ANNAEI LUCANI - BELLUM CIVILE - LIBER I

I II III IV V VI VII VIII IX X

0

Bēllă pĕr Ēmăthĭōs plūs quām cīvīlĭă cāmpōs,

iūsquĕ dătūm scĕlĕrī cănĭmūs, pŏpŭlūmquĕ pŏtēntēm

īn sŭă vīctrīcī cōnvērsūm vīscĕră dēxtrā,

cōgnātāsque ăcĭēs, ēt rūptō foēdĕrĕ rēgnī

cērtātūm tōtīs cōncūssī vīrĭbŭs ōrbīs5

īn cōmmūnĕ nĕfās, īnfēstīsque ōbvĭă sīgnīs

sīgnă, părēs ăquĭlās ēt pīlă mĭnāntĭă pīlīs.

Quīs fŭrŏr, ō cīvēs, quaē tāntă lĭcēntĭă fērrī

gēntĭbŭs īnvīsīs Lătĭūm praēbērĕ crŭōrēm!

Cūmquĕ sŭpērbă fŏrēt Băbўlōn spōliāndă trŏpaēīs10

Aūsŏnĭīs ūmbrāque ērrārēt Crāssŭs ĭnūltā,

bēllă gĕrī plăcŭīt nūllōs hăbĭtūră trĭūmphōs?

Heū quāntūm tērraē pŏtŭīt pĕlăgīquĕ părārī

hōc quēm cīvīlēs haūsērūnt sānguĭnĕ dēxtraē,

ūndĕ vĕnīt Tītān, ēt nōx ŭbĭ sīdĕră cōndīt,15

quāquĕ dĭēs mĕdĭūs flāgrāntĭbŭs aēstŭăt hōrīs

ēt quā brūmă rĭgēns āc nēscĭă vērĕ rĕmīttī

āstrīngīt Scўthĭcūm glăcĭālī frīgŏrĕ pōntūm!

Sūb iŭgă iām Sērēs, iām bārbărŭs īssĕt Ărāxēs,

ēt gēns sī quă iăcēt nāscēntī cōnscĭă Nīlō.20

Tūm, sī tāntŭs ămōr bēllī tĭbĭ, Rōmă, nĕfāndī,

tōtūm sūb Lătĭās lēgēs cūm mīsĕrĭs ōrbēm,

īn tē vērtĕ mănūs; nōndūm tĭbĭ dēfŭĭt hōstīs.

Āt nūnc sēmĭrŭtīs pēndēnt quōd moēnĭă tēctīs

ūrbĭbŭs Ītălĭaē lāpsīsque īngēntĭă mūrīs25

sāxă iăcēnt nūllōquĕ dŏmūs cūstōdĕ tĕnēntūr

rārŭs ĕt āntīquīs hăbĭtātŏr ĭn ūrbĭbŭs ērrāt,

hōrrĭdă quōd dūmīs mūltōsque ĭnărātă pĕr ānnōs

Hēspĕrĭa ēst dēsūntquĕ mănūs pōscēntĭbŭs ārvīs,

nōn tū, Pŷrrhĕ fĕrōx, nēc tāntīs clādĭbŭs aūctōr30

Poēnŭs ĕrīt; nūllī pĕnĭtūs dēscēndĕrĕ fērrō

cōntĭgĭt; āltă sĕdēnt cīvīlīs vūlnĕră dēxtraē.

Quōd sī nōn ălĭām vēntūrō fātă Nĕrōnī

īnvēnērĕ vĭām māgnōque aētērnă părāntūr

rēgnă dĕīs caēlūmquĕ sŭō sērvīrĕ Tŏnāntī35

nōn nĭsĭ saēvōrūm pŏtŭīt pōst bēllă gĭgāntūm,

iām nĭhĭl, ō sŭpĕrī, quĕrĭmūr, scĕlĕra īstă nĕfāsquĕ

hāc mērcēdĕ plăcēnt; dīrōs Phārsālĭă cāmpōs

īmplĕăt ēt Poēnī sătŭrēntūr sānguĭnĕ mānēs;

ūltĭmă fūnēstā cōncūrrānt proēlĭă Mūndā;40

hīs, Caēsār, Pĕrŭsīnă fămēs Mŭtĭnaēquĕ lăbōrēs

āccēdānt fātīs ēt quās prĕmĭt āspĕră clāssēs

Leūcăs ĕt ārdēntī sērvīlĭă bēllă sŭb Aētnā:

mūltūm Rōmă tămēn dēbēt cīvīlĭbŭs ārmīs,

quōd tĭbĭ rēs ācta ēst. Tē, cūm stătĭōnĕ pĕrāctā45

āstră pĕtēs sērūs, praēlātī rēgĭă caēlī

ēxcĭpĭēt gaūdēntĕ pŏlō; seū scēptră tĕnērĕ,

seū tē flāmmĭgĕrōs Phoēbī cōnscēndĕrĕ cūrrūs,

tēllūrēmquĕ nĭhīl mūtātō sōlĕ tĭmēntēm

īgnĕ văgō lūstrārĕ iŭvēt, tĭbĭ nūmĭne ăb ōmnī50

cēdētūr, iūrīsquĕ tŭī nātūră rĕlīnquēt,

quīs dĕŭs ēssĕ vĕlīs, ŭbĭ rēgnūm pōnĕrĕ mūndī.

Sēd nĕque ĭn ārctōō sēdēm tĭbĭ lēgĕrĭs ōrbĕ,

nēc pŏlŭs āvērsī călĭdūs quā vērgĭtŭr aūstrī,

ūndĕ tŭām vĭdĕās ōblīquō sīdĕrĕ Rōmām.55

Aēthĕrĭs īmmēnsī pārtēm sī prēssĕrĭs ūnām,

sēntĭĕt āxĭs ŏnūs. Lībrātī pōndĕră caēlī

ōrbĕ tĕnē mĕdĭō; pārs aēthĕrĭs īllă sĕrēnī

tōtă văcēt, nūllaēque ōbstēnt ā Caēsărĕ nūbēs.

Tūm gĕnŭs hūmānūm pŏsĭtīs sĭbĭ cōnsŭlăt ārmīs,60

īnquĕ vĭcēm gēns ōmnĭs ămēt; pāx mīssă pĕr ōrbēm

fērrĕă bēllĭgĕrī cōmpēscāt līmĭnă Iānī.

Sēd mĭhĭ iām nūmēn, nēc, sī tē pēctŏrĕ vātēs

āccĭpĭō, Cīrrhaēă vĕlīm sēcrētă mŏvēntēm

sōllĭcĭtārĕ dĕūm Bācchūmque āvērtĕrĕ Nŷsā:65

tū sătĭs ād vīrēs Rōmāna īn cārmĭnă dāndās.

Fērt ănĭmūs caūsās tāntārum ēxprōmĕrĕ rērūm,

īmmēnsūmque ăpĕrītŭr ŏpūs, quĭd ĭn ārmă fŭrēntēm

īmpŭlĕrīt pŏpŭlūm, quīd pācem ēxcūssĕrĭt ōrbī:

īnvĭdă fātōrūm sĕrĭēs sūmmīsquĕ nĕgātūm70

stārĕ dĭū nĭmĭōquĕ grăvēs sūb pōndĕrĕ lāpsūs

nēc sē Rōmă fĕrēns. Sīc cūm cōmpāgĕ sŏlūtā

saēcŭlă tōt mūndī sūprēmă cŏēgĕrĭt hōră,

āntīquūm rĕpĕtēns ĭtĕrūm chăŏs, ōmnĭă mīxtīs

sīdĕră sīdĕrĭbūs cōncūrrēnt, īgnĕă pōntūm75

āstră pĕtēnt, tēllūs ēxtēndĕrĕ lītŏră nōlēt

ēxcĭpĭētquĕ frĕtūm, frātrī cōntrārĭă Phoēbē

ībĭt ĕt ōblīquūm bīgās ăgĭtārĕ pĕr ōrbēm

īndīgnātă dĭēm pōscēt sĭbĭ, tōtăquĕ dīscōrs

māchĭnă dīvūlsī tūrbābīt foēdĕră mūndī.80

Īn sē māgnă rŭūnt; laētīs hūnc nūmĭnă rēbūs

crēscēndī pŏsŭērĕ mŏdūm. Nēc gēntĭbŭs ūllīs

cōmmŏdăt īn pŏpŭlūm tērraē pĕlăgīquĕ pŏtēntēm

īnvĭdĭām Fōrtūnă sŭām: tū caūsă mălōrūm

fāctă trĭbūs dŏmĭnīs cōmmūnīs, Rōmă, nĕc ūmquām85

īn tūrbām mīssī fērālĭă foēdĕră rēgnī.

Ō mălĕ cōncōrdēs nĭmĭāquĕ cŭpīdĭnĕ caēcī!

Quīd mīscēre iŭvāt vīrēs ōrbēmquĕ tĕnērĕ

īn mĕdĭō? Dūm tērră frĕtūm tērrāmquĕ lĕvābīt

āēr ēt lōngī vōlvēnt Tītānă lăbōrēs90

nōxquĕ dĭēm caēlō tŏtĭdēm pēr sīgnă sĕquētūr,

nūllă fĭdēs rēgnī sŏcĭīs, ōmnīsquĕ pŏtēstās

īmpătĭēns cōnsōrtĭs ĕrīt. Nēc gēntĭbŭs ūllīs

crēdĭtĕ, nēc lōngē fātōrum ēxēmplă pĕtāntūr:

frātērnō prīmī mădŭērūnt sānguĭnĕ mūrī.95

Nēc prĕtĭūm tāntī tēllūs pōntūsquĕ fŭrōrīs

tūnc ĕrăt: ēxĭgŭūm dŏmĭnōs cōmmīsĭt ăsŷlūm.

Tēmpŏrĭs āngūstī mānsīt cōncōrdĭă dīscōrs,

pāxquĕ fŭīt nōn spōntĕ dŭcūm; nām sōlă fŭtūrī

Crāssŭs ĕrāt bēllī mĕdĭūs mŏră. Quālĭtĕr ūndās100

quī sĕcăt ēt gĕmĭnūm grăcĭlīs mărĕ sēpărăt Īsthmōs

nēc pătĭtūr cōnfērrĕ frĕtūm, sī tērră rĕcēdāt,

Iōnīum Aēgaēō frāngēt mărĕ: sīc ŭbĭ saēvă

ārmă dŭcūm dĭrĭmēns mĭsĕrāndō fūnĕrĕ Crāssūs

Āssўrĭās Lătĭō măcŭlāvīt sānguĭnĕ Cārrhās,105

Pārthĭcă Rōmānōs sōlvērūnt dāmnă fŭrōrēs.

Plūs īllā vōbīs ăcĭē quām crēdĭtĭs āctūmst,

Ārsăcĭdaē: bēllūm vīctīs cīvīlĕ dĕdīstīs.

Dīvĭdĭtūr fērrō rēgnūm, pŏpŭlīquĕ pŏtēntīs,

quaē mărĕ, quaē tērrās, quaē tōtūm pōssĭdĕt ōrbēm110

nōn cēpīt fōrtūnă dŭōs. Nām pīgnŏră iūnctī

sānguĭnĭs ēt dīrō fērālēs ōmĭnĕ taēdās

ābstŭlĭt ād mānēs Pārcārūm Iūlĭă saēvā

īntērcēptă mănū. Quōd sī tĭbĭ fātă dĕdīssēnt

māiōrēs īn lūcĕ mŏrās, tū sōlă fŭrēntēm115

īndĕ vĭrūm pŏtĕrās ātque hīnc rĕtĭnērĕ părēntēm

ārmātāsquĕ mănūs ēxcūssō iūngĕrĕ fērrō,

ūt gĕnĕrōs sŏcĕrīs mĕdĭaē iūnxērĕ Săbīnaē.

Mōrtĕ tŭā dīscūssă fĭdēs, bēllūmquĕ mŏvērĕ

pērmīssūm dŭcĭbūs. Stĭmŭlōs dĕdĭt aēmŭlă vīrtūs:120

tū, nŏvă nē vĕtĕrēs ōbscūrēnt āctă trĭūmphōs

ēt vīctīs cēdāt pīrātĭcă laūrĕă Gāllīs,

Māgnĕ, tĭmēs; tē iām sĕrĭēs ūsūsquĕ lăbōrūm

ērĭgĭt īmpātiēnsquĕ lŏcī fōrtūnă sĕcūndī.

Nēc quēmquām iām fērrĕ pŏtēst Caēsārvĕ prĭōrēm125

Pōmpĕĭūsvĕ părēm. Quīs iūstĭŭs īndŭĭt ārmă?

scīrĕ nĕfās; māgnō sē iūdĭcĕ quīsquĕ tŭētūr:

vīctrīx caūsă dĕīs plăcŭīt, sēd vīctă Cătōnī.

