0

Ūt prīmūm tērrās Pōmpēī cōllă sĕcūtūs

ādtĭgĭt ēt dīrās cālcāvīt Caēsăr hărēnās,

pūgnāvīt fōrtūnă dŭcīs fātūmquĕ nŏcēntīs

Aēgŷptī, rēgnūm Lāgī Rōmānă sŭb ārmă

īrĕt ăn ērĭpĕrēt mūndō Mēmphītĭcŭs ēnsīs5

vīctōrīs vīctīquĕ căpūt. Tŭă prōfŭĭt ūmbră,

Māgnĕ, tŭī sŏcĕrūm răpŭēre ā sānguĭnĕ mānēs

nē pŏpŭlūs pōst tē Nīlūm Rōmānŭs ămārēt.

Īndĕ Păraētŏnĭām fērtūr sēcūrŭs ĭn ūrbēm

pīgnŏrĕ tām saēvī scĕlĕrīs sŭă sīgnă sĕcūtām.10

Sēd frĕmĭtū vūlgī fāscēs ēt iūră quĕrēntīs

īnfērrī Rōmānă sŭīs dīscōrdĭă sēnsīt

pēctŏra ĕt āncĭpĭtēs ănĭmōs Māgnūmquĕ pĕrīssĕ

nōn sĭbĭ. Tūnc vūltū sēmpēr cēlāntĕ păvōrēm

īntrĕpĭdūs sŭpĕrūm sēdēs ēt tēmplă vĕtūstī15

nūmĭnĭs āntīquās Măcĕtūm tēstāntĭă vīrēs

cīrcŭĭt ēt nūllā cāptūs dūlcēdĭnĕ rērūm,

nōn aūrō cūltūquĕ dĕūm, nōn moēnĭbŭs ūrbīs,

ēffōssūm tŭmŭlīs cŭpĭdē dēscēndĭt ĭn āntrūm.

Īllīc Pēllaēī prōlēs vēsānă Phĭlīppī,20

fēlīx praēdŏ, iăcēt tērrārūm vīndĭcĕ fātō

rāptūs; sācrātīs tōtūm spārgēndă pĕr ōrbēm

mēmbră vĭrī pŏsŭēre ădўtīs; fōrtūnă pĕpērcīt

mānĭbŭs, ēt rēgnī dūrāvĭt ăd ūltĭmă fātūm.

Nām sĭbĭ lībērtās ūmquām sī rēddĕrĕt ōrbēm,25

lūdĭbrĭō sērvātŭs ĕrāt, nōn ūtĭlĕ mūndō

ēdĭtŭs ēxēmplūm, tērrās tōt pōssĕ sŭb ūnō

ēssĕ vĭrō. Măcĕtūm fīnēs lătĕbrāsquĕ sŭōrūm

dēsĕrŭīt vīctāsquĕ pătrī dēspēxĭt Ăthēnās

pērque Ăsĭaē pŏpŭlōs fātīs ūrgēntĭbŭs āctūs30

hūmānā cūm strāgĕ rŭīt glădĭūmquĕ pĕr ōmnīs

ēxēgīt gēntēs; īgnōtōs mīscŭĭt āmnēs

Pērsārum Eūphrātēn, Īndōrūm sānguĭnĕ Gāngēn:

tērrārūm fātālĕ mălūm fūlmēnquĕ, quŏd ōmnīs

pērcŭtĕrēt părĭtēr pŏpŭlōs, ēt sīdŭs ĭnīquūm35

gēntĭbŭs. Ōcĕănō clāssēs īnfērrĕ părābāt

ēxtĕrĭōrĕ mărī. Nōn īllī flāmmă nĕc ūndaē

nēc stĕrĭlīs Lĭbўē nēc Sŷrtĭcŭs ōbstĭtĭt Hāmmōn.

Īssĕt ĭn ōccāsūs mūndī dēvēxă sĕcūtūs

āmbīssētquĕ pŏlōs Nīlūmque ā fōntĕ bĭbīssēt:40

ōccūrrīt sūprēmă dĭēs, nātūrăquĕ sōlūm

hūnc pŏtŭīt fīnēm vēsānō pōnĕrĕ rēgī;

quī sēcum īnvĭdĭā quā tōtūm cēpĕrăt ōrbēm

ābstŭlĭt īmpĕrĭūm, nūllōque hērēdĕ rĕlīctō

tōtīūs fātī lăcĕrāndās praēbŭĭt ūrbēs.45

Sēd cĕcĭdīt Băbўlōnĕ sŭā Pārthōquĕ vĕrēndūs.

Prō pŭdŏr! Ēōī prŏpĭūs tĭmŭērĕ sărīsās,

quām nūnc pīlă tĭmēnt, pŏpŭlī; lĭcĕt ūsquĕ sŭb ārctō

rēgnēmūs zĕphўrīquĕ dŏmōs tērrāsquĕ prĕmāmūs

flāgrāntīs pōst tērgă nŏtī: cēdēmŭs ĭn ōrtūs50

Ārsăcĭdūm dŏmĭnō. Nōn fēlīx Pārthĭă Crāssīs

ēxĭgŭaē sēcūră fŭīt prōvīncĭă Pēllaē.

Iām Pēlūsĭăcō vĕnĭēns ā gūrgĭtĕ Nīlī

rēx pŭĕr īnbēllīs pŏpŭlī sēdāvĕrăt īrās,

ōbsĭdĕ quō pācīs Pēllaēā tūtŭs ĭn aūlā55

Caēsăr ĕrāt, cūm sē pārvā Clĕŏpātră bĭrēmī

cōrrūptō cūstōdĕ Phărī lāxārĕ cătēnās

īntŭlĭt Ēmăthĭīs īgnārō Caēsărĕ tēctīs,

dēdĕcŭs Aēgŷptī, Lătĭī fērālĭs Ĕrīnŷs,

Rōmānō nōn cāstă mălō. quāntum īmpŭlĭt Ārgōs60

Īlĭăcāsquĕ dŏmōs făcĭē Spārtānă nŏcēntī,

Hēspĕrĭōs aūxīt tāntūm Clĕŏpātră fŭrōrēs.

Tērrŭĭt īllă sŭō, sī fās, Căpĭtōlĭă sīstrō

ēt Rōmānă pĕtīt īmbēllī sīgnă Cănōpō

Caēsărĕ cāptīvō Phărĭōs dūctūră trĭūmphōs;65

Leūcădĭōquĕ fŭīt dŭbĭūs sūb gūrgĭtĕ cāsūs,

ān mūndūm nē nōstră quĭdēm mātrōnă tĕnērēt.

Hōc ănĭmī nōx īllă dĕdīt quaē prīmă cŭbīlī

mīscŭĭt īncēstām dŭcĭbūs Ptŏlŏmāĭdă nōstrīs.

Quīs tĭbĭ vēsānī vĕnĭām nōn dōnĕt ămōrīs,70

Āntōnī, dūrūm cūm Caēsărĭs haūsĕrĭt īgnīs

pēctŭs? ĕt īn mĕdĭā răbĭē mĕdĭōquĕ fŭrōrĕ

ēt Pōmpēiānīs hăbĭtātā mānĭbŭs aūlā

sānguĭnĕ Thēssălĭcaē clādīs pērfūsŭs ădūltēr

ādmīsīt Vĕnĕrēm cūrīs ēt mīscŭĭt ārmīs75

īllĭcĭtōsquĕ tŏrōs ēt nōn ēx cōniŭgĕ pārtūs.

Prō pŭdŏr! ōblītūs Māgnī tĭbĭ, Iūlĭă, frātrēs

ōbscēnā dē mātrĕ dĕdīt pārtēsquĕ fŭgātās

pāssŭs ĭn ēxtrēmīs Lĭbўaē cŏălēscĕrĕ rēgnīs

tēmpŏră Nīlĭăcō tūrpīs dēpēndĭt ămōrī,80

dūm dōnārĕ Phărōn, dūm nōn sĭbĭ vīncĕrĕ māvūlt.

Quēm fōrmaē cōnfīsă sŭaē Clĕŏpātră sĭne ūllīs

trīstĭs ădīt lăcrĭmīs, sĭmŭlātūm cōmptă dŏlōrēm

quā dĕcŭīt, vĕlŭtī lăcĕrōs dīspērsă căpīllōs,

ēt sīc ōrsă lŏquī: "Sī qua ēst, ō māxĭmĕ Caēsār,85

nōbĭlĭtās, Phărĭī prōlēs clārīssĭmă Lāgī,

ēxŭl, ĭn aētērnūm scēptrīs dēpūlsă pătērnīs,

nī tŭă rēstĭtŭēt vĕtĕrī mē dēxtĕră fātō,

cōmplēctōr rēgīnă pĕdēs. Tū gēntĭbŭs aēquūm

sīdŭs ădēs nōstrīs. Nōn ūrbēs prīmă tĕnēbō90

fēmĭnă Nīlĭăcās: nūllō dīscrīmĭnĕ sēxūs

rēgīnām scīt fērrĕ Phărōs. Lĕgĕ sūmmă pĕrēmptī

vērbă pătrīs, quī iūră mĭhī cōmmūnĭă rēgnī

ēt thălămī cūm frātrĕ dĕdīt. Pŭĕr īpsĕ sŏrōrēm,

sīt mŏdŏ lībĕr, ămāt; sĕd hăbēt sūb iūrĕ Pŏthīnī95

ādfēctūs ēnsēsquĕ sŭōs. Nīl īpsă pătērnī

iūrĭs ĭnīrĕ pĕtō: cūlpā tāntōquĕ pŭdōrĕ

sōlvĕ dŏmūm, rĕmŏvē fūnēstă sătēllĭtĭs ārmă

ēt rēgēm rēgnārĕ iŭbē. Quāntōsnĕ tŭmōrēs

mēntĕ gĕrīt fămŭlūs Māgnī cērvīcĕ rĕvūlsā!100

Iām tĭbĭ, sēd prŏcŭl hōc āvērtānt fātă, mĭnātūr.

Sāt fŭĭt īndīgnūm, Caēsār, mūndōquĕ tĭbīquĕ

Pōmpēiūm făcĭnūs mĕrĭtūmquĕ fŭīssĕ Pŏthīnī."

