ cărīnaē610
īniēctārĕ mănūm; sĕd ĕām grăvĭs īnsŭpĕr īctūs
āmpŭtăt; īllă tămēn nīsū, quō prēndĕrăt, haēsīt
dērĭgŭītquĕ tĕnēns strīctīs īmmōrtŭă nērvīs.
Crēvĭt ĭn ādvērsīs vīrtūs; plūs nōbĭlĭs īraē
trūncŭs hăbēt fōrtīque īnstaūrāt proēlĭă laēvā615
rāptūrūsquĕ sŭām prōcūmbĭt ĭn aēquŏră dēxtrām:
haēc quŏquĕ cūm tōtō mănŭs ēst ābscīsă lăcērtō.
Iām clĭpĕō tēlīsquĕ cărēns nōn cōndĭtŭs īmā
pūppĕ, sĕd ēxpŏsĭtūs frātērnăquĕ pēctŏrĕ nūdō
ārmă tĕgēns crēbrā cōnfīxūs cūspĭdĕ pērstāt620
tēlăquĕ mūltōrūm lētō cāsūră sŭōrūm
ēmĕrĭtā iām mōrtĕ tĕnēt. Tūm vūlnĕrĕ mūltō
ēffŭgĭēntem ănĭmām lāssōs cōllēgĭt ĭn ārtūs
mēmbrăquĕ cōntēndīt tōtō, quīcūmquĕ mănēbāt,
sānguĭne ĕt hōstīlēm dēfēctīs rōbŏrĕ nērvīs625
īnsĭlŭīt sōlō nŏcĭtūrūs pōndĕrĕ pūppēm.
Strāgĕ vĭrūm cŭmŭlātă rătīs mūltōquĕ crŭōrĕ
plēnă pĕr ōblīquūm crēbrōs lătŭs āccĭpĭt īctūs
ēt pōstquām rūptīs pĕlăgūs cōmpāgĭbŭs haūsīt,
ād sūmmōs rēplētă fŏrōs dēscēndĭt ĭn ūndās630
vīcīnum īnvōlvēns cōntōrtō vērtĭcĕ pōntūm.
Aēquŏră dīscēdūnt mērsā dīdūctă cărīnā,
īnquĕ lŏcūm pūppīs cĕcĭdīt mărĕ. Mūltăquĕ pōntō
praēbŭĭt īllĕ dĭēs vărĭī mīrācŭlă fātī.
Fērrĕă dūm pūppī răpĭdōs mănŭs īnsĕrĭt ūncōs,635
ādfīxīt Lўcĭdān. Mērsūs fŏrĕt īllĕ prŏfūndō,
sēd prŏhĭbēnt sŏcĭī sūspēnsăquĕ crūră rĕtēntānt.
Scīndĭtŭr āvūlsūs, nēc sīcūt vūlnĕrĕ sānguīs
ēmĭcŭīt: lēntūs rūptīs cădĭt ūndĭquĕ vēnīs,
dīscūrsūsque ănĭmaē dīvērsa īn mēmbră mĕāntīs640
īntērcēptŭs ăquīs. Nūllīūs vītă pĕrēmptī
ēst tāntā dīmīssă vĭā. Pārs ūltĭmă trūncī
trādĭdĭt īn lētūm văcŭōs vītālĭbŭs ārtūs;
āt tŭmĭdūs quā pūlmŏ iăcēt, quā vīscĕră fērvēnt,
haēsērūnt ĭbĭ fātă dĭū lūctātăquĕ mūltūm645
hāc cūm pārtĕ vĭrī vīx ōmnĭă mēmbră tŭlērūnt.
Dūm nĭmĭūm pūgnāx ūnīūs tūrbă cărīnaē
īncūmbīt prōnō lătĕrī văcŭāmquĕ rĕlīnquīt,
quā cărĕt hōstĕ, rătēm, cōngēstō pōndĕrĕ pūppīs
vērsă căvā tēxīt pĕlăgūs naūtāsquĕ cărīnā,650
brācchĭă nēc lĭcŭīt vāstō iāctārĕ prŏfūndō,
sēd claūsō pĕrĭērĕ mărī. Tūnc ūnĭcă dīrī
cōnspēcta ēst lētī făcĭēs, cūm fōrtĕ nătāntēm
dīvērsaē rōstrīs iŭvĕnēm fīxērĕ cărīnaē:
dīscēssīt mĕdĭūm tām vāstōs pēctŭs ăd īctūs,655
nēc prŏhĭbērĕ vălēnt ōbtrītīs ōssĭbŭs ārtūs,
quō mĭnŭs aēră sŏnēnt; ēlīsō vēntrĕ pĕr ōră
ēiēctāt sănĭēm pērmīxtūs vīscĕrĕ sānguīs.
Pōstquam ĭnhĭbēnt rēmīs pūppēs āc rōstră rĕcēdūnt,
dēiēctum īn pĕlăgūs pērfōssō pēctŏrĕ cōrpūs660
vūlnĕrĭbūs trānsmīsĭt ăquās. Pārs māxĭmă tūrbaē
naūfrăgă iāctātīs mōrti ōblūctātă lăcērtīs
pūppĭs ăd aūxĭlĭūm sŏcĭaē cōncūrrĭt; ăt īllīs
rōbŏră cūm vĕtĭtīs prēnsārēnt āltĭŭs ūlnīs
nūtārētquĕ rătīs pŏpŭlō pĕrĭtūră rĕcēptō,665
īmpĭă tūrbă sŭpēr mĕdĭōs fĕrĭt ēnsĕ lăcērtōs:
brācchĭă līnquēntēs Grăĭā pēndēntĭă pūppĕ
ā mănĭbūs cĕcĭdērĕ sŭīs. Nōn āmplĭŭs ūndaē
sūstĭnŭērĕ grăvēs īn sūmmō gūrgĭtĕ trūncōs.
Iāmque ōmnī fūsīs nūdātō mīlĭtĕ tēlīs670
īnvĕnĭt ārmă fŭrōr: rēmūm cōntōrsĭt ĭn hōstēm
āltĕr, ăt hīc tōtūm vălĭdīs āplūstrĕ lăcērtīs,
āvūlsāsquĕ rŏtānt ēxpūlsō rēmĭgĕ sēdēs;
īn pūgnām frēgērĕ rătēs. Sīdēntĭă pēssūm
cōrpŏră caēsă tĕnēnt spŏlĭāntquĕ cădāvĕră fērrō.675
Mūlti ĭnŏpēs tēlī iăcŭlūm lētālĕ rĕvūlsūm
vūlnĕrĭbūs trāxērĕ sŭīs ēt vīscĕră laēvā
ōpprēssērĕ mănū, vălĭdōs dūm praēbĕăt īctūs
sānguĭs ĕt hōstīlēm cūm tōrsĕrĭt ēxĕăt hāstām.
