Testi della poesia latinaTesti della poesia latinaŌrdĭŏr ārmă, quĭbūs caēlō sē glōrĭă tōllīt
Aēnĕădūm pătĭtūrquĕ fĕrōx Oēnōtrĭă iūră
Cārthāgō. dā, Mūsă, dĕcūs mĕmŏrārĕ lăbōrūm
āntīquae Hēspĕrĭaē, quāntōsque ād bēllă crĕārīt
ēt quōt Rōmă vĭrōs, sācrī cūm pērfĭdă pāctī5
gēns Cādmēă sŭpēr rēgnō cērtāmĭnă mōvīt
quaēsītūmquĕ dĭū, quā tāndēm pōnĕrĕt ārcĕ
tērrārūm Fōrtūnă căpūt. tēr Mārtĕ sĭnīstrō
iūrātūmquĕ Iŏvī foēdūs cōnvēntăquĕ pātrūm
Sīdŏnĭī frēgērĕ dŭcēs, ātque īmpĭŭs ēnsīs10
tēr plăcĭtām sŭăsīt tĕmĕrāndō rūmpĕrĕ pācēm.
sēd mĕdĭō fīnēm bēllo ēxcĭdĭūmquĕ vĭcīssīm
mōlītaē gēntēs, prŏpĭūsquĕ fŭērĕ pĕrīclō,
quīs sŭpĕrārĕ dătūm: rĕsĕrāvīt Dārdănŭs ārcēs
dūctŏr Ăgēnŏrĕās, ōbsēssă Pălātĭă vāllō15
Poēnōrum, āc mūrīs dēfēndīt Rōmă sălūtēm.
tāntārūm caūsās īrārum ŏdĭūmquĕ pĕrēnnī
sērvātūm stŭdĭo ēt māndātă nĕpōtĭbŭs ārmă
fās ăpĕrīrĕ mĭhī sŭpĕrāsquĕ rĕclūdĕrĕ mēntēs.
iāmque ădĕō māgnī rĕpĕtām prīmōrdĭă mōtūs.20
Pŷgmălĭōnēīs quōndām pēr caērŭlă tērrīs
pōllūtūm fŭgĭēns frātērnō crīmĭnĕ rēgnūm
fātālī Dīdō Lĭbўēs āppēllĭtŭr ōraē.
tūm prĕtĭō mērcātă lŏcōs nŏvă moēnĭă pōnīt,
cīngĕrĕ quā sēctō pērmīssūm lītŏră taūrō.25
hīc Iūno ānte Ārgōs (sīc crēdĭdĭt āltă vĕtūstās)
ānte Ăgămēmnŏnĭām, grātīssĭmă tēctă, Mўcēnēn
ōptāvīt prŏfŭgīs aētērnām cōndĕrĕ gēntēm.
vērum ŭbĭ māgnam ălĭīs Rōmām căpŭt ūrbĭbŭs āltē
ēxsĕrĕre āc mīssās ĕtĭām trāns aēquŏră clāssēs30
tōtūm sīgnă vĭdēt vīctrīcĭă fērrĕ pĕr ōrbēm,
iām prŏpĭūs mĕtŭēns bēllāndī cōrdă fŭrōrĕ
Phoēnīcum ēxstĭmŭlāt. sĕd ĕnīm cōnāmĭnĕ prīmaē
cōntūsō pūgnaē frāctīsque īn gūrgĭtĕ coēptīs
Sīcănĭō Lĭbўcīs ĭtĕrum īnstaūrātă căpēssēns35
ārmă rĕmōlītūr; dūx āgmĭnă sūffĭcĭt ūnūs
tūrbāntī tērrās pōntūmquĕ mŏvērĕ părāntī.
Iāmquĕ dĕaē cūnctās sĭbĭ bēllĭgĕr īndŭĭt īrās
Hānnĭbăl (hūnc aūdēt sōlūm cōmpōnĕrĕ fātīs),
sānguĭnĕō cūm laētă vĭro ātque īn rēgnă Lătīnī40
tūrbĭnĕ mōx saēvō vĕnĭēntum haūd īnscĭă clādūm
"īntŭlĕrīt Lătĭō sprētā mē Trōĭŭs" īnquīt
"ēxūl Dārdănĭam ēt, bīs nūmĭnă cāptă, pĕnātēs
scēptrăquĕ fūndārīt vīctōr Lāvīnĭă Teūcrīs,
dūm Rōmānă tŭaē, Tīcīnĕ, cădāvĕră rīpaē45
nōn căpĭānt Sĭmŏīsquĕ mĭhī pēr Cēltĭcă rūră
sānguĭnĕ Pērgămĕō Trĕbĭa ēt stīpāntĭbŭs ārmīs
cōrpŏrĭbūsquĕ vĭrūm rētrō flŭăt āc sŭă lārgō
stāgnă rĕfōrmīdēt Thrăsўmēnnūs tūrbĭdă tābō,
dūm Cānnās, tŭmŭlum Hēspĕrĭaē, cāmpūmquĕ crŭōrĕ50
Aūsŏnĭō mērsūm sūblīmĭs Ĭāpўgă cērnām
tēquĕ vădī dŭbĭūm cŏĕūntĭbŭs, Aūfĭdĕ, rīpīs
pēr clĭpĕōs gălĕāsquĕ vĭrūm caēsōsquĕ pĕr ārtūs
vīx ĭtĕr Hādrĭăcī rūmpēntem ād lītŏră pōntī."
haēc ăĭt āc iŭvĕnēm fācta ād Māvōrtĭă flāmmāt.55
Īngĕnĭō mōtūs ăvĭdūs fĭdĕīquĕ sĭnīstēr
īs fŭĭt, ēxsŭpĕrāns āstū, sēd dēvĭŭs aēquī.
ārmātō nūllūs dīvūm pŭdŏr, īmprŏbă vīrtūs
ēt pācīs dēspēctŭs hŏnōs, pĕnĭtūsquĕ mĕdūllīs
sānguĭnĭs hūmānī flāgrāt sĭtĭs. hīs sŭpĕr aēvī60
flōrĕ vĭrēns ăvĕt Aēgātēs ăbŏlērĕ, părēntūm
dēdĕcŭs, āc Sĭcŭlō dēmērgĕrĕ foēdĕră pōntō.
dāt mēntēm Iūno āc laūdūm spē cōrdă fătīgāt.
iāmque aūt nōctūrnō pĕnĕtrāt Căpĭtōlĭă vīsū
aūt răpĭdīs fērtūr pēr sūmmās pāssĭbŭs Ālpēs.65
saēpe ĕtĭām fămŭlī tūrbāto ād līmĭnă sōmnō
ēxpāvērĕ trŭcēm pēr vāstă sĭlēntĭă vōcēm
āc lārgō sūdōrĕ vĭrum īnvēnērĕ fŭtūrās
mīscēntēm pūgnās ĕt ĭnānĭă bēllă gĕrēntēm.
Hānc răbĭem īn fīnēs Ĭtălūm Sātūrnĭăque ārvă70
āddĭdĕrāt iām tūm pŭĕrō pătrĭūs fŭrŏr ōrsūs.
Sārrānā prīscī Bārcaē dē gēntĕ vĕtūstōs
ā Bēlō nŭmĕrābăt ăvōs. nāmque ōrbă mărītō
cūm fŭgĕrēt Dīdō fămŭlām Tўrŏn, īmpĭă dīrī
Bēlīdēs iŭvĕnīs vītāvĕrăt ārmă tўrānnī75
ēt sē pārtĭcĭpēm cāsūs sŏcĭārăt ĭn ōmnēs.
nōbĭlĭs hōc ōrtu ēt dēxtrā spēctātŭs Hămīlcār,
ūt fārī prīmāmquĕ dătūm dīstīnguĕrĕ līnguā
Hānnĭbălī vōcēm, sōllērs nūtrīrĕ fŭrōrēs
Rōmānūm sēvīt pŭĕrīli īn pēctŏrĕ bēllūm.80
Vrbĕ fŭīt mĕdĭā sācrūm gĕnĕtrīcĭs Ĕlīssaē
mānĭbŭs ēt pătrĭā Tўrĭīs fōrmīdĭnĕ cūltūm,
quōd tāxī cīrcum ēt pĭcĕaē squālēntĭbŭs ūmbrīs
ābdĭdĕrānt caēlīque ārcēbānt lūmĭnĕ, tēmplūm.
hōc sēse, ūt pĕrhĭbēnt, cūrīs mōrtālĭbŭs ōlīm85
ēxŭĕrāt rēgīnă lŏcō. stānt mārmŏrĕ maēstō
ēffĭgĭēs, Bēlūsquĕ părēns ōmnīsquĕ nĕpōtūm
ā Bēlō sĕrĭēs, stāt glōrĭă gēntĭs Ăgēnōr
ēt quī lōngă dĕdīt tērrīs cōgnōmĭnă Phoēnīx.
īpsă sĕdēt tāndem aētērnūm cōniūnctă Sўchaēō.90
āntĕ pĕdēs ēnsīs Phrўgĭūs iăcĕt. ōrdĭnĕ cēntūm
stānt āraē caēlīquĕ dĕīs Ĕrĕbōquĕ pŏtēntī.
hīc crīne ēffūso ātque Hēnnaēaē nūmĭnă dīvaē
ātque Ăchĕrōntă vŏcāt Stўgĭā cūm vēstĕ săcērdōs.
īmmūgīt tēllūs rūmpītque hōrrēndă pĕr ūmbrās95
sībĭla. ĭnāccēnsī flāgrānt āltārĭbŭs īgnēs.
tūm măgĭcō vŏlĭtānt cāntū pĕr ĭnānĭă mānēs
ēxcītī, vūltūsque īn mārmŏrĕ sūdăt Ĕlīssaē.
Hānnĭbăl haēc pătrĭō iūssu ād pĕnĕtrālĭă fērtūr,
īngrēssīque hăbĭtūs ātque ōra ēxplōrăt Hămīlcār.100
nōn īlle eūhāntīs Māssŷlaē pāllŭĭt īrās,
nōn dīrōs tēmplī rītūs āspērsăquĕ tābō
līmĭna ĕt aūdītō sūrgēntēs cārdĭnĕ flāmmās.
ōllī pērmūlcēns gĕnĭtōr căpŭt ōscŭlă lībāt
āttōllītque ănĭmōs hōrtāndo ēt tālĭbŭs īmplēt:105
"gēns rĕcĭdīvă Phrўgūm Cādmēaē stīrpĭs ălūmnōs
foēdĕrĭbūs nōn aēquă prĕmīt. sī fātă nĕgārīnt
dēdĕcŭs īd pătrĭaē nōstrā dēpēllĕrĕ dēxtrā,
haēc tŭă sīt laūs, nātĕ, vĕlīs. ăgĕ, cōncĭpĕ bēllă
lātūra ēxĭtĭūm Laūrēntĭbŭs. hōrrĕăt ōrtūs110
iām pūbēs Tŷrrhēnă tŭōs, pārtūsquĕ rĕcūsēnt
tē sūrgēntĕ, pŭēr, Lătĭaē prōdūcĕrĕ mātrēs."
hīs ăcŭīt stĭmŭlīs sŭbĭcītque haūd mōllĭă dīctū:
"Rōmānōs tērra ātque ūndīs, ŭbĭ cōmpĕtĕt aētās,
fērro īgnīquĕ sĕquār Rhoētēăquĕ fātă rĕvōlvām.115
nōn sŭpĕrī mĭhĭ, nōn Mārtēm cŏhĭbēntĭă pāctă,
nōn cēlsae ōbstĭtĕrīnt Ālpēs Tārpēiăquĕ sāxă.
hānc mēntēm iūrō nōstrī pēr nūmĭnă Mārtīs,
pēr mānēs, rēgīnă, tŭōs." tūm nīgră trĭfōrmī
hōstĭă māctātūr dīvaē, rāptīmquĕ rĕclūdīt120
spīrāntēs ārtūs pōscēns rēspōnsă săcērdōs
āc fŭgĭēntem ănĭmām prŏpĕrātīs cōnsŭlĭt ēxtīs.
