1

[Mīttĭt Hўpērmēstrā dē tōt mŏdŏ frātrĭbŭs ūnī

(cētĕră nūptārūm ‖ crīmĭnĕ tūrbă iăcēt)]:

claūsă dŏmō tĕnĕōr grăvĭbūsquĕ cŏērcĭtă vīnclīs;

ēst mĭhĭ sūpplĭcĭī ‖ caūsă fŭīssĕ pĭām.

Quōd mănŭs ēxtĭmŭīt iŭgŭlō dēmīttĕrĕ fērrūm,5

sūm rĕă; laūdārēr, ‖ sī scĕlŭs aūsă fŏrēm.

Ēssĕ rĕām praēstāt quām sīc plăcŭīssĕ părēntī;

nōn pĭgĕt īmmūnēs ‖ caēdĭs hăbērĕ mănūs.

Mē pătĕr īgnĕ lĭcēt, quēm nōn vĭŏlāvĭmŭs, ūrāt,

quaēque ădĕrānt sācrīs, ‖ tēndăt ĭn ōră făcēs10

aūt īllō iŭgŭlēt, quēm nōn bĕnĕ trādĭdĭt ēnsēm,

ūt, quā nōn cĕcĭdīt ‖ vīr nĕcĕ, nūptă cădām,

nōn tămĕn ūt dīcānt mŏrĭēntĭă "paēnĭtĕt" ōră

ēffĭcĭēt; nōn ēs ‖ quām pĭgĕt ēssĕ pĭām.

Paēnĭtĕāt scĕlĕrīs Dănăūm saēvāsquĕ sŏrōrēs;15

hīc sŏlĕt ēvēntūs ‖ fāctă nĕfāndă sĕquī.

Cōr păvĕt ādmŏnĭtū tĕmĕrātaē sānguĭnĕ nōctīs

ēt sŭbĭtūs dēxtraē ‖ praēpĕdĭt ōssă trĕmōr;

quām tū caēdĕ pŭtēs fūngī pŏtŭīssĕ mărītī,

scrībĕrĕ dē fāctā ‖ nōn sĭbĭ caēdĕ tĭmēt.20

Sēd tămĕn ēxpĕrĭār. mŏdŏ fāctă crĕpūscŭlă tērrīs,

ūltĭmă pārs lūcīs ‖ prīmăquĕ nōctĭs ĕrāt;

dūcĭmŭr Īnăchĭdēs māgnī sūb tēctă Pĕlāsgī,

ēt sŏcĕr ārmātās ‖ āccĭpĭt īpsĕ nŭrūs.

Ūndĭquĕ cōllūcēnt praēcīnctaē lāmpădĕs aūrō.25

Dāntŭr ĭn īnvītōs ‖ īmpĭă tūră fŏcōs;

vūlgŭs "Hўmēn, Hўmĕnaēĕ" vŏcānt; fŭgĭt īllĕ vŏcāntīs;

īpsă Iŏvīs cōniūnx ‖ cēssĭt ăb ūrbĕ sŭā.

Ēccĕ, mĕrō dŭbĭī, cŏmĭtūm clāmōrĕ frĕquēntēs,

flōrĕ nŏvō mădĭdās ‖ īnpĕdĭēntĕ cŏmās,30

īn thălămōs laētī- thălămōs, sŭă būstă!- fĕrūntūr

strātăquĕ fūnĕrĭbūs ‖ cōrpŏrĕ dīctă prĕmūnt.

Iāmquĕ cĭbō vīnōquĕ grăvēs sōmnōquĕ iăcēbānt

sēcūrūmquĕ quĭēs ‖ āltă pĕr Ārgŏs ĕrāt;

cīrcūm mē gĕmĭtūs mŏrĭēntum aūdīrĕ vĭdēbār35

ēt tămĕn aūdĭĕrām, ‖ quōdquĕ vĕrēbăr ĕrāt.

Sānguĭs ăbīt, mēntēmquĕ călōr cōrpūsquĕ rĕlīnquīt,

īnquĕ nŏvō iăcŭī ‖ frīgĭdă fāctă tŏrō.