Nūllă tămēn plūrēs hōc ēdĭdĭt aēquŏrĕ clādēs,680
quām pĕlăgō dīvērsă lŭēs. Nām pīnguĭbŭs īgnīs
ādfīxūs taēdīs ēt tēctō sūlphŭrĕ vīvāx
spārgĭtŭr; āt făcĭlēs praēbēre ălĭmēntă cărīnās
nūnc pĭcĕ, nūnc lĭquĭdā răpŭēre īncēndĭă cērā.
Nēc flāmmās sŭpĕrānt ūndaē, spārsīsquĕ pĕr aēquōr685
iām rătĭbūs frāgmēntă fĕrūs sĭbĭ vīndĭcăt īgnīs.
Hic recipit fluctus, extinguat ut aequora flammas,
hī nē mērgāntūr, tăbŭlīs ārdēntĭbŭs haērēnt.
Mīllĕ mŏdōs īntēr lētī mōrs ūnă tĭmōrīst,
quā coēpērĕ mŏrī. Nēc cēssāt naūfrăgă vīrtūs:690
tēlă lĕgūnt dēiēctă mărī rătĭbūsquĕ mĭnīstrānt
īncērtāsquĕ mănūs īctū lānguēntĕ pĕr ūndās
ēxērcēnt. Nūnc, rāră dătūr sī cōpĭă fērrī,
ūtūntūr pĕlăgō. saēvūs cōmplēctĭtŭr hōstēm
hōstĭs, ĕt īmplĭcĭtīs gaūdēnt sūbsīdĕrĕ mēmbrīs695
mērgēntēsquĕ mŏrī. Pūgnā fŭĭt ūnŭs ĭn īllā
ēxĭmĭūs Phōceūs ănĭmām sērvārĕ sŭb ūndīs
scrūtārīquĕ frĕtūm, sī quīd mērsīssĕt hărēnīs,
ēt nĭmĭs ādfīxōs ūncī cōnvēllĕrĕ mōrsūs,
āddūctūm quŏtĭēns nōn sēnsĕrăt ānchŏră fūnēm.700
Hīc ŭbĭ cōmprēssūm pĕnĭtūs dēdūxĕrăt hōstēm,
vīctŏr ĕt īncŏlŭmīs sūmmās rĕmĕābăt ĭn ūndās.
Sēd sē pēr văcŭōs crēdīt dūm sūrgĕrĕ flūctūs,
pūppĭbŭs ōccūrrīt tāndēmquĕ sŭb aēquŏrĕ mānsīt.
Hī sŭpĕr hōstīlēs iēcērūnt brācchĭă rēmōs705
ēt rătĭūm tĕnŭērĕ fŭgām. Nōn pērdĕrĕ lētūm
māxĭmă cūră fŭīt; mūltūs sŭă vūlnĕră pūppī
ādfīxīt mŏrĭēns ēt rōstrīs ābstŭlĭt īctūs.
Stāntēm sūblīmī Tŷrrhēnūm cūlmĭnĕ prōraē
Lŷgdămŭs ēxcūssaē Bălĕārīs tōrtŏr hăbēnaē710
glāndĕ pĕtēns sŏlĭdō frēgīt căvă tēmpŏră plūmbō.
Sēdĭbŭs ēxpūlsī, pōstquām crŭŏr ōmnĭă rūpīt
vīncŭlă, prōcūrrūnt ŏcŭlī, stāt lūmĭnĕ rāptō
āttŏnĭtūs mōrtīsque īllās pŭtăt ēssĕ tĕnēbrās.
Āt pōstquām mēmbrīs sēnsīt cōnstārĕ vĭgōrēm,715
"Vōs" ăĭt "ō sŏcĭī, sīcūt tōrmēntă sŏlētīs,
mē quŏquĕ mīttēndīs rēctūm cōmpōnĭtĕ tēlīs.
Ēgĕrĕ quōd sŭpĕrēst ănĭmaē, Tŷrrhēnĕ, pĕr ōmnīs
bēllōrūm cāsūs. Īngēntēm mīlĭtĭs ūsūm
hōc hăbĕt ēx māgnā dēfūnctūm pārtĕ cădāvēr:720
vīvēntīs fĕrĭērĕ lŏcō." Sīc fātŭs ĭn hōstēm
caēcā tēlă mănū, sēd nōn tămĕn īrrĭtă, mīttīt.
Ēxcĭpĭt haēc iŭvĕnīs gĕnĕrōsī sānguĭnĭs Ārgūs,
quā iām nōn mĕdĭūs dīscēdĭt ĭn īlĭă vēntēr,
ādiūvītquĕ sŭō prōcūmbēns pōndĕrĕ fērrūm.725
Stābāt dīvērsā vīctaē iām pārtĕ cărīnaē
īnfēlīx Ārgī gĕnĭtōr, nōn īllĕ iŭvēntaē
tēmpŏrĕ Phōcăĭcīs ūllī cēssūrŭs ĭn ārmīs;
vīctum aēvō rōbūr cĕcĭdīt, fēssūsquĕ sĕnēctā
ēxēmplūm, nōn mīlĕs ĕrāt; quī fūnĕrĕ vīsō730
saēpĕ cădēns lōngaē sĕnĭōr pēr trānstră cărīnaē
pērvĕnĭt ād pūppīm spīrāntīsque īnvĕnĭt ārtūs.
Nōn lăcrĭmaē cĕcĭdērĕ gĕnīs, nōn pēctŏră tūndīt,
dīstēntīs tōtō rĭgŭīt sēd cōrpŏrĕ pālmīs.
Nōx sŭbĭt, ātque ŏcŭlōs vāstae ōbdūxērĕ tĕnēbraē,735
ēt mĭsĕrūm cērnēns ādgnōscĕrĕ dēsĭnĭt Ārgūm.
Īllĕ căpūt lābēns ēt iām lānguēntĭă cōllă
vīsō pātrĕ lĕvāt; vōx faūcīs nūllă sŏlūtās
prōsĕquĭtūr, tăcĭtō tāntūm pĕtĭt ōscŭlă vūltū
īnvītātquĕ pătrīs claūdēnda ād lūmĭnă dēxtrām.740
Ūt tōrpōrĕ sĕnēx cārvīt vīrēsquĕ crŭēntūs
coēpĭt hăbērĕ dŏlōr: "Nōn pērdām tēmpŏră" dīxīt
"ā saēvīs pērmīssă dĕīs iŭgŭlūmquĕ sĕnīlēm
cōnfŏdĭām. vĕnĭām mĭsĕrō cōncēdĕ părēntī,
Ārgĕ, quŏd āmplēxūs, ēxtrēmă quŏd ōscŭlă fūgī.745
Nōndūm dēstĭtŭīt călĭdūs tŭă vūlnĕră sānguīs,
sēmiănĭmīsquĕ iăcēs ĕt ădhūc pŏtĕs ēssĕ sŭpērstēs."