āst ŭbĭ quaēsītās ārtīs dē mōrĕ vĕtūstaē
īntrāvīt mēntēs sŭpĕrūm, sīc deīndĕ prŏfātūr:
"Aētōlōs lātē cōnstērnī mīlĭtĕ cāmpōs125
Īdaēōquĕ lăcūs flāgrāntēs sānguĭnĕ cērnō.
quāntă prŏcūl mōlēs scŏpŭlīs ād sīdĕră tēndīt,
cūiŭs ĭn āĕrĭō pēndēnt tŭă vērtĭcĕ cāstră!
iāmquĕ iŭgīs āgmēn răpĭtūr. trĕpĭdāntĭă fūmānt
moēnĭa, ĕt Hēspĕrĭō tēllūs pōrrēctă sŭb āxĕ130
Sīdŏnĭīs lūcēt flāmmīs. flŭĭt ēccĕ crŭēntūs
Ērĭdănūs. iăcĕt ōrĕ trŭcī sŭpĕr ārmă vĭrōsquē,
tērtĭă quī tŭlĕrīt sūblīmĭs ŏpīmă Tŏnāntī.
heū quaēnām sŭbĭtīs hōrrēscīt tūrbĭdă nīmbīs
tēmpēstās, rūptōquĕ pŏlō mĭcăt īgnĕŭs aēthēr!135
māgnă părānt sŭpĕrī. tŏnăt āltī rēgĭă caēlī,
bēllāntēmquĕ Iŏvēm cērnō." vĕnĭēntĭă fātă
scīre ūltrā vĕtŭīt Iūnō, fībraēquĕ rĕpēntĕ
cōntĭcŭērĕ. lătēnt cāsūs lōngīquĕ lăbōrēs.
Sīc claūsūm līnquēns ārcānō pēctŏrĕ bēllūm140
ātque, hŏmĭnūm fīnēm, Gādēs Cālpēnquĕ sĕcūtūs
dūm fērt Hērcŭlĕīs Gărămāntĭcă sīgnă cŏlūmnīs,
ōccūmbīt saēvō Tўrĭūs cērtāmĭnĕ dūctōr.
Īntĕrĕā rērum Hāsdrŭbălī trādūntŭr hăbēnaē
ōccĭdŭī quī sōlĭs ŏpēs ēt vūlgŭs Hĭbērūm145
Baētĭcŏlāsquĕ vĭrōs fŭrĭīs ăgĭtābăt ĭnīquīs.
trīstĭă cōrdă dŭcīs, sĭmŭl īmmĕdĭcābĭlĭs īră,
ēt frūctūs rēgnī fĕrĭtās ĕrăt. āspĕr ămōrĕ
sānguĭnĭs, ēt mĕtŭī dēmēns crēdēbăt hŏnōrēm
nēc nōtā dŏcĭlīs poēnā sătĭārĕ fŭrōrēs150
ōre ēxcēllēntem ēt spēctātūm fōrtĭbŭs aūsīs
āntīquā dē stīrpĕ Tăgūm sŭpĕrūmque hŏmĭnūmquĕ
īmmĕmŏr ērēctō sūffōssūm rōbŏrĕ maēstīs
ōstēntābăt ŏvāns pŏpŭlīs sĭnĕ fūnĕrĕ rēgēm.
aūrĭfĕrī Tăgŭs āscītō cōgnōmĭnĕ fōntīs155
pērque āntra ēt rīpās nŷmphīs ŭlŭlātŭs Hĭbērīs,
Maēŏnĭūm nōn īllĕ vădūm, nōn Lŷdĭă māllēt
stāgnă sĭbī nēc, quī rĭgŭō pērfūndĭtŭr aūrō,
cāmpum, ātque īllātīs Hērmī flāvēscĭt hărēnīs.
prīmŭs ĭnīrĕ mănūs, pōstrēmūs pōnĕrĕ Mārtēm.160
cūm răpĭdum ēffūsīs ăgĕrēt sūblīmĭs hăbēnīs
quādrŭpĕdēm, nōn ēnsĕ vĭrūm, nōn ēmĭnŭs hāstā
sīstĕre ĕrāt; vŏlĭtābăt ŏvāns ăcĭēsquĕ pĕr āmbās
iām Tăgŭs aūrātīs āgnōscēbātŭr ĭn ārmīs.
quēm pōstquām dīrō sūspēnsūm rōbŏrĕ vīdīt165
dēfōrmēm lētī fămŭlūs, clām cōrrĭpĭt ēnsēm
dīlēctūm dŏmĭnō pērnīxque īrrūmpĭt ĭn aūlām
ātque īmmītĕ fĕrīt gĕmĭnātō vūlnĕrĕ pēctūs.
āt Poēnī, sūccēnsa īrā tūrbātăquĕ lūctū
ēt saēvīs gēns laētă, rŭūnt tōrmēntăquĕ pōrtānt.170
nōn īgnēs cāndēnsquĕ chălŷbs, nōn vērbĕră pāssīm
īctĭbŭs īnnŭmĕrīs lăcĕrūm scīndēntĭă cōrpūs,
cārnĭfĭcaēvĕ mănūs pĕnĭtūsve īnfūsă mĕdūllīs
pēstĭs ĕt īn mĕdĭō lūcēntēs vūlnĕrĕ flāmmaē
cēssāvērĕ. fĕrūm vīsū dīctūquĕ, pĕr ārtēm175
saēvĭtĭae ēxtēntī, quāntūm tōrmēntă iŭbēbānt,
crēvērūnt ārtūs, ātque ōmnī sānguĭnĕ rūptō
ōssă lĭquēfāctīs fūmārūnt fērvĭdă mēmbrīs.
mēns īntāctă mănēt. sŭpĕrāt rīdētquĕ dŏlōrēs
spēctāntī sĭmĭlīs fēssōsquĕ lăbōrĕ mĭnīstrōs180
īncrĕpĭtāt dŏmĭnīquĕ crŭcēm clāmōrĕ rĕpōscīt.
Haēc īntēr sprētaē mĭsĕrāndă pĭācŭlă poēnaē
ērēptō trĕpĭdūs dūctōre ēxērcĭtŭs ūnā
Hānnĭbălēm vōce ātque ălăcrī cērtāmĭnĕ pōscīt.
huīc stŭdĭa āccēndīt pătrĭaē vīrtūtĭs ĭmāgŏ,185
huīc fāma īn pŏpŭlōs iūrātī dīdĭtă bēllī,
huīc vĭrĭdēs aūsīs ānnī fērvōrquĕ dĕcōrūs
ātque ārmātă dŏlīs mēns ēt vīs īnsĭtă fāndī.
Prīmī dūctōrēm Lĭbўēs clāmōrĕ sălūtānt,
mōx ēt Pŷrēnēs pŏpŭli ēt bēllātŏr Hĭbērūs.190
cōntĭnŭōquĕ fĕrōx ŏrĭtūr fīdūcĭă mēntī
cēssīsse īmpĕrĭō tāntūm tērraēquĕ mărīsquĕ.
Aēŏlĭīs cāndēns Aūstrīs ēt lāmpădĕ Phoēbī
aēstĭfĕrō Lĭbўē tōrquētūr sūbdĭtă Cāncrō,
aūt īngēns Ăsĭaē lătŭs aūt pārs tērtĭă tērrīs.195
tērmĭnŭs huīc rŏsĕōs āmnīs Lāgēŭs ăd ōrtūs
sēptēno īmpēllēns tŭmĕfāctūm gūrgĭtĕ pōntūm.
āt quā dīvērsās clēmēntĭŏr āspĭcĭt Ārctōs,
Hērcŭlĕō dĭrĭmēntĕ frĕtō dīdūctă prŏpīnquīs
Eūrōpēs vĭdĕt ārvă iŭgīs. ūltra ōbsĭdĕt aēquōr200
nēc pătĭtūr nōmēn prōfērrī lōngĭŭs Ātlās,
Ātlās sūbdūctō trāctūrūs vērtĭcĕ caēlūm.
sīdĕră nūbĭfĕrūm fūlcīt căpŭt, aēthĕrĭāsquĕ
ērĭgĭt aētērnūm cōmpāgēs ārdŭă cērvīx.
cānēt bārbă gĕlū, frōntēmque īmmānĭbŭs ūmbrīs205
pīnĕă sīlvă prĕmīt. vāstānt căvă tēmpŏră vēntī,
nīmbōsōquĕ rŭūnt spūmāntĭă flūmĭnă rīctū.
tūm gĕmĭnaē lătĕrūm caūtēs mărĭa āltă fătīgānt
ātque, ŭbĭ fēssŭs ĕquōs Tītān īmmērsĭt ănhēlōs,
flāmmĭfĕrūm cōndūnt fūmāntī gūrgĭtĕ cūrrūm.210
sēd quā sē cāmpīs squālēntĭbŭs Āfrĭcă tēndīt,
sērpēntūm lārgō cŏquĭtūr fēcūndă vĕnēnō,
fēlīx quā pīnguēs mītīs plăgă tēmpĕrăt āgrōs,
nēc Cĕrĕre Hēnnaēā Phărĭō nēc vīctă cŏlōnō.
hīc pāssim ēxsūltānt Nŭmĭdaē, gēns īnscĭă frēnī,215
quīs īntēr gĕmĭnās pēr lūdūm mōbĭlĭs aūrēs
quādrŭpĕdēm flēctīt nōn cēdēns vīrgă lŭpātīs.
āltrīx bēllōrūm bēllātōrūmquĕ vĭrōrūm
tēllūs nēc fīdēns nūdō sĭnĕ fraūdĭbŭs ēnsī.
Āltĕră cōmplēbānt Hīspānaē cāstră cŏhōrtēs,220
aūxĭlĭa Eūrōpā gĕnĭtōrīs pārtă trŏpaēīs.
Mārtĭŭs hīnc cāmpōs sŏnĭpēs hīnnītĭbŭs īmplēt,
hīnc iŭgă cōrnĭpĕdēs ērēctī bēllĭcă rāptānt;
nōn Ēleūs ēāt cāmpō fērvēntĭŏr āxīs.
prōdĭgă gēns ănĭmae ēt prŏpĕrārĕ făcīllĭmă mōrtēm.225
nāmque ŭbĭ trānscēndīt flōrēntēs vīrĭbŭs ānnōs,
īmpătĭēns aēvī spērnīt nōvīssĕ sĕnēctām,
ēt fātī mŏdŭs īn dēxtra ēst. hīc ōmnĕ mĕtāllūm:
ēlēctrī gĕmĭnō pāllēnt dē sēmĭnĕ vēnaē
ātque ātrōs chălўbīs fētūs hŭmŭs hōrrĭdă nūtrīt.230
sēd scĕlĕrūm caūsās ŏpĕrīt dĕŭs. Āstŭr ăvārūs
vīscĕrĭbūs lăcĕraē tēllūrīs mērgĭtŭr īmīs
ēt rĕdĭt īnfēlīx ēffōssō cōncŏlŏr aūrō.
hīnc cērtānt, Pāctōlĕ, tĭbī Dŭrĭūsquĕ Tăgūsquĕ,
quīquĕ sŭpēr Grăvĭōs lūcēntēs vōlvĭt hărēnās235
īnfērnaē pŏpŭlīs rĕfĕrēns ōblīvĭă Lēthēs.
nēc Cĕrĕrī tērra īndŏcĭlīs nĕc ĭnhōspĭtă Bācchō
nūllăquĕ Pāllădĭā sēsē măgĭs ārbŏrĕ tōllīt.
Haē pōstquām Tўrĭō gēntēs cēssērĕ tўrānnō
ūtquĕ dătī rērūm frēnī, nūnc ārtĕ pătērnā240
cōncĭlĭārĕ vĭrōs ārmīs, cōnsūltă sĕnātūs
vērtĕrĕ, nūnc dōnīs. prīmūs sūmpsīssĕ lăbōrēm,
prīmŭs ĭtēr cārpsīssĕ pĕdēs pārtēmquĕ sŭbīrĕ,
sī vāllī fēstīnĕt ŏpūs. nēc cētĕră sēgnīs,
quaēcūmque ād laūdēm stĭmŭlānt, sōmnūmquĕ nĕgābāt245
nātūraē nōctēmquĕ vĭgīl dūcēbăt ĭn ārmīs.
īntērdūm prōiēctŭs hŭmī tūrbaēquĕ Lĭbŷssaē
īnsīgnīs săgŭlō dūrīs cērtārĕ mănīplīs,
cēlsŭs ăt īn māgnō praēcēdēns āgmĭnĕ dūctōr
īmpĕrĭūm praēfērrĕ sŭūm. tūm vērtĭcĕ nūdō250
ēxcĭpĕre īnsānōs īmbrēs caēlīquĕ rŭīnām.
spēctārūnt Poēnī, trĕmŭītque ēxtērrĭtŭs Āstūr,
tōrquēntēm cūm tēlă Iŏvēm pērmīxtăquĕ nīmbīs
fūlmĭna ĕt ēxcūssōs vēntōrūm flātĭbŭs īgnēs
tūrbātō trānsīrĕt ĕquō. nēc pūlvĕrĕ fēssūm255
āgmĭnĭs ārdēntī lăbĕfēcīt Sīrĭŭs āstrō.
flāmmĭfĕrīs tēllūs rădĭīs cum ēxūstă dĕhīscīt
cāndēntīquĕ glŏbō mĕdĭūs cŏquĭt aēthĕră fērvōr
fēmĭnĕūm pŭtăt ūmēntī iăcŭīssĕ sŭb ūmbrā
ēxērcētquĕ sĭtim ēt spēctātō fōntĕ rĕcēdīt.260
īdēm cōrrēptīs stērnācem ād proēlĭă frēnīs
frāngĕre ĕquum ēt fāmām lētālĭs ămārĕ lăcērtī
īgnōtīque āmnīs trānārĕ sŏnāntĭă sāxă
ātque ē dīvērsā sŏcĭōs āccērsĕrĕ rīpā.