Nēquīquām dūrās tēmptāssēt Caēsărĭs aūrēs:

vūltŭs ădēst prĕcĭbūs, făcĭēsque īncēstă pĕrōrāt.105

Ēxĭgĭt īnfāndām cōrrūptō iūdĭcĕ nōctēm.

Pāx ŭbĭ pārtă dŭcī dōnīsque īngēntĭbŭs ēmptāst,

ēxcēpēre ĕpŭlaē tāntārūm gaūdĭă rērūm,

ēxplĭcŭītquĕ sŭōs māgnō Clĕŏpātră tŭmūltū

nōndūm trānslātōs Rōmāna īn saēcŭlă lūxūs.110

Īpsĕ lŏcūs tēmplī, quōd vīx cōrrūptĭŏr aētās

ēxstrŭăt, īnstăr ĕrāt; lăquĕātăquĕ tēctă fĕrēbānt

dīvĭtĭās, crāssūmquĕ trăbēs ābscōndĕrăt aūrūm;

nēc sūmmīs crūstātă dŏmūs sēctīsquĕ nĭtēbāt

mārmŏrĭbūs, stābātquĕ sĭbī nōn sēgnĭs ăchātēs115

pūrpŭrĕūsquĕ lăpīs, tōtāque ēffūsŭs ĭn aūlā

cālcābātŭr ŏnŷx, hĕbĕnūs Mărĕōtĭcă vāstōs

nōn ŏpĕrīt pōstēs, sēd stāt prō rōbŏrĕ vīlī

aūxĭlĭūm, nōn fōrmă dŏmūs. ĕbŭr ātrĭă vēstīt,

ēt sūffēctă mănū fŏrĭbūs tēstūdĭnĭs Īndaē120

tērgă sĕdēnt crēbrō măcŭlās dīstīnctă zmărāgdō.

Fūlgēt gēmmă tŏrīs, ēt iāspĭdĕ fūlvă sŭpēllēx;

strātă mĭcānt, Tўrĭō quōrūm pārs māxĭmă fūcō

cōctă dĭū vīrūs nōn ūnō dūxĭt ăēnō;

pārs aūrō plūmātă nĭtēt, pārs īgnĕă cōccō,125

ūt mōs ēst Phărĭīs mīscēndī līcĭă tēlīs.

Tūnc fămŭlaē nŭmĕrūs tūrbaē pŏpŭlūsquĕ mĭnīstēr.

Dīscŏlŏr hōs sānguīs, ălĭōs dīstīnxĕrăt aētās;

haēc Lĭbўcōs, pārs tām flāvōs gĕrĭt āltĕră crīnēs,

ūt nūllīs Caēsār Rhēnī sē dīcăt ĭn ārvīs130

tām rŭtĭlās vīdīssĕ cŏmās; pārs sānguĭnĭs ūstī

tōrtă căpūt rĕfŭgōsquĕ gĕrēns ā frōntĕ căpīllōs;

nēc nōn īnfēlīx fērrō mōllītă iŭvēntūs

ātque ēxsēctă vĭrūm; stāt cōntrā fōrtĭŏr aētās

vīx ūllā fūscāntĕ tămēn lānūgĭnĕ mālās.135

Dīscŭbŭērĕ tŏrīs rēgēs māiōrquĕ pŏtēstās,

Caēsăr, ĕt īnmŏdĭcē fōrmām fūcātă nŏcēntēm,

nēc scēptrīs cōntēntă sŭīs nēc frātrĕ mărītō,

plēnă mărīs rūbrī spŏlĭīs cōllōquĕ cŏmīsquĕ

dīvĭtĭās Clĕŏpātră gĕrīt cūltūquĕ lăbōrāt;140

cāndĭdă Sīdŏnĭō pērlūcēnt pēctŏră fīlō,

quōd Nīlōtĭs ăcūs cōmprēssūm pēctĭnĕ Sērūm

sōlvĭt ĕt ēxtēnsō lāxāvīt stāmĭnă vēlō.

Dēntĭbŭs hīc nĭvĕīs sēctōs Ātlāntĭdĕ sīlvā

īmpŏsŭēre ōrbēs, quālēs ād Caēsărĭs ōră145

nēc cāptō vēnērĕ Iŭbā. Prō caēcŭs ĕt āmēns

āmbĭtĭōnĕ fŭrōr, cīvīlĭă bēllă gĕrēntī

dīvĭtĭās ăpĕrīrĕ sŭās, īncēndĕrĕ mēntēm

hōspĭtĭs ārmātī. Nōn sīt lĭcĕt īllĕ nĕfāndō

Mārtĕ părātŭs ŏpēs mūndī quaēsīssĕ rŭīnā:150

pōnĕ dŭcēs prīscōs ēt nōmĭnă paūpĕrĭs aēvī,

Fābrĭcĭōs Cŭrĭōsquĕ grăvēs, hīc īllĕ rĕcūmbāt

sōrdĭdŭs Ētrūscīs ābdūctūs cōnsŭl ărātrīs:

ōptābīt pătrĭaē tālēm dūxīssĕ trĭūmphūm.

Īnfūdēre ĕpŭlās aūrō, quōd tērră, quŏd āēr,155

quōd pĕlăgūs Nīlūsquĕ dĕdīt, quōd lūxŭs ĭnānī

āmbĭtĭōnĕ fŭrēns tōtō quaēsīvĭt ĭn ōrbĕ

nōn māndāntĕ fămē; mūltās vŏlŭcrēsquĕ fĕrāsquĕ

Aēgŷptī pŏsŭērĕ dĕōs, mănĭbūsquĕ mĭnīstrāt

Nīlĭăcās crŷstāllŏs ăquās, gēmmaēquĕ căpācēs160

ēxcēpērĕ mĕrūm, sēd nōn Mărĕōtĭdŏs ūvaē,

nōbĭlĕ sēd paūcīs sĕnĭūm cuī cōntŭlĭt ānnīs

īndŏmĭtūm Mĕrŏē cōgēns spūmārĕ Fălērnūm.

Āccĭpĭūnt sērtās nārdō flōrēntĕ cŏrōnās

ēt nūmquām fŭgĭēntĕ rŏsā, mūltūmquĕ mădēntī165

īnfūdērĕ cŏmaē quōd nōndum ēvānŭĭt aūrā

cīnnămŏn ēxtērnā nēc pērdĭdĭt āĕră tērraē,

ādvēctūmquĕ rĕcēns vīcīnaē mēssĭs ămōmōn.

Dīscĭt ŏpēs Caēsār spŏlĭātī pērdĕrĕ mūndī,

ēt gēssīssĕ pŭdēt gĕnĕrō cūm paūpĕrĕ bēllūm,170

ēt caūsās Phărĭīs Mārtī cūm gēntĭbŭs ōptāt.

Pōstquam ĕpŭlīs Bācchōquĕ mŏdūm lāssātă vŏlūptās

īmpŏsŭīt, lōngīs Caēsār prōdūcĕrĕ nōctēm

īnchŏăt āllŏquĭīs sūmmāque īn sēdĕ iăcēntēm

līnĭgĕrūm plăcĭdīs cōmpēllăt Ăcōrĕă dīctīs:175

Ō sācrīs dēvōtĕ sĕnēx, quōdque ārgŭĭt aētās,

nōn nēglēctĕ dĕīs, Phărĭaē prīmōrdĭă gēntīs

tērrārūmquĕ sĭtūs vūlgīque ēdīssĕrĕ mōrēs

ēt rītūs fōrmāsquĕ dĕūm; quōdcūmquĕ vĕtūstīs

īnscūlptum ēst ădўtīs, prōfēr nōscīquĕ vŏlēntēs180

prōdĕ dĕōs. Sī Cēcrŏpĭūm sŭă sācră Plătōnă

māiōrēs dŏcŭērĕ tŭī, quīs dīgnĭŏr ūmquām

hōc fŭĭt aūdītū mūndīquĕ căpācĭŏr hōspēs?

Fāmă quĭdēm gĕnĕrī Phărĭās mē dūxĭt ăd ūrbēs,

sēd tămĕn ēt vēstrī; mĕdĭa īntēr proēlĭă sēmpēr185

stēllārūm caēlīquĕ plăgīs sŭpĕrīsquĕ văcāvī,

nēc mĕŭs Eūdōxī vīncētūr fāstĭbŭs ānnūs.

Sēd cūm tāntă mĕō vīvāt sūb pēctŏrĕ vīrtūs,

tāntŭs ămōr vērī, nĭhĭl ēst quōd nōscĕrĕ mālīm

quām flŭvĭī caūsās pēr saēcŭlă tāntă lătēntīs190

īgnōtūmquĕ căpūt; spēs sīt mĭhĭ cērtă vĭdēndī

Nīlĭăcōs fōntēs, bēllūm cīvīlĕ rĕlīnquām."

Fīnĭĕrāt, cōntrāquĕ săcēr sīc ōrsŭs Ăcōreūs:

"Fās mĭhĭ māgnōrūm, Caēsār, sēcrētă părēntūm

ēdĕre ăd hōc aēvī pŏpŭlīs īgnōtă prŏfānīs.195

Sīt pĭĕtās ălĭīs mīrācŭlă tāntă sĭlērĕ;

āst ĕgŏ caēlĭcŏlīs grātūm rĕŏr, īrĕ pĕr ōmnīs

hōc ŏpŭs ēt sācrās pŏpŭlīs nōtēscĕrĕ lēgēs.

Sīdĕrĭbūs, quaē sōlă fŭgām mŏdĕrāntŭr Ŏlŷmpī

ōccūrrūntquĕ pŏlō, dīvērsă pŏtēntĭă prīmā200

mūndī lēgĕ dăta ēst. Sōl tēmpŏră dīvĭdĭt aēvī,

mūtāt nōctĕ dĭēm rădĭīsquĕ pŏtēntĭbŭs āstră

īrĕ vĕtāt cūrsūsquĕ văgōs stătĭōnĕ mŏrātūr;

lūnă sŭīs vĭcĭbūs Tēthŷn tērrēnăquĕ mīscēt;

frīgĭdă Sātūrnō glăcĭēs ēt zōnă nĭvālīs205

cēssĭt; hăbēt vēntōs īncērtăquĕ fūlmĭnă Māvōrs;

sūb Iŏvĕ tēmpĕrĭēs ēt nūmquām tūrbĭdŭs āēr;

āt fēcūndă Vĕnūs cūnctārūm sēmĭnă rērūm

pōssĭdĕt; īnmēnsaē Cŷllēnĭŭs ārbĭtĕr ūndaēst.