Sīc fātūs, quāmvīs căpŭlūm pēr vīscĕră mīssī
pōllŭĕrīt glădĭī, tămĕn āltă sŭb aēquŏră tēndīt
praēcĭpĭtī sāltū: lētūm praēcēdĕrĕ nātī750
fēstīnāntem ănĭmām mōrtī nōn crēdĭdĭt ūnī.
Īnclīnānt iām fātă dŭcūm, nēc iam āmplĭŭs āncēps
bēllī cāsŭs ĕrāt. Grāiaē pārs māxĭmă clāssīs
mērgĭtŭr, āst ălĭaē mūtātō rēmĭgĕ pūppēs
vīctōrēs vēxērĕ sŭōs; nāvālĭă paūcaē755
praēcĭpĭtī tĕnŭērĕ fŭgā. Quĭs ĭn ūrbĕ părēntūm
flētŭs ĕrāt! quāntī mātrūm pēr lītŏră plānctūs!
Cōniūnx saēpĕ sŭī cōnfūsīs vūltĭbŭs ūndā
crēdĭdĭt ōră vĭrī Rōmānum āmplēxă cădāvēr,
āccēnsīsquĕ rŏgīs mĭsĕrī dē cōrpŏrĕ trūncō760
cērtāvērĕ pătrēs. Āt Brūtŭs ĭn aēquŏrĕ vīctōr
prīmūs Caēsărĕīs pĕlăgī dĕcŭs āddĭdĭt ārmīs.
Propulit ut classem velis cedentibus auster
incumbens mediumque rates movere profundum,
omnis in Ionios spectabat navita fluctus;
solus ab Hesperia non flexit lumina terra
5Magnus, dum patrios portus, dum litora numquam
ad visus reditura suos tectumque cacumen
nubibus et dubios cernit vanescere montis.
Inde soporifero cesserunt languida somno
membra ducis; diri tum plena horroris imago
10visa caput maestum per hiantes Iulia terras
tollere et accenso furialis stare sepulchro.
"Sedibus Elysiis campoque expulsa piorum
ad Stygias" inquit "tenebras manesque nocentes
post bellum civile trahor: vidi ipsa tenentis
15Eumenidas, quaterent quas vestris lampadas armis;
praeparat innumeras puppis Acherontis adusti
portitor; in multas laxantur Tartara poenas,
vix operi cunctae dextra properante sorores
sufficiunt, lassant rumpentis stamina Parcas.
20Coniuge me laetos duxisti, Magne, triumphos:
fortuna est mutata toris semperque potentis
detrahere in cladem fato damnata maritos
innupsit tepido paelex Cornelia busto.
Haereat illa tuis per bella, per aequora signis,
25dum non securos liceat mihi rumpere somnos
et nullum vestro vacuum sit tempus amori,
sed teneat Caesarque dies et Iulia noctes.
Me non Lethaeae, coniunx, oblivia ripae
immemorem fecere tui, regesque silentum
30permisere sequi. veniam te bella gerente
in medias acies; numquam tibi, Magne, per umbras
perque meos manes genero non esse licebit.
Abscidis frustra ferro tua pignora: bellum
te faciet civile meum." Sic fata refugit
35umbra per amplexus trepidi dilapsa mariti.
Ille, dei quamuis cladem manesque minentur,
maior in arma ruit certa cum mente malorum
et "Quid" ait "vani terremur imagine visus?
Aut nihil est sensus animis a morte relictum
40aut mors ipsa nihil." Titan iam pronus in undas
ibat et igniferi tantum demerserat orbis,
quantum desse solet lunae, seu plena futurast,
seu iam plena fuit: tunc obtulit hospita tellus
puppibus accessus faciles; legere rudentis
45et posito remis petierunt litora malo.
Caesar, ut emissas venti rapuere carinas,
absconditque fretum classes, et litore solus
dux stetit Hesperio, non illum gloria pulsi
laetificat Magni; queritur quod tuta per aequor
50terga ferant hostes. neque enim iam sufficit ulla
praecipiti fortuna viro, nec vincere tanti,
ut bellum differret, erat. tum pectore curas
expulit armorum pacique intentus agebat,
quoque modo vanos populi conciret amores
55gnarus et irarum causas et summa favoris
annona momenta trahi. namque asserit urbis
sola fames emiturque metus, cum segne potentes
vulgus alunt: nescit plebes ieiuna timere.
Curio Sicanias transcendere iussus in urbes,
60qua mare tellurem subitis aut obruit undis
aut scidit et medias fecit sibi litora terras;
vis illic ingens pelagi, semperque laborant
aequora ne rupti repetant confinia montes,
bellaque Sardoas etiam sparguntur in oras.
65Utraque frugiferis est insula nobilis arvis;
nec prius Hesperiam longinquis messibus ullae
nec Romana magis complerunt horrea terrae.
Ubere vix glaebae superat cessantibus austris,
cum medium nubes borea cogente sub axem
70effusis magnum Libye tulit imbribus annum.
Haec ubi sunt provisa duci, tunc agmina victor
non armata trahens, sed pacis habentia vultum,
tecta petit patriae. Pro, si remeasset in urbem,
Gallorum tantum populis arctoque subacta
75quam seriem rerum longa praemittere pompa,
quas potuit belli facies! ut vincula Rheno
Oceanoque daret, celsos ut Gallia currus
nobilis et flavis sequeretur mixta Britannis!
Perdidit o qualem vincendo plura triumphum!
80Non illum laetis vadentem coetibus urbes,
sed tacitae videre metu, nec constitit usquam
obvia turba duci. Gaudet tamen esse timori
tam magno populis et se non mallet amari.
Iamque et praecipitis superaverat Anxuris arces,
85et qua Pomptinas via dividit uda paludes,
qua sublime nemus, Scythicae qua regna Dianae,
quaque iter est Latiis ad summam fascibus Albam;
excelsa de rupe procul iam conspicit urbem
arctoi toto non visam tempore belli
90miratusque suae sic fatur moenia Romae:
"Tene, deum sedes, non ullo Marte coacti
deservere viri? pro qua pugnabitur urbe?