īdem ēxpūgnātī prīmūs stĕtĭt āggĕrĕ mūrī,265
ēt quŏtĭēns cāmpō răpĭdūs fĕră proēlĭă mīscēt,
quā spārsīt fērrūm, lātūs rŭbĕt aēquŏrĕ līmēs.
ērgo īnstāt fātīs ēt rūmpĕrĕ foēdĕră cērtūs,
quō dătŭr, īntĕrĕā Rōmām cōmprēndĕrĕ bēllō
gaūdĕt ĕt ēxtrēmīs pūlsāt Căpĭtōlĭă tērrīs.270
Prīmă Săgūntīnās tūrbārūnt clāssĭcă pōrtās,
bēllăquĕ sūmptă vĭrō bēllī māiōrĭs ămōrĕ.
haūd prŏcŭl Hērcŭlĕī tōllūnt sē lītŏrĕ mūrī
clēmēntēr crēscēntĕ iŭgō, quīs nōbĭlĕ nōmēn
cōndĭtŭs ēxcēlsō sācrāvīt cōllĕ Zăcŷnthōs.275
hīc cŏmĕs Ālcīdaē rĕmĕābăt ĭn āgmĭnĕ Thēbās
Gērўŏne ēxstīnctō caēlōque ĕă fāctă fĕrēbāt.
trēs ănĭmās nāmque īd mōnstrūm, trēs cōrpŏrĕ dēxtrās
ārmārāt tērnāquĕ căpūt cērvīcĕ gĕrēbāt.
haūd ălĭūm vīdīt tēllūs, cuī pōnĕrĕ fīnēm280
nōn pōssēt mōrs ūnă vĭrō dūraēquĕ sŏrōrēs
tērtĭă bīs rūptō tōrquērēnt stāmĭnă fīlō.
hīnc spŏlĭa ōstēntābăt ŏvāns cāptīvăquĕ vīctōr
ārmēnta ād fōntēs mĕdĭō fērvōrĕ vŏcābāt,
cūm tŭmĭdās faūcēs āccēnsīs sōlĕ vĕnēnīs285
cālcātūs rūpīt lētālī vūlnĕrĕ sērpēns
Īnăchĭūmquĕ vĭrūm tērrīs prōstrāvĭt Hĭbērīs.
mōx prŏfŭgī dūcēntĕ Nŏto ādvērtērĕ cŏlōnī,
īnsŭlă quōs gĕnŭīt Grāiō cīrcūmflŭă pōntō
ātque aūxīt, quōndām Laērtīā rēgnă, Zăcŷnthōs.290
fīrmāvīt tĕnŭēs ōrtūs mōx Daūnĭă pūbēs
sēdĭs ĭnōps, mīsīt lārgō quām dīvĕs ălūmnō
māgnănĭmīs rēgnātă vĭrīs clārum Ārdĕă nōmēn.
lībērtās pŏpŭlīs pāctō sērvātă dĕcūsquĕ
māiōrum, ēt Poēnīs ūrbi īmpĕrĭtārĕ nĕgātūm.295
Ādmŏvĕt ābrūptō flāgrāntĭă foēdĕrĕ dūctōr
Sīdŏnĭūs cāstra ēt lātōs quătĭt āgmĭnĕ cāmpōs.
Īpsĕ căpūt quāssāns cīrcūmlūstrāvĭt ănhēlō
mūrōs saēvŭs ĕquō mēnsūsquĕ păvēntĭă tēctă
pāndĕrĕ iāmdūdūm pōrtās ēt cēdĕrĕ vāllō300
īmpĕrăt ēt lōngē claūsīs sŭă foēdĕră, lōngē
Aūsŏnĭām fŏrĕ nēc vĕnĭaē spēm Mārtĕ sŭbāctīs.
scītă pătrum ēt lēgēs ēt iūră fĭdēmquĕ dĕōsquĕ
īn dēxtrā nūnc ēssĕ sŭā. vērba ōcĭŭs ācēr
īntōrtō sāncīt iăcŭlō fīgītquĕ pĕr ārmă305
stāntēm prō mūro ēt mĭnĭtāntēm vānă Căīcūm
cōncĭdĭt ēxāctī mĕdĭūs pēr vīscĕră tēlī
ēffūsīsquĕ sĭmūl praērūpto ēx āggĕrĕ mēmbrīs
vīctōrī mŏrĭēns tĕpĕfāctām rēttŭlĭt hāstām.
āt mūltō dŭcĭs ēxēmplūm clāmōrĕ sĕcūtī310
īnvōlvūnt ātrā tēlōrūm moēnĭă nūbĕ.
clāră nĕc īn nŭmĕrō vīrtūs lătĕt; ōbvĭă quīsquĕ
ōră dŭcī pōrtāns ceū sōlūs bēllă căpēssīt.
hīc crēbrām fūndīt Bălĭārī vērbĕrĕ glāndēm
tērquĕ lĕvī dūctā cīrcūm căpŭt āltŭs hăbēnā315
pērmīssūm vēntīs ābscōndĭt ĭn āĕrĕ tēlūm,
hīc vălĭdō lībrāt strīdēntĭă sāxă lăcērtō,
huīc īmpūlsă lĕvī tōrquētūr lāncĕă nōdō.
ānte ōmnēs dūctōr pătrĭīs īnsīgnĭs ĭn ārmīs
nūnc pĭcĕā iāctāt fūmāntēm lāmpădă flāmmā,320
nūnc sŭdĕ, nūnc iăcŭlō, nūnc sāxīs īmpĭgĕr īnstāt
aūt hŷdro īmbūtās, bīs nōxĭă tēlă, săgīttās
cōntēndīt nērvo ātque īnsūltāt fraūdĕ phărētraē,
Dācŭs ŭt ārmĭfĕrīs Gĕtĭcaē tēllūrĭs ĭn ōrīs,
spīcŭlă quī pătrĭō gaūdēns ăcŭīssĕ vĕnēnō325
fūndĭt ăpūd rīpās ĭnŏpīnă bĭnōmĭnĭs Hīstrī.
Cūră sŭbīt cōllēm tūrrītā cīngĕrĕ frōntĕ
cāstēllōque ūrbēm cīrcūmvāllārĕ frĕquēntī.
heū prīscīs nūmēn pŏpŭlīs, āt nōmĭnĕ sōlō
īn tērrīs iām nōtă fĭdēs! stāt dūră iŭvēntūs330
ērēptāmquĕ fŭgam ēt claūdī vĭdĕt āggĕrĕ mūrōs,
sēd dīgnam Aūsŏnĭā mōrtēm pŭtăt ēssĕ Săgūntō
sērvātā cĕcĭdīssĕ fĭdē. iāmque ācrĭŭs ōmnēs
īntēndūnt vīrēs. āddūctīs strīdŭlă nērvīs
Phōcăĭs ēffūndīt vāstōs bāllīstă mŏlārēs335
ātque ĕădem īngēntīs mūtātō pōndĕrĕ tēlī
fērrātam ēxcŭtĭēns ōrnūm mĕdĭa āgmĭnă rūmpīt.
āltērnūs rĕsŏnāt clāngōr. cērtāmĭnĕ tāntō
cōnsĕrŭēre ăcĭēs, vĕlŭtī cīrcūmdătă vāllō
Rōmă fŏrēt, clāmāntquĕ sŭpēr: "tōt mīlĭă, gēntēs340
īntēr tēlă sătaē, iām cāptō stāmŭs ĭn hōstĕ?
nōnnĕ pŭdēt coēptī, pŭdĕt ōmĭnĭs? ēn bŏnă vīrtūs
prīmĭtĭaēquĕ dŭcīs! tālīne īmplērĕ părāmūs
Ītălĭām fāmā? tālēs praēmīttĕrĕ pūgnās?"
āccēnsae ēxsūltānt mēntēs, haūstūsquĕ mĕdūllīs345
Hānnĭbăl ēxăgĭtāt, stĭmŭlāntquĕ sĕquēntĭă bēllă.
īnvādūnt mănĭbūs vāllūm caēsāsquĕ rĕlīnquūnt
dēiēctī mūrīs dēxtrās. sŭbĭt ārdŭŭs āggēr
īmpōnītquĕ glŏbōs pūgnāntūm dēsŭpĕr ūrbī.
ārmāvīt claūsōs āc pōrtīs ārcŭĭt hōstēm350
lībrārī mūltā cōnsuētă phălārĭcă dēxtrā
hōrrēndūm vīsū rōbūr cēlsīsquĕ nĭvōsaē
Pŷrēnēs trābs lēctă iŭgīs, cuī plūrĭmă cūspīs,
vīx mūrīs tŏlĕrāndă lŭēs, sēd cētĕră pīnguī
ūnctă pĭce ātque ātrō cīrcūmlĭtă sūlphŭrĕ fūmānt.355
fūlmĭnĭs haēc rītū sūmmīs ē moēnĭbŭs ārcīs
īncĭtă sūlcātūm trĕmŭlā sĕcăt āĕră flāmmā,
quālīs sānguĭnĕō praēstrīngīt lūmĭnă crīnĕ
ād tērrām caēlō dēcūrrēns īgnĕă lāmpās.
haēc īctū răpĭdō pūgnāntūm saēpĕ pĕr aūrās360
āttŏnĭtō dūctōrĕ tŭlīt fūmāntĭă mēmbră,
haēc vāstaē lătĕrī tūrrīs cūm tūrbĭnĕ fīxă
dūm pĕnĭtūs plŭtĕīs Vūlcānum ēxērcĕt ădēsīs,
ārmă vĭrōsquĕ sĭmūl prēssīt flāgrāntĕ rŭīnā.
tāndēm cōndēnsīs ārtaē tēstūdĭnĭs ārmīs365
sūbdūctī Poēnī vāllō caēcāquĕ lătēbrā
pāndūnt prōlāpsām sūffōssīs moēnĭbŭs ūrbēm.
tērrĭbĭlem īn sŏnĭtūm prōcūmbēns āggĕrĕ vīctō
Hērcŭlĕūs lăbŏr ātque īmmānĭă sāxă rĕsōlvēns
mūgītum īngēntēm caēlī dĕdĭt. Ālpĭbŭs āltīs370
āĕrĭaē rūpēs scŏpŭlōrūm mōlĕ rĕvūlsā
haūd ălĭtēr scīndūnt rĕsŏnāntī frāgmĭnĕ mōntēm.
sūrgēbāt cŭmŭlō cērtātīm prōrŭtŭs āggēr,
ōbstābātquĕ iăcēns vāllūm, nī prōtĭnŭs īnstēnt
hīnc ātque hīnc ăcĭēs mĕdĭā pūgnārĕ rŭīnā.375
Ēmĭcăt ānte ōmnēs prīmaēvō flōrĕ iŭvēntaē
īnsīgnīs Rŭtŭlō Mūrrūs dē sānguĭne (ăt īdēm
mātrĕ Săgūntīnā Grāiūs gĕmĭnōquĕ părēntĕ
Dūlĭchĭōs Ĭtălīs mīscēbāt prōlĕ nĕpōtēs).
hīc māgnō sŏcĭōs Ărădūm clāmōrĕ vŏcāntēm,380
quā cōrpūs lōrīcam īntēr gălĕāmquĕ pătēscīt,
cōnāntīs mōtūs spĕcŭlātūs cūspĭdĕ sīstīt
prōstrātūmquĕ prĕmēns tēlō vōce īnsŭpĕr ūrgēt:
"fāllāx Poēnĕ, iăcēs; cērtē Căpĭtōlĭă prīmūs
scāndēbās vīctōr. quaē tāntă lĭcēntĭă vōtī?385
nūnc Stўgĭō fēr bēllă Iŏvī!" tūm fērvĭdŭs hāstām
ādvērsī tōrquēns dēfīgĭt ĭn īnguĭne Hĭbērī,
ōrăquĕ dūm cālcāt iām sīngūltāntĭă lētō,
"hāc ĭtĕr ēst" īnquīt "vōbīs ād moēnĭă Rōmaē,
ō mĕtŭēndă mănūs. sīc, quō prŏpĕrātĭs, ĕūndūm."390
mōx īnstaūrāntīs pūgnām cīrcūmsĭlĭt ārmă
ēt rāptō nūdūm clĭpĕō lătŭs haūrĭt Hĭbērī.