Hūnc ŭbĭ pārs caēlī tĕnŭīt quā mīxtă Lĕōnīs210

sīdĕră sūnt Cāncrō, răpĭdōs quā Sīrĭŭs īgnēs

ēxsĕrĭt ēt vărĭī mūtātōr cīrcŭlŭs ānnī

Aēgŏcĕrōn Cāncrūmquĕ tĕnēt, cuī sūbdĭtă Nīlī

ōră lătēnt; quaē cūm dŏmĭnūs pērcūssĭt ăquārūm

īgnĕ sŭpēriēctō, tūnc Nīlūs fōntĕ sŏlūtō215

ēxĭt, ŭt Ōcĕănūs lūnārĭbŭs īncrēmēntīs

iūssŭs ădēst, aūctūsquĕ sŭōs nōn āntĕ cŏārtāt

quām nōx aēstīvās ā sōlĕ rĕcēpĕrĭt hōrās.

Vānă fĭdēs vĕtĕrūm, Nīlō, quōd crēscăt ĭn ārvă,

Aēthĭŏpūm prōdēssĕ nĭvēs. Nōn ārctŏs ĭn īllīs220

mōntĭbŭs aūt bŏrĕās. Tēstīs tĭbĭ sōlĕ pĕrūstī

īpsĕ cŏlōr pŏpŭlī călĭdīquĕ văpōrĭbŭs aūstrī.

Āddĕ quŏd ōmnĕ căpūt flŭvĭī, quōdcūmquĕ sŏlūtă

praēcĭpĭtāt glăcĭēs, īngrēssō vērĕ tŭmēscīt

prīmā tābĕ nĭvīs: Nīlūs nĕquĕ sūscĭtăt ūndās225

āntĕ Cănīs rădĭōs nēc rīpīs āllĭgăt āmnēm

āntĕ părēm nōctī Lībrā sūb iūdĭcĕ Phoēbūm.

Īnde ĕtĭām lēgēs ălĭārūm nēscĭt ăquārūm:

nēc tŭmĕt hībērnūs, cūm lōngē sōlĕ rĕmōtō

ōffĭcĭīs cărĕt ūndă sŭīs; dărĕ iūssŭs ĭnīquō230

tēmpĕrĭēm caēlō mĕdĭīs aēstātĭbŭs ēxīt

sūb tōrrēntĕ plăgā, neū tērrās dīssĭpĕt īgnīs,

Nīlŭs ădēst mūndō cōntrāque īncēnsă Lĕōnīs

ōră tŭmēt Cāncrōquĕ sŭām tōrrēntĕ Sўēnēn

īmplōrātŭs ădēst nēc cāmpōs lībĕrăt ūndīs,235

dōnĕc ĭn aūtūmnūm dēclīnēt Phoēbŭs ĕt ūmbrās

ēxtēndāt Mĕrŏē. Quīs caūsās rēddĕrĕ pōssīt?

Sīc iūssīt nātūră părēns dīscūrrĕrĕ Nīlūm,

sīc ŏpŭs ēst mūndō. Zĕphўrōs quŏquĕ vānă vĕtūstās

hīs ādscrīpsĭt ăquīs, quōrūm stătă tēmpŏră flātūs240

cōntĭnŭīquĕ dĭēs ĕt ĭn āĕrĕ lōngă pŏtēstās,

vēl quŏd ăb ōccĭdŭō dēpēllūnt nūbĭlă caēlō

trāns nŏtŏn ēt flŭvĭō cōgūnt īncūmbĕrĕ nīmbōs,

vēl quŏd ăquās tŏtĭēns rūmpēntīs lītŏră Nīlī

āssĭdŭō fĕrĭūnt cōgūntquĕ rĕsīstĕrĕ flūctū:245

īllĕ mŏrā cūrsūs ādvērsīque ōbĭcĕ pōntī

aēstŭăt īn cāmpōs. sūnt quī spīrāmĭnă tērrīs

ēssĕ pŭtēnt māgnōsquĕ căvaē cōmpāgĭs hĭātūs;

cōmmĕăt hāc pĕnĭtūs tăcĭtīs dīscūrsĭbŭs ūndă

frīgŏre ăb ārctōō mĕdĭūm rĕvŏcātă sŭb āxēm,250

cūm Phoēbūs prēssīt Mĕrŏēn tēllūsquĕ pĕrūstă

īllūc dūxĭt ăquās, trăhĭtūr Gāngēsquĕ Pădūsquĕ

pēr tăcĭtūm mūndī: tūnc ōmnĭă flūmĭnă Nīlūs

ūnō fōntĕ vŏmēns nōn ūnō gūrgĭtĕ pērfērt.

Rūmŏr, ăb Ōcĕănō, quī tērrās āllĭgăt ōmnēs,255

ēxūndāntĕ prŏcūl vĭŏlēntum ērūmpĕrĕ Nīlūm

aēquŏrĕōsquĕ sălēs lōngō mītēscĕrĕ trāctū.

Nēc nōn Ōcĕănō pāscī Phoēbūmquĕ pŏlōsquĕ

crēdĭmŭs: hūnc, călĭdī tĕtĭgīt cūm brācchĭă Cāncrī,

sōl răpĭt, ātque ūndaē plūs quām quōd dīgĕrăt āēr260

tōllĭtŭr; hōc nōctēs rĕfĕrūnt Nīlōquĕ prŏfūndūnt.

Āst ĕgŏ, sī tāntām iūs ēst mĭhĭ sōlvĕrĕ lītēm,

quāsdām, Caēsăr, ăquās pōst mūndī sēră pĕrāctī

saēcŭlă cōncūssīs tērrārum ērūmpĕrĕ vēnīs

nōn ĭd ăgēntĕ dĕō, quāsdām cōmpāgĕ sŭb īpsā265

cūm tōtō coēpīssĕ rĕōr, quās īllĕ crĕātōr

ātque ŏpĭfēx rērūm cērtō sūb iūrĕ cŏērcēt.

Quaē tĭbĭ nōscēndī Nīlūm, Rōmānĕ, cŭpīdōst,

ēt Phărĭīs Pērsīsquĕ fŭīt Măcĕtūmquĕ tўrānnīs,

nūllăquĕ nōn aētās vŏlŭīt cōnfērrĕ fŭtūrīs270

nōtĭtĭām; sēd vīncĭt ădhūc nātūră lătēndī.

Sūmmŭs Ălēxāndēr rēgūm, quēm Mēmphĭs ădōrāt,

īnvīdīt Nīlō mīsītquĕ pĕr ūltĭmă tērraē

Aēthĭŏpūm lēctōs; īllōs rŭbĭcūndă pĕrūstī

zōnă pŏlī tĕnŭīt: Nīlūm vīdērĕ călēntēm.275

Vēnĭt ăd ōccāsūs mūndīque ēxtrēmă Sĕsōstrīs,

ēt Phărĭōs cūrrūs rēgūm cērvīcĭbŭs ēgīt:

āntĕ tămēn vēstrōs āmnēs, Rhŏdănūmquĕ Pădūmquĕ,

quām Nīlūm dē fōntĕ bĭbīt. vēsānŭs ĭn ōrtūs

Cāmbŷsēs lōngī pŏpŭlōs pērvēnĭt ăd aēvī280

dēfēctūsque ĕpŭlīs ēt pāstūs caēdĕ sŭōrūm

īgnōtō tē, Nīlĕ, rĕdīt. Nōn fābŭlă mēndāx

aūsă lŏquī dē fōntĕ tŭo ēst. ŭbĭcūmquĕ vĭdērīs,

quaērĕrĭs, ēt nūllī cōntīngīt glōrĭă gēntī

ūt Nīlō sīt laētă sŭō. Tŭă flūmĭnă prōdām,285

quā dĕŭs ūndārūm cēlātōr, Nīlĕ, tŭārūm

tē mĭhĭ nōssĕ dĕdīt. mĕdĭō cōnsūrgĭs ăb āxĕ;

aūsŭs ĭn ārdēntēm rīpās ādtōllĕrĕ Cāncrūm

īn bŏrĕān īs rēctŭs ăquīs mĕdĭūmquĕ Bŏōtēn;

cūrsŭs ĭn ōccāsūs flēxū tōrquētŭr ĕt ōrtūs290

nūnc Ărăbūm pŏpŭlīs, Lĭbўcīs nūnc aēquŭs hărēnīs,

tēquĕ vĭdēnt prīmī, quaērūnt tămĕn hī quŏquĕ, Sērēs,

Aēthĭŏpūmquĕ fĕrīs ălĭēnō gūrgĭtĕ cāmpōs,

ēt tē tērrārūm nēscīt cuī dēbĕăt ōrbīs.

Ārcānūm nātūră căpūt nōn prōdĭdĭt ūllī,295

nēc lĭcŭīt pŏpŭlīs pārvūm tē, Nīlĕ, vĭdērĕ,

āmōvītquĕ sĭnūs ēt gēntēs mālŭĭt ōrtūs

mīrārī quām nōssĕ tŭōs. Cōnsūrgĕre ĭn īpsīs

iūs tĭbĭ sōlstĭtĭīs, ălĭēnā crēscĕrĕ brūmā

ātque hĭĕmēs ādfērrĕ tŭās, sōlīquĕ văgārī300

cōncēssūm pĕr ŭtrōsquĕ pŏlōs. Hīc quaērĭtŭr ōrtūs,

īllīc fīnĭs ăquaē. Lātē tĭbĭ gūrgĭtĕ rūptō

āmbītūr nīgrīs Mĕrŏē fēcūndă cŏlōnīs

laētă cŏmīs hĕbĕnī, quaē, quāmvīs ārbŏrĕ mūltā

frōndĕăt, aēstātēm nūllā sĭbĭ mītĭgăt ūmbrā:305

līnĕă tām rēctūm mūndī fĕrĭt īllă Lĕōnēm.