Ūt lēnī Zĕphўrō grăcĭlēs vībrāntŭr ărīstaē,

frīgĭdă pōpŭlĕās ‖ ūt quătĭt aūră cŏmās,40

aūt sīc, aūt ĕtĭām trĕmŭī măgĭs; īpsĕ iăcēbās,

quaēquĕ tĭbī dĕdĕrām ‖ caūsă sŏpōrĭs ĕrānt.

Ēxcūssērĕ mĕtūm vĭŏlēntī iūssă părēntīs.

Ērĭgŏr ēt căpĭō ‖ tēlă trĕmēntĕ mănū;

nōn ĕgŏ fālsă lŏquār; tĕr ăcūtūm sūstŭlĭt ēnsēm,45

tēr mălĕ sūblātō ‖ rēccĭdĭt ēnsĕ mănūs.

Ādmōvī iŭgŭlō (sĭnĕ mē tĭbĭ vēră fătērī),

ādmōvī iŭgŭlō ‖ tēlă pătērnă tŭō,

ēt tĭmŏr ēt pĭĕtās crūdēlĭbŭs ōbstĭtĭt aūsīs,

cāstăquĕ māndātūm ‖ dēxtră rĕfūgĭt ŏpūs.50

Pūrpŭrĕōs lănĭātă sĭnūs, lănĭātă căpīllōs,

ēxĭgŭō dīxī ‖ tālĭă vērbă sŏnō:

"Saēvŭs, Hўpērmēstrā, pătĕr ēst tĭbĭ; iūssă părēntīs

ēffĭcĕ; gērmānīs ‖ sīt cŏmĕs īstĕ sŭīs.

Fēmĭnă sum ēt vīrgō, nātūrā mītĭs ĕt ānnīs;55

nōn făcĭēnt mōllēs ‖ ād fĕră tēlă mănūs.

Quīn ăgĕ, dūmquĕ iăcēt, fōrtīs ĭmĭtārĕ sŏrōrēs.

Crēdĭbĭle ēst caēsōs ‖ ōmnĭbŭs ēssĕ vĭrōs.

Sī mănŭs haēc ălĭquām pōssēt cōmmīttĕrĕ caēdēm,

mōrtĕ fŏrēt dŏmĭnaē ‖ sānguĭnŭlēntă sŭaē.60

Āt mĕrŭērĕ nĕcēm pătrŭēlĭă rēgnă pĕtēndō,

quaē tămĕn ēxtērnīs ‖ dāndă fŏrēnt gĕnĕrīs.

Fīngĕ vĭrōs mĕrŭīssĕ mŏrī; quīd fēcĭmŭs īpsaē?

Quō mĭhĭ cōmmīssō ‖ nōn lĭcĕt ēssĕ pĭaē?

Quīd mĭhĭ cūm fērrō? quō bēllĭcă tēlă pŭēllaē?65

Āptĭŏr ēst dĭgĭtīs ‖ lānă cŏlūsquĕ mĕīs."

Haēc ĕgŏ; dūmquĕ quĕrōr, lăcrĭmaē sŭă vērbă sĕquūntūr

dēquĕ mĕīs ŏcŭlīs ‖ īn tŭă mēmbră cădūnt.

Dūm pĕtĭs āmplēxūs sōpītăquĕ brācchĭă iāctās,

paēnĕ mănūs tēlō ‖ saūcĭă fāctă tŭāst.70

Iāmquĕ pătrēm fămŭlōsquĕ pătrīs lūcēmquĕ tĭmēbām;

ēxpŭlĕrūnt sōmnōs ‖ haēc mĕă dīctă tŭōs:

"Sūrge ăgĕ, Bēlīdē, dē tōt mŏdŏ frātrĭbŭs ūnūs.

Nōx tĭbĭ, sī prŏpĕrās, ‖ īstă pĕrēnnĭs ĕrīt."

Tērrĭtŭs ēxsūrgīs; fŭgĭt ōmnĭs ĭnērtĭă sōmnī;75

āspĭcĭs īn tĭmĭdā ‖ fōrtĭă tēlă mănū.

Quaērēntī caūsām "dūm nōx sĭnĭt, ēffŭgĕ" dīxī;

dūm nōx ātră sĭnīt, ‖ tū fŭgĭs, īpsă mŏrōr.