dīvĕs ăgrī, dīvēs pĕcŏrīs fāmaēquĕ nĕgātūs
bēllă fĕrīs ārcū iăcŭlōque ăgĭtārăt Hĭbērūs,
fēlīx heū nĕmŏrum ēt vītaē laūdāndŭs ŏpācaē,395
sī sŭă pēr pătrĭōs tĕnŭīssēt spīcŭlă sāltūs.
hūnc mĭsĕrātŭs ădēst īnfēstō vūlnĕrĕ Lādmūs.
cuī saēvum ārrīdēns "nārrābĭs Hămīlcărĭs ūmbrīs
hānc" īnquīt "dēxtrām, quaē iām pōst fūnĕră vūlgī
Hānnĭbălēm vōbīs cŏmĭtēm dăbĭt", ēt fĕrĭt āltē400
īnsūrgēns glădĭō crīstātaē cāssĭdĭs aēră
pērque īpsūm tĕgĭmēn crĕpĭtāntĭă dīssĭpăt ōssă.
tūm frōntēm Chrĕmĕtēs īntōnsam ūmbrāntĕ căpīllō
saēptŭs ĕt hōrrēntēs ēffīngēns crīnĕ gălērōs,
tūm Măsŭlīs crūdāquĕ vĭrēns ād bēllă sĕnēctā405
Kārthălŏ nōn păvĭdūs fētās mūlcērĕ lĕaēnās,
flūmĭnĕāque ūrnā caēlātūs Bāgrădă pārmām
ēt vāstaē Năsămōn Sŷrtīs pŏpŭlātŏr Hĭēmpsāl,
aūdāx īn flūctū lăcĕrās cāptārĕ cărīnās,
ūna ōmnēs dēxtrāquĕ cădūnt īrāquĕ pĕrēmptī;410
nēc nōn sērpēntēm dīro ēxārmārĕ vĕnēnō
dōctŭs Ăthŷr tāctūquĕ grăvēs sōpīrĕ chĕlŷdrōs
āc dŭbĭam ādmōtō sŭbŏlem ēxplōrārĕ cĕrāstĕ.
tū quŏquĕ fātĭdĭcīs Gărămāntĭcŭs āccŏlă lūcīs
īnsīgnīs flēxō gălĕām pēr tēmpŏră cōrnū,415
heū frūstrā rĕdĭtūm sōrtēs tĭbĭ saēpĕ lŏcūtās
mēntītūmquĕ Iŏvem īncrĕpĭtāns, ōccūmbĭs, Hĭārbă.
ēt iām cōrpŏrĭbūs cŭmŭlātūs crēvĕrăt āggēr
pērfūsaēque ātrā fūmābānt caēdĕ rŭīnaē,
cūm dūctōrem ăvĭdō clāmōre īn proēlĭă pōscīt.420
fūlmīneūs ceū Spārtānīs lātrātĭbŭs āctūs,
cūm sīlvam ōccūrsū vēnāntūm pērdĭdĭt, hīrtō
hōrrēscīt saētīs dōrso ēt pōstrēmă căpēssīt
proēlĭă cānēntēm māndēns ăpĕr ōrĕ crŭōrēm
iāmque īgnēm gĕmĭnūm cōntrā vēnābŭlă tōrquēns.425
Āt pārte ēx ălĭā, quā se īnspērātă iŭvēntūs
ēxtŭlĕrāt pōrtīs, ceū spīcŭlă nūllă mănūsquĕ
vīm fērre ēxĭtĭūmvē queānt, pērmīxtŭs ŭtrīsquĕ
Hānnĭbăl āgmĭnĭbūs pāssīm fŭrĭt ēt quătĭt ēnsēm,
cāntātō nūpēr sĕnĭōr quēm fēcĕrăt īgnī430
lītŏre ăb Hēspĕrĭdūm Tĕmĭsūs, quī cārmĭnĕ pōllēns
fīdēbāt măgĭcā fērrūm crūdēscĕrĕ līnguā,
quāntūs Bīstŏnĭīs lātē Grādīvŭs ĭn ōrīs
bēllĭgĕrō răpĭtūr cūrrū tēlūmquĕ cŏrūscāns,
Tītānūm quō pūlsă cŏhōrs, flāgrāntĭă bēllă435
cōrnĭpĕdum āfflātū dŏmăt ēt strīdōrĭbŭs āxīs.
iāmque Hōstūm rŭtĭlūmquĕ Phŏlum īngēntēmquĕ Mĕtīscūm,
iām Lŷgdūm Dŭrĭūmquĕ sĭmūl flāvūmquĕ Gălaēsūm
ēt gĕmĭnōs Chrŏmĭn ātquĕ Gўān dēmīsĕrăt ūmbrīs.
Daūnum ĕtĭām, grātā quō nōn spēctātĭŏr āltēr440
vōcĕ mŏvērĕ fŏra ātque ōrāndō fīngĕrĕ mēntēs
nēc lēgūm cūstōs sōllērtĭŏr, āspĕră tēlīs
dīcta ādmīscēntēm: "quaēnām tē, Poēnĕ, pătērnaē
hūc ădĭgūnt fŭrĭaē? nōn haēc Sīdōnĭă tēctă
fēmĭnĕā făbrĭcātă mănū prĕtĭōvĕ părātă445
ēxŭlĭbūsvĕ dătūm dīmēnsīs lītŭs hărēnīs.
fūndāmēntă dĕūm Rōmānăquĕ foēdĕră cērnīs".
āst īllūm tōtō iāctāntēm tālĭă cāmpō
īngēntī rāptūm nīsū mĕdĭōquĕ vĭrōrūm
āvūlsum īntēr tēlă glŏbo ēt pōst tērgă rĕvīnctūm450
Hānnĭbăl ād poēnām lēntaē māndāvĕrăt īraē
īncrĕpĭtānsquĕ sŭōs īnfērrī sīgnă iŭbēbāt
pērque īpsōs caēdīs cŭmŭlōs strāgēmquĕ iăcēntūm
mōnstrābāt fŭrĭbūndŭs ĭtēr cūnctōsquĕ cĭēbāt
nōmĭne ĕt īn praēdās stāntēm dăbăt īmprŏbŭs ūrbēm.455
Sēd pōstquam ā trĕpĭdīs āllātūm fērvĕrĕ pārtēm
dīvērsām Mārte īnfaūstō Mūrrōquĕ sĕcūndōs
hūnc sŭpĕrōs trĭbŭīssĕ dĭēm, rŭĭt ōcĭŭs āmēns
lŷmphātō cūrsu ātque īngēntēs dēsĕrĭt āctūs.
lētĭfĕrūm nūtānt fūlgēntēs vērtĭcĕ crīstaē,460
crīne ūt flāmmĭfĕrō tērrēt fĕră rēgnă cŏmētēs
sānguīneūm spārgēns īgnēm; vŏmĭt ātră rŭbēntēs
fāx caēlō rădĭōs, āc saēvā lūcĕ cŏrūscūm
scīntīllāt sīdūs tērrīsque ēxtrēmă mĭnātūr.
praēcĭpĭtī dānt tēlă vĭām, dānt sīgnă vĭrīquĕ,465
ātque āmbaē trĕpĭdānt ăcĭēs. iăcĭt īgnĕŭs hāstaē
dīrūm lūmĕn ăpēx, āc lātē fūlgŭrăt ūmbŏ.
tālĭs ŭbi Aēgaēō sūrgēnte ād sīdĕră pōntō
pēr lōngūm vāstō Cōrī cūm mūrmŭrĕ flūctūs
sūspēnsum īn tērrās pōrtāt mărĕ, frīgĭdă naūtīs470
cōrdă trĕmūnt; sŏnăt īllĕ prŏcūl flātūquĕ tŭmēscēns
cūrvātīs păvĭdās trāmīttīt Cŷclădăs ūndīs.
nōn cūncta ē mūrīs ūnum īncēssēntĭă tēlă
fūmāntēsque ānte ōră făcēs, nōn sāxă pĕr ārtēm
tōrmēntīs ēxcūssă tĕnēnt. ūt tēgmĭnă prīmūm475
fūlgēntīs gălĕaē cōnspēxĭt ĕt ārmă crŭēntō
īntēr sōlem aūrō rŭtĭlāntĭă, tūrbĭdŭs īnfīt:
"ēn, quī rēs Lĭbўcās īncēptăquĕ tāntă rĕtārdēt,
Rōmānī Mūrrūs bēllī mŏră. foēdĕră, fāxō,
iām nōscās, quīd vānă quĕānt ēt vēstĕr Hĭbērūs.480
fēr tēcūm cāstāmquĕ fĭdēm sērvātăquĕ iūră,
dēcēptōs mĭhĭ līnquĕ dĕōs". cuī tālĭă Mūrrūs:
"ēxōptātŭs ădēs. mēns ōlīm proēlĭă pōscīt
spēquĕ tŭī flāgrāt căpĭtīs. fēr dēbĭtă fraūdūm
praēmĭa ĕt Ītălĭām tēllūre īnquīrĕ sŭb īmā.485
lōngum īn Dārdănĭōs fīnēs ĭtĕr ātquĕ nĭvālēm
Pŷrēnēn Ālpēsquĕ tĭbī mĕă dēxtĕră dōnāt".
Haēc īntēr cērnēns sŭbĕūntēm cōmmĭnŭs hōstēm
praērūptūmquĕ lŏcī fīdūm sĭbĭ, cōrrĭpĭt īngēns
āggĕrĕ cōnvūlsō sāxum ēt nītēntĭs ĭn ōră490
dēvōlvīt, prōnōquĕ sĭlēx rŭĭt īncĭtŭs īctū.
sūbsēdīt dūrō cōncūssūs frāgmĭnĕ mūrī.
tūm pŭdŏr āccēndīt mēntēm, nēc cōnscĭă fāllīt
vīrtūs prēssă lŏcō; frēndēns lūctātŭr ĕt aēgrō
scāndĭt ĭn ādvērsūm pēr sāxă vĕtāntĭă nīsū.495
sēd pōstquām prŏpĭōr vīcīnō lūmĭnĕ fūlsīt
ēt tōtā sē mōlĕ tŭlīt, vĕlŭt īncĭtă claūsūm
āgmĭnă Poēnōrūm cīngānt ēt cūnctă păvēntēm
cāstră prĕmānt, lātō Mūrrūs cālīgăt ĭn hōstĕ.
mīllĕ sĭmūl dēxtraē dēnsūsquĕ mĭcārĕ vĭdētūr500
ēnsĭs ĕt īnnŭmĕraē nūtāre īn cāssĭdĕ crīstaē.
cōnclāmānt ūtrīmque ăcĭēs, ceū tōtă Săgūntōs
īgnĕ mĭcēt. trăhĭt īnstāntī lānguēntĭă lētō
mēmbră păvēns Mūrrūs sūprēmăquĕ vōtă căpēssīt:
"cōndĭtŏr Ālcīdē, cūiūs vēstīgĭă sācrā505
īncŏlĭmūs tērrā, mĭnĭtāntem āvērtĕ prŏcēllām,
sī tŭă nōn sēgnī dēfēnsō moēnĭă dēxtrā".
dūmque ōrāt caēlōque āttōllīt lūmĭnă sūpplēx
"cērne", ăĭt "ān nōstrīs lōngē Tīrŷnthĭŭs aūsīs
iūstĭŭs āffŭĕrīt. nī dīsplĭcĕt aēmŭlă vīrtūs,510
haūd mē dīssĭmĭlem, Ālcīdē, prīmōrĭbŭs ānnīs
āgnōscēs, īnvīctĕ, tŭīs. fēr nūmĕn ămīcūm
ēt, Troīaē quōndām prīmīs mĕmŏrātĕ rŭīnīs,
dēxtĕr ădēs Phrўgĭaē dēlēntī stīrpĭs ălūmnōs".
sīc Poēnūs prēssūmque īrā sĭmŭl ēxĭgĭt ēnsēm,515
quā căpŭlī stătŭērĕ mŏraē, tēlōquĕ rĕlātō
hōrrĭdă lābēntīs pērfūndĭtŭr ārmă crŭōrĕ.
īlĭcĕt īngēntī cāsū tūrbātă iŭvēntūs
prōcūrrīt, nōta ārmă vĭrī cōrpūsquĕ sŭpērbō
vīctōrī spŏlĭārĕ nĕgānt. cŏĭt aūctă vĭcīssīm520
hōrtāndō mănŭs ēt glŏmĕrātā mōlĕ fĕrūntūr.
hīnc sāxīs gălĕa, hīnc clīpeūs sŏnăt aērĕŭs hāstīs.