Īndĕ plăgās Phoēbī dāmnūm nōn pāssŭs ăquārūm

praēvĕhĕrīs stĕrĭlēsquĕ dĭū mētīrĭs hărēnās,

nūnc ōmnēs ūnūm vīrēs cōllēctŭs ĭn āmnēm,

nūnc văgŭs ēt spārgēns făcĭlēm tĭbĭ cēdĕrĕ rīpām.310

Rūrsūs mūltĭfĭdās rĕvŏcāt pĭgĕr ālvĕŭs ūndās,

quā dĭrĭmūnt Ărăbūm pŏpŭlīs Aēgŷptĭă rūră

rēgnī claūstră Phĭlaē. Mōx tē dēsērtă sĕcāntēm,

quā dĭrĭmūnt nōstrūm rūbrō cōmmērcĭă pōntō,

mōllīs lāpsŭs ăgīt. Quīs tē tām lēnĕ flŭēntēm315

mōtūrūm tōtās vĭŏlēntī gūrgĭtĭs īrās,

Nīlĕ, pŭtēt? sēd cūm lāpsūs ābrūptă vĭārūm

ēxcēpērĕ tŭōs ēt praēcĭpĭtēs cătărāctaē

āc nūsquām vĕtĭtīs ūllās ōbsīstĕrĕ caūtēs

īndīgnārĭs ăquīs, spūmā tūnc āstră lăcēssīs;320

cūnctă frĕmūnt ūndīs, āc mūltō mūrmŭrĕ mōntīs

spūmĕŭs īnvītīs cānēscīt flūctĭbŭs āmnīs.

Hīnc, Ăbătōn quām nōstră vŏcāt vĕnĕrāndă vĕtūstās,

pētră pŏtēns prīmōs sēntīt pērcūssă tŭmūltūs

ēt scŏpŭlī, plăcŭīt flŭvĭī quōs dīcĕrĕ vēnās,325

quōd mănĭfēstă nŏvī prīmūm dānt sīgnă tŭmōrīs.

Hīnc mōntēs nātūră văgīs cīrcūmdĕdĭt ūndīs,

quī Lĭbўaē tē, Nīlĕ, nĕgēnt, quōs īntĕr ĭn āltā

īt cōnvāllĕ tăcēns iām mōrĭbŭs ūndă rĕcēptīs.

Prīmă tĭbī cāmpōs pērmīttĭt ăpērtăquĕ Mēmphīs330

rūră mŏdūmquĕ vĕtāt crēscēndī pōnĕrĕ rīpās."

Sīc vĕlŭt īn tūtā sēcūrī pācĕ trăhēbānt

nōctĭs ĭtēr mĕdĭaē; sēd nōn vaēsānă Pŏthīnī

mēns īnbūtă sĕmēl sācrā iām caēdĕ văcābāt

ā scĕlĕrūm mōtū; Māgnō nĭhĭl īllĕ pĕrēmptō335

iām pŭtăt ēssĕ nĕfās; hăbĭtānt sūb pēctŏrĕ mānēs,

ūltrīcēsquĕ dĕaē dānt īn nŏvă mōnstră fŭrōrēm.

Dīgnātūr vīlēs īstō quŏquĕ sānguĭnĕ dēxtrās,

quō fōrtūnă părāt vīctōs pērfūndĕrĕ pātrēs,

poēnăquĕ cīvīlīs bēllī, vīndīctă sĕnātūs,340

paēnĕ dăta ēst fămŭlō. Prŏcŭl hōc āvērtĭtĕ, fātă,

crīmĕn, ŭt haēc Brūtō cērvīx ābsēntĕ sĕcētūr.

Īn scĕlŭs īt Phărĭūm Rōmānī poēnă tўrānnī,

ēxēmplūmquĕ pĕrīt? strŭĭt aūdāx īrrĭtă fātīs

nēc părăt ōccūltaē caēdēm cōmmīttĕrĕ fraūdī345

īnvīctūmquĕ dŭcēm dētēctō Mārtĕ lăcēssīt.

Tāntŭm ănīmĭ dĕlīctă dăbānt, ūt cōllă fĕrīrĕ

Caēsărĭs ēt sŏcĕrūm iūngī tĭbĭ, Māgnĕ, iŭbērēt,

ātque haēc dīctă mŏnēt fămŭlōs pērfērrĕ fĭdēlēs

ād Pōmpēiānaē sŏcĭūm sĭbĭ caēdĭs Ăchīllām,350

quēm pŭĕr īnbēllīs cūnctīs praēfēcĕrăt ārmīs

ēt dĕdĕrāt fērrūm nūllō sĭbĭ iūrĕ rĕtēntō

īn cūnctōs īn sēquĕ sĭmūl. "Tū mōllĭbŭs" īnquīt

"nūnc īncūmbĕ tŏrīs ēt pīnguīs ēxĭgĕ sōmnōs:

īnvāsīt Clĕŏpātră dŏmūm; nēc prōdĭtă tāntūmst,355

sēd dōnātă Phărōs. Cēssās āccūrrĕrĕ sōlūs

ād dŏmĭnaē thălămōs? Nūbīt sŏrŏr īmpĭă frātrī;

nām Lătĭō iām nūptă dŭci ēst, īntērquĕ mărītōs

dīscūrrēns Aēgŷptŏn hăbēt Rōmāmquĕ mĕrētūr.

Ēxpūgnārĕ sĕnēm pŏtŭīt Clĕŏpātră vĕnēnīs.360

Crēdĕ, mĭsēr, pŭĕrō: quēm nōx sī iūnxĕrĭt ūnă,

ēt sĕmĕl āmplēxūs īncēstō pēctŏrĕ pāssūs

haūsĕrĭt ōbscēnūm tĭtŭlō pĭĕtātĭs ămōrēm,

mēquĕ tŭūmquĕ căpūt pēr sīngŭlă fōrsĭtăn īllī

ōscŭlă dōnābīt; crŭcĭbūs flāmmīsquĕ lŭēmūs,365

sī fŭĕrīt fōrmōsă sŏrōr. Nīl ūndĭquĕ rēstāt

aūxĭlĭī: rēx hīnc cŏnĭūx, hīnc Caēsăr ădūltēr;

ēt sŭmŭs, ūt fătĕār, tām saēvā iūdĭcĕ sōntēs.

Quēm nōn ē nōbīs crēdēt Clĕŏpātră nŏcēntēm,

ā quō cāstă fŭīt? pēr tē quōd fēcĭmŭs ūnā370

pērdĭdĭmūsquĕ nĕfās, pērque īctūm sānguĭnĕ Māgnī

foēdŭs, ădēs, sŭbĭtō bēllūm mōlīrĕ tŭmūltū,

īrrŭĕ; nōctūrnās rūmpāmūs fūnĕrĕ taēdās

crūdēlēmquĕ tŏrīs dŏmĭnām māctēmŭs ĭn īpsīs

cūm quōcūmquĕ vĭrō. nēc nōs dētērrĕăt aūsīs375

Hēspĕrĭī fōrtūnă dŭcīs: quaē sūstŭlĭt īllūm

īmpŏsŭītque ōrbī, cōmmūnīs glōrĭă nōbīs;

nōs quŏquĕ sūblīmēs Māgnūs făcĭt. Āspĭcĕ lītūs,

spēm nōstrī scĕlĕrīs, pōllūtōs cōnsŭlĕ flūctūs

quīd lĭcĕāt nōbīs, tŭmŭlūmque ē pūlvĕrĕ pārvō380

āspĭcĕ Pōmpēī nōn ōmnĭă mēmbră tĕgēntēm:

quēm mĕtŭīs pār hūiŭs ĕrāt. Nōn sānguĭnĕ clārī

(quīd rēfērt?) nĕc ŏpēs pŏpŭlōrum ēt rēgnă mŏvēmūs;

ād scĕlŭs īngēntīs fātī sŭmŭs. Ādtrăhĭt īllōs

īn nōstrās fōrtūnă mănūs. Ēn āltĕră vēnīt385

vīctĭmă nōbĭlĭōr: plācēmūs caēdĕ sĕcūndā

Hēspĕrĭās gēntēs; iŭgŭlūs mĭhĭ Caēsărĭs haūstūs

hōc praēstārĕ pŏtēst, Pōmpēī caēdĕ nŏcēntēs

ūt pŏpŭlūs Rōmānŭs ămēt. Quīd nōmĭnă tāntă

hōrrēmūs vīrēsquĕ dŭcīs, quĭbŭs īllĕ rĕlīctīs390

mīlĕs ĕrīt? Nōx haēc pĕrăgēt cīvīlĭă bēllă

īnfĕrĭāsquĕ dăbīt pŏpŭlīs ēt mīttĕt ăd ūmbrās

quōd dēbētŭr ădhūc mūndō căpŭt. Ītĕ fĕrōcēs

Caēsărĭs īn iŭgŭlūm; praēstēt Lāgēă iŭvēntūs

hōc rēgī, Rōmānă sĭbī. Tū pārcĕ mŏrārī;395

plēnum ĕpŭlīs mădĭdūmquĕ mĕrō Vĕnĕrīquĕ părātūm

īnvĕnĭēs; aūdē: sŭpĕrī tōt vōtă Cătōnūm

Brūtōrūmquĕ tĭbī trĭbŭēnt." Nōn lēntŭs Ăchīllās

suādēntī pārērĕ nĕfās haūt clāră mŏvēndīs,

ūt mōs, sīgnă dĕdīt cāstrīs nēc prōdĭdĭt ārmă400

ūllīūs clāngōrĕ tŭbaē: tĕmĕre ōmnĭă saēvī

īnstrūmēntă răpīt bēllī. Pārs māxĭmă tūrbaē

plēbĭs ĕrāt Lătĭaē; sēd tānta ōblīvĭŏ mēntīs

cēpĭt ĭn ēxtērnōs cōrrūptō mīlĭtĕ mōrēs,

ūt dŭcĕ sūb fămŭlō iūssūquĕ sătēllĭtĭs īrēnt,405

quōs ĕrăt īndīgnūm Phărĭō pārērĕ tўrānnō.

Nūllă fĭdēs pĭĕtāsquĕ vĭrīs quī cāstră sĕquūntūr,

vēnālēsquĕ mănūs: ĭbĭ fās, ŭbĭ māxĭmă mērcēs;

aērĕ mĕrēnt pārvō iŭgŭlūmque īn Caēsărĭs īrĕ

nōn sĭbĭ dānt. Prō fās! ŭbĭ nōn cīvīlĭă bēllă410

īnvĕnĭt īmpĕrĭī fātūm mĭsĕrābĭlĕ nōstrī?