Nēc cŏĭērĕ părēs. Āltēr vērgēntĭbŭs ānnīs

īn sĕnĭūm lōngōquĕ tŏgaē trānquīllĭŏr ūsū130

dēdĭdĭcīt iām pācĕ dŭcēm, fāmaēquĕ pĕtītōr

mūltă dăre īn vūlgūs, tōtūs pŏpŭlārĭbŭs aūrīs

īmpēllī, plaūsūquĕ sŭī gaūdērĕ thĕātrī,

nēc rĕpărārĕ nŏvās vīrēs, mūltūmquĕ prĭōrī

crēdĕrĕ fōrtūnaē. Stāt, māgnī nōmĭnĭs ūmbră,135

quālīs frūgĭfĕrō quērcūs sūblīmĭs ĭn āgrō

ēxŭvĭās vĕtĕrīs pŏpŭlī sācrātăquĕ gēstāns

dōnă dŭcūm; nēc iām vălĭdīs rādīcĭbŭs haērēt,

pōndĕrĕ fīxă sŭo ēst, nūdōsquĕ pĕr āĕră rāmōs

ēffūndēns, trūncō nōn frōndĭbŭs ēffĭcĭt ūmbrām;140

sēd quāmvīs prīmō nūtēt cāsūră sŭb Eūrō,

tōt cīrcūm sīlvaē fīrmō sē rōbŏrĕ tōllānt,

sōlă tămēn cŏlĭtūr. Sēd nōn īn Caēsărĕ tāntūm

nōmĕn ĕrāt nēc fāmă dŭcīs, sēd nēscĭă vīrtūs

stārĕ lŏcō, sōlūsquĕ pŭdōr nōn vīncĕrĕ bēllō;145

ācĕr ĕt īndŏmĭtūs, quō spēs quōque īră vŏcāssēt

fērrĕ mănum, ēt nūmquām tĕmĕrāndō pārcĕrĕ fērrō,

sūccēssūs ūrgērĕ sŭōs, īnstārĕ făvōrī

nūmĭnĭs, īmpēllēns quīdquīd sĭbĭ sūmmă pĕtēntī

ōbstārēt, gaūdēnsquĕ vĭām fēcīssĕ rŭīnā.150

Quālĭtĕr ēxprēssūm vēntīs pēr nūbĭlă fūlmēn

aēthĕrĭs īmpūlsī sŏnĭtū mūndīquĕ frăgōrĕ

ēmĭcŭīt rūpītquĕ dĭēm pŏpŭlōsquĕ păvēntēs

tērrŭĭt ōblīquā praēstrīngēns lūmĭnă flāmmā;

īn sŭă tēmplă fŭrīt, nūllāque ēxīrĕ vĕtāntĕ155

mātĕrĭā māgnāmquĕ cădēns māgnāmquĕ rĕvērtēns

dāt strāgēm lātē spārsōsquĕ rĕcōllĭgĭt īgnēs.

Haē dŭcĭbūs caūsaē; sŭbĕrānt sēd pūblĭcă bēllī

sēmĭnă, quaē pŏpŭlōs sēmpēr mērsērĕ pŏtēntēs.

Nāmque ŭt ŏpēs nĭmĭās mūndō fōrtūnă sŭbāctō160

īntŭlĭt, ēt rēbūs mōrēs cēssērĕ sĕcūndīs,

praēdăque ĕt hōstīlēs lūxūm sŭăsērĕ răpīnaē,

nōn aūrō tēctīsvĕ mŏdūs, mēnsāsquĕ prĭōrēs

āspērnātă fămēs; cūltūs gēstārĕ dĕcōrōs

vīx nŭrĭbūs răpŭērĕ mărēs; fēcūndă vĭrōrūm165

paūpērtās fŭgĭtūr, tōtōque āccērsĭtŭr ōrbĕ

quō gēns quaēquĕ pĕrīt: tūnc lōngōs iūngĕrĕ fīnēs

āgrōrum, ēt quōndām dūrō sūlcātă Cămīllī

vōmĕre ĕt āntīquōs Cŭrĭōrūm pāssă lĭgōnēs

lōngă sŭb īgnōtīs ēxtēndĕrĕ rūră cŏlōnīs.170

Nōn ĕrăt īs pŏpŭlūs quēm pāx trānquīllă iŭvārēt,

quēm sŭă lībērtās īmmōtīs pāscĕrĕt ārmīs.

Īnde īraē făcĭlēs ēt, quōd suāsīssĕt ĕgēstās,

vīlĕ nĕfās māgnūmquĕ dĕcūs fērrōquĕ pĕtēndūm

plūs pătrĭā pŏtŭīssĕ sŭā, mēnsūrăquĕ iūrīs175

vīs ĕrăt; hīnc lēgēs ēt plēbīs scītă cŏāctaē

ēt cūm cōnsŭlĭbūs tūrbāntēs iūră trĭbūnī;

hīnc rāptī fāscēs prĕtĭō sēctōrquĕ făvōrīs

īpsĕ sŭī pŏpŭlūs lētālīsque āmbĭtŭs Ūrbī

ānnŭă vēnālī rĕfĕrēns cērtāmĭnă Cāmpō;180

hīnc ūsūră vŏrāx ăvĭdūmque īn tēmpŏră faēnūs

ēt cōncūssă fĭdēs ēt mūltīs ūtĭlĕ bēllūm.

Iām gĕlĭdās Caēsār cūrsū sŭpĕrāvĕrăt Ālpēs

īngēntīsque ānīmŏ mŏtūs bēllūmquĕ fŭtūrūm

cēpĕrăt. Ūt vēntum ēst pārvī Rŭbĭcōnĭs ăd ūndās,185

īngēns vīsă dŭcī pătrĭaē trĕpĭdāntĭs ĭmāgō

clāră pĕr ōbscūrām vūltū maēstīssĭmă nōctēm,

tūrrĭgĕrō cānōs ēffūndēns vērtĭcĕ crīnēs,

caēsărĭē lăcĕrā nūdīsque ādstārĕ lăcērtīs

ēt gĕmĭtū pērmīxtă lŏquī: "Quō tēndĭtĭs ūltrā?190

quō fērtīs mĕă sīgnă, vĭrī? sī iūrĕ vĕnītīs,

sī cīvēs, hūc ūsquĕ lĭcēt." Tūnc pērcŭlĭt hōrrōr

mēmbră dŭcīs, rĭgŭērĕ cŏmaē, grēssūmquĕ cŏhērcēns

lānguŏr ĭn ēxtrēmā tĕnŭīt vēstīgĭă rīpā.

Mox ait: "O magnae qui moenia prospicis urbis195

Tārpĕĭā dē rūpĕ, Tŏnāns, Phrўgĭīquĕ pĕnātēs

gēntĭs Ĭūlēae ēt rāptī sēcrētă Quĭrīnī

ēt rĕsĭdēns cēlsā Lătĭārīs Iūppĭtĕr Ālbā

Vēstālēsquĕ fŏcī sūmmīque ō nūmĭnĭs īnstār,

Rōmă, făvē coēptīs; nōn tē fŭrĭālĭbŭs ārmīs200

pērsĕquŏr; ēn ādsūm, vīctōr tērrāquĕ mărīquĕ,

Caēsăr, ŭbīquĕ tŭūs (lĭcĕāt mŏdŏ), nūnc quŏquĕ, mīlēs.

Īlle ĕrĭt, īllĕ nŏcēns, quī mē tĭbĭ fēcĕrĭt hōstēm."

Īndĕ mŏrās sōlvīt bēllī tŭmĭdūmquĕ pĕr āmnēm

sīgnă tŭlīt prŏpĕrē; sīc ūt squālēntĭbŭs ārvīs205

aēstĭfĕraē Lĭbўēs vīsō lĕŏ cōmmĭnŭs hōstĕ

sūbsēdīt dŭbĭūs, tōtām dūm cōllĭgĭt īrām;

mōx ŭbĭ sē saēvaē stĭmŭlāvīt vērbĕrĕ caūdaē

ērēxītquĕ iŭbam ēt vāstō grăvĕ mūrmŭr hĭātū

īnfrĕmŭīt, tūnc, tōrtă lĕvīs sī lāncĕă Maūrī210

haērĕăt aūt lātūm sŭbĕānt vēnābŭlă pēctūs,

pēr fērrūm tāntī sēcūrūs vūlnĕrĭs ēxīt.

Fōntĕ cădīt mŏdĭcō pārvīsque īmpēllĭtŭr ūndīs

pūnīceūs Rŭbĭcōn, cūm fērvĭdă cāndŭĭt aēstās,

pērque īmās sērpīt vāllēs ēt Gāllĭcă cērtūs215

līmĕs ăb Aūsŏnĭīs dīstērmĭnăt ārvă cŏlōnīs.

Tūm vīrēs praēbēbăt hĭēms, ātque aūxĕrăt ūndās

tērtĭă iām grăvĭdō plŭvĭālīs Cŷnthĭă cōrnū

ēt mădĭdīs eūrī rĕsŏlūtaē flātĭbŭs Ālpēs.

Prīmŭs ĭn ōblīquūm sŏnĭpēs ōppōnĭtŭr āmnēm220

ēxcēptūrŭs ăquās; mōllī tūm cētĕră rūmpīt

tūrbă vădō făcĭlēs iām frāctī flūmĭnĭs ūndās.

Caēsăr, ŭt ādvērsām sŭpĕrātō gūrgĭtĕ rīpām

āttĭgĭt Hēspĕrĭaē vĕtĭtīs ēt cōnstĭtĭt ārvīs,

"Hīc," ăĭt "hīc pācēm tĕmĕrātăquĕ iūră rĕlīnquō;225

tē, Fōrtūnă, sĕquōr; prŏcŭl hīnc iām foēdĕră sūntō.

Crēdĭdĭmūs fātīs, ūtēndum ēst iūdĭcĕ bēllō."

Sīc fātūs nōctīs tĕnĕbrīs răpĭt āgmĭnă dūctōr

īmpĭgĕr; īt tōrtō Bălĕārīs vērbĕrĕ fūndaē

ōcĭŏr ēt mīssā Pārthī pōst tērgă săgīttā230

vīcīnūmquĕ mĭnāx īnvādĭt Ărīmĭnum, ĕt īgnēs

sōlīs lūcĭfĕrō fŭgĭēbānt āstră rĕlīctō.

Iāmquĕ dĭēs prīmōs bēllī vīsūră tŭmūltūs

ēxŏrĭtūr; seū spōntĕ dĕūm, seū tūrbĭdŭs aūstēr

īmpŭlĕrāt, maēstām tĕnŭērūnt nūbĭlă lūcēm.235

Cōnstĭtĭt ūt cāptō iūssūs dēpōnĕrĕ mīlēs

sīgnă fŏrō, strīdōr lĭtŭūm clāngōrquĕ tŭbārūm

nōn pĭă cōncīnvīt cūm raūcō clāssĭcă cōrnū.

Rūptă quĭēs pŏpŭlī, strātīsque ēxcītă iŭvēntūs

dērĭpŭīt sācrīs ādfīxă pĕnātĭbŭs ārmă240

quaē pāx lōngă dăbāt; nūdā iām crātĕ flŭēntīs

īnvādūnt clĭpĕōs cūrvātăquĕ cūspĭdĕ pīlă

ēt scābrōs nīgraē mōrsū rōbīgĭnĭs ēnsēs.

Vt nōtaē fūlsēre ăquĭlaē Rōmānăquĕ sīgnă

ēt cēlsūs mĕdĭō cōnspēctŭs ĭn āgmĭnĕ Caēsār,245

dērĭgŭērĕ mĕtū; gĕlĭdūs păvŏr ōccŭpăt ārtūs,

ēt tăcĭtō mūtōs vōlvūnt īn pēctŏrĕ quēstūs:

"Ō mălĕ vīcīnīs haēc moēnĭă cōndĭtă Gāllīs,

ō trīstī dāmnātă lŏcō! pāx āltă pĕr ōmnīs

ēt trānquīllă quĭēs pŏpŭlōs; nōs praēdă fŭrēntūm250

prīmăquĕ cāstră sŭmūs. Mĕlĭūs, Fōrtūnă, dĕdīssēs

ōrbĕ sŭb ēōō sēdēm gĕlĭdāquĕ sŭb ārctō

ērrāntēsquĕ dŏmōs, Lătĭī quām claūstră tŭērī.

Nōs prīmī Sĕnŏnūm mōtūs Cīmbrūmquĕ fŭrēntēm

vīdĭmŭs ēt Mārtēm Lĭbўēs cūrsūmquĕ fŭrōrīs255

Teūtŏnĭcī; quŏtĭēns Rōmām fōrtūnă lăcēssīt,

hāc ĭtĕr ēst bēllīs." Gĕmĭtū sīc quīsquĕ lătēntī,

nōn aūsūs tĭmŭīssĕ pălām; vōx nūllă dŏlōrī

crēdĭtă; sēd quāntūm, vŏlŭcrēs cūm brūmă cŏhērcēt,

rūră sĭlēnt mĕdĭūsquĕ tăcēt sĭnĕ mūrmŭrĕ pōntūs,260

tāntă quĭēs. Nōctīs gĕlĭdās lūx sōlvĕrăt ūmbrās,

ēccĕ făcēs bēllī dŭbĭaēque īn proēlĭă mēntī

ūrguēntēs āddūnt stĭmŭlōs cūnctāsquĕ pŭdōrīs

rūmpūnt fātă mŏrās; iūstōs fōrtūnă lăbōrāt

ēssĕ dŭcīs mōtūs ēt caūsās īnvĕnĭt ārmīs:265

ēxpŭlĭt āncĭpĭtī dīscōrdēs Ūrbĕ trĭbūnōs

vīctō iūrĕ mĭnāx iāctātīs cūrĭă Grācchīs.