īncēssūnt sŭdĭbūs lībrātăquĕ pōndĕră plūmbī
cērtātīm iăcĭūnt. dēcīsaē vērtĭcĕ crīstaē
dīrēptūmquĕ dĕcūs nūtāntum īn caēdĕ iŭbārūm.525
iāmque ăgĭtūr lārgūs pēr mēmbră flŭēntĭă sūdōr
ēt stānt lōrīcaē squāmīs hōrrēntĭă tēlă.
nēc rĕquĭēs tĕgĭmēnvĕ dătūr mūtārĕ sŭb īctū.
gēnuă lăbānt, fēssīque ŭmĕrī gēstāmĭnă lāxānt.
tūm crēbēr pĕnĭtūsquĕ trăhēns sūspīrĭă sīccō530
fūmăt ăb ōrĕ văpōr, nīsūque ēlīsŭs ănhēlō
aūdītūr gĕmĭtūs frāctūmque īn cāssĭdĕ mūrmūr.
mēnte ādvērsă dŏmāt gaūdētquĕ nĭtēscĕrĕ dūrīs
vīrtūtem ēt dĕcŏrīs prĕtĭō dīscrīmĭnă pēnsāt.
Hīc sŭbĭtūs scīssō dēnsa īntēr nūbĭlă caēlō535
ērūpīt quătĭēns tērrām frăgŏr, ēt sŭpĕr īpsās
bīs pătĕr īntŏnŭīt gĕmĭnātō fūlmĭnĕ pūgnās.
īnde īntēr nūbēs vēntōrūm tūrbĭnĕ caēcō
ūltrīx īnīūstĭ vĭbrāvīt lāncĕă bēllī
āc fĕmĭne ādvērsō lībrātā cūspĭdĕ sēdīt.540
Tārpĕĭaē rūpēs sŭpĕrīsque hăbĭtābĭlĕ sāxūm
ēt vōs, vīrgĭnĕā lūcēntēs sēmpĕr ĭn ārā
Lāŏmĕdōntēaē, Trōiāna āltārĭă, flāmmaē,
heū quāntūm vōbīs fāllācĭs ĭmāgĭnĕ tēlī
prōmīsērĕ dĕī! prŏpĭūs sī prēssă fŭrēntī545
hāstă fŏrēt, claūsaē stārēnt mōrtālĭbŭs Ālpēs
nēc, Thrăsўmēnnĕ, tŭīs nūnc Āllĭă cēdĕrĕt ūndīs.
sēd Iūno āspēctāns Pŷrēnēs vērtĭcĕ cēlsaē
nāvă rŭdīmēnta ēt prīmōs īn Mārtĕ călōrēs
ūt vĭdĕt īmprēssūm cōniēctā cūspĭdĕ vūlnūs,550
ādvŏlăt ōbscūrā cīrcūmdătă nūbĕ pĕr aūrās
ēt vălĭdām dūrīs ēvēllĭt ăb ōssĭbŭs hāstām.
īllĕ tĕgīt clĭpĕō fūsūm pēr mēmbră crŭōrēm
tārdăquĕ paūlātim ēt dŭbĭō vēstīgĭă nīsū
āltērnātă trăhēns āvērsŭs ăb āggĕrĕ cēdīt.555
Nōx tāndem ōptātīs tērrās pōntūmquĕ tĕnēbrīs
cōndĭdĭt ēt pūgnās ērēptā lūcĕ dĭrēmīt.
āt dūrae īnvĭgĭlānt mēntēs mōlēmquĕ rĕpōnūnt,
nōctĭs ŏpūs. claūsōs ăcŭūnt ēxtrēmă pĕrīclī
ēt frāctīs rēbūs vĭŏlēntĭŏr ūltĭmă vīrtūs.560
hīnc pŭĕr īnvălĭdīquĕ sĕnēs, hīnc fēmĭnă fērrĕ
cērtăt ŏpem īn dŭbĭīs mĭsĕrāndō nāvă lăbōrī,
sāxăquĕ mānāntī sūbvēctāt vūlnĕrĕ mīlēs.
iām pătrĭbūs clārīsquĕ sĕnūm sŭă mūnĭă cūraē;
cōncūrrūnt lēctōsquĕ vĭrōs hōrtāntŭr ĕt ōrānt,565
dēfēssīs sŭbĕānt rēbūs rĕvŏcēntquĕ sălūtēm
ēt Lătĭa ēxtrēmīs īmplōrēnt cāsĭbŭs ārmă.
"ītĕ cĭtī, rēmīs vēlīsque īmpēllĭtĕ pūppīm,
saūcĭă dūm cāstrīs claūsa ēst fĕră; tēmpŏrĕ Mārtīs
ūtēndum ēst rūpto ēt grāssāndum ād clāră pĕrīclīs.570
ītĕ cĭtī, dēflētĕ fĭdēm mūrōsquĕ rŭēntēs
āntīquāquĕ dŏmō mĕlĭōra āccērsĭtĕ fātă.
māndātī sūmma ēst: dūm stāt, rĕmĕātĕ, Săgūntōs".
āst īllī cĕlĕrānt, quā prōxĭmă lītŏră, grēssūm
ēt fŭgĭūnt tŭmĭdō pēr spūmĕă caērŭlă vēlō.575
Pēllēbāt sōmnōs Tīthōnī rōscĭdă cōniūnx,
āc rŭtĭlūs prīmīs sŏnĭpēs hīnnītĭbŭs āltōs
āfflārāt mōntēs rŏsĕāsquĕ mŏvēbăt hăbēnās;
iām cēlsa ē mūrīs ēxstrūctā mōlĕ iŭvēntūs
claūsām nōctūrnīs ōstēntāt tūrrĭbŭs ūrbēm.580
rērum ōmnēs pēndēnt āctūs, ēt mīlĭtĕ maēstō
lāxāta ōbsĭdĭo, āc pūgnāndī sūbstĭtĭt ārdōr,
īnquĕ dŭcēm vērsaē tāntō dīscrīmĭnĕ cūraē.
Īntĕrĕā Rŭtŭlīs lōngīnquă pĕr aēquŏră vēctīs
Hērcŭlĕī pōntō coēpēre ēxsīstĕrĕ cōllēs585
ēt nĕbŭlōsă iŭgīs āttōllĕrĕ sāxă Mŏnoēcī.
Thrācĭŭs hōs Bŏrĕās scŏpŭlōs īmmītĭă rēgnă
sōlŭs hăbēt sēmpērquĕ rĭgēns nūnc lītŏră pūlsāt,
nūnc īpsās ālīs plāngīt strīdēntĭbŭs Ālpēs,
ātque ŭbĭ sē tērrīs glăcĭālī fūndĭt ăb Ārctō,590
haūd ūllī cōntrā fīdūcĭă sūrgĕrĕ vēntō.
vērtĭcĭbūs tōrquēt răpĭdīs mărĕ, frāctăque ănhēlānt
aēquŏra, ĕt īniēctō cōndūntūr gūrgĭtĕ mōntēs,
iāmquĕ vŏlāns Rhēnūm Rhŏdănūmque īn nūbĭlă tōllīt.
hūnc pōstquām Bŏrĕaē dīrum ēvāsērĕ fŭrōrēm,595
āltērnōs maēstī cāsūs bēllīquĕ mărīsquĕ
ēt dŭbĭūm rērum ēvēntūm sērmōnĕ vŏlūtānt:
"ō pătrĭa, ō Fĭdĕī dŏmŭs īnclĭtă, quō tŭă nūnc sūnt
fātă lŏcō? sācraēnĕ mănēnt īn cōllĭbŭs ārcēs
ān cĭnĭs, heū sŭpĕrī, tāntō dē nōmĭnĕ rēstāt?600
fērtĕ lĕvēs aūrās flātūsquĕ cĭētĕ sĕcūndōs,
sī nōndum īnsūltāt tēmplōrūm Poēnĭcŭs īgnīs
cūlmĭnĭbūs Lătĭaēquĕ vălēnt sūccūrrĕrĕ clāssēs".
Tālĭbŭs īllăcrĭmānt nōctēmquĕ dĭēmquĕ quĕrēlīs,
dōnēc Laūrēntēs pūppīs dēfērtŭr ăd ōrās,605
quā pătĕr āccēptīs Ănĭēnīs dītĭŏr ūndīs
īn pōntūm flāvō dēscēndīt gūrgĭtĕ Thŷbrīs.
hīnc cōnsānguĭnĕaē sŭbĕūnt iām moēnĭă Rōmaē.
Cōnsĭlĭūm vŏcăt aūgūstūm cāstāquĕ bĕātōs
paūpērtātĕ pătrēs āc nōmĭnă pārtă trĭūmphīs610
cōnsŭl ĕt aēquāntēm sŭpĕrōs vīrtūtĕ sĕnātūm.
fācta ănĭmōsă vĭrōs ēt rēctī sācră cŭpīdŏ
āttōllūnt, hīrtaēquĕ cŏmaē nēglēctăquĕ mēnsă
dēxtĕrăque ā cūrvīs căpŭlō nōn sēgnĭs ărātrīs.
ēxĭgŭō făcĭlēs ĕt ŏpūm nōn īndĭgă cōrdă615
ād pārvōs cūrrū rĕmĕābānt saēpĕ pĕnātēs.
Īn fŏrĭbūs sācrīs prīmōque īn līmĭnĕ tēmplī
cāptīvī cūrrūs, bēllī dĕcŭs, ārmăquĕ rāptă
pūgnāntūm dŭcĭbūs saēvaēque īn Mārtĕ sĕcūrēs,
pērfōssī clĭpĕi ēt sērvāntĭă tēlă crŭōrēm620
claūstrăquĕ pōrtārūm pēndēnt. hīc Pūnĭcă bēllă,
Aēgātēs, cērnās fūsāquĕ pĕr aēquŏră clāssĕ
ēxāctām pōntō Lĭbўēn tēstāntĭă rōstră.
hīc gălĕaē Sĕnŏnūm pēnsātīque īmprŏbŭs aūrī
ārbĭtĕr ēnsĭs ĭnēst Gāllīsque ēx ārcĕ fŭgātīs625
ārmă rĕvērtēntīs pōmpā gēstātă Cămīllī,
hīc spŏlĭa Aēăcĭdaē, | hīc Ēpīrōtĭcă sīgnă
ēt Lĭgŭrum hōrrēntēs cōnī pārmaēquĕ rĕlātaē
Hīspānā dē gēntĕ rŭdēs Ālpīnăquĕ gaēsă.
Sēd pōstquām clādēs pătĕfēcĭt ĕt hōrrĭdă bēllă630
ōrāntūm squālōr praēsēnsque āstārĕ Săgūntī
ānte ŏcŭlōs vīsa ēst ēxtrēmă prĕcāntĭs ĭmāgŏ,
tūm sĕnĭōr maēstō Sĭcŏrīs sīc īncĭpĭt ōrĕ:
"sācrātā gēns clāră fĭdē, quām rītĕ fătēntūr
Mārtĕ sătām pŏpŭlī fērrō pārērĕ sŭbāctī,635
nē crĕde ĕmēnsōs lēvīa ōb dīscrīmĭnă pōntūm.
vīdĭmŭs ōbsēssām pătrĭām mūrōsquĕ trĕmēntēs
ēt, quem īnsānă frĕta aūt coētūs gĕnŭērĕ fĕrārūm,
vīdĭmŭs Hānnĭbălēm. prŏcŭl hīs ā moēnĭbŭs, ōrō,
ārcēte, ō sŭpĕrī, nōstrōque īn Mārtĕ tĕnētĕ640
fātĭfĕraē iŭvĕnēm dēxtraē! quā mōlĕ sŏnāntēs
ēxĭgĭt īllĕ trăbēs ēt quāntūs crēscĭt ĭn ārmīs!
trāns iŭgă Pŷrēnēs mĕdĭum īndīgnātŭs Hĭbērūm
ēxcīvīt Cālpēn ēt mērsōs Sŷrtĭs hărēnīs
mōlītūr pŏpŭlōs māiōrăquĕ moēnĭă quaērīt.645
spūmĕŭs hīc mĕdĭō quī sūrgĭt ăb aēquŏrĕ flūctūs,
sī prŏhĭbērĕ pĭgēt, vēstrās ēffrīngĕt ĭn ūrbēs.