Thēssălĭaē sūbdūcta ăcĭēs īn lītŏrĕ Nīlī

mōrĕ fŭrīt pătrĭō. quīd plūs tē, Māgnĕ, rĕcēptō

aūsă fŏrēt Lāgēă dŏmūs? Dāt scīlĭcĕt ōmnīs

dēxtĕră quōd dēbēt sŭpĕrīs, nūllīquĕ văcārĕ415

fās ēst Rōmānō. Lătĭūm sīc scīndĕrĕ cōrpūs

dīs plăcĭtūm; nōn īn sŏcĕrī gĕnĕrīquĕ făvōrēm

dīscēdūnt pŏpŭlī. cīvīlĭă bēllă sătēllēs

īnstaūrāt; prīmūs Māgnō sūccēdĭt Ăchīllās

ēt nĭsĭ fātă mănūs ā sānguĭnĕ Caēsărĭs ārcēnt,420

haē vīncēnt pārtēs. Ădĕrāt mātūrŭs ŭtērquĕ,

ēt dīstrīcta ĕpŭlīs ād cūnctās aūlă pătēbāt

īnsĭdĭās, pŏtĕrātquĕ crŭōr pēr rēgĭă fūndī

pōcŭlă Caēsărĕūs mēnsaēque īncūmbĕrĕ cērvīx;

sēd mĕtŭūnt bēllī trĕpĭdōs īn nōctĕ tŭmūltūs,425

nē caēdēs cōnfūsă mănū pērmīssăquĕ fātīs

tē, Ptŏlŏmaēĕ, trăhāt. Tānta ēst fīdūcĭă fērrī:

nōn răpŭērĕ nĕfās, sūmmī cōntēmptă făcūltās

ēst ŏpĕrīs, vīsūm fămŭlīs rĕpărābĭlĕ dāmnūm

īllām māctāndī dīmīttĕrĕ Caēsărĭs hōrām.430

Sērvātūr poēnās ĭn ăpērtā lūcĕ dătūrūs;

dōnāta ēst nōx ūnă dŭcī, vīxītquĕ Pŏthīnī

mūnĕrĕ Phoēbēōs Caēsār dīlātŭs ĭn ōrtūs.

Lūcĭfĕr ā Căsĭā prōspēxīt rūpĕ dĭēmquĕ

mīsĭt ĭn Aēgŷptūm prīmō quŏquĕ sōlĕ călēntēm,435

cūm prŏcŭl ā mūrīs ăcĭēs nōn spārsă mănīplīs

nēc văgă cōnspĭcĭtūr, sēd iūstōs quālĭs ăd hōstēs

rēctā frōntĕ vĕnīt; pāssūrī cōmmĭnŭs ārmă

lātūrīquĕ rŭūnt. Āt Caēsār moēnĭbŭs ūrbīs

dīffīsūs fŏrĭbūs claūsaē sē prōtĕgĭt aūlaē,440

dēgĕnĕrēs pāssūs lătĕbrās; nēc tōtă văcābāt

rēgĭă cōmprēssō: mĭnĭmā cōllēgĕrăt ārmă

pārtĕ dŏmūs. Tāngūnt ănĭmōs īraēquĕ mĕtūsquĕ,

ēt tĭmĕt īncūrsūs īndīgnātūrquĕ tĭmērĕ.

Sīc frĕmĭt īn pārvīs fĕră nōbĭlĭs ābdĭtă claūstrīs445

ēt frāngīt răbĭdōs praēmōrsō cārcĕrĕ dēntēs,

nēc sĕcŭs īn Sĭcŭlīs fŭrĕrēt tŭă flāmmă căvērnīs,

ōbstrŭĕrēt sūmmām sī quīs tĭbĭ, Mūlcĭbĕr, Aētnām.

Aūdāx Thēssălĭcī nūpēr quī rūpĕ sŭb Haēmī

Hēspĕrĭaē cūnctōs prŏcĕrēs ăcĭēmquĕ sĕnātūs450

Pōmpēiūmquĕ dŭcēm caūsā spērārĕ vĕtāntĕ

nōn tĭmŭīt fātūmquĕ sĭbī prōmīsĭt ĭnīquūm,

ēxpāvīt sērvīlĕ nĕfās īntrāquĕ pĕnātēs

ōbrŭĭtūr tēlīs. Quēm nōn vĭŏlāssĕt Ălānūs,

nōn Scўthă, nōn fīxō quī lūdĭt ĭn hōspĭtĕ Maūrūs,455

hīc, cuī Rōmānī spătĭūm nōn sūffĭcĭt ōrbīs

pārvăquĕ rēgnă pŭtēt Tўrĭīs cūm Gādĭbŭs Īndōs,

ceū pŭĕr īnbēllīs, ceū cāptīs fēmĭnă mūrīs,

quaērīt tūtă dŏmūs, spēm vītae īn līmĭnĕ clūsō

pōnĭt ĕt īncērtō lūstrāt văgŭs ātrĭă cūrsū,460

nōn sĭnĕ rēgĕ tămēn, quēm dūcĭt ĭn ōmnĭă sēcūm,

sūmptūrūs poēnās ēt grātă pĭācŭlă mōrtī

mīssūrūsquĕ tŭūm, sī nōn sīnt tēlă nĕc īgnēs,

īn fămŭlōs, Ptŏlŏmaēĕ, căpūt. Sīc bārbără Cōlchīs

crēdĭtŭr ūltōrēm mĕtŭēns rēgnīquĕ fŭgaēquĕ465

ēnsĕ sŭō frātrīsquĕ sĭmūl cērvīcĕ părātā

ēxspēctāssĕ pătrēm. Cōgūnt tămĕn ūltĭmă rērūm

spēm pācīs tēmptārĕ dŭcēm, mīssūsquĕ sătēllēs

rēgĭŭs, ūt saēvōs ābsēntīs vōcĕ tўrānnī

cōrrĭpĕrēt fămŭlōs, quō bēllum aūctōrĕ mŏvērēnt.470

Sēd nĕquĕ iūs mūndī vālvīt nēc foēdĕră sānctă

gēntĭbŭs: ōrātōr rēgīs pācīsquĕ sĕquēstēr

aēstĭmăt īn nŭmĕrō scĕlĕrūm pōnēndă tŭōrūm,

tōt mōnstrīs Aēgŷptĕ nŏcēns. Nōn Thēssălă tēllūs

vāstăquĕ rēgnă Iŭbaē, nōn Pōntŭs ĕt īmpĭă sīgnă475

Phārnăcĭs ēt gĕlĭdō cīrcūmflŭŭs ōrbĭs Hĭbērō

tāntum aūsūs scĕlĕrūm, nōn Sŷrtīs bārbără, quāntūm

dēlĭcĭaē fēcērĕ tŭaē. Prĕmĭt ūndĭquĕ bēllūm,

īnquĕ dŏmūm iām tēlă cădūnt quāssāntquĕ pĕnātēs.

Nōn ărĭēs ūnō mōtūrūs līmĭnă pūlsū480

frāctūrūsquĕ dŏmūm, nōn ūlla ēst māchĭnă bēllī,

nēc flāmmīs māndātŭr ŏpūs; sēd caēcă iŭvēntūs

cōnsĭlĭī vāstōs āmbīt dīvīsă pĕnātēs,

ēt nūsquām tōtīs īncūrsāt vīrĭbŭs āgmēn.

Fātă vĕtānt, mūrīquĕ vĭcēm Fōrtūnă tŭētūr.485

Nēc nōn ēt rătĭbūs tēmptātūr rēgĭă, quā sē

prōtŭlĭt īn mĕdĭōs aūdācī mārgĭnĕ flūctūs

lūxŭrĭōsă dŏmūs. sĕd ădēst dēfēnsŏr ŭbīquĕ

Caēsăr ĕt hōs ădĭtūs glădĭīs, hōs īgnĭbŭs ārcēt

ōbsēssūsquĕ gĕrīt, tānta ēst cōnstāntĭă mēntīs,490

ēxpūgnāntĭs ŏpūs. Pĭcĕō iŭbĕt ūnguĭnĕ tīnctās

lāmpădăs īnmīttī iūnctīs īn bēllă cărīnīs;

nōn pĭgĕr īgnĭs ĕrāt pēr stūppĕă vīncŭlă pērquĕ

mānāntīs cĕră tābŭlăs, ēt tēmpōrĕ ĕōdēm

trānstrăquĕ naūtārūm sūmmīque ārsērĕ cĕrūchī.495

Iām prŏpĕ sēmūstaē mērgūntŭr ĭn aēquŏră clāssēs,

iāmque hōstēs ēt tēlă nătānt. Nēc pūppĭbŭs īgnīs

īncŭbŭīt sōlīs; sēd quaē vīcīnă fŭērĕ

tēctă mărī, lōngīs răpŭērĕ văpōrĭbŭs īgnēm,

ēt clādēm fōvērĕ nŏtī, pērcūssăquĕ flāmmă500

tūrbĭnĕ nōn ălĭō mōtū pēr tēctă cŭcūrrīt

quām sŏlĕt aēthĕrĭō lāmpās dēcūrrĕrĕ sūlcō

mātĕrĭāquĕ cărēns ātque ārdēns āĕrĕ sōlō.

Īllă lŭēs paūlūm claūsā rĕvŏcāvĭt ăb aūlā

ūrbĭs ĭn aūxĭlĭūm pŏpŭlōs. Nēc tēmpŏră clādīs505

pērdĭdĭt īn sōmnōs, sēd caēcā nōctĕ cărīnīs

īnsīlvīt Caēsār sēmpēr fēlīcĭtĕr ūsūs

praēcĭpĭtī cūrsū bēllōrum ēt tēmpŏrĕ rāptō:

nūnc claūstrūm pĕlăgī cēpīt Phărŏn. Īnsŭlă quōndām

īn mĕdĭō stĕtĭt īllă mărī sūb tēmpŏrĕ vātīs510

Prōtĕŏs, āt nūnc ēst Pēllaēīs prōxĭmă mūrīs.