Di melius, quod non Latias eous in oras
nunc furor incubuit nec iuncto Sarmata velox
95Pannonio Dacisque Getes admixtus: habenti
tam pavidum tibi, Roma, ducem fortuna pepercit,
quod bellum civile fuit." Sic fatur et urbem
attonitam terrore subit. Namque ignibus atris
creditur ut captae rapturus moenia Romae
100sparsurusque deos. Fuit haec mensura timoris:
velle putant quodcumque potest. Non omina festa,
non fictas laeto voces simulare tumultu,
vix odisse vacat. Phoebea palatia complet
turba patrum nullo cogendi iure senatus
105e latebris educta suis; non consule sacrae
fulserunt sedes, non proxima lege potestas,
praetor adest, vacuaeque loco cessere curules:
omnia Caesar erat; privatae curia vocis
testis adest. Sedere patres censere parati,
110si regnum, si templa sibi iugulumque senatus
exiliumque petat. melius, quod plura iubere
erubuit quam Roma pati. Tamen exit in iram:
viribus an possint obsistere iura, per unum
libertas experta virum. Pugnaxque Metellus,
115ut videt ingenti Saturnia templa revelli
mole, rapit gressus et Caesaris agmina rumpens
ante fores nondum reseratae constitit aedis
(usque adeo solus ferrum mortemque timere
auri nescit amor. pereunt discrimine nullo
120amissae leges; sed, pars vilissima rerum,
certamen movistis, opes), prohibensque rapina
victorem clara testatur voce tribunus:
"Non nisi per nostrum vobis percussa patebunt
templa latus, nullasque feres, nisi sanguine sacro
125sparsas, raptor, opes. certe violata potestas
invenit ista deos, Crassumque in bella secutae
saeva tribuniciae voverunt proelia dirae.
Detege iam ferrum; neque enim tibi turba verendast
spectatrix scelerum: deserta stamus in urbe.
130Non feret e nostro sceleratus praemia miles.
Sunt quos prosternas populi, quae moenia dones.
Pacis ad exhaustae spolium non cogit egestas:
bellum, Caesar, habes." his magnam victor in iram
vocibus accensus: "Vanam spem mortis honestae
135concipis: haud" inquit "iugulo se polluet isto
nostra, Metelle, manus. Dignum te Caesaris ira
nullus honor faciet. te vindice tuta relictast
libertas? Non usque adeo permiscuit imis
longus summa dies, ut non, si voce Metelli
140serventur leges, malint a Caesare tolli."
Dixerat, et nondum foribus cedente tribuno
acrior ira subit: saevos circumspicit enses
oblitus simulare togam. Tum Cotta Metellum
compulit audaci nimium desistere coepto.
145"Libertas" inquit "populi quem regna coercent,
libertate perit, cuius servaveris umbram,
si quidquid iubeare velis. tot rebus iniquis
parvimus victi; venia est haec sola pudoris
degenerisque metus, non iam potuisse negari.
150Ocius avertat diri mala semina belli.
Damna movent populos, si quos sua iura tuentur.
Non sibi, sed domino gravis est, quae servit, egestas."
Protinus abducto patuerunt templa Metello.
Tunc rupes Tarpeia sonat magnoque reclusas
155testatur stridore fores; tunc conditus imo
ervitur templo multis non tactus ab annis
Romani census populi, quem Punica bella,
quem dederat Perses, quem victi praeda Philippi,
quod tibi, Roma, fuga Pyrrhus trepidante reliquit
160(quo te Fabricius regi non vendidit auro),
quidquid parcorum mores servastis avorum,
quod dites Asiae populi misere tributum,
victorique dedit Minoia Creta Metello,
quod Cato longinqua vexit super aequora Cypro.
165Tunc Orientis opes captorumque ultima regum
quae Pompeianis praelata est gaza triumphis,
egeritur; tristi spoliantur templa rapina,
pauperiorque fuit tunc primum Caesare Roma.
Interea totum Magni fortuna per orbem
170secum casuras in proelia moverat urbes.
Proxima vicino vires dat Graecia bello.
Phocaicas Amphisa manus scopulosaque Cirrha
Parnasosque iugo misit desertus utroque.
Boeoti coiere duces, quos impiger ambit
175fatidica Cephisos aqua Cadmeaque Dirce,
Pisaeaeque manus populisque per aequora mittens
Sicaniis Alpheos aquas. Tunc Maenala liquit
Arcas et Herculeam miles Trachinius Oeten.
Thesproti Dryopesque ruunt, quercusque silentis
180Chaonio veteres liquerunt vertice Selloe.
Exhausit totas quamuis delectus Athenas,
exiguae Phoebea tenent navalia puppes,
tresque petunt veram credi Salamina carinae.
Iam dilecta Iovi centenis venit in arma
185Creta vetus populis Gnososque agitare pharetras
docta nec eois peior Gortyna sagittis.
Tunc qui Dardaniam tenet Oricon et vagus altis
dispersus silvis Athamas et nomine prisco
Encheliae versi testantes funera Cadmi,
190Colchis et Adriacas spumans Absyrtos in undas;
Penei qui rura colunt, quorumque labore
Thessalus Haemoniam vomer proscindit Iolcon.
(Inde lacessitum primo mare, cum rudis Argo
miscuit ignotas temerato litore gentes
195primaque cum ventis pelagique furentibus undis
composuit mortale genus, fatisque per illam
accessit mors una ratem). Tunc linquitur Haemus
Thracius et populum Pholoë mentita biformem.
Deseritur Strymon tepido committere Nilo
200Bistonias consuetus aves et barbara Cone,
Sarmaticas ubi perdit aquas sparsamque profundo
multifidi Peucen unum caput adluit Histri,
Moesiaque et gelido tellus perfusa Caico
Idalis et nimium glebis exilis Arisbe;
205quique colunt Pitanen et quae tua munera, Pallas,
lugent damnatae Phoebo victore Celaenae,
qua celer et rectis descendens Marsya ripis
errantem Maeandron adit mixtusque refertur,
passaque ab auriferis tellus exire metallis
210Pactolon, qua culta secat non vilior Hermus.
Iliacae quoque signa manus perituraque castra
ominibus petiere suis, nec fabula Troiae
continuit Phrygiique ferens se Caesar Iuli.
Accedunt Syriae populi, desertus Orontes
215et felix, sic fama, Ninos, ventosa Damascos
Gazaque et arbusto palmarum dives Idume
et Tyros instabilis pretiosaque murice Sidon.
Has ad bella rates non flexo limite ponti
certior haud ullis duxit Cynosura carinis.
220(Phoenices primi, famae si creditur, ausi
mansuram rudibus vocem signare figuris:
nondum flumineas Memphis contexere biblos
noverat et saxis tantum volucresque feraeque
sculptaque servabant magicas animalia linguas).
225Deseritur Taurique nemus Perseaque Tarsos
Coryciumque patens exesis rupibus antrum,
Mallos et extremae resonant navalibus Aegae,
itque Cilix iusta, iam non pirata, carina.