ān tāntī prĕtĭūm mōtūs rūptīquĕ pĕr ēnsēs
foēdĕrĭs hōc iŭvĕnī iūrāta īn bēllă rŭēntī
crēdĭtĭs, ūt stătŭāt sŭpĕrātaē iūră Săgūntō?650
ōcĭŭs ītĕ, vĭri, ēt nāscēntem ēxstīnguĭtĕ flāmmām,
nē sēraē rēdeānt pōst aūctă pĕrīcŭlă cūraē.
quāmquam ō, sī nūllūs tērrōr, nōn ōbrŭtă iām nūnc
sēmĭnă fūmārēnt bēllī, vēstraēnĕ Săgūntō
spērnēndūm cōnsānguĭnĕām prōtēndĕrĕ dēxtrām?655
ōmnĭs Hĭbēr, ōmnīs răpĭdīs fĕră Gāllĭă tūrmīs,
ōmnĭs ăb aēstĭfĕrō sĭtĭēns Lĭbўs īmmĭnĕt āxĕ.
pēr vōs cūltă dĭū Rŭtŭlaē prīmōrdĭă gēntīs
Laūrēntēmquĕ lărem ēt gĕnĕtrīcīs pīgnŏră Troīaē,
cōnsērvātĕ pĭōs, quī pērmūtārĕ cŏāctī660
Ācrĭsĭōnēīs Tīrŷnthĭă cūlmĭnă mūrīs.
vōs ĕtĭām Zānclēn Sĭcŭlī cōntra ārmă tўrānnī
iūvīsse ēgrĕgĭūm, vōs ēt Cāmpānă tŭērī
moēnĭă dēpūlsō Sāmnītūm rōbŏrĕ dīgnūm
Sīgēīs dūxīstĭs ăvīs. vĕtŭs īncŏlă Daūnī665
(tēstōr vōs, fōntēs ēt stāgna ārcānă Nŭmīcī),
cūm fēlīx nĭmĭūm dīmīttĕrĕt Ārdĕă pūbēm,
sācră dŏmūmquĕ fĕrēns ĕt ăvī pĕnĕtrālĭă Tūrnī
ūltrā Pŷrēnēn Laūrēntĭă nōmĭnă dūxī.
cūr ūt dēcīsa ātque āvūlsa ā cōrpŏrĕ mēmbră670
dēspĭcĭār, nōstērquĕ lŭāt cūr foēdĕră sānguīs?"
Tāndem, ūt fīnītaē vōcēs, (mĭsĕrābĭlĕ vīsū)
sūmmīssī pālmās lăcĕrātō tēgmĭnĕ vēstīs
āffīgūnt prōnī squālēntĭă cōrpŏră tērraē.
īnde ăgĭtānt cōnsūltă pătrēs cūrāsquĕ fătīgānt.675
Lēntŭlŭs ūt cērnēns āccēnsaē tēctă Săgūntī
pōscēndūm poēnaē iŭvĕnēm cĕlĕrīquĕ nĕgāntīs
ēxūrī bēllō Cārthāgĭnĭs ārvă iŭbēbāt.
āt Făbĭūs caūtā spĕcŭlātōr mēntĕ fŭtūrī
nēc laētūs dŭbĭīs pārcūsquĕ lăcēssĕrĕ Mārtēm680
ēt mĕlĭōr claūsō bēllūm prōdūcĕrĕ fērrō,
prīmă sŭpēr tāntīs rēbūs pēnsāndă, dŭcīsnĕ
cēpĕrĭt ārmă fŭrōr, pātrēs ān sīgnă mŏvērī
cēnsŭĕrīnt, mīttīquĕ vĭrōs, qui ēxāctă rĕpōrtēnt.
prōvĭdŭs haēc rītū vātīs fūndēbăt ăb āltō685
pēctŏrĕ praēmĕdĭtāns Făbĭūs sūrgēntĭă bēllă,
ūt saēpe ē cēlsā grāndaēvūs pūppĕ măgīstēr
prōspĭcĭēns sīgnīs vēntūrum īn cārbăsă Cōrūm
sūmmō iām dūdūm sūbstrīngīt līntĕă mālō.
sēd lăcrĭmae ātque īrā mīxtūs dŏlŏr īmpŭlĭt ōmnēs690
praēcĭpĭtārĕ lătēns fātūm, lēctīquĕ sĕnātūs,
quī dūctōrem ādeānt; sī pērstēt sūrdŭs ĭn ārmīs
pāctōrūm, vērtānt īnde ād Cārthāgĭnĭs ārcēs
nēc dīvum ōblītīs īndīcĕrĕ bēllă mŏrēntūr.
Ordior arma, quibus caelo se gloria tollit
Aeneadum patiturque ferox Oenotria iura
Carthago. da, Musa, decus memorare laborum
antiquae Hesperiae, quantosque ad bella crearit
5et quot Roma viros, sacri cum perfida pacti
gens Cadmea super regno certamina movit
quaesitumque diu, qua tandem poneret arce
terrarum Fortuna caput. ter Marte sinistro
iuratumque Iovi foedus conventaque patrum
10Sidonii fregere duces, atque impius ensis
ter placitam suasit temerando rumpere pacem.
sed medio finem bello excidiumque vicissim
molitae gentes, propiusque fuere periclo,
quis superare datum: reseravit Dardanus arces
15ductor Agenoreas, obsessa Palatia vallo
Poenorum, ac muris defendit Roma salutem.
tantarum causas irarum odiumque perenni
servatum studio et mandata nepotibus arma
fas aperire mihi superasque recludere mentes.
20iamque adeo magni repetam primordia motus.
Pygmalioneis quondam per caerula terris
pollutum fugiens fraterno crimine regnum
fatali Dido Libyes appellitur orae.
tum pretio mercata locos nova moenia ponit,
25cingere qua secto permissum litora tauro.
hic Iuno ante Argos (sic credidit alta vetustas)
ante Agamemnoniam, gratissima tecta, Mycenen
optavit profugis aeternam condere gentem.
verum ubi magnam aliis Romam caput urbibus alte
30exserere ac missas etiam trans aequora classes
totum signa videt victricia ferre per orbem,
iam propius metuens bellandi corda furore
Phoenicum exstimulat. sed enim conamine primae
contuso pugnae fractisque in gurgite coeptis
35Sicanio Libycis iterum instaurata capessens
arma remolitur; dux agmina sufficit unus
turbanti terras pontumque movere paranti.
Iamque deae cunctas sibi belliger induit iras
Hannibal (hunc audet solum componere fatis),
40sanguineo cum laeta viro atque in regna Latini
turbine mox saevo venientum haud inscia cladum
"intulerit Latio spreta me Troius" inquit
"exul Dardaniam et, bis numina capta, penates
sceptraque fundarit victor Lavinia Teucris,
45dum Romana tuae, Ticine, cadavera ripae
non capiant Simoisque mihi per Celtica rura
sanguine Pergameo Trebia et stipantibus armis
corporibusque virum retro fluat ac sua largo
stagna reformidet Thrasymennus turbida tabo,
50dum Cannas, tumulum Hesperiae, campumque cruore
Ausonio mersum sublimis Iapyga cernam
teque vadi dubium coëuntibus, Aufide, ripis
per clipeos galeasque virum caesosque per artus
vix iter Hadriaci rumpentem ad litora ponti."
55haec ait ac iuvenem facta ad Mavortia flammat.
Ingenio motus avidus fideique sinister
is fuit, exsuperans astu, sed devius aequi.
armato nullus divum pudor, improba virtus
et pacis despectus honos, penitusque medullis
60sanguinis humani flagrat sitis. his super aevi
flore virens avet Aegates abolere, parentum
dedecus, ac Siculo demergere foedera ponto.
dat mentem Iuno ac laudum spe corda fatigat.
iamque aut nocturno penetrat Capitolia visu
65aut rapidis fertur per summas passibus Alpes.
saepe etiam famuli turbato ad limina somno
expavere trucem per vasta silentia vocem
ac largo sudore virum invenere futuras
miscentem pugnas et inania bella gerentem.
70Hanc rabiem in fines Italum Saturniaque arva
addiderat iam tum puero patrius furor orsus.
Sarrana prisci Barcae de gente vetustos
a Belo numerabat avos. namque orba marito
cum fugeret Dido famulam Tyron, impia diri
75Belides iuvenis vitaverat arma tyranni
et se participem casus sociarat in omnes.
nobilis hoc ortu et dextra spectatus Hamilcar,
ut fari primamque datum distinguere lingua
Hannibali vocem, sollers nutrire furores
80Romanum sevit puerili in pectore bellum.
Urbe fuit media sacrum genetricis Elissae
manibus et patria Tyriis formidine cultum,
quod taxi circum et piceae squalentibus umbris
abdiderant caelique arcebant lumine, templum.
85hoc sese, ut perhibent, curis mortalibus olim
exuerat regina loco. stant marmore maesto
effigies, Belusque parens omnisque nepotum
a Belo series, stat gloria gentis Agenor
et qui longa dedit terris cognomina Phoenix.
90ipsa sedet tandem aeternum coniuncta Sychaeo.
ante pedes ensis Phrygius iacet. ordine centum
stant arae caelique deis Ereboque potenti.
hic crine effuso atque Hennaeae numina divae
atque Acheronta vocat Stygia cum veste sacerdos.
95immugit tellus rumpitque horrenda per umbras
sibila. inaccensi flagrant altaribus ignes.
tum magico volitant cantu per inania manes
exciti, vultusque in marmore sudat Elissae.
Hannibal haec patrio iussu ad penetralia fertur,
100ingressique habitus atque ora explorat Hamilcar.
non ille euhantis Massylae palluit iras,
non diros templi ritus aspersaque tabo
limina et audito surgentes cardine flammas.
olli permulcens genitor caput oscula libat
105attollitque animos hortando et talibus implet:
"gens recidiva Phrygum Cadmeae stirpis alumnos
foederibus non aequa premit. si fata negarint
dedecus id patriae nostra depellere dextra,
haec tua sit laus, nate, velis. age, concipe bella
110latura exitium Laurentibus. horreat ortus
iam pubes Tyrrhena tuos, partusque recusent
te surgente, puer, Latiae producere matres."
his acuit stimulis subicitque haud mollia dictu:
"Romanos terra atque undis, ubi competet aetas,
115ferro ignique sequar Rhoeteaque fata revolvam.
non superi mihi, non Martem cohibentia pacta,
non celsae obstiterint Alpes Tarpeiaque saxa.
hanc mentem iuro nostri per numina Martis,
per manes, regina, tuos." tum nigra triformi
120hostia mactatur divae, raptimque recludit
spirantes artus poscens responsa sacerdos
ac fugientem animam properatis consulit extis.
ast ubi quaesitas artis de more vetustae
intravit mentes superum, sic deinde profatur:
125"Aetolos late consterni milite campos
Idaeoque lacus flagrantes sanguine cerno.
quanta procul moles scopulis ad sidera tendit,
cuius in aërio pendent tua vertice castra!
iamque iugis agmen rapitur. trepidantia fumant
130moenia, et Hesperio tellus porrecta sub axe
Sidoniis lucet flammis. fluit ecce cruentus
Eridanus. iacet ore truci super arma virosque,
tertia qui tulerit sublimis opima Tonanti.
heu quaenam subitis horrescit turbida nimbis
135tempestas, ruptoque polo micat igneus aether!
magna parant superi. tonat alti regia caeli,
bellantemque Iovem cerno." venientia fata
scire ultra vetuit Iuno, fibraeque repente
conticuere. latent casus longique labores.
140Sic clausum linquens arcano pectore bellum
atque, hominum finem, Gades Calpenque secutus
dum fert Herculeis Garamantica signa columnis,
occumbit saevo Tyrius certamine ductor.
Interea rerum Hasdrubali traduntur habenae
145occidui qui solis opes et vulgus Hiberum
Baeticolasque viros furiis agitabat iniquis.
tristia corda ducis, simul immedicabilis ira,
et fructus regni feritas erat. asper amore
sanguinis, et metui demens credebat honorem
150nec nota docilis poena satiare furores
ore excellentem et spectatum fortibus ausis
antiqua de stirpe Tagum superumque hominumque
immemor erecto suffossum robore maestis
ostentabat ovans populis sine funere regem.
155auriferi Tagus ascito cognomine fontis
perque antra et ripas nymphis ululatus Hiberis,
Maeonium non ille vadum, non Lydia mallet
stagna sibi nec, qui riguo perfunditur auro,
campum, atque illatis Hermi flavescit harenis.
160primus inire manus, postremus ponere Martem.
cum rapidum effusis ageret sublimis habenis
quadrupedem, non ense virum, non eminus hasta
sistere erat; volitabat ovans aciesque per ambas
iam Tagus auratis agnoscebatur in armis.
165quem postquam diro suspensum robore vidit
deformem leti famulus, clam corripit ensem
dilectum domino pernixque irrumpit in aulam
atque immite ferit geminato vulnere pectus.
at Poeni, succensa ira turbataque luctu
170et saevis gens laeta, ruunt tormentaque portant.
non ignes candensque chalybs, non verbera passim
ictibus innumeris lacerum scindentia corpus,
carnificaeve manus penitusve infusa medullis
pestis et in medio lucentes vulnere flammae
175cessavere. ferum visu dictuque, per artem
saevitiae extenti, quantum tormenta iubebant,
creverunt artus, atque omni sanguine rupto
ossa liquefactis fumarunt fervida membris.
mens intacta manet. superat ridetque dolores
180spectanti similis fessosque labore ministros
increpitat dominique crucem clamore reposcit.