Māne ĕrăt ēt Dănăūs gĕnĕrōs ēx caēdĕ iăcēntīs

dīnŭmĕrāt; sūmmaē ‖ crīmĭnĭs ūnŭs ăbēs;80

fērt mălĕ cōgnātaē iāctūrām mōrtĭs ĭn ūnō

ēt quĕrĭtūr fāctī ‖ sānguĭnĭs ēssĕ părūm.

Ābstrăhŏr ā pătrĭīs pĕdĭbūs rāptāmquĕ căpīllīs

(haēc mĕrŭīt pĭĕtās ‖ praēmĭă!) cārcĕr hăbēt.

Scīlĭcĕt ēx īllō Iūnōnĭă pērmănĕt īră,85

cūm bōs ēx hŏmĭne ēst, ‖ ēx bŏvĕ fāctă dĕă.

Āt sătĭs ēst poēnaē tĕnĕrām mūgīssĕ pŭēllām,

nēc, mŏdŏ fōrmōsām, ‖ pōssĕ plăcērĕ Iŏvī.

Āstĭtĭt īn rīpā lĭquĭdī nŏvă vāccă părēntīs

cōrnŭăque īn pătrĭīs ‖ nōn sŭă vīdĭt ăquīs90

cōnātōquĕ lŏquī mūgītūs ēdĭdĭt ōrĕ

tērrĭtăque ēst fōrmā, ‖ tērrĭtă vōcĕ sŭā.

Quīd fŭrĭs, īnfēlīx? quīd tē mīrārĭs ĭn ūmbrā?

Quīd nŭmĕrās fāctōs ‖ ād nŏvă mēmbră pĕdēs?

Īllă Iŏvīs māgnī paēlēx mĕtŭēndă sŏrōrī95

frōndĕ lĕvās nĭmĭām ‖ caēspĭtĭbūsquĕ fămēm,

fōntĕ bĭbīs spēctāsquĕ tŭām stŭpĕfāctă fĭgūrām,

ēt, tē nē fĕrĭānt, ‖ quaē gĕrĭs, ārmă, tĭmēs,

quaēquĕ mŏdo, ūt pōssīs ĕtĭām Iŏvĕ dīgnă vĭdērī,

dīvĕs ĕrās, nūdā ‖ nūdă rĕcūmbĭs hŭmō.100

Pēr mărĕ, pēr tērrās cōgnātăquĕ flūmĭnă cūrrīs;

dāt mărĕ, dānt āmnēs, ‖ dāt tĭbĭ tērră vĭām.

Quaē tĭbĭ caūsă fŭgaē? quīd tū frĕtă lōngă pĕrērrās?

Nōn pŏtĕrīs vūltūs ‖ ēffŭgĕre īpsă tŭōs.

Īnăchĭ, quō prŏpĕrās? ĕădēm sĕquĕrīsquĕ fŭgīsquĕ;105

tū tĭbĭ dūx cŏmĭtī, ‖ tū cŏmĕs īpsă dŭcī.

Pēr sēptēm Nīlūs pōrtūs ēmīssŭs ĭn aēquōr

ēxŭĭt īnsānaē ‖ paēlĭcĭs ōră bŏvīs.

Ūltĭmă quīd rĕfĕrām, quōrūm mĭhĭ cānă sĕnēctūs

aūctōr? dānt ānnī, ‖ quōd quĕrăr, ēccĕ mĕī.110

Bēllă pătēr pătrŭūsquĕ gĕrūnt; rēgnōquĕ dŏmōquĕ

pēllĭmŭr; ēiēctōs ‖ ūltĭmŭs ōrbĭs hăbēt.

Īllĕ fĕrōx sŏlĭō sōlūs scēptrōquĕ pŏtītūr;

cūm sĕnĕ nōs ĭnŏpī ‖ tūrbă văgāmŭr ĭnōps.

Dē frātrūm pŏpŭlō pārs ēxĭgŭīssĭmă rēstāt.115

Quīquĕ dătī lētō, ‖ quaēquĕ dĕdērĕ, flĕō;

nām mĭhĭ quōt frātrēs, tŏtĭdēm pĕrĭērĕ sŏrōrēs;

āccĭpĭāt lăcrĭmās ‖ ūtrăquĕ tūrbă mĕās.