Hōs iām mōtă dŭcīs vīcīnăquĕ sīgnă pĕtēntēs

aūdāx vēnālī cŏmĭtātūr Cūrĭŏ līnguā,

vōx quōndām pŏpŭlī lībērtātēmquĕ tŭērī270

aūsŭs ĕt ārmātōs plēbī mīscērĕ pŏtēntēs.

Vtquĕ dŭcēm vărĭās vōlvēntēm pēctŏrĕ cūrās

cōnspēxīt: "Dūm vōcĕ tŭaē pŏtŭērĕ iŭvārī,

Caēsăr," ăīt "pārtēs, quămŭīs nōlēntĕ sĕnātū,

trāxĭmŭs īmpĕrĭūm, tūnc cūm mĭhĭ rōstră tĕnērĕ275

iūs ĕrăt ēt dŭbĭōs īn tē trānsfērrĕ Quĭrītēs

Āt pōstquām lēgēs bēllō sīlvērĕ cŏāctaē,

pēllĭmŭr ē pătrĭīs lărĭbūs pătĭmūrquĕ vŏlēntēs

ēxĭlĭūm; tŭă nōs făcĭēt vīctōrĭă cīvēs.

Dūm trĕpĭdānt nūllō fīrmātaē rōbŏrĕ pārtēs,280

tōllĕ mŏrās; sēmpēr nŏcŭīt dīffērrĕ părātīs.

Pār lăbŏr ātquĕ mĕtūs prĕtĭō māiōrĕ pĕtūntūr:

bēllāntēm gĕmĭnīs tĕnŭīt tē Gāllĭă lūstrīs,

pārs quŏtă tērrārūm? Făcĭlī sī proēlĭă paūcă

gēssĕrĭs ēvēntū, tĭbĭ Rōmă sŭbēgĕrĭt ōrbēm285

Nūnc nĕquĕ tē lōngī rĕmĕāntēm pōmpă trĭūmphī

ēxcĭpĭt, aūt sācrās pōscūnt Căpĭtōlĭă laūrūs;

līvŏr ĕdāx tĭbĭ cūnctă nĕgāt, gēntēsquĕ sŭbāctās

vīx īmpūnĕ fĕrēs. Sŏcĕrūm dēpēllĕrĕ rēgnō

dēcrētūm gĕnĕro ēst; pārtīrī nōn pŏtĕs ōrbēm,290

sōlŭs hăbērĕ pŏtēs." Sīc pōstquām fātŭs, ĕt īpsī

īn bēllūm prōnō tāntūm tămĕn āddĭdĭt īraē

āccēndītquĕ dŭcēm, quāntūm clāmōrĕ iŭvātūr

Ēleūs sōnīpēs, quămŭīs iām cārcĕrĕ claūsō

īmmĭnĕāt fŏrĭbūs prōnūsquĕ rĕpāgŭlă lāxēt.295

Cōnvŏcăt ārmātōs ēxtēmplo ād sīgnă mănīplōs,

ūtquĕ sătīs trĕpĭdūm tūrbā coēūntĕ tŭmūltūm

cōmpŏsŭīt vūltū dēxtrāquĕ sĭlēntĭă iūssīt:

"Bēllōrum ō sŏcĭī, quī mīllĕ pĕrīcŭlă Mārtīs

mēcum" ăĭt "ēxpērtī dĕcĭmō iām vīncĭtĭs ānnō,300

hōc crŭŏr ārctōīs mĕrŭīt dīffūsŭs ĭn ārvīs

vūlnĕrăque ēt mōrtēs hĭĕmēsquĕ sŭb Ālpĭbŭs āctaē?

Nōn sĕcŭs īngēntī bēllōrūm Rōmă tŭmūltū

cōncŭtĭtūr quām sī Poēnūs trānscēndĕrĭt Ālpēs

Hānnĭbăl: īmplēntūr vălĭdaē tīrōnĕ cŏhōrtēs;305

īn clāssēm cădĭt ōmnĕ nĕmūs; tērrāquĕ mărīquĕ

iūssūs Caēsăr ăgī. Quīd? Sī mĭhĭ sīgnă iăcērēnt

Mārtĕ sŭb ādvērsō rŭĕrēntque īn tērgă fĕrōcēs

Gāllōrūm pŏpŭlī? Nūnc cūm fōrtūnă sĕcūndīs

mēcūm rēbŭs ăgāt sŭpĕrīque ād sūmmă vŏcāntēs,310

tēntāmūr. Vĕnĭāt lōngā dūx pācĕ sŏlūtūs

mīlĭtĕ cūm sŭbĭtō pārtēsque īn bēllă tŏgātaē

Mārcēllūsquĕ lŏquāx ēt nōmĭnă vānă, Cătōnēs.

Scīlĭcĕt ēxtrēmī Pōmpēium ēmptīquĕ clĭēntēs

cōntĭnŭō pēr tōt sătĭābūnt tēmpŏră rēgnō!315

Īllĕ rĕgēt cūrrūs nōndūm pătĭēntĭbŭs ānnīs;

īllĕ sĕmēl rāptōs nūmquām dīmīttĕt hŏnōrēs.

Quīd iām rūră quĕrār tōtūm sūbprēssă pĕr ōrbēm

āc iūssām sērvīrĕ fămēm? quīs cāstră tĭmēntī

nēscīt mīxtă fŏrō, glădĭī cūm trīstĕ mĭcāntēs320

iūdĭcĭum īnsŏlĭtā trĕpĭdūm cīnxērĕ cŏrōnā,

ātque aūsō mĕdĭās pērrūmpĕrĕ mīlĭtĕ lēgēs,

Pōmpēiānă rĕūm claūsērūnt sīgnă Mĭlōnēm?

Nūnc quŏquĕ nē lāssūm tĕnĕāt prīvātă sĕnēctūs,

bēllă nĕfāndă părāt suētūs cīvīlĭbŭs ārmīs325

ēt dŏcĭlīs Sūllām scĕlĕrūm vīcīssĕ măgīstrūm;

ūtquĕ fĕraē tīgrēs nūmquām pŏsŭērĕ fŭrōrēm,

quās nĕmŏre Hŷrcānō, mātrūm dūm lūstră sĕquūntūr,

āltūs caēsōrūm pāvīt crŭŏr ārmēntōrūm,

sīc ēt Sūllānūm sŏlĭtō tĭbĭ lāmbĕrĕ fērrūm330

dūrāt, Māgnĕ, sĭtīs. nūllūs sĕmĕl ōrĕ rĕcēptūs

pōllūtās pătĭtūr sānguīs mānsuēscĕrĕ faūcēs.

Quēm tămĕn īnvĕnĭēt tām lōngă pŏtēntĭă fīnēm?

Quīs scĕlĕrūm mŏdŭs ēst? ēx hōc iām te, īmprŏbĕ, rēgnō

īllĕ tŭūs sāltēm dŏcĕāt dēscēndĕrĕ Sūllă.335

Pōst Cĭlĭcāsnĕ văgōs ēt lāssī Pōntĭcă rēgīs

proēlĭă bārbărĭcō vīx cōnsūmmātă vĕnēnō

ūltĭmă Pōmpĕĭō dăbĭtūr prōvīncĭă Caēsār,

quōd nōn vīctrīcēs ăquĭlās dēpōnĕrĕ iūssūs

pārŭĕrīm? mĭhĭ sī mērcēs ērēptă lăbōrūmst,340

hīs sāltēm lōngī nōn cūm dŭcĕ praēmĭă bēllī

rēddāntūr; mīlēs sūb quōlĭbĕt īstĕ trĭūmphēt.

Cōnfĕrĕt ēxsānguīs quō sē pōst bēllă sĕnēctūs?

Quaē sēdēs ĕrĭt ēmĕrĭtīs? quaē rūră dăbūntūr,

quaē nōstēr vĕtĕrānŭs ărēt? quaē moēnĭă fēssīs?345

Ān mĕlĭūs fīēnt pīrātaē, Māgnĕ, cŏlōnī?

Tōllĭtĕ iāmprīdēm vīctrīcĭă, tōllĭtĕ, sīgnă;

vīrĭbŭs ūtēndum ēst quās fēcĭmŭs. ārmă tĕnēntī

ōmnĭă dāt quī iūstă nĕgāt. nēc nūmĭnă dērūnt;

nām nĕquĕ praēdă mĕīs nĕquĕ rēgnūm quaērĭtŭr ārmīs:350

dētrăhĭmūs dŏmĭnōs Ūrbī sērvīrĕ părātaē."

Dīxĕrăt; āt dŭbĭūm nōn clārō mūrmŭrĕ vūlgūs

sēcum īncērtă frĕmīt. Pĭĕtās pătrĭīquĕ pĕnātēs

quāmquām caēdĕ fĕrās mēntēs ănĭmōsquĕ tŭmēntīs

frāngūnt; sēd dīrō fērrī rĕvŏcāntŭr ămōrĕ355

dūctōrīsquĕ mĕtū. sūmmī tūm mūnĕră pīlī

Laēlĭŭs ēmĕrĭtīquĕ gĕrēns īnsīgnĭă dōnī,

sērvātī cīvīs rĕfĕrēntēm praēmĭă quērcūm:

"Sī lĭcĕt," ēxclāmāt "Rōmānī māxĭmĕ rēctōr

nōmĭnĭs, ēt iūs ēst vērās ēxprōmĕrĕ vōcēs:360

quōd tām lēntă tŭās tĕnŭīt pătĭēntĭă vīrēs,

cōnquĕrĭmūr. dērātnĕ tĭbī fīdūcĭă nōstrī?

Dūm mŏvĕt haēc călĭdūs spīrāntĭă cōrpŏră sānguīs,

ēt dūm pīlă vălēnt fōrtēs tōrquērĕ lăcērtī,

dēgĕnĕrēm pătĭērĕ tŏgām rēgnūmquĕ sĕnātūs?365

Ūsque ădĕō mĭsĕrum ēst cīvīlī vīncĕrĕ bēllō?

Dūc ăgĕ pēr Scўthĭaē pŏpŭlōs, pĕr ĭnhōspĭtă Sŷrtīs

lītŏră, pēr călĭdās Lĭbўaē sĭtĭēntĭs hărēnās:

haēc mănŭs, ūt vīctūm pōst tērgă rĕlīnquĕrĕt ōrbēm,

Ōcĕănī tŭmĭdās rēmō cōmpēscŭĭt ūndās,370

frēgĭt ĕt ārctōō spūmāntēm vērtĭcĕ Rhēnūm.

Iūssă sĕquī tām pōssĕ mĭhī quām vēllĕ nĕcēssēst.

Nēc cīvīs mĕŭs ēst īn quēm tŭă clāssĭcă, Caēsār,

aūdĭĕrō. pēr sīgnă dĕcēm fēlīcĭă cāstrīs

pērquĕ tŭōs iūrō quōcūmque ēx hōstĕ trĭūmphōs:375

pēctŏrĕ sī frātrīs glădĭūm iŭgŭlōquĕ părēntīs

cōndĕrĕ mē iŭbĕās plēnaēque īn vīscĕră pārtū

cōniŭgĭs, īnvītā pĕrăgām tămĕn ōmnĭă dēxtrā;

sī spŏlĭārĕ dĕōs īgnēmque īmmīttĕrĕ tēmplīs,

nūmĭnă mīscēbīt cāstrēnsīs flāmmă mŏnētaē;380

cāstră sŭpēr Tūscī sī pōnĕrĕ Thŷbrĭdĭs ūndās,

Hēspĕrĭōs aūdāx vĕnĭām mētātŏr ĭn āgrōs;

tū quōscūmquĕ vŏlēs īn plānum ēffūndĕrĕ mūrōs,

hīs ărĭēs āctūs dīspērgēt sāxă lăcērtīs,

īllă lĭcēt, pĕnĭtūs tōllī quām iūssĕrĭs ūrbēm,385

Rōmă sĭt." hīs cūnctaē sĭmŭl ādsēnsērĕ cŏhōrtēs

ēlātāsque āltē quaēcūmque ād bēllă vŏcārēt,

prōmīsērĕ mănūs. īt tāntŭs ăd aēthĕră clāmōr

quāntūs, pīnĭfĕraē bŏrĕās cūm Thrācĭŭs Ōssaē

rūpĭbŭs īncŭbŭīt, cūrvātō rōbŏrĕ prēssaē390

fīt sŏnŭs aūt rūrsūs rĕdĕūntĭs ĭn aēthĕră sīlvaē.

