Silii Italici-PUNICORUM LIBER III

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV XV XVI XVII

0

Pōstquām rūptă fĭdēs Tўrĭīs ēt moēnĭă cāstaē

nōn aēquō sŭpĕrūm gĕnĭtōre ēvērsă Săgūntī

ēxtēmplō pŏsĭtōs fīnītī cārdĭnĕ mūndī

vīctŏr ădīt pŏpŭlōs cōgnātăquĕ līmĭnă Gādēs.

nēc vātūm mēntēs ăgĭtāre ēt praēscĭă cōrdă5

cēssātūm sŭpĕr īmpĕrĭō. cĭtŭs aēquŏrĕ Bōstār

vēlă dăre ēt rērūm praēnōscĕrĕ fātă iŭbētūr.

prīscă fĭdēs ădўtīs lōngō sērvātŭr ăb aēvō

quā sūblīmĕ sĕdēns, Cīrrhaēīs aēmŭlŭs āntrīs,

īntĕr ănhēlāntēs Gărămāntās cōrnĭgĕr Hāmmōn10

fātĭdĭcō pāndīt vĕnĭēntĭă saēcŭlă lūcō.

hīnc ōmēn coēptīs ēt cāsūs scīrĕ fŭtūrōs

āntĕ dĭēm bēllīquĕ vĭcēs nōvīssĕ pĕtēbāt.

Ēxīn clāvĭgĕrī vĕnĕrātūs nūmĭnĭs ārās

cāptīvīs ŏnĕrāt dōnīs, quaē nūpĕr ăb ārcĕ15

vīctōr fūmāntīs răpŭīt sēmūstă Săgūntī.

vūlgātūm, nēc cāssă fĭdēs, ăb ŏrīgĭnĕ fānī

īmpŏsĭtās dūrārĕ trăbēs sōlāsquĕ pĕr aēvūm

cōndēntūm nōvīssĕ mănūs. hīnc crēdĕrĕ gaūdēnt

cōnsēdīssĕ dĕūm sĕnĭūmquĕ rĕpēllĕrĕ tēmplīs.20

tūm quīs fās ĕt hŏnōs ădўtī pĕnĕtrālĭă nōssĕ

fēmĭnĕōs prŏhĭbēnt grēssūs āc līmĭnĕ cūrānt

saētĭgĕrōs ārcērĕ sŭēs. nēc dīscŏlŏr ūllī

ānte ārās cūltūs; vēlāntūr cōrpŏră līnō,

ēt Pēlūsĭăcō praēfūlgēt stāmĭnĕ vērtēx.25

dīscīnctīs mōs tūră dăre ātque ē lēgĕ părēntūm

sācrĭfĭcām lātō vēstēm dīstīnguĕrĕ clāvō.

pēs nūdūs tōnsaēquĕ cŏmaē cāstūmquĕ cŭbīlĕ.

īrrēstīnctă fŏcīs sērvānt āltārĭă flāmmaē.

sēd nūlla ēffĭgĭēs sĭmŭlācrăvĕ nōtă dĕōrūm30

māiēstātĕ lŏcum ēt sācro īmplēvērĕ tĭmōrĕ.

Īn fŏrĭbūs lăbŏr Ālcīdaē: Lērnaēă rĕcīsīs

ānguĭbŭs hŷdră iăcēt, nēxūque ēlīsă lĕōnīs

ōră Clĕōnaēī pătŭlō caēlāntŭr hĭātū.

āt Stўgĭūs saēvīs tērrēns lātrātĭbŭs ūmbrās35

iānĭtŏr aētērnō tūm prīmūm trāctŭs ăb āntrō

vīncla īndīgnātūr, mĕtŭītquĕ Mĕgaēră cătēnās.

iūxtā Thrācĕs ĕquī pēstīsque Ĕrўmānthĭa ĕt āltōs

aērĭpĕdīs rāmōs sŭpĕrāntĭă cōrnŭă cērvī.

nēc lĕvĭōr vīncī Lĭbўcaē tēllūrĭs ălūmnūs40

mātrĕ sŭpēr strātīquĕ, gĕnūs dēfōrmĕ, bĭmēmbrēs

Cēntaūrī frōntēmquĕ mĭnōr nūnc āmnĭs Ăcārnān.

īntēr quaē fūlgēt sācrātīs īgnĭbŭs Oētē,

īngēntēmque ănĭmām răpĭūnt ād sīdĕră flāmmaē.