Movit et eoos bellorum fama recessus,
230qua colitur Ganges, toto qui solus in orbe
ostia nascenti contraria solvere Phoebo
audet et adversum fluctus impellit in eurum:
hic ubi Pellaeus post Tethyos aequora ductor
constitit et magno vinci se fassus ab orbest.
235Quaque ferens rapidum diviso gurgite fontem
vastis Indus aquis mixtum non sentit Hydaspen;
quique bibunt tenera dulcis ab harundine sucos,
et qui tinguentes croceo medicamine crinem
fluxa coloratis astringunt carbasa gemmis,
240quique suas struxere pyras vivique calentis
conscendere rogos. Pro! quanta est gloria genti
iniecisse manum fatis, vitaque repletos
quod superest donasse deis! venere feroces
Cappadoces duri populus non cultor Amani,
245Armeniusque tenens volventem saxa Niphaten.
Aethera tangentis silvas liquere Choatrae.
Ignotum vobis, Arabes, venistis in orbem
umbras mirati nemorum non ire sinistras.
Tum furor extremos movit Romanus Orestas
250Carmanosque duces (quorum iam flexus in austrum
aether non totam mergi tamen aspicit Arcton;
lucet et exigua velox ibi nocte Bootes)
Aethiopumque solum, quod non premeretur ab ulla
signiferi regione poli, nisi poplite lapso
255ultima curvati procederet ungula Tauri.
Quaque caput rapido tollit cum Tigride magnus
Euphrates, quos non diversis fontibus edit
Persis, et incertum, tellus si misceat amnes,
quod potius sit nomen aquis; sed sparsus in agros
260fertilis Euphrates Phariae vice fungitur undae;
at Tigrim subito tellus absorbet hiatu
occultosque tegit cursus rursusque renatum
fonte novo flumen pelagi non abnegat undis.
Inter Caesareas acies diversaque signa
265pugnaces dubium Parthi tenuere favorem
contenti fecisse duos. Tinxere sagittas
errantes Scythiae populi, quos gurgite Bactros
includit gelido vastisque Hyrcania silvis.
Hinc Lacedaemonii, moto gens aspera freno,
270Heniochi saevisque adfinis Sarmata Moschis,
Colchorum qua rura secat ditissima Phasis,
qua Croeso fatalis Halys, qua vertice lapsus
Riphaeo Tanais diversi nomina mundi
imposuit ripis Asiaeque et terminus idem
275Europae mediae dirimens confinia terrae
nunc huc nunc illuc, qua flectitur, ampliat orbem;
quaque, fretum torrens, Maeotidos egerit undas
pontus, et Herculeis aufertur gloria metis,
Oceanumque negant solas admittere Gades.
280Hinc Essedoniae gentes auroque ligatas
substringens Arimaspe comas; hinc fortis Arius
longaque Sarmatici solvens ieiunia belli
Massagetes, quo fugit, equo volucresque Geloni.
Non, cum Memnoniis deducens agmina regnis
285Cyrus et effusis numerato milite telis
descendit Perses fraternique ultor amoris
aequora cum tantis percussit classibus, unum
tot reges habuere ducem, coiere nec umquam
tam variae cultu gentes, tam dissona vulgi
290ora. tot immensae comites missura ruinae
excivit populos et dignas funere Magni
exsequias fortuna dedit. non corniger Hammon
mittere Marmaricas cessavit in arma catervas,
quidquid ab occiduis Libye patet arida Mauris
295usque Paraetonias eoa ad litora Syrtis.
Acciperet felix ne non semel omnia Caesar,
vincendum pariter Pharsalia praestitit orbem.
Ille ubi deservit trepidantis moenia Romae,
agmine nubiferam rapto superevolat Alpem,
300cumque alii famae populi terrore paverent,
Phocais in dubiis ausa est servare iuventus
non Graia levitate fidem signataque iura
et causas, non fata, sequi. Tamen ante furorem
indomitum duramque viri deflectere mentem
305pacifico sermone parant hostemque propinquum
orant Cecropiae praelata fronde Minervae:
"Semper in externis populos communia vestro
Massiliam bellis testatur fata tulisse,
comprensa est Latiis quaecumque annalibus aetas.
310Et nunc, ignoto si quos petis orbe triumphos,
accipe devotas externa in proelia dextras.
At si funestas acies, si dira paratis
proelia discordes, lacrimas civilibus armis
secretumque damus, tractentur vulnera nulla
315sacra manu. Si caelicolis furor arma dedisset,
aut si terrigenae temptarent astra gigantes,
non tamen auderet pietas humana vel armis
vel votis prodesse Iovi, sortisque deorum
ignarum mortale genus per fulmina tantum
320sciret adhuc caelo solum regnare Tonantem.
Adde quod innumerae concurrunt undique gentes,
nec sic horret iners scelerum contagia mundus
ut gladiis egeant civilia bella coactis.
Sit mens ista quidem cunctis ut vestra recusent
325fata nec haec alius committat proelia miles.
Cui non conspecto languebit dextra parente?
Telaque diversi prohibebunt spargere fratres.
Finis adest rerum, si nunc committitis illis
arma, quibus fas est. Nobis haec summa precandi;
330terribilis aquilas infestaque signa relinquas
urbe procul nostrisque velis te credere muris
excludique sinas admisso Caesare bellum.
Sit locus exceptus sceleri Magnoque tibique
tutus, ut, invictae fatum si consulat urbi,
335foedera si placeant, sit quo veniatis inermes.
Vel, cum tanta vocent discrimina Martis Hiberi,
quid rapidum deflectis iter? Non pondera rerum,
nec momenta sumus. numquam felicibus armis
usa manus, patriae primis a sedibus exul,
340et post translatas exustae Phocidos arces
moenibus exiguis alieno in litore tuti,
illustrat quos sola fides; si claudere muros
obsidione paras et vi perfringere portas,
excepisse faces tectis et tela parati
345undarum raptos aversis fontibus haustus
quaerere et effossam sitientes lambere terram
et, desit si larga Ceres, tunc horrida cerni
foedaque contingi maculato attingere morsu.
Nec pavet hic populus pro libertate subire,
350obsessum Poeno gessit quae Marte Saguntum.
Pectoribus rapti matrum frustraque trahentes
ubera sicca fame medios mittentur in ignis,
uxor et a caro poscet sibi fata marito
vulnera miscebunt fratres bellumque coacti
355hoc potius civile gerent." Sic Graia iuventus
finierat, cum turbato iam prodita vultu
ira ducis tandem testata est voce dolorem:
"Vana movet Graios nostri fiducia cursus.
Quamuis Hesperium mundi properemus ad axem,
360Massiliam delere vacat. Gaudete cohortes:
obvia praebentur fatorum munere bella.