Caēsăr, ŭt āccēptūm tām prōnō mīlĭtĕ bēllūm

fātăquĕ fērrĕ vĭdēt, nē quō lānguōrĕ mŏrētūr

fōrtūnām, spārsās pēr Gāllĭcă rūră cŏhōrtēs

ēvŏcăt ēt Rōmām mōtīs pĕtĭt ūndĭquĕ sīgnīs.395

Dēsĕrŭērĕ căvō tēntōrĭă fīxă Lĕmānnō

cāstrăquĕ quaē Vŏsĕgī cūrvām sŭpĕr ārdŭă rīpām

pūgnācēs pīctīs cŏhĭbēbānt Līngŏnĕs ārmīs.

Hī vădă līquērūnt Ĭsăraē, quī gūrgĭtĕ dūctūs

pēr tām mūltă sŭō, fāmaē māiōrĭs ĭn āmnēm400

lāpsŭs, ăd aēquŏrĕās nōmēn nōn pērtŭlĭt ūndās.

Sōlvūntūr flāvī lōngā stătĭōnĕ Rŭtēnī;

mītĭs Ătāx Lătĭās gaūdēt nōn fērrĕ cărīnās

fīnĭs ĕt Hēspĕrĭaē, prōmōtō līmĭtĕ, Vārūs;

quāquĕ sŭb Hērcŭlĕō sācrātūs nūmĭnĕ pōrtūs405

ūrgēt rūpĕ căvā pĕlăgūs (nōn cōrŭs ĭn īllūm

iūs hăbĕt aūt zĕphўrūs; sōlūs sŭă lītŏră tūrbāt

Cīrcĭŭs ēt tūtā prŏhĭbēt stătĭōnĕ Mŏnoēcī);

quāquĕ iăcēt lītūs dŭbĭūm quōd tērră frĕtūmquĕ

vīndĭcăt āltērnīs vĭcĭbūs, cūm fūndĭtŭr īngēns410

Ōcĕănūs vēl cūm rĕfŭgīs sē flūctĭbŭs aūfērt.

Vēntŭs ăb ēxtrēmō pĕlăgūs sīc āxĕ vŏlūtēt

dēstĭtŭātquĕ fĕrēns, ān sīdĕrĕ mōtă sĕcūndō

Tēthўŏs ūndă văgaē lūnārĭbŭs aēstŭĕt hōrīs,

flāmmĭgĕr ān Tītān, ŭt ălēntēs haūrĭăt ūndās,415

ērĭgăt Ōcĕănūm flūctūsque ād sīdĕră dūcāt,

quaērĭtĕ, quōs ăgĭtāt mūndī lăbŏr; āt mĭhĭ sēmpēr

tū, quaēcūmquĕ mŏvēs tām crēbrōs caūsă mĕātūs,

ūt sŭpĕrī vōlvērĕ, lătē. tūm rūră Nĕmētīs

quī tĕnĕt ēt rīpās Ătŭrī, quā lītŏrĕ cūrvō420

mōllĭtĕr ādmīssūm claūdīt Tārbēllĭcŭs aēquōr,

sīgnă mŏvēt, gaūdētque āmōtō Sāntŏnŭs hōstĕ

ēt Bĭtŭrīx lōngīsquĕ lĕvēs Suēssōnĕs ĭn ārmīs.

Ōptĭmŭs ēxcūssō Leūcūs Rēmūsquĕ lăcērtō,

ōptĭmă gēns flēxīs īn gŷrūm Sēquănă frēnīs,425

ēt dŏcĭlīs rēctōr mōnstrātī Bēlgă cŏvīnnī

Ārvērnīque aūsī Lătĭō sē fīngĕrĕ frātrēs

sānguĭne ăb Īlĭăcō pŏpŭlī nĭmĭūmquĕ rĕbēllīs

Nērvĭŭs, ēt caēsī pōllūtūs sānguĭnĕ Cōttaē

ēt quī tē lāxīs ĭmĭtāntūr, Sārmătă, brācīs,430

Vāngiōnēs, Bătăvīquĕ trŭcēs, quōs aērĕ rĕcūrvō

strīdēntēs ăcŭērĕ tŭbaē; quā Cīngă pĕrērrāt

gūrgĭtĕ, quā Rhŏdănūs rāptūm vēlōcĭbŭs ūndīs

īn mărĕ fērt Ărărīm, quā mōntĭbŭs ārdŭă sūmmīs

gēns hăbĭtāt cānā pēndēntēs rūpĕ Cĕbēnnās.435

Pīctŏnĕs īmmūnēs sŭbĭgūnt sŭă rūră; nĕc ūltrā

īnstăbĭlēs Tŭrŏnēs cīrcūmsĭtă cāstră cŏērcēnt.

Īn nĕbŭlīs, Mĕdŭānă, tŭīs mārcērĕ pĕrōsūs

Āndūs iām plăcĭdā Lĭgĕrīs rĕcrĕātŭr ăb ūndā.

Īnclĭtă Caēsărĕīs Gĕnăbōs dīssōlvĭtŭr ālīs.440

Tū quŏquĕ laētātūs cōnvērtī proēlĭă, Trēvīr,

ēt nūnc tōnsĕ Lĭgūr, quōndām pēr cōllă dĕcōrĕ

crīnĭbŭs ēffūsīs tōtī praēlātĕ Cŏmātaē;

ēt quĭbŭs īmmītīs plācātūr sānguĭnĕ dīrō

Teūtātēs hōrrēnsquĕ fĕrīs āltārĭbŭs Ēsūs445

ēt Tărănīs Scўthĭcaē nōn mītĭŏr āră Dĭānaē.

Vōs quŏquĕ, quī fōrtēs ănĭmās bēllōquĕ pĕrēmptās

laūdĭbŭs īn lōngūm vātēs dīmīttĭtĭs aēvūm,

plūrĭmă sēcūrī fūdīstīs cārmĭnă, bārdī.

Ēt vōs bārbărĭcōs rītūs mōrēmquĕ sĭnīstrūm450

sācrōrūm, drŭĭdaē, pŏsĭtīs rĕpĕtīstĭs ăb ārmīs.

Sōlīs nōssĕ dĕōs ēt caēlī nūmĭnă vōbīs

aūt sōlīs nēscīrĕ dătūm; nĕmŏra āltă rĕmōtīs

īncŏlĭtīs lūcīs; vōbīs aūctōrĭbŭs ūmbraē

nōn tăcĭtās Ĕrĕbī sēdēs Dītīsquĕ prŏfūndī455

pāllĭdă rēgnă pĕtūnt: rĕgĭt īdēm spīrĭtŭs ārtūs

ōrbe ălĭō; lōngaē, cănĭtīs sī cōgnĭtă, vītaē

mōrs mĕdĭa ēst. cērtē pŏpŭlī, quōs dēspĭcĭt ārctōs,

fēlīcēs ērrōrĕ sŭō, quōs īllĕ tĭmōrūm

māxĭmŭs haūt ūrguēt, lētī mĕtŭs. īndĕ rŭēndī460

īn fērrūm mēns prōnă vĭrīs ănĭmaēquĕ căpācēs

mōrtĭs, ĕt īgnāvūm rĕdĭtūraē pārcĕrĕ vītaē.

Ēt vōs crīnĭgĕrōs bēllīs ārcērĕ Căŷcōs

ōppŏsĭtī pĕtĭtīs Rōmām Rhēnīquĕ fĕrōcēs

dēsĕrĭtīs rīpās ĕt ăpērtūm gēntĭbŭs ōrbēm.465

Caēsăr, ŭt īmmēnsaē cōllēctō rōbŏrĕ vīrēs

aūdēndī māiōră fĭdēm fēcērĕ, pĕr ōmnēm

spārgĭtŭr Ītălĭām vīcīnăquĕ moēnĭă cōmplēt.

Vānă quŏque ād vērōs āccēssīt fāmă tĭmōrēs

īrrūpītque ănĭmōs pŏpŭlī clādēmquĕ fŭtūrām470

īntŭlĭt ēt vēlōx prŏpĕrāntīs nūntĭă bēllī

īnnŭmĕrās sōlvīt fālsa īn praēcōnĭă līnguās.

Ēst quī, taūrĭfĕrīs ŭbĭ sē Mēvānĭă cāmpīs

ēxplĭcăt, aūdācīs rŭĕre īn cērtāmĭnă tūrmās

āffĕrăt, ēt quā Nār Tĭbĕrīno īllābĭtŭr āmnī,475

bārbărĭcās saēvī dīscūrrĕrĕ Caēsărĭs ālās;

īpsum ōmnēs ăquĭlās cōllātăquĕ sīgnă fĕrēntēm

āgmĭnĕ nōn ūnō dēnsīsque īncēdĕrĕ cāstrīs.

Nēc quālēm mĕmĭnērĕ vĭdēnt: māiōrquĕ fĕrūsquĕ

mēntĭbŭs ōccūrrīt vīctōque īmmānĭŏr hōstĕ.480

Hūnc īntēr Rhēnūm pŏpŭlōs Ālpēmquĕ iăcēntēs,

fīnĭbŭs ārctōīs pătrĭāque ā sēdĕ rĕvūlsōs,

pōnĕ sĕquī, iūssāmquĕ fĕrīs ā gēntĭbŭs Ūrbēm

Rōmānō spēctāntĕ răpī. Sīc quīsquĕ păvēndō

dāt vīrēs fāmaē, nūllōque aūctōrĕ mălōrūm,485

quaē fīnxērĕ tĭmēnt. Nēc sōlūm vūlgŭs ĭnānī

pērcūssūm tērrōrĕ păvēt, sēd cūrĭa; ĕt īpsī

sēdĭbŭs ēxsīlvērĕ pătrēs, īnvīsăquĕ bēllī

cōnsŭlĭbūs fŭgĭēns māndāt dēcrētă sĕnātūs.

Tūnc quaē tūtă pĕtānt ēt quaē mĕtŭēndă rĕlīnquānt490

īncērtī: quō quēmquĕ fŭgaē tŭlĭt īmpĕtŭs, ūrgēt

praēcĭpĭtēm pŏpŭlūm, sĕrĭēque haērēntĭă lōngā

āgmĭnă prōrūmpūnt; crēdās aūt tēctă nĕfāndās

cōrrĭpŭīssĕ făcēs aūt iām quătĭēntĕ rŭīnā

nūtāntēs pēndērĕ dŏmōs; sīc tūrbă pĕr ūrbēm495

praēcĭpĭtī lŷmphātă grădū, vĕlŭt ūnĭcă rēbūs

spēs fŏrĕt ādflīctīs pătrĭōs ēxcēdĕrĕ mūrōs,

īncōnsūltă rŭīt. quālīs, cūm tūrbĭdŭs aūstēr

rēpŭlĭt ā Lĭbўcīs īmmēnsūm Sŷrtĭbŭs aēquōr

frāctăquĕ vēlĭfĕrī sōnvērūnt pōndĕră mālī,500

dēsĭlĭt īn flūctūs dēsērtā pūppĕ măgīstēr

nāvĭtăque, ēt nōndūm spārsā cōmpāgĕ cărīnaē

naūfrăgĭūm sĭbĭ quīsquĕ făcīt; sīc ūrbĕ rĕlīctā

īn bēllūm fŭgĭtūr. Nūllūm iām lānguĭdŭs aēvō

ēvălŭīt rĕvŏcārĕ părēns cōniūnxvĕ mărītūm505

flētĭbŭs, aūt pătrĭī, dŭbĭaē dūm vōtă sălūtīs

cōncĭpĕrēnt, tĕnŭērĕ lărēs; nēc līmĭnĕ quīsquām

haēsĭt, ĕt ēxtrēmō tūnc fōrsĭtăn ūrbĭs ămātaē

plēnŭs ăbīt vīsū; rŭĭt īrrĕvŏcābĭlĕ vūlgūs.

Ō făcĭlēs dărĕ sūmmă dĕōs ĕădēmquĕ tŭērī510

dīffĭcĭlēs! Ūrbēm pŏpŭlīs vīctīsquĕ frĕquēntēm

gēntĭbŭs ēt gĕnĕrīs, cŏĕāt sī tūrbă, căpācēm

hūmānī făcĭlēm vēntūrō Caēsărĕ praēdām

īgnāvaē līquērĕ mănūs. cūm prēssŭs ăb hōstĕ

claūdĭtŭr ēxtērnīs mīlēs Rōmānŭs ĭn ōrīs,515

ēffŭgĭt ēxĭgŭō nōctūrnă pĕrīcŭlă vāllō,

ēt sŭbĭtūs rāptī mūnīmĭnĕ caēspĭtĭs āggēr

praēbēt sēcūrōs īntrā tēntōrĭă sōmnōs:

tū tāntum aūdītō bēllōrūm nōmĭnĕ, Rōmă,

dēsĕrĕrīs; nōx ūnă tŭīs nōn crēdĭtă mūrīs.520

Dāndă tămēn vĕnĭa ēst tāntōrūm, dāndă, păvōrūm:

Pōmpĕĭō fŭgĭēntĕ tĭmēnt. tūm nē quă fŭtūrī

spēs sāltēm trĕpĭdās mēntēs lĕvĕt, āddĭtă fātī

pēĭŏrīs mănĭfēstă fĭdēs, sŭpĕrīquĕ mĭnācēs

prōdĭgĭīs tērrās īmplērūnt, aēthĕră, pōntūm.525

Īgnōta ōbscūraē vīdērūnt sīdĕră nōctēs

ārdēntēmquĕ pŏlūm flāmmīs caēlōquĕ vŏlāntēs

ōblīquās pĕr ĭnānĕ făcēs crīnēmquĕ tĭmēndī

sīdĕrĭs ēt tērrīs mūtāntēm rēgnă cŏmētēn.