Ēn, ĕgŏ, quōd vīvīs, poēnaē crŭcĭāndă rĕsērvōr;

quīd fīēt sōntī, ‖ cūm rĕă laūdĭs ăgār?120

Ēt cōnsānguĭnĕaē quōndām cēntēnsĭmă sūmmaē

īnfēlīx ūnō ‖ frātrĕ mănēntĕ cădām.

Āt tū, sīquă pĭaē, Lŷnceū, tĭbĭ cūră sŏrōrīs,

quaēquĕ tĭbī trĭbŭī ‖ mūnĕră, dīgnŭs hăbēs,

vēl fĕr ŏpēm, vēl dēdĕ nĕcī dēfūnctăquĕ vītā125

cōrpŏră fūrtīvīs ‖ īnsŭpĕr āddĕ rŏgīs

ēt sĕpĕlī lăcrĭmīs pērfūsă fĭdēlĭbŭs ōssă,

scūlptăquĕ sīnt tĭtŭlō ‖ nōstră sĕpūlcră brĕvī:

"ēxŭl Hўpērmēstrā, prĕtĭūm pĭĕtātĭs ĭnīquūm,

quām mōrtēm frātrī ‖ dēpŭlĭt, īpsă tŭlīt."130

Scrībĕrĕ plūră lĭbēt, sēd pōndĕrĕ lāssă cătēnaē

ēst mănŭs ēt vīrēs ‖ sūbtrăhĭt īpsĕ tĭmōr.

[Mittit Hypermestra de tot modo fratribus uni

(cetera nuptarum crimine turba iacet)]:

clausa domo teneor gravibusque coercita vinclis;

est mihi supplicii causa fuisse piam.

5Quod manus extimuit iugulo demittere ferrum,

sum rea; laudarer, si scelus ausa forem.

Esse ream praestat quam sic placuisse parenti;

non piget immunes caedis habere manus.

Me pater igne licet, quem non violavimus, urat,

10quaeque aderant sacris, tendat in ora faces

aut illo iugulet, quem non bene tradidit ensem,

ut, qua non cecidit vir nece, nupta cadam,

non tamen ut dicant morientia "paenitet" ora

efficiet; non es quam piget esse piam.

15Paeniteat sceleris Danaum saevasque sorores;

hic solet eventus facta nefanda sequi.

Cor pavet admonitu temeratae sanguine noctis

et subitus dextrae praepedit ossa tremor;

quam tu caede putes fungi potuisse mariti,

20scribere de facta non sibi caede timet.

Sed tamen experiar. modo facta crepuscula terris,

ultima pars lucis primaque noctis erat;

ducimur Inachides magni sub tecta Pelasgi,

et socer armatas accipit ipse nurus.

25Undique collucent praecinctae lampades auro.

Dantur in invitos impia tura focos;

vulgus "Hymen, Hymenaee" vocant; fugit ille vocantis;

ipsa Iovis coniunx cessit ab urbe sua.

Ecce, mero dubii, comitum clamore frequentes,

30flore novo madidas inpediente comas,

in thalamos laeti- thalamos, sua busta!- feruntur

strataque funeribus corpore dicta premunt.

Iamque cibo vinoque graves somnoque iacebant

securumque quies alta per Argos erat;

35circum me gemitus morientum audire videbar

et tamen audieram, quodque verebar erat.

Sanguis abit, mentemque calor corpusque relinquit,

inque novo iacui frigida facta toro.

Ut leni Zephyro graciles vibrantur aristae,

40frigida populeas ut quatit aura comas,

aut sic, aut etiam tremui magis; ipse iacebas,

quaeque tibi dederam causa soporis erant.

Excussere metum violenti iussa parentis.

Erigor et capio tela tremente manu;

45non ego falsa loquar; ter acutum sustulit ensem,

ter male sublato reccidit ense manus.

Admovi iugulo (sine me tibi vera fateri),

admovi iugulo tela paterna tuo,

et timor et pietas crudelibus obstitit ausis,

50castaque mandatum dextra refugit opus.