Ventus ut amittit vires, nisi robore densae
occurrunt silvae, spatio diffusus inani,
utque perit magnus nullis obstantibus ignis,
365sic hostes mihi desse nocet, damnumque putamus
armorum, nisi qui vinci potuere rebellant.
Sed si solus eam dimissis degener armis,
tunc mihi tecta patent? Iam non excludere tantum,
inclusisse volunt! At enim contagia belli
370dira fugant. dabitis poenas pro pace petita
et nihil esse meo discetis tutius aevo,
quam duce me bellum." sic postquam fatus, ad urbem
haud trepidam convertit iter; tunc moenia clausa
conspicit et densa iuvenum vallata corona.
375Haut procul a muris tumulus surgentis in altum
telluris parvum diffuso vertice campum
explicat; haec patiens longo munimine cingi
visa duci rupes tutisque aptissima castris.
Proxima pars urbis celsam conscendit in arcem
380par tumulo, mediisque sedent convallibus arva.
Tunc res immenso placuit statura labore,
aggere diversos vasto committere colles.
Sed prius ut totam qua terra cingitur urbem
clauderet, a summis perduxit ad aequora castris
385longum Caesar opus, fontesque et pabula campi
amplexus fossa, densas tollentia pinnas
caespitibus crudaque exstruxit bracchia terra.
Iam satis hoc Graiae memorandum contigit urbi
aeternumque decus quod non impulsa nec ipso
390strata metu tenuit flagrantis in omnia belli
praecipitem cursum, raptisque a Caesare cunctis
vincitur una mora. Quantum est quod fata tenentur,
quodque virum toti properans imponere mundo
hos perdit fortuna dies! Tunc omnia late
395procumbunt nemora et spoliantur robore silvae,
ut, cum terra levis mediam virgultaque molem
suspendant, structa laterum compage ligatam
artet humum, pressus ne cedat turribus agger.
Lucus erat longo numquam violatus ab aevo,
400obscurum cingens conexis aëra ramis
et gelidas alte summotis solibus umbras.
Hunc non ruricolae Panes nemorumque potentes
Silvani Nymphaeque tenent sed barbara ritu
sacra deum; structae diris altaribus arae,
405omnisque humanis lustrata cruoribus arbor.
Si qua fidem meruit superos mirata vetustas,
illis et volucres metuunt insistere ramis
et lustris recubare ferae; nec ventus in illas
incubuit silvas excussaque nubibus atris
410fulgura; non ulli frondem praebentibus aurae
arboribus suus horror inest. Tunc plurima nigris
fontibus unda cadit, simulacraque maesta deorum
arte carent caesisque exstant informia truncis.
Ipse situs putrique facit iam robore pallor
415attonitos; non vulgatis sacrata figuris
numina sic metuunt: tantum terroribus addit,
quos timeant, non nosse deos. Iam fama ferebat
saepe cavas motu terrae mugire cavernas
et procumbentis iterum consurgere taxos,
420et non ardentis fulgere incendia silvae,
roboraque amplexos circumfluxisse dracones.
Non illum cultu populi propiore frequentant,
sed cessere deis. medio cum Phoebus in axest
aut caelum nox atra tenet, pavet ipse sacerdos
425accessus dominumque timet deprendere luci.
Hanc iubet immisso silvam procumbere ferro;
nam vicina operi belloque intacta priori
inter nudatos stabat densissima montis.
Sed fortes tremuere manus, motique verenda
430maiestate loci, si robora sacra ferirent,
in sua credebant redituras membra securis.
Implicitas magno Caesar torpore cohortes
ut vidit, primus raptam vibrare bipennem
ausus et aëriam ferro proscindere quercum
435effatur merso violata in robora ferro:
"Iam ne quis vestrum dubitet subuertere silvam,
credite me fecisse nefas." Tunc parvit omnis
imperiis non sublato secura pavore
turba, sed expensa superorum et Caesaris ira.
440Procumbunt orni, nodosa impellitur ilex,
silvaque Dodones et fluctibus aptior alnus
et non plebeios luctus testata cupressus.
Tunc primum posuere comas et fronde carentes
admisere diem, propulsaque robore denso
445sustinuit se silva cadens. Gemuere videntes
Gallorum populi; muris sed clausa iuventus
exsultat. quis enim laesos impune putaret
esse deos? Servat multos fortuna nocentes,
et tantum miseris irasci numina possunt.
450Utque satis caesi nemoris, quaesita per agros
plaustra ferunt, curvoque soli cessantis aratro
agricolae raptis annum flevere iuvencis.
Dux tamen impatiens haesuri ad moenia Martis
versus ad Hispanas acies extremaque mundi
455iussit bella geri. Stellatis axibus agger
erigitur geminasque aequantis moenia turris
accipit, hae nullo fixerunt robore terram,
sed per iter longum causa repsere latenti.
Cum tantum nutaret onus, telluris inanes
460concussisse sinus quaerentem erumpere ventum
credidit et muros mirata est stare iuventus.
Illinc tela cadunt excelsas urbis in arces.
Sed maior Graio Romana in corpora ferro
vis inerat. Nec enim solis excussa lacertis
465lancea, sed tenso balistae turbine rapta
haut unum contenta latus transire quiescit;
sed pandens perque arma viam perque ossa relicta
morte fugit, superest telo post vulnera cursus.
At saxum quotiens ingentis verberis actu
470excutitur, qualis rupes, quam vertice montis
abscidit impulsu ventorum adiuta vetustas,
frangit cuncta ruens, nec tantum corpora pressa
exanimat, totos cum sanguine dissipat artus.
Ut tamen hostiles densa testudine muros
475tecta subit virtus armisque innexa priores
arma ferunt galeamque extensus protegit umbo,
quae prius ex longo nocuerunt missa recessu,
iam post terga cadunt, nec Grais flectere iactum
aut facilis labor est longinqua ad tela parati
480tormenti mutare modum; sed pondere solo
contenti nudis evolvunt saxa lacertis.
Dum fuit armorum series, ut grandine tecta
innocua percussa sonant, sic omnia tela
respuit; at postquam virtus incerta virorum
485perpetuam rupit defesso milite cratem,
singula continuis cesserunt ictibus arma.
Tunc adoperta levi procedit vinea terra,
sub cuius pluteis et tecta fronte latentes
moliri nunc ima parant et vertere ferro
490moenia; nunc aries suspenso fortior ictu
incussus densi compagem solvere muri
temptat et impositis unum subducere saxis.
Sed super et flammis et magnae fragmine molis
et sudibus crebris et adusti roboris ictu
495percussae cedunt crates, frustraque labore
exhausto fessus repetit tentoria miles.