Fūlgŏră fāllācī mĭcŭērūnt crēbră sĕrēnō530

ēt vărĭās īgnīs tēnsō dĕdĭt āĕrĕ fōrmās:

nūnc iăcŭlūm lōngō, nūnc spārsō lūmĭnĕ lāmpās

ēmĭcŭīt caēlō. tăcĭtūm sĭnĕ nūbĭbŭs ūllīs

fūlmĕn ĕt ārctōīs răpĭēns dē pārtĭbŭs īgnēm

pērcūssīt Lătĭārĕ căpūt, stēllaēquĕ mĭnōrēs535

pēr văcŭūm sŏlĭtaē nōctīs dēcūrrĕrĕ tēmpūs

īn mĕdĭūm vēnērĕ dĭēm, cōrnūquĕ cŏāctō

iām Phoēbē tōtō frātrēm cūm rēddĕrĕt ōrbĕ,

tērrārūm sŭbĭtā pērcūssa ēxpāllŭĭt ūmbrā.

Īpsĕ căpūt mĕdĭō Tītān cūm fērrĕt Ŏlŷmpō,540

cōndĭdĭt ārdēntēs ātrā cālīgĭnĕ cūrrūs

īnvŏlŭītque ōrbēm tĕnĕbrīs gēntēsquĕ cŏēgīt

dēspērārĕ dĭēm; quālēm fŭgĭēntĕ pĕr ōrtūs

sōlĕ Thўēstēaē nōctēm dūxērĕ Mўcēnaē.

Ōră fĕrōx Sĭcŭlaē lāxāvīt Mūlcĭbĕr Aētnaē545

nēc tŭlĭt īn caēlūm flāmmās, sēd vērtĭcĕ prōnō

īgnĭs ĭn Hēspĕrĭūm cĕcĭdīt lătŭs. Ātră Chărŷbdīs

sānguīneūm fūndō tōrsīt mărĕ. flēbĭlĕ saēvī

lātrāvērĕ cănēs. Vēstālī rāptŭs ăb ārā

īgnĭs ĕt ōstēndēns cōnfēctās flāmmă Lătīnās550

scīndĭtŭr īn pārtēs gĕmĭnōquĕ căcūmĭnĕ sūrgīt

Thēbānōs ĭmĭtātă rŏgōs. tūm cārdĭnĕ tēllūs

sūbsēdīt, vĕtĕrēmquĕ iŭgīs nūtāntĭbŭs Ālpēs

dīscūssērĕ nĭvēm. Tēthŷs māiōrĭbŭs ūndīs

Hēspĕrĭām Cālpēn sūmmūmque īmplēvĭt Ătlāntă.555

Īndĭgĕtēs flēvīssĕ dĕōs Ūrbīsquĕ lăbōrēm

tēstātōs sūdōrĕ lărēs dēlāpsăquĕ tēmplīs

dōnă sŭīs dīrāsquĕ dĭēm foēdāssĕ vŏlūcrēs

āccĭpĭmūs, sīlvīsquĕ fĕrās sūb nōctĕ rĕlīctīs

aūdācēs mĕdĭā pŏsŭīssĕ cŭbīlĭă Rōmā.560

Tūm pĕcŭdūm făcĭlēs hūmāna ād mūrmŭră līnguaē,

mōnstrōsīque hŏmĭnūm pārtūs nŭmĕrōquĕ mŏdōquĕ

mēmbrōrūm, mātrēmquĕ sŭūs cōntērrŭĭt īnfāns;

dīrăquĕ pēr pŏpŭlūm Cūmānaē cārmĭnă vātīs

vūlgāntūr. tūm, quōs sēctīs, Bēllōnă lăcērtīs565

saēvă mŏvēt, cĕcĭnērĕ dĕōs, crīnēmquĕ rŏtāntēs

sānguīneūm pŏpŭlīs ŭlŭlārūnt trīstĭă Gāllī.

Cōmpŏsĭtīs plēnaē gĕmŭērūnt ōssĭbŭs ūrnaē.

Tūnc frăgŏr ārmōrūm māgnaēquĕ pĕr āvĭă vōcēs

aūdītaē nĕmŏrum ēt vĕnĭēntēs cōmmĭnŭs ūmbraē,570

quīquĕ cŏlūnt iūnctōs ēxtrēmīs moēnĭbŭs āgrōs,

dīffŭgĭūnt. īngēns ūrbēm cīngēbăt Ĕrīnŷs

ēxcŭtĭēns prōnām flāgrāntī vērtĭcĕ pīnūm

strīdēntīsquĕ cŏmās, Thēbānām quālĭs Ăgaūēn

īmpŭlĭt aūt saēvī cōntōrsīt tēlă Lўcūrgī575

Eūmĕnĭs, aūt quālēm iūssū Iūnōnĭs ĭnīquaē

hōrrŭĭt Ālcīdēs, vīsō iām Dītĕ, Mĕgaērām.

Īnsōnvērĕ tŭbae, ēt quāntō clāmōrĕ cŏhōrtēs

mīscēntūr, tāntūm nōx ātră sĭlēntĭbŭs aūrīs

ēdĭdĭt. ē mĕdĭō vīsī cōnsūrgĕrĕ Cāmpō580

trīstĭă Sūllānī cĕcĭnēre ōrācŭlă mānēs,

tōllēntēmquĕ căpūt gĕlĭdās Ănĭēnĭs ăd ūndās

āgrĭcŏlaē Mărĭūm frāctō fūgērĕ sĕpūlchrō.

Haēc prōptēr plăcŭīt Tūscōs dē mōrĕ vĕtūstō

āccīrī vātēs. quōrūm quī māxĭmŭs aēvō585

Ārrūns īncŏlŭīt dēsērtaē moēnĭă Lūcaē,

fūlmĭnĭs ēdōctūs mōtūs vēnāsquĕ călēntēs

fībrārum ēt mŏnĭtūs ērrāntĭs ĭn āĕrĕ pīnnaē,

mōnstră iŭbēt prīmūm, quaē nūllō sēmĭnĕ dīscōrs

prōtŭlĕrāt nātūră, răpī stĕrĭlīquĕ nĕfāndōs590

ēx ŭtĕrō fētūs īnfaūstīs ūrĕrĕ flāmmīs.

Mōx iŭbĕt ēt tōtām păvĭdīs ā cīvĭbŭs ūrbēm

āmbīri ēt, fēstō pūrgāntēs moēnĭă lūstrō,

lōngă pĕr ēxtrēmōs pōmērĭă cīngĕrĕ fīnēs

pōntĭfĭcēs, sācrī quĭbŭs ēst pērmīssă pŏtēstās.595

Tūrbă mĭnōr rītū sĕquĭtūr sūccīnctă Găbīnō,

Vēstālēmquĕ chŏrūm dūcīt vīttātă săcērdōs,

Trōiānām sōlī cuī fās vīdīssĕ Mĭnērvām;

tūnc quī fātă dĕūm sēcrētăquĕ cārmĭnă sērvānt

ēt lōtām pārvō rĕvŏcānt Ālmōnĕ Cўbēbēn,600

ēt dōctūs vŏlŭcrēs aūgūr sērvārĕ sĭnīstrās

sēptēmvīrque ĕpŭlīs fēstūs Tĭtĭīquĕ sŏdālēs

ēt Sălĭūs laētō pōrtāns āncīlĭă cōllō

ēt tōllēns ăpĭcēm gĕnĕrōsō vērtĭcĕ flāmēn.

Dūmque īlli ēffūsām lōngīs ānfrāctĭbŭs ūrbēm605

cīrcŭmĕūnt, Ārrūns dīspērsōs fūlmĭnĭs īgnīs

cōllĭgĭt ēt tērraē maēstō cūm mūrmŭrĕ cōndīt

dātquĕ lŏcīs nūmēn; sācrīs tūnc ādmŏvĕt ārīs

ēlēctā cērvīcĕ mărēm. Iām fūndĕrĕ Bācchūm

coēpĕrăt ōblīquōquĕ mŏlās īndūcĕrĕ cūltrō,610

īmpātiēnsquĕ dĭū nōn grātī vīctĭmă sācrī,

cōrnŭă sūccīnctī prĕmĕrēnt cūm tōrvă mĭnīstrī,

dēpŏsĭtō vīctūm praēbēbāt pōplĭtĕ cōllūm.

Nēc crŭŏr ēmĭcŭīt sŏlĭtūs, sēd vūlnĕrĕ lārgō

dīffūsūm rŭtĭlō dīrūm prō sānguĭnĕ vīrūs.615

Pāllŭĭt āttŏnĭtūs sācrīs fērālĭbŭs Ārrūns

ātque īrām sŭpĕrūm rāptīs quaēsīvĭt ĭn ēxtīs.

Tērrŭĭt īpsĕ cŏlōr vātēm; nām pāllĭdă taētrīs

vīscĕră tīnctă nŏtīs gĕlĭdōque īnfēctă crŭōrĕ

plūrĭmŭs āspērsō vărĭābāt sānguĭnĕ līvōr.620

Cērnīt tābĕ iĕcūr mădĭdūm vēnāsquĕ mĭnācēs

hōstīlī dē pārtĕ vĭdēt. pūlmōnĭs ănhēlī

fībră lătēt pārvūsquĕ sĕcāt vītālĭă līmēs.

Cōr iăcĕt ēt sănĭēm pĕr hĭāntīs vīscĕră rīmās

ēmīttūnt prōdūntquĕ sŭās ōmēntă lătēbrās.625

Quōdquĕ nĕfās nūllīs īmpūne āppārŭĭt ēxtīs,

ēccĕ vĭdēt căpĭtī fībrārum īncrēscĕrĕ mōlēm

āltĕrĭūs căpĭtīs; pārs aēgra ēt mārcĭdă pēndēt,

pārs mĭcăt ēt cĕlĕrī vēnās mŏvĕt īmprŏbă pūlsū.

Hīs ŭbĭ cōncēpīt māgnōrūm fātă mălōrūm,630

ēxclāmāt: "Vīx fās, sŭpĕrī, quaēcūmquĕ mŏvētīs,

prōdĕrĕ mē pŏpŭlīs; nĕc ĕnīm tĭbĭ, sūmmĕ, lĭtāvī,

Iūppĭtĕr, hōc sācrūm; caēsīque īn pēctŏră taūrī

īnfērnī vēnērĕ dĕī. nōn fāndă tĭmēmūs,

sēd vĕnĭēnt māiōră mĕtū. dī vīsă sĕcūndēnt,635

ēt fībrīs sīt nūllă fĭdēs, sēd cōndĭtŏr ārtīs

fīnxĕrĭt īstă Tăgēs." flēxā sīc ōmĭnă Tūscūs

īnvōlvēns mūltāquĕ tĕgēns āmbāgĕ cănēbāt.

Āt Fĭgŭlūs, cuī cūră dĕōs sēcrētăquĕ caēlī

nōssĕ fŭīt, quēm nōn stēllārum Aēgŷptĭă Mēmphīs640

aēquārēt vīsū nŭmĕrīsquĕ mŏvēntĭbŭs āstră,

"Aūt hīc ērrăt," ăīt "nūllā cūm lēgĕ pĕr aēvūm

mūndŭs ĕt īncērtō dīscūrrūnt sīdĕră mōtū,

aūt, sī fātă mŏvēnt, Ūrbī gĕnĕrīquĕ părātūr

hūmānō mātūră lŭēs. tērraēnĕ dĕhīscēnt645

sūbsīdēntque ūrbēs, āttōllēt fērvĭdŭs āēr

tēmpĕrĭēm, sĕgĕtēs tēllūs īnfīdă nĕgābīt,

ōmnĭs ăn ēffūsīs mīscēbĭtŭr ūndă vĕnēnīs?

Quōd clādīs gĕnŭs, ō sŭpĕrī, quā pēstĕ părātīs

saēvĭtĭam? ēxtrēmī mūltōrūm tēmpŭs ĭn ūnūm650

cōnvēnērĕ dĭēs. Sūmmō sī frīgĭdă caēlō

stēllă nŏcēns nīgrōs Sātūrni āccēndĕrĕt īgnīs,

Deūcăliŏnēōs fūdīssĕt Ăquārĭŭs īmbrēs,

tōtăquĕ dīffūsō lătŭīssĕt ĭn aēquŏrĕ tēllūs.