Īllă dŭcī gĕmĭnōs bēllōrūm praēstĭtĭt ūsūs:

ābstŭlĭt ēxcūrsūs ēt faūcēs aēquŏrĭs hōstī

Caēsăr ĕt aūxĭlĭīs ădĭtūs āc lībĕră pōntī

ōstĭă pērmīsīt. Nēc poēnās īndĕ Pŏthīnī515

dīstŭlĭt ūltĕrĭūs, sēd nōn quā dēbŭĭt īrā,

nōn crŭcĕ, nōn flāmmīs răpŭīt, nōn dēntĕ fĕrārūm:

heū făcĭnūs! glădĭō cērvīx mălĕ caēsă pĕpēndīt;

Māgnī mōrtĕ pĕrīt. Nēc nōn sūbrēptă părātīs

ā fămŭlō Gănўmēdĕ dŏlīs pērvēnĭt ăd hōstīs520

Caēsărĭs Ārsĭnŏē; quaē cāstră cărēntĭă rēgĕ

ūt prōlēs Lāgēă tĕnēt fămŭlūmquĕ tўrānnī

tērrĭbĭlēm iūstō trānsēgĭt Ăchīllĕă fērrō.

Āltĕră, Māgnĕ, tŭīs iām vīctĭmă mīttĭtŭr ūmbrīs;

nēc sătĭs hōc Fōrtūnă pŭtāt. Prŏcŭl ābsĭt ŭt īstă525

vīndīctaē sīt sūmmă tŭaē. Nōn īpsĕ tўrānnūs

sūffĭcĭt īn poēnās, nōn ōmnīs rēgĭă Lāgī:

dūm pătrĭī vĕnĭānt īn vīscĕră Caēsărĭs ēnsēs,

Māgnŭs ĭnūltŭs ĕrīt. Sēd nōn aūctōrĕ fŭrōrīs

sūblātō cĕcĭdīt răbĭēs; nām rūrsŭs ĭn ārmă530

aūspĭcĭīs Gănўmēdĭs ĕūnt āc mūltă sĕcūndō

proēlĭă Mārtĕ gĕrūnt. Pŏtŭīt dīscrīmĭnĕ sūmmō

Caēsărĭs ūnă dĭēs īn fāmam ēt saēcŭlă mīttī.

Mōlĭs ĭn ēxĭgŭaē spătĭō stīpāntĭbŭs ārmīs,

dūm părăt īn văcŭās Mārtēm trānsfērrĕ cărīnās,535

dūx Lătĭūs tōtā sŭbĭtūs fōrmīdĭnĕ bēllī

cīngĭtŭr: hīnc dēnsaē praētēxūnt lītŏră clāssēs,

hīnc tērgo īnsūltānt pĕdĭtēs. vĭă nūllă sălūtīs,

nōn fŭgă, nōn vīrtūs, vīx spēs quŏquĕ mōrtĭs hŏnēstaē;

nōn ăcĭē fūsā nēc māgnaē strāgĭs ăcērvīs540

vīncēndūs tūnc Caēsăr ĕrāt, sēd sānguĭnĕ nūllō.

Cāptūs sōrtĕ lŏcī pēndēt, dŭbĭūsquĕ tĭmērēt

ōptārētnĕ mŏrī, rēspēxĭt ĭn āgmĭnĕ dēnsō

Scaēvām pērpĕtŭaē mĕrĭtūm iām nōmĭnă fāmaē

ād cāmpōs, Ĕpĭdāmnĕ, tŭōs, ŭbĭ sōlŭs ăpērtīs545

ōbsēdīt mūrīs cālcāntēm moēnĭă Māgnūm.

Ut primum terras Pompei colla secutus

adtigit et diras calcavit Caesar harenas,

pugnavit fortuna ducis fatumque nocentis

Aegypti, regnum Lagi Romana sub arma

5iret an eriperet mundo Memphiticus ensis

victoris victique caput. Tua profuit umbra,

Magne, tui socerum rapuere a sanguine manes

ne populus post te Nilum Romanus amaret.

Inde Paraetoniam fertur securus in urbem

10pignore tam saevi sceleris sua signa secutam.

Sed fremitu vulgi fasces et iura querentis

inferri Romana suis discordia sensit

pectora et ancipites animos Magnumque perisse

non sibi. Tunc vultu semper celante pavorem

15intrepidus superum sedes et templa vetusti

numinis antiquas Macetum testantia vires

circuit et nulla captus dulcedine rerum,

non auro cultuque deum, non moenibus urbis,

effossum tumulis cupide descendit in antrum.

20Illic Pellaei proles vesana Philippi,

felix praedo, iacet terrarum vindice fato

raptus; sacratis totum spargenda per orbem

membra viri posuere adytis; fortuna pepercit

manibus, et regni duravit ad ultima fatum.

25Nam sibi libertas umquam si redderet orbem,

ludibrio servatus erat, non utile mundo

editus exemplum, terras tot posse sub uno

esse viro. Macetum fines latebrasque suorum

deservit victasque patri despexit Athenas

30perque Asiae populos fatis urgentibus actus

humana cum strage ruit gladiumque per omnis

exegit gentes; ignotos miscuit amnes

Persarum Euphraten, Indorum sanguine Gangen:

terrarum fatale malum fulmenque, quod omnis

35percuteret pariter populos, et sidus iniquum

gentibus. Oceano classes inferre parabat

exteriore mari. Non illi flamma nec undae

nec sterilis Libye nec Syrticus obstitit Hammon.

Isset in occasus mundi devexa secutus

40ambissetque polos Nilumque a fonte bibisset:

occurrit suprema dies, naturaque solum

hunc potuit finem vesano ponere regi;

qui secum invidia qua totum ceperat orbem

abstulit imperium, nulloque herede relicto

45totius fati lacerandas praebuit urbes.

Sed cecidit Babylone sua Parthoque verendus.

Pro pudor! Eoi propius timuere sarisas,

quam nunc pila timent, populi; licet usque sub arcto

regnemus zephyrique domos terrasque premamus

50flagrantis post terga noti: cedemus in ortus

Arsacidum domino. Non felix Parthia Crassis

exiguae secura fuit provincia Pellae.

Iam Pelusiaco veniens a gurgite Nili

rex puer inbellis populi sedaverat iras,

55obside quo pacis Pellaea tutus in aula

Caesar erat, cum se parva Cleopatra biremi

corrupto custode Phari laxare catenas

intulit Emathiis ignaro Caesare tectis,

dedecus Aegypti, Latii feralis Erinys,

60Romano non casta malo. quantum impulit Argos

Iliacasque domos facie Spartana nocenti,

Hesperios auxit tantum Cleopatra furores.

Terruit illa suo, si fas, Capitolia sistro

et Romana petit imbelli signa Canopo

65Caesare captivo Pharios ductura triumphos;

Leucadioque fuit dubius sub gurgite casus,

an mundum ne nostra quidem matrona teneret.

Hoc animi nox illa dedit quae prima cubili

miscuit incestam ducibus Ptolomaida nostris.

70Quis tibi vesani veniam non donet amoris,

Antoni, durum cum Caesaris hauserit ignis

pectus? et in media rabie medioque furore

et Pompeianis habitata manibus aula

sanguine Thessalicae cladis perfusus adulter

75admisit Venerem curis et miscuit armis

illicitosque toros et non ex coniuge partus.

Pro pudor! oblitus Magni tibi, Iulia, fratres

obscena de matre dedit partesque fugatas

passus in extremis Libyae coalescere regnis

80tempora Niliaco turpis dependit amori,

dum donare Pharon, dum non sibi vincere mavult.

Quem formae confisa suae Cleopatra sine ullis

tristis adit lacrimis, simulatum compta dolorem

qua decuit, veluti laceros dispersa capillos,

85et sic orsa loqui: "Si qua est, o maxime Caesar,

nobilitas, Pharii proles clarissima Lagi,

exul, in aeternum sceptris depulsa paternis,

ni tua restituet veteri me dextera fato,

complector regina pedes. Tu gentibus aequum

90sidus ades nostris. Non urbes prima tenebo

femina Niliacas: nullo discrimine sexus

reginam scit ferre Pharos. Lege summa perempti

verba patris, qui iura mihi communia regni

et thalami cum fratre dedit. Puer ipse sororem,

95sit modo liber, amat; sed habet sub iure Pothini

adfectus ensesque suos. Nil ipsa paterni

iuris inire peto: culpa tantoque pudore

solve domum, remove funesta satellitis arma

et regem regnare iube. Quantosne tumores

100mente gerit famulus Magni cervice revulsa!

Iam tibi, sed procul hoc avertant fata, minatur.

Sat fuit indignum, Caesar, mundoque tibique

Pompeium facinus meritumque fuisse Pothini."

Nequiquam duras temptasset Caesaris aures:

105vultus adest precibus, faciesque incesta perorat.

Exigit infandam corrupto iudice noctem.

Pax ubi parta duci donisque ingentibus emptast,

excepere epulae tantarum gaudia rerum,

explicuitque suos magno Cleopatra tumultu

110nondum translatos Romana in saecula luxus.

Ipse locus templi, quod vix corruptior aetas

exstruat, instar erat; laqueataque tecta ferebant

divitias, crassumque trabes absconderat aurum;

nec summis crustata domus sectisque nitebat

115marmoribus, stabatque sibi non segnis achates

purpureusque lapis, totaque effusus in aula

calcabatur onyx, hebenus Mareotica vastos

non operit postes, sed stat pro robore vili

auxilium, non forma domus. ebur atria vestit,

120et suffecta manu foribus testudinis Indae

terga sedent crebro maculas distincta zmaragdo.

Fulget gemma toris, et iaspide fulva supellex;

strata micant, Tyrio quorum pars maxima fuco

cocta diu virus non uno duxit aëno;

125pars auro plumata nitet, pars ignea cocco,

ut mos est Phariis miscendi licia telis.

Tunc famulae numerus turbae populusque minister.

Discolor hos sanguis, alios distinxerat aetas;

haec Libycos, pars tam flavos gerit altera crines,

130ut nullis Caesar Rheni se dicat in arvis

tam rutilas vidisse comas; pars sanguinis usti

torta caput refugosque gerens a fronte capillos;

nec non infelix ferro mollita iuventus

atque exsecta virum; stat contra fortior aetas

135vix ulla fuscante tamen lanugine malas.

Discubuere toris reges maiorque potestas,

Caesar, et inmodice formam fucata nocentem,

nec sceptris contenta suis nec fratre marito,

plena maris rubri spoliis colloque comisque

140divitias Cleopatra gerit cultuque laborat;

candida Sidonio perlucent pectora filo,

quod Nilotis acus compressum pectine Serum

solvit et extenso laxavit stamina velo.