Summa fuit Grais, starent ut moenia, voti.
Ultro acies inferre parant armisque coruscas
nocturni texere faces, audaxque iuventus
500erupit. Non hasta viris, non letifer arcus,
telum flamma fuit, rapiensque incendia ventus
per Romana tulit celeri munimina cursu.
Nec, quamuis viridi luctetur robore, lentas
ignis agit vires, taeda sed raptus ab omni
505consequitur nigri spatiosa volumina fumi,
nec solum silvas, sed saxa ingentia solvit,
et crudae putri fluxerunt pulvere cautes.
Procubuit maiorque iacens apparuit agger.
Spes victis telluris abit, placuitque profundo
510fortunam temptare mari. non robore picto
ornatas decuit fulgens tutela carinas,
sed rudis et qualis procumbit montibus arbor
conseritur stabilis navalibus area bellis.
Et iam turrigeram Bruti comitata carinam
515venerat in fluctus Rhodani cum gurgite classis
Stoechados arva tenens. Nec non et Graia iuventus
omne suum fatis volvit committere robur
grandaevosque senes mixtis armavit ephebis.
Accepit non sola viros, quae stabat in undis,
520classis: et emeritas repetunt navalibus alnos.
Ut matutinos spargens super aequora Phoebus
fregit aquis radios et liber nubibus aether
et posito borea pacemque tenentibus austris
servatum bello iacuit mare, movit ab omni
525quisque suam statione ratem, paribusque lacertis
Caesaris hinc puppes, hinc Graio remige classis
tollitur; impulsae tonsis tremuere carinae,
crebraque sublimes convellunt verbera puppes.
Cornua Romanae classis validaeque triremes
530quasque quater surgens exstructi remigis ordo
commovet et plures quae mergunt aequore pinus,
multiplices cinxere rates. Hoc robur aperto
oppositum pelago. Lunata classe recedunt
ordine contentae gemino crevisse liburnae.
535Celsior at cunctis Bruti praetoria puppis
verberibus senis agitur molemque profundo
invehit et summis longe petit aequora remis.
Ut tantum medii fuerat maris, utraque classis
quod semel excussis posset transcurrere tonsis
540innumerae vasto miscentur in aethere voces,
remorumque sonus premitur clamore, nec ullae
audiri potuere tubae. Tunc caerula verrunt
atque in transtra cadunt et remis pectora pulsant.
Ut primum rostris crepuerunt obvia rostra,
545in puppim rediere rates, emissaque tela
aera texerunt vacuumque cadentia pontum.
Et iam diductis extendunt cornua proris,
diversaeque rates laxata classe receptae.
Ut, quotiens aestus zephyris eurisque repugnat,
550huc abeunt fluctus, illo mare: sic ubi puppes
sulcato varios duxerunt gurgite tractus,
quod tulit illa ratis remis, haec rettulit aequor.
Sed Grais habiles pugnamque lacessere pinus
et temptare fugam nec longo frangere gyro
555cursum nec tarde flectenti cedere clavo;
at Romana ratis stabilem praebere carinam
certior et terrae similem bellantibus usum.
Tunc in signifera residenti puppe magistro
Brutus ait: "Paterisne acies errare profundo
560artibus et certas pelagi? Iam consere bellum,
Phocaicis medias rostris oppone carinas."
Parvit obliquas et praebuit hostibus alnos.
Tunc quaecumque ratis temptavit robora Bruti,
ictu victa suo percussae capta cohaesit;
565ast alias manicaeque ligant teretesque catenae,
seque tenent remis; tecto stetit aequore bellum.
Iam non excussis torquentur tela lacertis,
nec longinqua cadunt iaculato vulnera ferro,
miscenturque manus. Navali plurima bello
570ensis agit. Stat quisque suae de robore puppis
pronus in adversos ictus, nullique perempti
in ratibus cecidere suis. Cruor altus in unda
spumat, et obducti concreto sanguine fluctus.
Et quas immissi traxerunt vincula ferri,
575has prohibent iungi conferta cadavera puppis.
Semianimes alii vastum subiere profundum
hauseruntque suo permixtum sanguine pontum.
Hi luctantem animam lenta cum morte trahentes
fractarum subita ratium periere ruina.
580Irrita tela suas peragunt in gurgite caedes,
et quodcumque cadit frustrato pondere ferrum,
exceptum mediis invenit vulnus in undis.
Phocaicis Romana ratis vallata carinis
robore diducto dextrum laevumque tuetur
585aequo Marte latus; cuius dum pugnat ab alta
puppe Catus Graiumque audax aplustre retentat,
terga simul pariter missis et pectora telis
transigitur; medio concurrit pectore ferrum,
et stetit incertus flueret quo vulnere sanguis,
590donec utrasque simul largus cruor expulit hastas
divisitque animam sparsitque in vulnera letum.
Dirigit huc puppim miseri quoque dextra Telonis,
qua nullam melius pelago turbante carinae
audivere manum, nec lux est notior ulli
595crastina, seu Phoebum videat seu cornua lunae,
semper venturis componere carbasa ventis.
Hic Latiae rostro compagem ruperat alni;
pila sed in medium venere trementia pectus,
avertitque ratem morientis dextra magistri.
600Dum cupit in sociam Gyareus erepere puppem
excipit immissum suspensa per ilia ferrum
adfixusque rati telo retinente pependit.
Stant gemini fratres, fecundae gloria matris,
quos eadem variis genuerunt viscera fatis;
605discrevit mors saeva viros, unumque relictum
agnorunt miseri sublato errore parentes,
aeternis causam lacrimis; tenet ille dolorem
semper et amissum fratrem lugentibus offert.
Quorum alter mixtis obliquo pectine remis
610ausus Romanae Graia de puppe carinae
iniectare manum; sed eam gravis insuper ictus
amputat; illa tamen nisu, quo prenderat, haesit
deriguitque tenens strictis immortua nervis.
Crevit in adversis virtus; plus nobilis irae
615truncus habet fortique instaurat proelia laeva
rapturusque suam procumbit in aequora dextram:
haec quoque cum toto manus est abscisa lacerto.
Iam clipeo telisque carens non conditus ima
puppe, sed expositus fraternaque pectore nudo
620arma tegens crebra confixus cuspide perstat
telaque multorum leto casura suorum
emerita iam morte tenet. Tum vulnere multo
effugientem animam lassos collegit in artus
membraque contendit toto, quicumque manebat,
625sanguine et hostilem defectis robore nervis
insilvit solo nociturus pondere puppem.
Strage virum cumulata ratis multoque cruore
plena per obliquum crebros latus accipit ictus
et postquam ruptis pelagus compagibus hausit,
630ad summos repleta foros descendit in undas
vicinum involvens contorto vertice pontum.