Sī saēvūm rădĭīs Nēmaēūm, Phoēbĕ, Lĕōnēm655

nūnc prĕmĕrēs, tōtō flŭĕrēnt īncēndĭă mūndō,

sūccēnsūsquĕ tŭīs flāgrāssēt cūrrĭbŭs aēthēr.

Hī cēssānt īgnēs. Tū quī flāgrāntĕ mĭnācēm

Scōrpiōn īncēndīs caūdā chēlāsquĕ pĕrūrīs,

quīd tāntūm, Grādīvĕ, părās? Nām mītĭs ĭn āltō660

Iūppĭtĕr ōccāsū prĕmĭtūr Vĕnĕrīsquĕ sălūbrĕ

sīdŭs hĕbēt mōtūquĕ cĕlēr Cŷllēnĭŭs haērēt,

ēt caēlūm Mārs sōlŭs hăbēt. Cūr sīgnă mĕātūs

dēsĕrŭērĕ sŭōs mūndōque ōbscūră fĕrūntūr,

ēnsĭfĕrī nĭmĭūm fūlgēt lătŭs Ōrīōnīs?665

Īmmĭnĕt ārmōrūm răbĭēs fērrīquĕ pŏtēstās

cōnfūndēt iūs ōmnĕ mănū scĕlĕrīquĕ nĕfāndō

nōmĕn ĕrīt vīrtūs mūltōsque ēxībĭt ĭn ānnōs

hīc fŭrŏr. ēt sŭpĕrōs quīd prōdēst pōscĕrĕ fīnēm?

cūm dŏmĭnō pāx īstă vĕnīt. dūc, Rōmă, mălōrūm670

cōntĭnŭām sĕrĭēm clādēmque īn tēmpŏră mūltă

ēxtrăhĕ cīvīlī tāntūm iām lībĕră bēllō."

Tērrŭĕrānt sătĭs haēc păvĭdām praēsāgĭă plēbēm;

sēd māiōră prĕmūnt. Nām quālīs vērtĭcĕ Pīndī

Ēdŏnĭs Ōgўgĭō dēcūrrīt plēnă Lўaēō,675

tālĭs ĕt āttŏnĭtām răpĭtūr mātrōnă pĕr ūrbēm

vōcĭbŭs hīs prōdēns ūrguēntēm pēctŏră Phoēbūm:

"Quō fĕrŏr, ō Paēān? quā mē sŭpĕr aēthĕră rāptām

cōnstĭtŭīs tērrā? vĭdĕō Pāngaēă nĭvōsīs

cānă iŭgīs lātōsque Haēmī sūb rūpĕ Phĭlīppōs.680

Quīs fŭrŏr hīc, ō Phoēbĕ, dŏcē. Quō tēlă mănūsquĕ

Rōmānaē mīscēnt ăcĭēs bēllūmquĕ sĭne hōstēst?

Quō dīvērsă fĕrōr? prīmōs mē dūcĭs ĭn ōrtūs

quā mărĕ Lāgēī mūtātūr gūrgĭtĕ Nīlī:

hūnc ĕgŏ, flūmĭnĕā dēfōrmīs trūncŭs hărēnā685

quī iăcĕt, āgnōscō. Dŭbĭām sŭpĕr aēquŏră Sŷrtīm

ārēntēmquĕ fĕrōr Lĭbўēn, quō trīstĭs Ĕnŷō

trānstŭlĭt Ēmăthĭās ăcĭēs. nūnc dēsŭpĕr Ālpīs

nūbĭfĕraē cōllēs ātque āĕrĭām Pŷrēnēn

ābrĭpĭmūr. pătrĭaē sēdīs rĕmĕāmŭs ĭn ūrbīs,690

īmpĭăque īn mĕdĭō pĕrăgūntūr bēllă sĕnātū.

Cōnsūrgūnt pārtēs ĭtĕrūm, tōtūmquĕ pĕr ōrbēm

rūrsŭs ĕō. Nŏvă dā mĭhĭ cērnĕrĕ lītŏră pōntī

tēllūrēmquĕ nŏvām; vīdī iām, Phoēbĕ, Phĭlīppōs."

Haēc ăĭt ēt lāssō iăcŭīt dēsērtă fŭrōrĕ.695

Bella per Emathios plus quam civilia campos,

iusque datum sceleri canimus, populumque potentem

in sua victrici conversum viscera dextra,

cognatasque acies, et rupto foedere regni

5certatum totis concussi viribus orbis

in commune nefas, infestisque obvia signis

signa, pares aquilas et pila minantia pilis.

Quis furor, o cives, quae tanta licentia ferri

gentibus invisis Latium praebere cruorem!

10Cumque superba foret Babylon spolianda tropaeis

Ausoniis umbraque erraret Crassus inulta,

bella geri placuit nullos habitura triumphos?

Heu quantum terrae potuit pelagique parari

hoc quem civiles hauserunt sanguine dextrae,

15unde venit Titan, et nox ubi sidera condit,

quaque dies medius flagrantibus aestuat horis

et qua bruma rigens ac nescia vere remitti

astringit Scythicum glaciali frigore pontum!

Sub iuga iam Seres, iam barbarus isset Araxes,

20et gens si qua iacet nascenti conscia Nilo.

Tum, si tantus amor belli tibi, Roma, nefandi,

totum sub Latias leges cum miseris orbem,

in te verte manus; nondum tibi defuit hostis.

At nunc semirutis pendent quod moenia tectis

25urbibus Italiae lapsisque ingentia muris

saxa iacent nulloque domus custode tenentur

rarus et antiquis habitator in urbibus errat,

horrida quod dumis multosque inarata per annos

Hesperia est desuntque manus poscentibus arvis,

30non tu, Pyrrhe ferox, nec tantis cladibus auctor

Poenus erit; nulli penitus descendere ferro

contigit; alta sedent civilis vulnera dextrae.

Quod si non aliam venturo fata Neroni

invenere viam magnoque aeterna parantur

35regna deis caelumque suo servire Tonanti

non nisi saevorum potuit post bella gigantum,

iam nihil, o superi, querimur, scelera ista nefasque

hac mercede placent; diros Pharsalia campos

impleat et Poeni saturentur sanguine manes;

40ultima funesta concurrant proelia Munda;

his, Caesar, Perusina fames Mutinaeque labores

accedant fatis et quas premit aspera classes

Leucas et ardenti servilia bella sub Aetna:

multum Roma tamen debet civilibus armis,

45quod tibi res acta est. Te, cum statione peracta

astra petes serus, praelati regia caeli

excipiet gaudente polo; seu sceptra tenere,

seu te flammigeros Phoebi conscendere currus,

telluremque nihil mutato sole timentem

50igne vago lustrare iuvet, tibi numine ab omni

cedetur, iurisque tui natura relinquet,

quis deus esse velis, ubi regnum ponere mundi.

Sed neque in arctoo sedem tibi legeris orbe,

nec polus aversi calidus qua vergitur austri,

55unde tuam videas obliquo sidere Romam.

Aetheris immensi partem si presseris unam,

sentiet axis onus. Librati pondera caeli

orbe tene medio; pars aetheris illa sereni

tota vacet, nullaeque obstent a Caesare nubes.

60Tum genus humanum positis sibi consulat armis,

inque vicem gens omnis amet; pax missa per orbem

ferrea belligeri compescat limina Iani.

Sed mihi iam numen, nec, si te pectore vates

accipio, Cirrhaea velim secreta moventem

65sollicitare deum Bacchumque avertere Nysa:

tu satis ad vires Romana in carmina dandas.

Fert animus causas tantarum expromere rerum,

immensumque aperitur opus, quid in arma furentem

impulerit populum, quid pacem excusserit orbi:

70invida fatorum series summisque negatum

stare diu nimioque graves sub pondere lapsus

nec se Roma ferens. Sic cum compage soluta

saecula tot mundi suprema coëgerit hora,

antiquum repetens iterum chaos, omnia mixtis

75sidera sideribus concurrent, ignea pontum

astra petent, tellus extendere litora nolet

excipietque fretum, fratri contraria Phoebe

ibit et obliquum bigas agitare per orbem

indignata diem poscet sibi, totaque discors

80machina divulsi turbabit foedera mundi.

In se magna ruunt; laetis hunc numina rebus

crescendi posuere modum. Nec gentibus ullis

commodat in populum terrae pelagique potentem

invidiam Fortuna suam: tu causa malorum

85facta tribus dominis communis, Roma, nec umquam

in turbam missi feralia foedera regni.

O male concordes nimiaque cupidine caeci!

Quid miscere iuvat vires orbemque tenere

in medio? Dum terra fretum terramque levabit

90aër et longi volvent Titana labores

noxque diem caelo totidem per signa sequetur,

nulla fides regni sociis, omnisque potestas

impatiens consortis erit. Nec gentibus ullis

credite, nec longe fatorum exempla petantur:

95fraterno primi maduerunt sanguine muri.

Nec pretium tanti tellus pontusque furoris

tunc erat: exiguum dominos commisit asylum.

Temporis angusti mansit concordia discors,

paxque fuit non sponte ducum; nam sola futuri

100Crassus erat belli medius mora. Qualiter undas

qui secat et geminum gracilis mare separat Isthmos

nec patitur conferre fretum, si terra recedat,

Ionium Aegaeo franget mare: sic ubi saeva

arma ducum dirimens miserando funere Crassus

105Assyrias Latio maculavit sanguine Carrhas,

Parthica Romanos solverunt damna furores.

Plus illa vobis acie quam creditis actumst,

Arsacidae: bellum victis civile dedistis.

Dividitur ferro regnum, populique potentis,

110quae mare, quae terras, quae totum possidet orbem

non cepit fortuna duos. Nam pignora iuncti

sanguinis et diro ferales omine taedas

abstulit ad manes Parcarum Iulia saeva

intercepta manu. Quod si tibi fata dedissent

115maiores in luce moras, tu sola furentem

inde virum poteras atque hinc retinere parentem

armatasque manus excusso iungere ferro,

ut generos soceris mediae iunxere Sabinae.

Morte tua discussa fides, bellumque movere

120permissum ducibus. Stimulos dedit aemula virtus:

tu, nova ne veteres obscurent acta triumphos

et victis cedat piratica laurea Gallis,

Magne, times; te iam series ususque laborum

erigit impatiensque loci fortuna secundi.

125Nec quemquam iam ferre potest Caesarve priorem

Pompeiusve parem. Quis iustius induit arma?

scire nefas; magno se iudice quisque tuetur:

victrix causa deis placuit, sed victa Catoni.

Nec coiere pares. Alter vergentibus annis

130in senium longoque togae tranquillior usu

dedidicit iam pace ducem, famaeque petitor

multa dare in vulgus, totus popularibus auris

impelli, plausuque sui gaudere theatri,

nec reparare novas vires, multumque priori

135credere fortunae. Stat, magni nominis umbra,

qualis frugifero quercus sublimis in agro

exuvias veteris populi sacrataque gestans

dona ducum; nec iam validis radicibus haeret,

pondere fixa suo est, nudosque per aëra ramos

140effundens, trunco non frondibus efficit umbram;

sed quamuis primo nutet casura sub Euro,

tot circum silvae firmo se robore tollant,

sola tamen colitur. Sed non in Caesare tantum

nomen erat nec fama ducis, sed nescia virtus

145stare loco, solusque pudor non vincere bello;

acer et indomitus, quo spes quoque ira vocasset

ferre manum, et numquam temerando parcere ferro,

successus urgere suos, instare favori

numinis, impellens quidquid sibi summa petenti

150obstaret, gaudensque viam fecisse ruina.

Qualiter expressum ventis per nubila fulmen

aetheris impulsi sonitu mundique fragore

emicuit rupitque diem populosque paventes

terruit obliqua praestringens lumina flamma;

155in sua templa furit, nullaque exire vetante

materia magnamque cadens magnamque revertens

dat stragem late sparsosque recolligit ignes.

Hae ducibus causae; suberant sed publica belli

semina, quae populos semper mersere potentes.

160Namque ut opes nimias mundo fortuna subacto

intulit, et rebus mores cessere secundis,

praedaque et hostiles luxum suasere rapinae,

non auro tectisve modus, mensasque priores

aspernata fames; cultus gestare decoros

165vix nuribus rapuere mares; fecunda virorum

paupertas fugitur, totoque accersitur orbe

quo gens quaeque perit: tunc longos iungere fines

agrorum, et quondam duro sulcata Camilli

vomere et antiquos Curiorum passa ligones

170longa sub ignotis extendere rura colonis.

Non erat is populus quem pax tranquilla iuvaret,

quem sua libertas immotis pasceret armis.