Pōstquam ŏcŭlōs vărĭa īmplēvīt vīrtūtĭs ĭmāgŏ,45

mīră dĕhīnc cērnīt: sūrgēntīs mōlĕ prŏfūndī

īnvēctūm tērrīs sŭbĭtūm mărĕ nūllăquĕ cīrcā

lītŏra ĕt īnfūsō stāgnāntēs aēquŏrĕ cāmpōs.

nām quā caērŭlĕīs Nēreūs ēvōlvĭtŭr āntrīs

ātque īmō frĕtă cōntōrquēt Nēptūnĭă fūndō,50

prōrūptum ēxūndāt pĕlăgūs, caēcōsquĕ rĕlāxāns

Ōcĕănūs fōntēs tōrrēntĭbŭs īngrŭĭt ūndīs.

tūm vădă ceū saēvō pĕnĭtūs pērmōtă trĭdēntī

lūctāntūr tērrīs tŭmĕfāctum īmpōnĕrĕ pōntūm.

mōx rĕmĕāt gūrgēs trāctōquĕ rĕlābĭtŭr aēstū;55

āt rătĭs ērēptō cāmpīs dēsērtă prŏfūndō

ēt fūsī trānstrīs ēxspēctānt aēquŏră naūtaē.

Cŷmŏthŏēs ĕă rēgnă văgaē pĕlăgīquĕ lăbōrēs

Lūnă mŏvēt, Lūna īmmīssīs pēr caērŭlă bīgīs

fērtquĕ rĕfērtquĕ frĕtūm, sĕquĭtūrquĕ rĕcīprŏcă Tēthŷs.60

Haēc prŏpĕrē spēctātă dŭcī; nām mūltă fătīgānt.

cūrārūm prīma ēxērcēt sūbdūcĕrĕ bēllō

cōnsōrtēm thălămī pārvūmquĕ sŭb ūbĕrĕ nātūm.

vīrgĭnĕīs iŭvĕnēm taēdīs prīmōque Hўmĕnaēō

īmbŭĕrāt cōniūnx mĕmŏrīquĕ tĕnēbăt ămōrĕ.65

āt pŭĕr ōbsēssaē gĕnĕrātŭs ĭn ōrĕ Săgūntī

bīs sēnōs lūnaē nōndūm cōmplēvĕrăt ōrbēs.

quōs ūt sēpōnī stĕtĭt ēt sēcērnĕre ăb ārmīs,

āffātūr dūctōr: "spēs ō Cārthāgĭnĭs āltaē,

nātĕ, nĕc Aēnĕădūm lĕvĭōr mĕtŭs, āmplĭŏr, ōrō,70

sīs pătrĭō dĕcŏre ēt fāctīs tĭbĭ nōmĭnă cōndās,

quīs sŭpĕrēs bēllātŏr ăvūm; iāmque aēgră tĭmōrīs

Rōmă tŭōs nŭmĕrēt lăcrĭmāndōs mātrĭbŭs ānnōs.

nī praēsāgă mĕōs lūdūnt praēcōrdĭă sēnsūs,

īngēns hīc tērrīs crēscīt lăbŏr. ōră părēntīs75

āgnōscō tōrvāque ŏcŭlōs sūb frōntĕ mĭnācēs

vāgītūmquĕ grăvem ātque īrārum ĕlĕmēntă mĕārūm.

sī quīs fōrtĕ dĕūm tāntōs īncīdĕrĭt āctūs,

ūt nōstro ābrūmpāt lētō prīmōrdĭă rērūm,

hōc pīgnūs bēllī, cōniūnx, sērvārĕ lăbōrā.80

cūmquĕ dătūm fārī, dūc pēr cūnābŭlă nōstră;

tāngăt Ĕlīssaēās pālmīs pŭĕrīlĭbŭs ārās

ēt cĭnĕrī iūrēt pătrĭō Laūrēntĭă bēllă.

īnde ŭbĭ flōrĕ nŏvō pūbēscēt fīrmĭŏr aētās,

ēmĭcĕt īn Mārtem ēt cālcātō foēdĕrĕ vīctōr85

īn Căpĭtōlīnā tŭmŭlūm mĭhĭ vīndĭcĕt ārcĕ.

tū vērō, tāntī fēlīx quām glōrĭă pārtūs

ēxspēctāt, vĕnĕrāndă fĭdē, dīscēdĕ pĕrīclīs

īncērtī Mārtīs dūrōsquĕ rĕlīnquĕ lăbōrēs.

nōs claūsaē nĭvĭbūs rūpēs sūppōstăquĕ caēlō90

sāxă mănēnt, nōs Ālcīdaē mīrāntĕ nŏvērcā

sūdātūs lăbŏr ēt, bēllīs lăbŏr ācrĭŏr, Ālpēs.

quōd sī prōmīssūm vērtāt Fōrtūnă făvōrēm

laēvăquĕ sīt coēptīs, tē lōngā stārĕ sĕnēctā

aēvūmque ēxtēndīssĕ vĕlīm; tŭă iūstĭŏr aētās,95

ūltrā me īmprŏpĕraē dūcānt cuī fīlă sŏrōrēs".