Purpureos laniata sinus, laniata capillos,

exiguo dixi talia verba sono:

"Saevus, Hypermestra, pater est tibi; iussa parentis

effice; germanis sit comes iste suis.

55Femina sum et virgo, natura mitis et annis;

non facient molles ad fera tela manus.

Quin age, dumque iacet, fortis imitare sorores.

Credibile est caesos omnibus esse viros.

Si manus haec aliquam posset committere caedem,

60morte foret dominae sanguinulenta suae.

At meruere necem patruelia regna petendo,

quae tamen externis danda forent generis.

Finge viros meruisse mori; quid fecimus ipsae?

Quo mihi commisso non licet esse piae?

65Quid mihi cum ferro? quo bellica tela puellae?

Aptior est digitis lana colusque meis."

Haec ego; dumque queror, lacrimae sua verba sequuntur

deque meis oculis in tua membra cadunt.

Dum petis amplexus sopitaque bracchia iactas,

70paene manus telo saucia facta tuast.

Iamque patrem famulosque patris lucemque timebam;

expulerunt somnos haec mea dicta tuos:

"Surge age, Belide, de tot modo fratribus unus.

Nox tibi, si properas, ista perennis erit."

75Territus exsurgis; fugit omnis inertia somni;

aspicis in timida fortia tela manu.

Quaerenti causam "dum nox sinit, effuge" dixi;

dum nox atra sinit, tu fugis, ipsa moror.

Mane erat et Danaus generos ex caede iacentis

80dinumerat; summae criminis unus abes;

fert male cognatae iacturam mortis in uno

et queritur facti sanguinis esse parum.

Abstrahor a patriis pedibus raptamque capillis

(haec meruit pietas praemia!) carcer habet.

85Scilicet ex illo Iunonia permanet ira,

cum bos ex homine est, ex bove facta dea.

At satis est poenae teneram mugisse puellam,

nec, modo formosam, posse placere Iovi.

Astitit in ripa liquidi nova vacca parentis

90cornuaque in patriis non sua vidit aquis

conatoque loqui mugitus edidit ore

territaque est forma, territa voce sua.

Quid furis, infelix? quid te miraris in umbra?

Quid numeras factos ad nova membra pedes?

95Illa Iovis magni paelex metuenda sorori

fronde levas nimiam caespitibusque famem,

fonte bibis spectasque tuam stupefacta figuram,

et, te ne feriant, quae geris, arma, times,

quaeque modo, ut possis etiam Iove digna videri,

100dives eras, nuda nuda recumbis humo.

Per mare, per terras cognataque flumina curris;

dat mare, dant amnes, dat tibi terra viam.

Quae tibi causa fugae? quid tu freta longa pererras?

Non poteris vultus effugere ipsa tuos.

105Inachi, quo properas? eadem sequerisque fugisque;

tu tibi dux comiti, tu comes ipsa duci.

Per septem Nilus portus emissus in aequor

exuit insanae paelicis ora bovis.

Ultima quid referam, quorum mihi cana senectus

110auctor? dant anni, quod querar, ecce mei.

Bella pater patruusque gerunt; regnoque domoque

pellimur; eiectos ultimus orbis habet.

Ille ferox solio solus sceptroque potitur;

cum sene nos inopi turba vagamur inops.

115De fratrum populo pars exiguissima restat.

Quique dati leto, quaeque dedere, fleo;

nam mihi quot fratres, totidem periere sorores;

accipiat lacrimas utraque turba meas.

En, ego, quod vivis, poenae crucianda reservor;

120quid fiet sonti, cum rea laudis agar?

Et consanguineae quondam centensima summae

infelix uno fratre manente cadam.

At tu, siqua piae, Lynceu, tibi cura sororis,

quaeque tibi tribui munera, dignus habes,

125vel fer opem, vel dede neci defunctaque vita

corpora furtivis insuper adde rogis

et sepeli lacrimis perfusa fidelibus ossa,

sculptaque sint titulo nostra sepulcra brevi:

"exul Hypermestra, pretium pietatis iniquum,

130quam mortem fratri depulit, ipsa tulit."

Scribere plura libet, sed pondere lassa catenae

est manus et vires subtrahit ipse timor.