Haec inter spretae miseranda piacula poenae
erepto trepidus ductore exercitus una
Hannibalem voce atque alacri certamine poscit.
185huic studia accendit patriae virtutis imago,
huic fama in populos iurati didita belli,
huic virides ausis anni fervorque decorus
atque armata dolis mens et vis insita fandi.
Primi ductorem Libyes clamore salutant,
190mox et Pyrenes populi et bellator Hiberus.
continuoque ferox oritur fiducia menti
cessisse imperio tantum terraeque marisque.
Aeoliis candens Austris et lampade Phoebi
aestifero Libye torquetur subdita Cancro,
195aut ingens Asiae latus aut pars tertia terris.
terminus huic roseos amnis Lageus ad ortus
septeno impellens tumefactum gurgite pontum.
at qua diversas clementior aspicit Arctos,
Herculeo dirimente freto diducta propinquis
200Europes videt arva iugis. ultra obsidet aequor
nec patitur nomen proferri longius Atlas,
Atlas subducto tracturus vertice caelum.
sidera nubiferum fulcit caput, aetheriasque
erigit aeternum compages ardua cervix.
205canet barba gelu, frontemque immanibus umbris
pinea silva premit. vastant cava tempora venti,
nimbosoque ruunt spumantia flumina rictu.
tum geminae laterum cautes maria alta fatigant
atque, ubi fessus equos Titan immersit anhelos,
210flammiferum condunt fumanti gurgite currum.
sed qua se campis squalentibus Africa tendit,
serpentum largo coquitur fecunda veneno,
felix qua pingues mitis plaga temperat agros,
nec Cerere Hennaea Phario nec victa colono.
215hic passim exsultant Numidae, gens inscia freni,
quis inter geminas per ludum mobilis aures
quadrupedem flectit non cedens virga lupatis.
altrix bellorum bellatorumque virorum
tellus nec fidens nudo sine fraudibus ensi.
220Altera complebant Hispanae castra cohortes,
auxilia Europa genitoris parta tropaeis.
Martius hinc campos sonipes hinnitibus implet,
hinc iuga cornipedes erecti bellica raptant;
non Eleus eat campo ferventior axis.
225prodiga gens animae et properare facillima mortem.
namque ubi transcendit florentes viribus annos,
impatiens aevi spernit novisse senectam,
et fati modus in dextra est. hic omne metallum:
electri gemino pallent de semine venae
230atque atros chalybis fetus humus horrida nutrit.
sed scelerum causas operit deus. Astur avarus
visceribus lacerae telluris mergitur imis
et redit infelix effosso concolor auro.
hinc certant, Pactole, tibi Duriusque Tagusque,
235quique super Gravios lucentes volvit harenas
infernae populis referens oblivia Lethes.
nec Cereri terra indocilis nec inhospita Baccho
nullaque Palladia sese magis arbore tollit.
Hae postquam Tyrio gentes cessere tyranno
240utque dati rerum freni, nunc arte paterna
conciliare viros armis, consulta senatus
vertere, nunc donis. primus sumpsisse laborem,
primus iter carpsisse pedes partemque subire,
si valli festinet opus. nec cetera segnis,
245quaecumque ad laudem stimulant, somnumque negabat
naturae noctemque vigil ducebat in armis.
interdum proiectus humi turbaeque Libyssae
insignis sagulo duris certare maniplis,
celsus at in magno praecedens agmine ductor
250imperium praeferre suum. tum vertice nudo
excipere insanos imbres caelique ruinam.
spectarunt Poeni, tremuitque exterritus Astur,
torquentem cum tela Iovem permixtaque nimbis
fulmina et excussos ventorum flatibus ignes
255turbato transiret equo. nec pulvere fessum
agminis ardenti labefecit Sirius astro.
flammiferis tellus radiis cum exusta dehiscit
candentique globo medius coquit aethera fervor
femineum putat umenti iacuisse sub umbra
260exercetque sitim et spectato fonte recedit.
idem correptis sternacem ad proelia frenis
frangere equum et famam letalis amare lacerti
ignotique amnis tranare sonantia saxa
atque e diversa socios accersere ripa.
265idem expugnati primus stetit aggere muri,
et quotiens campo rapidus fera proelia miscet,
qua sparsit ferrum, latus rubet aequore limes.
ergo instat fatis et rumpere foedera certus,
quo datur, interea Romam comprendere bello
270gaudet et extremis pulsat Capitolia terris.
Prima Saguntinas turbarunt classica portas,
bellaque sumpta viro belli maioris amore.
haud procul Herculei tollunt se litore muri
clementer crescente iugo, quis nobile nomen
275conditus excelso sacravit colle Zacynthos.
hic comes Alcidae remeabat in agmine Thebas
Geryone exstincto caeloque ea facta ferebat.
tres animas namque id monstrum, tres corpore dextras
armarat ternaque caput cervice gerebat.
280haud alium vidit tellus, cui ponere finem
non posset mors una viro duraeque sorores
tertia bis rupto torquerent stamina filo.
hinc spolia ostentabat ovans captivaque victor
armenta ad fontes medio fervore vocabat,
285cum tumidas fauces accensis sole venenis
calcatus rupit letali vulnere serpens
Inachiumque virum terris prostravit Hiberis.
mox profugi ducente Noto advertere coloni,
insula quos genuit Graio circumflua ponto
290atque auxit, quondam Laertia regna, Zacynthos.
firmavit tenues ortus mox Daunia pubes
sedis inops, misit largo quam dives alumno
magnanimis regnata viris clarum Ardea nomen.
libertas populis pacto servata decusque
295maiorum, et Poenis urbi imperitare negatum.
Admovet abrupto flagrantia foedere ductor
Sidonius castra et latos quatit agmine campos.
Ipse caput quassans circumlustravit anhelo
muros saevus equo mensusque paventia tecta
300pandere iamdudum portas et cedere vallo
imperat et longe clausis sua foedera, longe
Ausoniam fore nec veniae spem Marte subactis.
scita patrum et leges et iura fidemque deosque
in dextra nunc esse sua. verba ocius acer
305intorto sancit iaculo figitque per arma
stantem pro muro et minitantem vana Caicum
concidit exacti medius per viscera teli
effusisque simul praerupto ex aggere membris
victori moriens tepefactam rettulit hastam.
310at multo ducis exemplum clamore secuti
involvunt atra telorum moenia nube.
clara nec in numero virtus latet; obvia quisque
ora duci portans ceu solus bella capessit.
hic crebram fundit Baliari verbere glandem
315terque levi ducta circum caput altus habena
permissum ventis abscondit in aëre telum,
hic valido librat stridentia saxa lacerto,
huic impulsa levi torquetur lancea nodo.
ante omnes ductor patriis insignis in armis
320nunc picea iactat fumantem lampada flamma,
nunc sude, nunc iaculo, nunc saxis impiger instat
aut hydro imbutas, bis noxia tela, sagittas
contendit nervo atque insultat fraude pharetrae,
Dacus ut armiferis Geticae telluris in oris,
325spicula qui patrio gaudens acuisse veneno
fundit apud ripas inopina binominis Histri.
Cura subit collem turrita cingere fronte
castelloque urbem circumuallare frequenti.
heu priscis numen populis, at nomine solo
330in terris iam nota fides! stat dura iuventus
ereptamque fugam et claudi videt aggere muros,
sed dignam Ausonia mortem putat esse Sagunto
servata cecidisse fide. iamque acrius omnes
intendunt vires. adductis stridula nervis
335Phocais effundit vastos ballista molares
atque eadem ingentis mutato pondere teli
ferratam excutiens ornum media agmina rumpit.
alternus resonat clangor. certamine tanto
conservere acies, veluti circumdata vallo
340Roma foret, clamantque super: "tot milia, gentes
inter tela satae, iam capto stamus in hoste?
nonne pudet coepti, pudet ominis? en bona virtus
primitiaeque ducis! taline implere paramus
Italiam fama? tales praemittere pugnas?"
345accensae exsultant mentes, haustusque medullis
Hannibal exagitat, stimulantque sequentia bella.
invadunt manibus vallum caesasque relinquunt
deiecti muris dextras. subit arduus agger
imponitque globos pugnantum desuper urbi.
350armavit clausos ac portis arcuit hostem
librari multa consueta phalarica dextra
horrendum visu robur celsisque nivosae
Pyrenes trabs lecta iugis, cui plurima cuspis,
vix muris toleranda lues, sed cetera pingui
355uncta pice atque atro circumlita sulphure fumant.
fulminis haec ritu summis e moenibus arcis
incita sulcatum tremula secat aëra flamma,
qualis sanguineo praestringit lumina crine
ad terram caelo decurrens ignea lampas.
360haec ictu rapido pugnantum saepe per auras
attonito ductore tulit fumantia membra,
haec vastae lateri turris cum turbine fixa
dum penitus pluteis Vulcanum exercet adesis,
arma virosque simul pressit flagrante ruina.
365tandem condensis artae testudinis armis
subducti Poeni vallo caecaque latebra
pandunt prolapsam suffossis moenibus urbem.
terribilem in sonitum procumbens aggere victo
Herculeus labor atque immania saxa resolvens
370mugitum ingentem caeli dedit. Alpibus altis
aëriae rupes scopulorum mole revulsa
haud aliter scindunt resonanti fragmine montem.
surgebat cumulo certatim prorutus agger,
obstabatque iacens vallum, ni protinus instent
375hinc atque hinc acies media pugnare ruina.
Emicat ante omnes primaevo flore iuventae
insignis Rutulo Murrus de sanguine (at idem
matre Saguntina Graius geminoque parente
Dulichios Italis miscebat prole nepotes).
380hic magno socios Aradum clamore vocantem,
qua corpus loricam inter galeamque patescit,
conantis motus speculatus cuspide sistit
prostratumque premens telo voce insuper urget:
"fallax Poene, iaces; certe Capitolia primus
385scandebas victor. quae tanta licentia voti?
nunc Stygio fer bella Iovi!" tum fervidus hastam
adversi torquens defigit in inguine Hiberi,
oraque dum calcat iam singultantia leto,
"hac iter est" inquit "vobis ad moenia Romae,
390o metuenda manus. sic, quo properatis, eundum."
mox instaurantis pugnam circumsilit arma
et rapto nudum clipeo latus haurit Hiberi.
dives agri, dives pecoris famaeque negatus
bella feris arcu iaculoque agitarat Hiberus,
395felix heu nemorum et vitae laudandus opacae,
si sua per patrios tenuisset spicula saltus.
hunc miseratus adest infesto vulnere Ladmus.
cui saevum arridens "narrabis Hamilcaris umbris
hanc" inquit "dextram, quae iam post funera vulgi
400Hannibalem vobis comitem dabit", et ferit alte
insurgens gladio cristatae cassidis aera
perque ipsum tegimen crepitantia dissipat ossa.
tum frontem Chremetes intonsam umbrante capillo
saeptus et horrentes effingens crine galeros,
405tum Masulis crudaque virens ad bella senecta
Karthalo non pavidus fetas mulcere leaenas,
flumineaque urna caelatus Bagrada parmam
et vastae Nasamon Syrtis populator Hiempsal,
audax in fluctu laceras captare carinas,
410una omnes dextraque cadunt iraque perempti;
nec non serpentem diro exarmare veneno
doctus Athyr tactuque graves sopire chelydros
ac dubiam admoto subolem explorare ceraste.
tu quoque fatidicis Garamanticus accola lucis
415insignis flexo galeam per tempora cornu,
heu frustra reditum sortes tibi saepe locutas
mentitumque Iovem increpitans, occumbis, Hiarba.
et iam corporibus cumulatus creverat agger
perfusaeque atra fumabant caede ruinae,
420cum ductorem avido clamore in proelia poscit.
fulmineus ceu Spartanis latratibus actus,
cum silvam occursu venantum perdidit, hirto
horrescit saetis dorso et postrema capessit
proelia canentem mandens aper ore cruorem
425iamque ignem geminum contra venabula torquens.
At parte ex alia, qua se insperata iuventus
extulerat portis, ceu spicula nulla manusque
vim ferre exitiumve queant, permixtus utrisque
Hannibal agminibus passim furit et quatit ensem,
430cantato nuper senior quem fecerat igni
litore ab Hesperidum Temisus, qui carmine pollens
fidebat magica ferrum crudescere lingua,
quantus Bistoniis late Gradivus in oris
belligero rapitur curru telumque coruscans,
435Titanum quo pulsa cohors, flagrantia bella
cornipedum afflatu domat et stridoribus axis.
iamque Hostum rutilumque Pholum ingentemque Metiscum,
iam Lygdum Duriumque simul flavumque Galaesum
et geminos Chromin atque Gyan demiserat umbris.