Inde irae faciles et, quod suasisset egestas,

vile nefas magnumque decus ferroque petendum

175plus patria potuisse sua, mensuraque iuris

vis erat; hinc leges et plebis scita coactae

et cum consulibus turbantes iura tribuni;

hinc rapti fasces pretio sectorque favoris

ipse sui populus letalisque ambitus Urbi

180annua venali referens certamina Campo;

hinc usura vorax avidumque in tempora faenus

et concussa fides et multis utile bellum.

Iam gelidas Caesar cursu superaverat Alpes

ingentisque animo motus bellumque futurum

185ceperat. Ut ventum est parvi Rubiconis ad undas,

ingens visa duci patriae trepidantis imago

clara per obscuram vultu maestissima noctem,

turrigero canos effundens vertice crines,

caesarie lacera nudisque adstare lacertis

190et gemitu permixta loqui: "Quo tenditis ultra?

quo fertis mea signa, viri? si iure venitis,

si cives, huc usque licet." Tunc perculit horror

membra ducis, riguere comae, gressumque cohercens

languor in extrema tenuit vestigia ripa.

195Mox ait: "O magnae qui moenia prospicis urbis

Tarpeia de rupe, Tonans, Phrygiique penates

gentis Iuleae et rapti secreta Quirini

et residens celsa Latiaris Iuppiter Alba

Vestalesque foci summique o numinis instar,

200Roma, fave coeptis; non te furialibus armis

persequor; en adsum, victor terraque marique,

Caesar, ubique tuus (liceat modo), nunc quoque, miles.

Ille erit, ille nocens, qui me tibi fecerit hostem."

Inde moras solvit belli tumidumque per amnem

205signa tulit propere; sic ut squalentibus arvis

aestiferae Libyes viso leo comminus hoste

subsedit dubius, totam dum colligit iram;

mox ubi se saevae stimulavit verbere caudae

erexitque iubam et vasto grave murmur hiatu

210infremuit, tunc, torta levis si lancea Mauri

haereat aut latum subeant venabula pectus,

per ferrum tanti securus vulneris exit.

Fonte cadit modico parvisque impellitur undis

puniceus Rubicon, cum fervida canduit aestas,

215perque imas serpit valles et Gallica certus

limes ab Ausoniis disterminat arva colonis.

Tum vires praebebat hiems, atque auxerat undas

tertia iam gravido pluvialis Cynthia cornu

et madidis euri resolutae flatibus Alpes.

220Primus in obliquum sonipes opponitur amnem

excepturus aquas; molli tum cetera rumpit

turba vado faciles iam fracti fluminis undas.

Caesar, ut adversam superato gurgite ripam

attigit Hesperiae vetitis et constitit arvis,

225"Hic," ait "hic pacem temerataque iura relinquo;

te, Fortuna, sequor; procul hinc iam foedera sunto.

Credidimus fatis, utendum est iudice bello."

Sic fatus noctis tenebris rapit agmina ductor

impiger; it torto Balearis verbere fundae

230ocior et missa Parthi post terga sagitta

vicinumque minax invadit Ariminum, et ignes

solis lucifero fugiebant astra relicto.

Iamque dies primos belli visura tumultus

exoritur; seu sponte deum, seu turbidus auster

235impulerat, maestam tenuerunt nubila lucem.

Constitit ut capto iussus deponere miles

signa foro, stridor lituum clangorque tubarum

non pia concinvit cum rauco classica cornu.

Rupta quies populi, stratisque excita iuventus

240deripuit sacris adfixa penatibus arma

quae pax longa dabat; nuda iam crate fluentis

invadunt clipeos curvataque cuspide pila

et scabros nigrae morsu robiginis enses.

Ut notae fulsere aquilae Romanaque signa

245et celsus medio conspectus in agmine Caesar,

deriguere metu; gelidus pavor occupat artus,

et tacito mutos volvunt in pectore questus:

"O male vicinis haec moenia condita Gallis,

o tristi damnata loco! pax alta per omnis

250et tranquilla quies populos; nos praeda furentum

primaque castra sumus. Melius, Fortuna, dedisses

orbe sub eoo sedem gelidaque sub arcto

errantesque domos, Latii quam claustra tueri.

Nos primi Senonum motus Cimbrumque furentem

255vidimus et Martem Libyes cursumque furoris

Teutonici; quotiens Romam fortuna lacessit,

hac iter est bellis." Gemitu sic quisque latenti,

non ausus timuisse palam; vox nulla dolori

credita; sed quantum, volucres cum bruma cohercet,

260rura silent mediusque tacet sine murmure pontus,

tanta quies. Noctis gelidas lux solverat umbras,

ecce faces belli dubiaeque in proelia menti

urguentes addunt stimulos cunctasque pudoris

rumpunt fata moras; iustos fortuna laborat

265esse ducis motus et causas invenit armis:

expulit ancipiti discordes Urbe tribunos

victo iure minax iactatis curia Gracchis.

Hos iam mota ducis vicinaque signa petentes

audax venali comitatur Curio lingua,

270vox quondam populi libertatemque tueri

ausus et armatos plebi miscere potentes.

Utque ducem varias volventem pectore curas

conspexit: "Dum voce tuae potuere iuvari,

Caesar," ait "partes, quamuis nolente senatu,

275traximus imperium, tunc cum mihi rostra tenere

ius erat et dubios in te transferre Quirites

At postquam leges bello silvere coactae,

pellimur e patriis laribus patimurque volentes

exilium; tua nos faciet victoria cives.

280Dum trepidant nullo firmatae robore partes,

tolle moras; semper nocuit differre paratis.

Par labor atque metus pretio maiore petuntur:

bellantem geminis tenuit te Gallia lustris,

pars quota terrarum? Facili si proelia pauca

285gesseris eventu, tibi Roma subegerit orbem

Nunc neque te longi remeantem pompa triumphi

excipit, aut sacras poscunt Capitolia laurus;

livor edax tibi cuncta negat, gentesque subactas

vix impune feres. Socerum depellere regno

290decretum genero est; partiri non potes orbem,

solus habere potes." Sic postquam fatus, et ipsi

in bellum prono tantum tamen addidit irae

accenditque ducem, quantum clamore iuvatur

Eleus sonipes, quamuis iam carcere clauso

295immineat foribus pronusque repagula laxet.

Convocat armatos extemplo ad signa maniplos,

utque satis trepidum turba coeunte tumultum

composuit vultu dextraque silentia iussit:

"Bellorum o socii, qui mille pericula Martis

300mecum" ait "experti decimo iam vincitis anno,

hoc cruor arctois meruit diffusus in arvis

vulneraque et mortes hiemesque sub Alpibus actae?

Non secus ingenti bellorum Roma tumultu

concutitur quam si Poenus transcenderit Alpes

305Hannibal: implentur validae tirone cohortes;

in classem cadit omne nemus; terraque marique

iussus Caesar agi. Quid? Si mihi signa iacerent

Marte sub adverso ruerentque in terga feroces

Gallorum populi? Nunc cum fortuna secundis

310mecum rebus agat superique ad summa vocantes,

tentamur. Veniat longa dux pace solutus

milite cum subito partesque in bella togatae

Marcellusque loquax et nomina vana, Catones.

Scilicet extremi Pompeium emptique clientes

315continuo per tot satiabunt tempora regno!

Ille reget currus nondum patientibus annis;

ille semel raptos numquam dimittet honores.

Quid iam rura querar totum subpressa per orbem

ac iussam servire famem? quis castra timenti

320nescit mixta foro, gladii cum triste micantes

iudicium insolita trepidum cinxere corona,

atque auso medias perrumpere milite leges,

Pompeiana reum clauserunt signa Milonem?

Nunc quoque ne lassum teneat privata senectus,

325bella nefanda parat suetus civilibus armis

et docilis Sullam scelerum vicisse magistrum;

utque ferae tigres numquam posuere furorem,

quas nemore Hyrcano, matrum dum lustra sequuntur,

altus caesorum pavit cruor armentorum,

330sic et Sullanum solito tibi lambere ferrum

durat, Magne, sitis. nullus semel ore receptus

pollutas patitur sanguis mansuescere fauces.

Quem tamen inveniet tam longa potentia finem?

Quis scelerum modus est? ex hoc iam te, improbe, regno

335ille tuus saltem doceat descendere Sulla.

Post Cilicasne vagos et lassi Pontica regis

proelia barbarico vix consummata veneno

ultima Pompeio dabitur provincia Caesar,

quod non victrices aquilas deponere iussus

340parverim? mihi si merces erepta laborumst,

his saltem longi non cum duce praemia belli

reddantur; miles sub quolibet iste triumphet.

Conferet exsanguis quo se post bella senectus?

Quae sedes erit emeritis? quae rura dabuntur,

345quae noster veteranus aret? quae moenia fessis?

An melius fient piratae, Magne, coloni?

Tollite iampridem victricia, tollite, signa;

viribus utendum est quas fecimus. arma tenenti

omnia dat qui iusta negat. nec numina derunt;

350nam neque praeda meis neque regnum quaeritur armis:

detrahimus dominos Urbi servire paratae."

Dixerat; at dubium non claro murmure vulgus

secum incerta fremit. Pietas patriique penates

quamquam caede feras mentes animosque tumentis

355frangunt; sed diro ferri revocantur amore

ductorisque metu. summi tum munera pili

Laelius emeritique gerens insignia doni,

servati civis referentem praemia quercum:

"Si licet," exclamat "Romani maxime rector

360nominis, et ius est veras expromere voces:

quod tam lenta tuas tenuit patientia vires,

conquerimur. deratne tibi fiducia nostri?

Dum movet haec calidus spirantia corpora sanguis,

et dum pila valent fortes torquere lacerti,

365degenerem patiere togam regnumque senatus?

Usque adeo miserum est civili vincere bello?

Duc age per Scythiae populos, per inhospita Syrtis

litora, per calidas Libyae sitientis harenas:

haec manus, ut victum post terga relinqueret orbem,

370Oceani tumidas remo compescuit undas,

fregit et arctoo spumantem vertice Rhenum.

Iussa sequi tam posse mihi quam velle necessest.

Nec civis meus est in quem tua classica, Caesar,

audiero. per signa decem felicia castris

375perque tuos iuro quocumque ex hoste triumphos:

pectore si fratris gladium iuguloque parentis

condere me iubeas plenaeque in viscera partu

coniugis, invita peragam tamen omnia dextra;

si spoliare deos ignemque immittere templis,

380numina miscebit castrensis flamma monetae;

castra super Tusci si ponere Thybridis undas,

Hesperios audax veniam metator in agros;

tu quoscumque voles in planum effundere muros,

his aries actus disperget saxa lacertis,

385illa licet, penitus tolli quam iusseris urbem,

Roma sit." his cunctae simul adsensere cohortes

elatasque alte quaecumque ad bella vocaret,

promisere manus. it tantus ad aethera clamor

quantus, piniferae boreas cum Thracius Ossae

390rupibus incubuit, curvato robore pressae

fit sonus aut rursus redeuntis in aethera silvae.

Caesar, ut acceptum tam prono milite bellum

fataque ferre videt, ne quo languore moretur

fortunam, sparsas per Gallica rura cohortes

395evocat et Romam motis petit undique signis.

Deservere cavo tentoria fixa Lemanno

castraque quae Vosegi curvam super ardua ripam

pugnaces pictis cohibebant Lingones armis.

Hi vada liquerunt Isarae, qui gurgite ductus

400per tam multa suo, famae maioris in amnem

lapsus, ad aequoreas nomen non pertulit undas.

Solvuntur flavi longa statione Ruteni;

mitis Atax Latias gaudet non ferre carinas

finis et Hesperiae, promoto limite, Varus;

405quaque sub Herculeo sacratus numine portus

urget rupe cava pelagus (non corus in illum

ius habet aut zephyrus; solus sua litora turbat

Circius et tuta prohibet statione Monoeci);

quaque iacet litus dubium quod terra fretumque

410vindicat alternis vicibus, cum funditur ingens

Oceanus vel cum refugis se fluctibus aufert.

Ventus ab extremo pelagus sic axe volutet

destituatque ferens, an sidere mota secundo

Tethyos unda vagae lunaribus aestuet horis,

415flammiger an Titan, ut alentes hauriat undas,

erigat Oceanum fluctusque ad sidera ducat,

quaerite, quos agitat mundi labor; at mihi semper

tu, quaecumque moves tam crebros causa meatus,

ut superi volvere, late. tum rura Nemetis

420qui tenet et ripas Aturi, qua litore curvo

molliter admissum claudit Tarbellicus aequor,

signa movet, gaudetque amoto Santonus hoste

et Biturix longisque leves Suessones in armis.

Optimus excusso Leucus Remusque lacerto,

425optima gens flexis in gyrum Sequana frenis,

et docilis rector monstrati Belga covinni

Arvernique ausi Latio se fingere fratres

sanguine ab Iliaco populi nimiumque rebellis

Nervius, et caesi pollutus sanguine Cottae

430et qui te laxis imitantur, Sarmata, bracis,

Vangiones, Batavique truces, quos aere recurvo

stridentes acuere tubae; qua Cinga pererrat

gurgite, qua Rhodanus raptum velocibus undis

in mare fert Ararim, qua montibus ardua summis

435gens habitat cana pendentes rupe Cebennas.