Dentibus hic niveis sectos Atlantide silva

145imposuere orbes, quales ad Caesaris ora

nec capto venere Iuba. Pro caecus et amens

ambitione furor, civilia bella gerenti

divitias aperire suas, incendere mentem

hospitis armati. Non sit licet ille nefando

150Marte paratus opes mundi quaesisse ruina:

pone duces priscos et nomina pauperis aevi,

Fabricios Curiosque graves, hic ille recumbat

sordidus Etruscis abductus consul aratris:

optabit patriae talem duxisse triumphum.

155Infudere epulas auro, quod terra, quod aër,

quod pelagus Nilusque dedit, quod luxus inani

ambitione furens toto quaesivit in orbe

non mandante fame; multas volucresque ferasque

Aegypti posuere deos, manibusque ministrat

160Niliacas crystallos aquas, gemmaeque capaces

excepere merum, sed non Mareotidos uvae,

nobile sed paucis senium cui contulit annis

indomitum Meroë cogens spumare Falernum.

Accipiunt sertas nardo florente coronas

165et numquam fugiente rosa, multumque madenti

infudere comae quod nondum evanuit aura

cinnamon externa nec perdidit aëra terrae,

advectumque recens vicinae messis amomon.

Discit opes Caesar spoliati perdere mundi,

170et gessisse pudet genero cum paupere bellum,

et causas Phariis Marti cum gentibus optat.

Postquam epulis Bacchoque modum lassata voluptas

imposuit, longis Caesar producere noctem

inchoat alloquiis summaque in sede iacentem

175linigerum placidis compellat Acorea dictis:

O sacris devote senex, quodque arguit aetas,

non neglecte deis, Phariae primordia gentis

terrarumque situs vulgique edissere mores

et ritus formasque deum; quodcumque vetustis

180insculptum est adytis, profer noscique volentes

prode deos. Si Cecropium sua sacra Platona

maiores docuere tui, quis dignior umquam

hoc fuit auditu mundique capacior hospes?

Fama quidem generi Pharias me duxit ad urbes,

185sed tamen et vestri; media inter proelia semper

stellarum caelique plagis superisque vacavi,

nec meus Eudoxi vincetur fastibus annus.

Sed cum tanta meo vivat sub pectore virtus,

tantus amor veri, nihil est quod noscere malim

190quam fluvii causas per saecula tanta latentis

ignotumque caput; spes sit mihi certa videndi

Niliacos fontes, bellum civile relinquam."

Finierat, contraque sacer sic orsus Acoreus:

"Fas mihi magnorum, Caesar, secreta parentum

195edere ad hoc aevi populis ignota profanis.

Sit pietas aliis miracula tanta silere;

ast ego caelicolis gratum reor, ire per omnis

hoc opus et sacras populis notescere leges.

Sideribus, quae sola fugam moderantur Olympi

200occurruntque polo, diversa potentia prima

mundi lege data est. Sol tempora dividit aevi,

mutat nocte diem radiisque potentibus astra

ire vetat cursusque vagos statione moratur;

luna suis vicibus Tethyn terrenaque miscet;

205frigida Saturno glacies et zona nivalis

cessit; habet ventos incertaque fulmina Mavors;

sub Iove temperies et numquam turbidus aër;

at fecunda Venus cunctarum semina rerum

possidet; inmensae Cyllenius arbiter undaest.

210Hunc ubi pars caeli tenuit qua mixta Leonis

sidera sunt Cancro, rapidos qua Sirius ignes

exserit et varii mutator circulus anni

Aegoceron Cancrumque tenet, cui subdita Nili

ora latent; quae cum dominus percussit aquarum

215igne superiecto, tunc Nilus fonte soluto

exit, ut Oceanus lunaribus incrementis

iussus adest, auctusque suos non ante coartat

quam nox aestivas a sole receperit horas.

Vana fides veterum, Nilo, quod crescat in arva,

220Aethiopum prodesse nives. Non arctos in illis

montibus aut boreas. Testis tibi sole perusti

ipse color populi calidique vaporibus austri.

Adde quod omne caput fluvii, quodcumque soluta

praecipitat glacies, ingresso vere tumescit

225prima tabe nivis: Nilus neque suscitat undas

ante Canis radios nec ripis alligat amnem

ante parem nocti Libra sub iudice Phoebum.

Inde etiam leges aliarum nescit aquarum:

nec tumet hibernus, cum longe sole remoto

230officiis caret unda suis; dare iussus iniquo

temperiem caelo mediis aestatibus exit

sub torrente plaga, neu terras dissipet ignis,

Nilus adest mundo contraque incensa Leonis

ora tumet Cancroque suam torrente Syenen

235imploratus adest nec campos liberat undis,

donec in autumnum declinet Phoebus et umbras

extendat Meroë. Quis causas reddere possit?

Sic iussit natura parens discurrere Nilum,

sic opus est mundo. Zephyros quoque vana vetustas

240his adscripsit aquis, quorum stata tempora flatus

continuique dies et in aëre longa potestas,

vel quod ab occiduo depellunt nubila caelo

trans noton et fluvio cogunt incumbere nimbos,

vel quod aquas totiens rumpentis litora Nili

245assiduo feriunt coguntque resistere fluctu:

ille mora cursus adversique obice ponti

aestuat in campos. sunt qui spiramina terris

esse putent magnosque cavae compagis hiatus;

commeat hac penitus tacitis discursibus unda

250frigore ab arctoo medium revocata sub axem,

cum Phoebus pressit Meroën tellusque perusta

illuc duxit aquas, trahitur Gangesque Padusque

per tacitum mundi: tunc omnia flumina Nilus

uno fonte vomens non uno gurgite perfert.

255Rumor, ab Oceano, qui terras alligat omnes,

exundante procul violentum erumpere Nilum

aequoreosque sales longo mitescere tractu.

Nec non Oceano pasci Phoebumque polosque

credimus: hunc, calidi tetigit cum bracchia Cancri,

260sol rapit, atque undae plus quam quod digerat aër

tollitur; hoc noctes referunt Niloque profundunt.

Ast ego, si tantam ius est mihi solvere litem,

quasdam, Caesar, aquas post mundi sera peracti

saecula concussis terrarum erumpere venis

265non id agente deo, quasdam compage sub ipsa

cum toto coepisse reor, quas ille creator

atque opifex rerum certo sub iure coërcet.

Quae tibi noscendi Nilum, Romane, cupidost,

et Phariis Persisque fuit Macetumque tyrannis,

270nullaque non aetas volvit conferre futuris

notitiam; sed vincit adhuc natura latendi.

Summus Alexander regum, quem Memphis adorat,

invidit Nilo misitque per ultima terrae

Aethiopum lectos; illos rubicunda perusti

275zona poli tenuit: Nilum videre calentem.

Venit ad occasus mundique extrema Sesostris,

et Pharios currus regum cervicibus egit:

ante tamen vestros amnes, Rhodanumque Padumque,

quam Nilum de fonte bibit. vesanus in ortus

280Cambyses longi populos pervenit ad aevi

defectusque epulis et pastus caede suorum

ignoto te, Nile, redit. Non fabula mendax

ausa loqui de fonte tuo est. ubicumque videris,

quaereris, et nulli contingit gloria genti

285ut Nilo sit laeta suo. Tua flumina prodam,

qua deus undarum celator, Nile, tuarum

te mihi nosse dedit. medio consurgis ab axe;

ausus in ardentem ripas adtollere Cancrum

in borean is rectus aquis mediumque Booten;

290cursus in occasus flexu torquetur et ortus

nunc Arabum populis, Libycis nunc aequus harenis,

teque vident primi, quaerunt tamen hi quoque, Seres,

Aethiopumque feris alieno gurgite campos,

et te terrarum nescit cui debeat orbis.

295Arcanum natura caput non prodidit ulli,

nec licuit populis parvum te, Nile, videre,

amovitque sinus et gentes malvit ortus

mirari quam nosse tuos. Consurgere in ipsis

ius tibi solstitiis, aliena crescere bruma

300atque hiemes adferre tuas, solique vagari

concessum per utrosque polos. Hic quaeritur ortus,

illic finis aquae. Late tibi gurgite rupto

ambitur nigris Meroë fecunda colonis

laeta comis hebeni, quae, quamuis arbore multa

305frondeat, aestatem nulla sibi mitigat umbra:

linea tam rectum mundi ferit illa Leonem.

Inde plagas Phoebi damnum non passus aquarum

praeveheris sterilesque diu metiris harenas,

nunc omnes unum vires collectus in amnem,

310nunc vagus et spargens facilem tibi cedere ripam.

Rursus multifidas revocat piger alveus undas,

qua dirimunt Arabum populis Aegyptia rura

regni claustra Philae. Mox te deserta secantem,

qua dirimunt nostrum rubro commercia ponto,

315mollis lapsus agit. Quis te tam lene fluentem

moturum totas violenti gurgitis iras,

Nile, putet? sed cum lapsus abrupta viarum

excepere tuos et praecipites cataractae

ac nusquam vetitis ullas obsistere cautes

320indignaris aquis, spuma tunc astra lacessis;

cuncta fremunt undis, ac multo murmure montis

spumeus invitis canescit fluctibus amnis.

Hinc, Abaton quam nostra vocat veneranda vetustas,

petra potens primos sentit percussa tumultus

325et scopuli, placuit fluvii quos dicere venas,

quod manifesta novi primum dant signa tumoris.

Hinc montes natura vagis circumdedit undis,

qui Libyae te, Nile, negent, quos inter in alta

it convalle tacens iam moribus unda receptis.

330Prima tibi campos permittit apertaque Memphis

rura modumque vetat crescendi ponere ripas."

Sic velut in tuta securi pace trahebant

noctis iter mediae; sed non vaesana Pothini

mens inbuta semel sacra iam caede vacabat

335a scelerum motu; Magno nihil ille perempto

iam putat esse nefas; habitant sub pectore manes,

ultricesque deae dant in nova monstra furorem.

Dignatur viles isto quoque sanguine dextras,

quo fortuna parat victos perfundere patres,

340poenaque civilis belli, vindicta senatus,

paene data est famulo. Procul hoc avertite, fata,

crimen, ut haec Bruto cervix absente secetur.

In scelus it Pharium Romani poena tyranni,

exemplumque perit? struit audax irrita fatis

345nec parat occultae caedem committere fraudi

invictumque ducem detecto Marte lacessit.