440Daunum etiam, grata quo non spectatior alter
voce movere fora atque orando fingere mentes
nec legum custos sollertior, aspera telis
dicta admiscentem: "quaenam te, Poene, paternae
huc adigunt furiae? non haec Sidonia tecta
445feminea fabricata manu pretiove parata
exulibusve datum dimensis litus harenis.
fundamenta deum Romanaque foedera cernis".
ast illum toto iactantem talia campo
ingenti raptum nisu medioque virorum
450avulsum inter tela globo et post terga revinctum
Hannibal ad poenam lentae mandaverat irae
increpitansque suos inferri signa iubebat
perque ipsos caedis cumulos stragemque iacentum
monstrabat furibundus iter cunctosque ciebat
455nomine et in praedas stantem dabat improbus urbem.
Sed postquam a trepidis allatum fervere partem
diversam Marte infausto Murroque secundos
hunc superos tribuisse diem, ruit ocius amens
lymphato cursu atque ingentes deserit actus.
460letiferum nutant fulgentes vertice cristae,
crine ut flammifero terret fera regna cometes
sanguineum spargens ignem; vomit atra rubentes
fax caelo radios, ac saeva luce coruscum
scintillat sidus terrisque extrema minatur.
465praecipiti dant tela viam, dant signa virique,
atque ambae trepidant acies. iacit igneus hastae
dirum lumen apex, ac late fulgurat umbo.
talis ubi Aegaeo surgente ad sidera ponto
per longum vasto Cori cum murmure fluctus
470suspensum in terras portat mare, frigida nautis
corda tremunt; sonat ille procul flatuque tumescens
curvatis pavidas tramittit Cycladas undis.
non cuncta e muris unum incessentia tela
fumantesque ante ora faces, non saxa per artem
475tormentis excussa tenent. ut tegmina primum
fulgentis galeae conspexit et arma cruento
inter solem auro rutilantia, turbidus infit:
"en, qui res Libycas inceptaque tanta retardet,
Romani Murrus belli mora. foedera, faxo,
480iam noscas, quid vana queant et vester Hiberus.
fer tecum castamque fidem servataque iura,
deceptos mihi linque deos". cui talia Murrus:
"exoptatus ades. mens olim proelia poscit
speque tui flagrat capitis. fer debita fraudum
485praemia et Italiam tellure inquire sub ima.
longum in Dardanios fines iter atque nivalem
Pyrenen Alpesque tibi mea dextera donat".
Haec inter cernens subeuntem comminus hostem
praeruptumque loci fidum sibi, corripit ingens
490aggere convulso saxum et nitentis in ora
devolvit, pronoque silex ruit incitus ictu.
subsedit duro concussus fragmine muri.
tum pudor accendit mentem, nec conscia fallit
virtus pressa loco; frendens luctatur et aegro
495scandit in adversum per saxa vetantia nisu.
sed postquam propior vicino lumine fulsit
et tota se mole tulit, velut incita clausum
agmina Poenorum cingant et cuncta paventem
castra premant, lato Murrus caligat in hoste.
500mille simul dextrae densusque micare videtur
ensis et innumerae nutare in casside cristae.
conclamant utrimque acies, ceu tota Saguntos
igne micet. trahit instanti languentia leto
membra pavens Murrus supremaque vota capessit:
505"conditor Alcide, cuius vestigia sacra
incolimus terra, minitantem averte procellam,
si tua non segni defenso moenia dextra".
dumque orat caeloque attollit lumina supplex
"cerne", ait "an nostris longe Tirynthius ausis
510iustius affuerit. ni displicet aemula virtus,
haud me dissimilem, Alcide, primoribus annis
agnosces, invicte, tuis. fer numen amicum
et, Troiae quondam primis memorate ruinis,
dexter ades Phrygiae delenti stirpis alumnos".
515sic Poenus pressumque ira simul exigit ensem,
qua capuli statuere morae, teloque relato
horrida labentis perfunditur arma cruore.
ilicet ingenti casu turbata iuventus
procurrit, nota arma viri corpusque superbo
520victori spoliare negant. coit aucta vicissim
hortando manus et glomerata mole feruntur.
hinc saxis galea, hinc clipeus sonat aereus hastis.
incessunt sudibus librataque pondera plumbi
certatim iaciunt. decisae vertice cristae
525direptumque decus nutantum in caede iubarum.
iamque agitur largus per membra fluentia sudor
et stant loricae squamis horrentia tela.
nec requies tegimenve datur mutare sub ictu.
genua labant, fessique umeri gestamina laxant.
530tum creber penitusque trahens suspiria sicco
fumat ab ore vapor, nisuque elisus anhelo
auditur gemitus fractumque in casside murmur.
mente adversa domat gaudetque nitescere duris
virtutem et decoris pretio discrimina pensat.
535Hic subitus scisso densa inter nubila caelo
erupit quatiens terram fragor, et super ipsas
bis pater intonuit geminato fulmine pugnas.
inde inter nubes ventorum turbine caeco
ultrix iniusti vibravit lancea belli
540ac femine adverso librata cuspide sedit.
Tarpeiae rupes superisque habitabile saxum
et vos, virginea lucentes semper in ara
Laomedonteae, Troiana altaria, flammae,
heu quantum vobis fallacis imagine teli
545promisere dei! propius si pressa furenti
hasta foret, clausae starent mortalibus Alpes
nec, Thrasymenne, tuis nunc Allia cederet undis.
sed Iuno aspectans Pyrenes vertice celsae
nava rudimenta et primos in Marte calores
550ut videt impressum coniecta cuspide vulnus,
advolat obscura circumdata nube per auras
et validam duris evellit ab ossibus hastam.
ille tegit clipeo fusum per membra cruorem
tardaque paulatim et dubio vestigia nisu
555alternata trahens aversus ab aggere cedit.
Nox tandem optatis terras pontumque tenebris
condidit et pugnas erepta luce diremit.
at durae invigilant mentes molemque reponunt,
noctis opus. clausos acuunt extrema pericli
560et fractis rebus violentior ultima virtus.
hinc puer invalidique senes, hinc femina ferre
certat opem in dubiis miserando nava labori,
saxaque mananti subuectat vulnere miles.
iam patribus clarisque senum sua munia curae;
565concurrunt lectosque viros hortantur et orant,
defessis subeant rebus revocentque salutem
et Latia extremis implorent casibus arma.
"ite citi, remis velisque impellite puppim,
saucia dum castris clausa est fera; tempore Martis
570utendum est rupto et grassandum ad clara periclis.
ite citi, deflete fidem murosque ruentes
antiquaque domo meliora accersite fata.
mandati summa est: dum stat, remeate, Saguntos".
ast illi celerant, qua proxima litora, gressum
575et fugiunt tumido per spumea caerula velo.
Pellebat somnos Tithoni roscida coniunx,
ac rutilus primis sonipes hinnitibus altos
afflarat montes roseasque movebat habenas;
iam celsa e muris exstructa mole iuventus
580clausam nocturnis ostentat turribus urbem.
rerum omnes pendent actus, et milite maesto
laxata obsidio, ac pugnandi substitit ardor,
inque ducem versae tanto discrimine curae.
Interea Rutulis longinqua per aequora vectis
585Herculei ponto coepere exsistere colles
et nebulosa iugis attollere saxa Monoeci.
Thracius hos Boreas scopulos immitia regna
solus habet semperque rigens nunc litora pulsat,
nunc ipsas alis plangit stridentibus Alpes,
590atque ubi se terris glaciali fundit ab Arcto,
haud ulli contra fiducia surgere vento.
verticibus torquet rapidis mare, fractaque anhelant
aequora, et iniecto conduntur gurgite montes,
iamque volans Rhenum Rhodanumque in nubila tollit.
595hunc postquam Boreae dirum evasere furorem,
alternos maesti casus bellique marisque
et dubium rerum eventum sermone volutant:
"o patria, o Fidei domus inclita, quo tua nunc sunt
fata loco? sacraene manent in collibus arces
600an cinis, heu superi, tanto de nomine restat?
ferte leves auras flatusque ciete secundos,
si nondum insultat templorum Poenicus ignis
culminibus Latiaeque valent succurrere classes".
Talibus illacrimant noctemque diemque querelis,
605donec Laurentes puppis defertur ad oras,
qua pater acceptis Anienis ditior undis
in pontum flavo descendit gurgite Thybris.
hinc consanguineae subeunt iam moenia Romae.
Consilium vocat augustum castaque beatos
610paupertate patres ac nomina parta triumphis
consul et aequantem superos virtute senatum.
facta animosa viros et recti sacra cupido
attollunt, hirtaeque comae neglectaque mensa
dexteraque a curvis capulo non segnis aratris.
615exiguo faciles et opum non indiga corda
ad parvos curru remeabant saepe penates.
In foribus sacris primoque in limine templi
captivi currus, belli decus, armaque rapta
pugnantum ducibus saevaeque in Marte secures,
620perfossi clipei et servantia tela cruorem
claustraque portarum pendent. hic Punica bella,
Aegates, cernas fusaque per aequora classe
exactam ponto Libyen testantia rostra.
hic galeae Senonum pensatique improbus auri
625arbiter ensis inest Gallisque ex arce fugatis
arma revertentis pompa gestata Camilli,
hic spolia Aeacidae, | hic Epirotica signa
et Ligurum horrentes coni parmaeque relatae
Hispana de gente rudes Alpinaque gaesa.
630Sed postquam clades patefecit et horrida bella
orantum squalor praesensque astare Sagunti
ante oculos visa est extrema precantis imago,
tum senior maesto Sicoris sic incipit ore:
"sacrata gens clara fide, quam rite fatentur
635Marte satam populi ferro parere subacti,
ne crede emensos levia ob discrimina pontum.
vidimus obsessam patriam murosque trementes
et, quem insana freta aut coetus genuere ferarum,
vidimus Hannibalem. procul his a moenibus, oro,
640arcete, o superi, nostroque in Marte tenete
fatiferae iuvenem dextrae! qua mole sonantes
exigit ille trabes et quantus crescit in armis!
trans iuga Pyrenes medium indignatus Hiberum
excivit Calpen et mersos Syrtis harenis
645molitur populos maioraque moenia quaerit.
spumeus hic medio qui surgit ab aequore fluctus,
si prohibere piget, vestras effringet in urbes.
an tanti pretium motus ruptique per enses
foederis hoc iuveni iurata in bella ruenti
650creditis, ut statuat superatae iura Sagunto?
ocius ite, viri, et nascentem exstinguite flammam,
ne serae redeant post aucta pericula curae.
quamquam o, si nullus terror, non obruta iam nunc
semina fumarent belli, vestraene Sagunto
655spernendum consanguineam protendere dextram?
omnis Hiber, omnis rapidis fera Gallia turmis,
omnis ab aestifero sitiens Libys imminet axe.
per vos culta diu Rutulae primordia gentis
Laurentemque larem et genetricis pignora Troiae,
660conservate pios, qui permutare coacti
Acrisioneis Tirynthia culmina muris.
vos etiam Zanclen Siculi contra arma tyranni
iuvisse egregium, vos et Campana tueri
moenia depulso Samnitum robore dignum
665Sigeis duxistis avis. vetus incola Dauni
(testor vos, fontes et stagna arcana Numici),
cum felix nimium dimitteret Ardea pubem,
sacra domumque ferens et avi penetralia Turni
ultra Pyrenen Laurentia nomina duxi.
670cur ut decisa atque avulsa a corpore membra
despiciar, nosterque luat cur foedera sanguis?"
Tandem, ut finitae voces, (miserabile visu)
summissi palmas lacerato tegmine vestis
affigunt proni squalentia corpora terrae.
675inde agitant consulta patres curasque fatigant.
Lentulus ut cernens accensae tecta Sagunti
poscendum poenae iuvenem celerique negantis
exuri bello Carthaginis arva iubebat.
at Fabius cauta speculator mente futuri
680nec laetus dubiis parcusque lacessere Martem
et melior clauso bellum producere ferro,
prima super tantis rebus pensanda, ducisne
ceperit arma furor, patres an signa moveri
censuerint, mittique viros, qui exacta reportent.
685providus haec ritu vatis fundebat ab alto
pectore praemeditans Fabius surgentia bella,
ut saepe e celsa grandaevus puppe magister
prospiciens signis venturum in carbasa Corum
summo iam dudum substringit lintea malo.
690sed lacrimae atque ira mixtus dolor impulit omnes
praecipitare latens fatum, lectique senatus,
qui ductorem adeant; si perstet surdus in armis
pactorum, vertant inde ad Carthaginis arces
nec divum oblitis indicere bella morentur.