Pictones immunes subigunt sua rura; nec ultra

instabiles Turones circumsita castra coërcent.

In nebulis, Meduana, tuis marcere perosus

Andus iam placida Ligeris recreatur ab unda.

440Inclita Caesareis Genabos dissolvitur alis.

Tu quoque laetatus converti proelia, Trevir,

et nunc tonse Ligur, quondam per colla decore

crinibus effusis toti praelate Comatae;

et quibus immitis placatur sanguine diro

445Teutates horrensque feris altaribus Esus

et Taranis Scythicae non mitior ara Dianae.

Vos quoque, qui fortes animas belloque peremptas

laudibus in longum vates dimittitis aevum,

plurima securi fudistis carmina, bardi.

450Et vos barbaricos ritus moremque sinistrum

sacrorum, druidae, positis repetistis ab armis.

Solis nosse deos et caeli numina vobis

aut solis nescire datum; nemora alta remotis

incolitis lucis; vobis auctoribus umbrae

455non tacitas Erebi sedes Ditisque profundi

pallida regna petunt: regit idem spiritus artus

orbe alio; longae, canitis si cognita, vitae

mors media est. certe populi, quos despicit arctos,

felices errore suo, quos ille timorum

460maximus haut urguet, leti metus. inde ruendi

in ferrum mens prona viris animaeque capaces

mortis, et ignavum rediturae parcere vitae.

Et vos crinigeros bellis arcere Caycos

oppositi petitis Romam Rhenique feroces

465deseritis ripas et apertum gentibus orbem.

Caesar, ut immensae collecto robore vires

audendi maiora fidem fecere, per omnem

spargitur Italiam vicinaque moenia complet.

Vana quoque ad veros accessit fama timores

470irrupitque animos populi clademque futuram

intulit et velox properantis nuntia belli

innumeras solvit falsa in praeconia linguas.

Est qui, tauriferis ubi se Mevania campis

explicat, audacis ruere in certamina turmas

475afferat, et qua Nar Tiberino illabitur amni,

barbaricas saevi discurrere Caesaris alas;

ipsum omnes aquilas collataque signa ferentem

agmine non uno densisque incedere castris.

Nec qualem meminere vident: maiorque ferusque

480mentibus occurrit victoque immanior hoste.

Hunc inter Rhenum populos Alpemque iacentes,

finibus arctois patriaque a sede revulsos,

pone sequi, iussamque feris a gentibus Urbem

Romano spectante rapi. Sic quisque pavendo

485dat vires famae, nulloque auctore malorum,

quae finxere timent. Nec solum vulgus inani

percussum terrore pavet, sed curia; et ipsi

sedibus exsilvere patres, invisaque belli

consulibus fugiens mandat decreta senatus.

490Tunc quae tuta petant et quae metuenda relinquant

incerti: quo quemque fugae tulit impetus, urget

praecipitem populum, serieque haerentia longa

agmina prorumpunt; credas aut tecta nefandas

corripuisse faces aut iam quatiente ruina

495nutantes pendere domos; sic turba per urbem

praecipiti lymphata gradu, velut unica rebus

spes foret adflictis patrios excedere muros,

inconsulta ruit. qualis, cum turbidus auster

repulit a Libycis immensum Syrtibus aequor

500fractaque veliferi sonuerunt pondera mali,

desilit in fluctus deserta puppe magister

navitaque, et nondum sparsa compage carinae

naufragium sibi quisque facit; sic urbe relicta

in bellum fugitur. Nullum iam languidus aevo

505evaluit revocare parens coniunxue maritum

fletibus, aut patrii, dubiae dum vota salutis

conciperent, tenuere lares; nec limine quisquam

haesit, et extremo tunc forsitan urbis amatae

plenus abit visu; ruit irrevocabile vulgus.

510O faciles dare summa deos eademque tueri

difficiles! Urbem populis victisque frequentem

gentibus et generis, coëat si turba, capacem

humani facilem venturo Caesare praedam

ignavae liquere manus. cum pressus ab hoste

515clauditur externis miles Romanus in oris,

effugit exiguo nocturna pericula vallo,

et subitus rapti munimine caespitis agger

praebet securos intra tentoria somnos:

tu tantum audito bellorum nomine, Roma,

520desereris; nox una tuis non credita muris.

Danda tamen venia est tantorum, danda, pavorum:

Pompeio fugiente timent. tum ne qua futuri

spes saltem trepidas mentes levet, addita fati

peioris manifesta fides, superique minaces

525prodigiis terras implerunt, aethera, pontum.

Ignota obscurae viderunt sidera noctes

ardentemque polum flammis caeloque volantes

obliquas per inane faces crinemque timendi

sideris et terris mutantem regna cometen.

530Fulgora fallaci micuerunt crebra sereno

et varias ignis tenso dedit aëre formas:

nunc iaculum longo, nunc sparso lumine lampas

emicuit caelo. tacitum sine nubibus ullis

fulmen et arctois rapiens de partibus ignem

535percussit Latiare caput, stellaeque minores

per vacuum solitae noctis decurrere tempus

in medium venere diem, cornuque coacto

iam Phoebe toto fratrem cum redderet orbe,

terrarum subita percussa expalluit umbra.

540Ipse caput medio Titan cum ferret Olympo,

condidit ardentes atra caligine currus

involvitque orbem tenebris gentesque coëgit

desperare diem; qualem fugiente per ortus

sole Thyesteae noctem duxere Mycenae.

545Ora ferox Siculae laxavit Mulciber Aetnae

nec tulit in caelum flammas, sed vertice prono

ignis in Hesperium cecidit latus. Atra Charybdis

sanguineum fundo torsit mare. flebile saevi

latravere canes. Vestali raptus ab ara

550ignis et ostendens confectas flamma Latinas

scinditur in partes geminoque cacumine surgit

Thebanos imitata rogos. tum cardine tellus

subsedit, veteremque iugis nutantibus Alpes

discussere nivem. Tethys maioribus undis

555Hesperiam Calpen summumque implevit Atlanta.

Indigetes flevisse deos Urbisque laborem

testatos sudore lares delapsaque templis

dona suis dirasque diem foedasse volucres

accipimus, silvisque feras sub nocte relictis

560audaces media posuisse cubilia Roma.

Tum pecudum faciles humana ad murmura linguae,

monstrosique hominum partus numeroque modoque

membrorum, matremque suus conterruit infans;

diraque per populum Cumanae carmina vatis

565vulgantur. tum, quos sectis, Bellona lacertis

saeva movet, cecinere deos, crinemque rotantes

sanguineum populis ulularunt tristia Galli.

Compositis plenae gemuerunt ossibus urnae.

Tunc fragor armorum magnaeque per avia voces

570auditae nemorum et venientes comminus umbrae,

quique colunt iunctos extremis moenibus agros,

diffugiunt. ingens urbem cingebat Erinys

excutiens pronam flagranti vertice pinum

stridentisque comas, Thebanam qualis Agaven

575impulit aut saevi contorsit tela Lycurgi

Eumenis, aut qualem iussu Iunonis iniquae

horruit Alcides, viso iam Dite, Megaeram.

Insonuere tubae, et quanto clamore cohortes

miscentur, tantum nox atra silentibus auris

580edidit. e medio visi consurgere Campo

tristia Sullani cecinere oracula manes,

tollentemque caput gelidas Anienis ad undas

agricolae Marium fracto fugere sepulchro.

Haec propter placuit Tuscos de more vetusto

585acciri vates. quorum qui maximus aevo

Arruns incoluit desertae moenia Lucae,

fulminis edoctus motus venasque calentes

fibrarum et monitus errantis in aëre pinnae,

monstra iubet primum, quae nullo semine discors

590protulerat natura, rapi sterilique nefandos

ex utero fetus infaustis urere flammis.

Mox iubet et totam pavidis a civibus urbem

ambiri et, festo purgantes moenia lustro,

longa per extremos pomeria cingere fines

595pontifices, sacri quibus est permissa potestas.

Turba minor ritu sequitur succincta Gabino,

Vestalemque chorum ducit vittata sacerdos,

Troianam soli cui fas vidisse Minervam;

tunc qui fata deum secretaque carmina servant

600et lotam parvo revocant Almone Cybeben,

et doctus volucres augur servare sinistras

septemvirque epulis festus Titiique sodales

et Salius laeto portans ancilia collo

et tollens apicem generoso vertice flamen.

605Dumque illi effusam longis anfractibus urbem

circumeunt, Arruns dispersos fulminis ignis

colligit et terrae maesto cum murmure condit

datque locis numen; sacris tunc admovet aris

electa cervice marem. Iam fundere Bacchum

610coeperat obliquoque molas inducere cultro,

impatiensque diu non grati victima sacri,

cornua succincti premerent cum torva ministri,

deposito victum praebebat poplite collum.

Nec cruor emicuit solitus, sed vulnere largo

615diffusum rutilo dirum pro sanguine virus.

Palluit attonitus sacris feralibus Arruns

atque iram superum raptis quaesivit in extis.

Terruit ipse color vatem; nam pallida taetris

viscera tincta notis gelidoque infecta cruore

620plurimus asperso variabat sanguine livor.

Cernit tabe iecur madidum venasque minaces

hostili de parte videt. pulmonis anheli

fibra latet parvusque secat vitalia limes.

Cor iacet et saniem per hiantis viscera rimas

625emittunt produntque suas omenta latebras.

Quodque nefas nullis impune apparuit extis,

ecce videt capiti fibrarum increscere molem

alterius capitis; pars aegra et marcida pendet,

pars micat et celeri venas movet improba pulsu.

630His ubi concepit magnorum fata malorum,

exclamat: "Vix fas, superi, quaecumque movetis,

prodere me populis; nec enim tibi, summe, litavi,

Iuppiter, hoc sacrum; caesique in pectora tauri

inferni venere dei. non fanda timemus,

635sed venient maiora metu. di visa secundent,

et fibris sit nulla fides, sed conditor artis

finxerit ista Tages." flexa sic omina Tuscus

involvens multaque tegens ambage canebat.

At Figulus, cui cura deos secretaque caeli

640nosse fuit, quem non stellarum Aegyptia Memphis

aequaret visu numerisque moventibus astra,

"Aut hic errat," ait "nulla cum lege per aevum

mundus et incerto discurrunt sidera motu,

aut, si fata movent, Urbi generique paratur

645humano matura lues. terraene dehiscent

subsidentque urbes, attollet fervidus aër

temperiem, segetes tellus infida negabit,

omnis an effusis miscebitur unda venenis?

Quod cladis genus, o superi, qua peste paratis

650saevitiam? extremi multorum tempus in unum

convenere dies. Summo si frigida caelo

stella nocens nigros Saturni accenderet ignis,

Deucalioneos fudisset Aquarius imbres,

totaque diffuso latuisset in aequore tellus.

655Si saevum radiis Nemaeum, Phoebe, Leonem

nunc premeres, toto fluerent incendia mundo,

succensusque tuis flagrasset curribus aether.

Hi cessant ignes. Tu qui flagrante minacem

Scorpion incendis cauda chelasque peruris,

660quid tantum, Gradive, paras? Nam mitis in alto

Iuppiter occasu premitur Venerisque salubre

sidus hebet motuque celer Cyllenius haeret,

et caelum Mars solus habet. Cur signa meatus

deservere suos mundoque obscura feruntur,

665ensiferi nimium fulget latus Orionis?

Imminet armorum rabies ferrique potestas

confundet ius omne manu scelerique nefando

nomen erit virtus multosque exibit in annos

hic furor. et superos quid prodest poscere finem?

670cum domino pax ista venit. duc, Roma, malorum

continuam seriem clademque in tempora multa

extrahe civili tantum iam libera bello."

Terruerant satis haec pavidam praesagia plebem;

sed maiora premunt. Nam qualis vertice Pindi

675Edonis Ogygio decurrit plena Lyaeo,

talis et attonitam rapitur matrona per urbem

vocibus his prodens urguentem pectora Phoebum:

"Quo feror, o Paean? qua me super aethera raptam

constituis terra? video Pangaea nivosis

680cana iugis latosque Haemi sub rupe Philippos.

Quis furor hic, o Phoebe, doce. Quo tela manusque

Romanae miscent acies bellumque sine hostest?

Quo diversa feror? primos me ducis in ortus

qua mare Lagei mutatur gurgite Nili:

685hunc ego, fluminea deformis truncus harena

qui iacet, agnosco. Dubiam super aequora Syrtim

arentemque feror Libyen, quo tristis Enyo

transtulit Emathias acies. nunc desuper Alpis

nubiferae colles atque aëriam Pyrenen

690abripimur. patriae sedis remeamus in urbis,

impiaque in medio peraguntur bella senatu.

Consurgunt partes iterum, totumque per orbem

rursus eo. Nova da mihi cernere litora ponti

telluremque novam; vidi iam, Phoebe, Philippos."

695Haec ait et lasso iacuit deserta furore.