Aequora discedunt mersa diducta carina,
inque locum puppis cecidit mare. Multaque ponto
praebuit ille dies varii miracula fati.
635Ferrea dum puppi rapidos manus inserit uncos,
adfixit Lycidan. Mersus foret ille profundo,
sed prohibent socii suspensaque crura retentant.
Scinditur avulsus, nec sicut vulnere sanguis
emicuit: lentus ruptis cadit undique venis,
640discursusque animae diversa in membra meantis
interceptus aquis. Nullius vita perempti
est tanta dimissa via. Pars ultima trunci
tradidit in letum vacuos vitalibus artus;
at tumidus qua pulmo iacet, qua viscera fervent,
645haeserunt ibi fata diu luctataque multum
hac cum parte viri vix omnia membra tulerunt.
Dum nimium pugnax unius turba carinae
incumbit prono lateri vacuamque relinquit,
qua caret hoste, ratem, congesto pondere puppis
650versa cava texit pelagus nautasque carina,
bracchia nec licuit vasto iactare profundo,
sed clauso periere mari. Tunc unica diri
conspecta est leti facies, cum forte natantem
diversae rostris iuvenem fixere carinae:
655discessit medium tam vastos pectus ad ictus,
nec prohibere valent obtritis ossibus artus,
quo minus aera sonent; eliso ventre per ora
eiectat saniem permixtus viscere sanguis.
Postquam inhibent remis puppes ac rostra recedunt,
660deiectum in pelagus perfosso pectore corpus
vulneribus transmisit aquas. Pars maxima turbae
naufraga iactatis morti obluctata lacertis
puppis ad auxilium sociae concurrit; at illis
robora cum vetitis prensarent altius ulnis
665nutaretque ratis populo peritura recepto,
impia turba super medios ferit ense lacertos:
bracchia linquentes Graia pendentia puppe
a manibus cecidere suis. Non amplius undae
sustinuere graves in summo gurgite truncos.
670Iamque omni fusis nudato milite telis
invenit arma furor: remum contorsit in hostem
alter, at hic totum validis aplustre lacertis,
avulsasque rotant expulso remige sedes;
in pugnam fregere rates. Sidentia pessum
675corpora caesa tenent spoliantque cadavera ferro.
Multi inopes teli iaculum letale revulsum
vulneribus traxere suis et viscera laeva
oppressere manu, validos dum praebeat ictus
sanguis et hostilem cum torserit exeat hastam.
680Nulla tamen plures hoc edidit aequore clades,
quam pelago diversa lues. Nam pinguibus ignis
adfixus taedis et tecto sulphure vivax
spargitur; at faciles praebere alimenta carinas
nunc pice, nunc liquida rapuere incendia cera.
685Nec flammas superant undae, sparsisque per aequor
iam ratibus fragmenta ferus sibi vindicat ignis.
Hic recipit fluctus, extinguat ut aequora flammas,
hi ne mergantur, tabulis ardentibus haerent.
Mille modos inter leti mors una timorist,
690qua coepere mori. Nec cessat naufraga virtus:
tela legunt deiecta mari ratibusque ministrant
incertasque manus ictu languente per undas
exercent. Nunc, rara datur si copia ferri,
utuntur pelago. saevus complectitur hostem
695hostis, et implicitis gaudent subsidere membris
mergentesque mori. Pugna fuit unus in illa
eximius Phoceus animam servare sub undis
scrutarique fretum, si quid mersisset harenis,
et nimis adfixos unci convellere morsus,
700adductum quotiens non senserat anchora funem.
Hic ubi compressum penitus deduxerat hostem,
victor et incolumis summas remeabat in undas.
Sed se per vacuos credit dum surgere fluctus,
puppibus occurrit tandemque sub aequore mansit.
705Hi super hostiles iecerunt bracchia remos
et ratium tenuere fugam. Non perdere letum
maxima cura fuit; multus sua vulnera puppi
adfixit moriens et rostris abstulit ictus.
Stantem sublimi Tyrrhenum culmine prorae
710Lygdamus excussae Balearis tortor habenae
glande petens solido fregit cava tempora plumbo.
Sedibus expulsi, postquam cruor omnia rupit
vincula, procurrunt oculi, stat lumine rapto
attonitus mortisque illas putat esse tenebras.
715At postquam membris sensit constare vigorem,
"Uos" ait "o socii, sicut tormenta soletis,
me quoque mittendis rectum componite telis.
Egere quod superest animae, Tyrrhene, per omnis
bellorum casus. Ingentem militis usum
720hoc habet ex magna defunctum parte cadaver:
viventis feriere loco." Sic fatus in hostem
caeca tela manu, sed non tamen irrita, mittit.
Excipit haec iuvenis generosi sanguinis Argus,
qua iam non medius discedit in ilia venter,
725adiuvitque suo procumbens pondere ferrum.
Stabat diversa victae iam parte carinae
infelix Argi genitor, non ille iuventae
tempore Phocaicis ulli cessurus in armis;
victum aevo robur cecidit, fessusque senecta
730exemplum, non miles erat; qui funere viso
saepe cadens longae senior per transtra carinae
pervenit ad puppim spirantisque invenit artus.
Non lacrimae cecidere genis, non pectora tundit,
distentis toto riguit sed corpore palmis.
735Nox subit, atque oculos vastae obduxere tenebrae,
et miserum cernens adgnoscere desinit Argum.
Ille caput labens et iam languentia colla
viso patre levat; vox faucis nulla solutas
prosequitur, tacito tantum petit oscula vultu
740invitatque patris claudenda ad lumina dextram.
Ut torpore senex caruit viresque cruentus
coepit habere dolor: "Non perdam tempora" dixit
"a saevis permissa deis iugulumque senilem
confodiam. veniam misero concede parenti,
745Arge, quod amplexus, extrema quod oscula fugi.
Nondum destituit calidus tua vulnera sanguis,
semianimisque iaces et adhuc potes esse superstes."
Sic fatus, quamuis capulum per viscera missi
polluerit gladii, tamen alta sub aequora tendit
750praecipiti saltu: letum praecedere nati
festinantem animam morti non credidit uni.
Inclinant iam fata ducum, nec iam amplius anceps
belli casus erat. Graiae pars maxima classis
mergitur, ast aliae mutato remige puppes
755victores vexere suos; navalia paucae
praecipiti tenuere fuga. Quis in urbe parentum
fletus erat! quanti matrum per litora planctus!
Coniunx saepe sui confusis vultibus unda
credidit ora viri Romanum amplexa cadaver,
760accensisque rogis miseri de corpore trunco
certavere patres. At Brutus in aequore victor
primus Caesareis pelagi decus addidit armis.