Tantum animi delicta dabant, ut colla ferire

Caesaris et socerum iungi tibi, Magne, iuberet,

atque haec dicta monet famulos perferre fideles

350ad Pompeianae socium sibi caedis Achillam,

quem puer inbellis cunctis praefecerat armis

et dederat ferrum nullo sibi iure retento

in cunctos in seque simul. "Tu mollibus" inquit

"nunc incumbe toris et pinguis exige somnos:

355invasit Cleopatra domum; nec prodita tantumst,

sed donata Pharos. Cessas accurrere solus

ad dominae thalamos? Nubit soror impia fratri;

nam Latio iam nupta duci est, interque maritos

discurrens Aegypton habet Romamque meretur.

360Expugnare senem potuit Cleopatra venenis.

Crede, miser, puero: quem nox si iunxerit una,

et semel amplexus incesto pectore passus

hauserit obscenum titulo pietatis amorem,

meque tuumque caput per singula forsitan illi

365oscula donabit; crucibus flammisque luemus,

si fuerit formosa soror. Nil undique restat

auxilii: rex hinc coniux, hinc Caesar adulter;

et sumus, ut fatear, tam saeva iudice sontes.

Quem non e nobis credet Cleopatra nocentem,

370a quo casta fuit? per te quod fecimus una

perdidimusque nefas, perque ictum sanguine Magni

foedus, ades, subito bellum molire tumultu,

irrue; nocturnas rumpamus funere taedas

crudelemque toris dominam mactemus in ipsis

375cum quocumque viro. nec nos deterreat ausis

Hesperii fortuna ducis: quae sustulit illum

imposuitque orbi, communis gloria nobis;

nos quoque sublimes Magnus facit. Aspice litus,

spem nostri sceleris, pollutos consule fluctus

380quid liceat nobis, tumulumque e pulvere parvo

aspice Pompei non omnia membra tegentem:

quem metuis par huius erat. Non sanguine clari

(quid refert?) nec opes populorum et regna movemus;

ad scelus ingentis fati sumus. Adtrahit illos

385in nostras fortuna manus. En altera venit

victima nobilior: placemus caede secunda

Hesperias gentes; iugulus mihi Caesaris haustus

hoc praestare potest, Pompei caede nocentes

ut populus Romanus amet. Quid nomina tanta

390horremus viresque ducis, quibus ille relictis

miles erit? Nox haec peraget civilia bella

inferiasque dabit populis et mittet ad umbras

quod debetur adhuc mundo caput. Ite feroces

Caesaris in iugulum; praestet Lagea iuventus

395hoc regi, Romana sibi. Tu parce morari;

plenum epulis madidumque mero Venerique paratum

invenies; aude: superi tot vota Catonum

Brutorumque tibi tribuent." Non lentus Achillas

suadenti parere nefas haut clara movendis,

400ut mos, signa dedit castris nec prodidit arma

ullius clangore tubae: temere omnia saevi

instrumenta rapit belli. Pars maxima turbae

plebis erat Latiae; sed tanta oblivio mentis

cepit in externos corrupto milite mores,

405ut duce sub famulo iussuque satellitis irent,

quos erat indignum Phario parere tyranno.

Nulla fides pietasque viris qui castra sequuntur,

venalesque manus: ibi fas, ubi maxima merces;

aere merent parvo iugulumque in Caesaris ire

410non sibi dant. Pro fas! ubi non civilia bella

invenit imperii fatum miserabile nostri?

Thessaliae subducta acies in litore Nili

more furit patrio. quid plus te, Magne, recepto

ausa foret Lagea domus? Dat scilicet omnis

415dextera quod debet superis, nullique vacare

fas est Romano. Latium sic scindere corpus

dis placitum; non in soceri generique favorem

discedunt populi. civilia bella satelles

instaurat; primus Magno succedit Achillas

420et nisi fata manus a sanguine Caesaris arcent,

hae vincent partes. Aderat maturus uterque,

et districta epulis ad cunctas aula patebat

insidias, poteratque cruor per regia fundi

pocula Caesareus mensaeque incumbere cervix;

425sed metuunt belli trepidos in nocte tumultus,

ne caedes confusa manu permissaque fatis

te, Ptolomaee, trahat. Tanta est fiducia ferri:

non rapuere nefas, summi contempta facultas

est operis, visum famulis reparabile damnum

430illam mactandi dimittere Caesaris horam.

Servatur poenas in aperta luce daturus;

donata est nox una duci, vixitque Pothini

munere Phoebeos Caesar dilatus in ortus.

Lucifer a Casia prospexit rupe diemque

435misit in Aegyptum primo quoque sole calentem,

cum procul a muris acies non sparsa maniplis

nec vaga conspicitur, sed iustos qualis ad hostes

recta fronte venit; passuri comminus arma

laturique ruunt. At Caesar moenibus urbis

440diffisus foribus clausae se protegit aulae,

degeneres passus latebras; nec tota vacabat

regia compresso: minima collegerat arma

parte domus. Tangunt animos iraeque metusque,

et timet incursus indignaturque timere.

445Sic fremit in parvis fera nobilis abdita claustris

et frangit rabidos praemorso carcere dentes,

nec secus in Siculis fureret tua flamma cavernis,

obstrueret summam si quis tibi, Mulciber, Aetnam.

Audax Thessalici nuper qui rupe sub Haemi

450Hesperiae cunctos proceres aciemque senatus

Pompeiumque ducem causa sperare vetante

non timuit fatumque sibi promisit iniquum,

expavit servile nefas intraque penates

obruitur telis. Quem non violasset Alanus,

455non Scytha, non fixo qui ludit in hospite Maurus,

hic, cui Romani spatium non sufficit orbis

parvaque regna putet Tyriis cum Gadibus Indos,

ceu puer inbellis, ceu captis femina muris,

quaerit tuta domus, spem vitae in limine cluso

460ponit et incerto lustrat vagus atria cursu,

non sine rege tamen, quem ducit in omnia secum,

sumpturus poenas et grata piacula morti

missurusque tuum, si non sint tela nec ignes,

in famulos, Ptolomaee, caput. Sic barbara Colchis

465creditur ultorem metuens regnique fugaeque

ense suo fratrisque simul cervice parata

exspectasse patrem. Cogunt tamen ultima rerum

spem pacis temptare ducem, missusque satelles

regius, ut saevos absentis voce tyranni

470corriperet famulos, quo bellum auctore moverent.

Sed neque ius mundi valuit nec foedera sancta

gentibus: orator regis pacisque sequester

aestimat in numero scelerum ponenda tuorum,

tot monstris Aegypte nocens. Non Thessala tellus

475vastaque regna Iubae, non Pontus et impia signa

Pharnacis et gelido circumfluus orbis Hibero

tantum ausus scelerum, non Syrtis barbara, quantum

deliciae fecere tuae. Premit undique bellum,

inque domum iam tela cadunt quassantque penates.

480Non aries uno moturus limina pulsu

fracturusque domum, non ulla est machina belli,

nec flammis mandatur opus; sed caeca iuventus

consilii vastos ambit divisa penates,

et nusquam totis incursat viribus agmen.

485Fata vetant, murique vicem Fortuna tuetur.

Nec non et ratibus temptatur regia, qua se

protulit in medios audaci margine fluctus

luxuriosa domus. sed adest defensor ubique

Caesar et hos aditus gladiis, hos ignibus arcet

490obsessusque gerit, tanta est constantia mentis,

expugnantis opus. Piceo iubet unguine tinctas

lampadas inmitti iunctis in bella carinis;

non piger ignis erat per stuppea vincula perque

manantis cera tabulas, et tempore eodem

495transtraque nautarum summique arsere ceruchi.

Iam prope semustae merguntur in aequora classes,

iamque hostes et tela natant. Nec puppibus ignis

incubuit solis; sed quae vicina fuere

tecta mari, longis rapuere vaporibus ignem,

500et cladem fovere noti, percussaque flamma

turbine non alio motu per tecta cucurrit

quam solet aetherio lampas decurrere sulco

materiaque carens atque ardens aëre solo.

Illa lues paulum clausa revocavit ab aula

505urbis in auxilium populos. Nec tempora cladis

perdidit in somnos, sed caeca nocte carinis

insilvit Caesar semper feliciter usus

praecipiti cursu bellorum et tempore rapto:

nunc claustrum pelagi cepit Pharon. Insula quondam

510in medio stetit illa mari sub tempore vatis

Proteos, at nunc est Pellaeis proxima muris.

Illa duci geminos bellorum praestitit usus:

abstulit excursus et fauces aequoris hosti

Caesar et auxiliis aditus ac libera ponti

515ostia permisit. Nec poenas inde Pothini

distulit ulterius, sed non qua debuit ira,

non cruce, non flammis rapuit, non dente ferarum:

heu facinus! gladio cervix male caesa pependit;

Magni morte perit. Nec non subrepta paratis

520a famulo Ganymede dolis pervenit ad hostis

Caesaris Arsinoë; quae castra carentia rege

ut proles Lagea tenet famulumque tyranni

terribilem iusto transegit Achillea ferro.

Altera, Magne, tuis iam victima mittitur umbris;

525nec satis hoc Fortuna putat. Procul absit ut ista

vindictae sit summa tuae. Non ipse tyrannus

sufficit in poenas, non omnis regia Lagi:

dum patrii veniant in viscera Caesaris enses,

Magnus inultus erit. Sed non auctore furoris

530sublato cecidit rabies; nam rursus in arma

auspiciis Ganymedis eunt ac multa secundo

proelia Marte gerunt. Potuit discrimine summo

Caesaris una dies in famam et saecula mitti.

Molis in exiguae spatio stipantibus armis,

535dum parat in vacuas Martem transferre carinas,

dux Latius tota subitus formidine belli

cingitur: hinc densae praetexunt litora classes,

hinc tergo insultant pedites. via nulla salutis,

non fuga, non virtus, vix spes quoque mortis honestae;

540non acie fusa nec magnae stragis acervis

vincendus tunc Caesar erat, sed sanguine nullo.

Captus sorte loci pendet, dubiusque timeret

optaretne mori, respexit in agmine denso

Scaevam perpetuae meritum iam nomina famae

545ad campos, Epidamne, tuos, ubi solus apertis

obsedit muris calcantem moenia Magnum.