Sīc īlle. āt cōntrā Cīrrhaēī sānguĭs Ĭmīlcē

Cāstălĭī, cuī mātērnō dē nōmĭnĕ dīctă

Cāstŭlŏ Phoēbēī sērvāt cōgnōmĭnă vātīs

ātque ēx sācrātā rĕpĕtēbāt stīrpĕ părēntēs:100

tēmpŏrĕ quō Bācchūs pŏpŭlōs dŏmĭtābăt Hĭbērōs

cōncŭtĭēns thŷrso ātque ārmātā Maēnădĕ Cālpēn,

lāscīvō gĕnĭtūs Sătўrō nŷmphāquĕ Mўrīcē

Mīlĭchŭs īndĭgĕnīs lātē rēgnābăt ĭn ōrīs

cōrnĭgĕram āttōllēns gĕnĭtōrĭs ĭmāgĭnĕ frōntēm.105

hīnc pătrĭām clārūmquĕ gĕnūs rĕfĕrēbăt Ĭmīlcē

bārbărĭcā paūlūm vĭtĭātō nōmĭnĕ līnguā.

quaē tūnc sīc lăcrĭmīs sēnsīm mānāntĭbŭs īnfīt:

"mēne, ōblītĕ tŭā nōstrām pēndērĕ sălūtĕ,

ābnŭĭs īncēptīs cŏmĭtēm? sīc foēdĕră nōtă110

prīmĭtĭaēquĕ tŏrī, gĕlĭdōs ūt scāndĕrĕ tēcūm

dēfĭcĭām mōntēs cōniūnx tŭă? crēdĕ vĭgōrī

fēmĭnĕō. cāstum haūd sŭpĕrāt lăbŏr ūllŭs ămōrēm.

sīn sōlo āspĭcĭmūr sēxū fīxūmquĕ rĕlīnquī

cēdo ĕquĭdēm nēc fātă mŏrōr; dĕŭs ānnŭăt, ōrō.115

ī fēlīx, ī nūmĭnĭbūs vōtīsquĕ sĕcūndīs

ātque ăcĭēs īntēr flāgrāntĭăque ārmă rĕlīctaē

cōniŭgĭs ēt nātī cūrām sērvārĕ mĕmēntŏ.

quīppĕ nĕc Aūsŏnĭōs tāntūm nēc tēlă nĕc īgnēs

nēc quēmquam hōrrēscō, quī sē tĭbĭ cōnfĕrĕt ūnūs,120

quāntūm tē mĕtŭō. rŭĭs īpsōs ācĕr ĭn ēnsēs

ōbiēctāsquĕ căpūt tēlīs. tē nūllă sĕcūndō

ēvēntū sătĭāt vīrtūs, tĭbĭ glōrĭă sōlī

fīnĕ cărēt, crēdīsquĕ vĭrīs īgnōbĭlĕ lētūm

bēllĭgĕrīs īn pācĕ mŏrī. trĕmŏr īmplĭcăt ārtūs125

sēd tū, bēllōrūm gĕnĭtōr, mĭsĕrērĕ nĕfāsquĕ

āvērte ēt sērvā căpŭt īnvĭŏlābĭlĕ Teūcrīs".

Iāmque ădĕo ēgrēssī stĕtĕrānt īn lītŏrĕ prīmō

ēt prōmōtă rătīs pēndēntĭbŭs ārbŏrĕ naūtīs

āptābāt sēnsīm pūlsāntī cārbăsă vēntō,130

cūm lēnīrĕ mĕtūs prŏpĕrāns aēgrāmquĕ lĕvārĕ

āttŏnĭtīs mēntēm cūrīs sīc Hānnĭbăl ōrsūs.

"ōmĭnĭbūs pārce ēt lăcrĭmīs, fīdīssĭmă cōniūnx.

ēt pāce ēt bēllō cūnctīs stāt tērmĭnŭs aēvī,

ēxtrēmūmquĕ dĭēm prīmūs tŭlĭt. īrĕ pĕr ōră135

nōmĕn ĭn aētērnūm paūcīs mēns īgnĕă dōnāt,

quōs pătĕr aēthĕrĭīs caēlēstūm dēstĭnăt ōrīs.

ān Rōmānă iŭga ēt fămŭlās Cārthāgĭnĭs ārcēs

pērpĕtĭār? stĭmŭlānt mānēs nōctīsquĕ pĕr ūmbrās

īncrĕpĭtāns gĕnĭtōr, stānt ārae ātque hōrrĭdă sācră140

ānte ŏcŭlōs, brĕvĭtāsquĕ vĕtāt mūtābĭlĭs hōraē

prōlātārĕ dĭēm. sĕdĕāmne, ūt nōvĕrĭt ūnă

mē tāntūm Cārthāgo ēt, quī sīm, nēscĭăt ōmnīs

gēns hŏmĭnūm? lētīquĕ mĕtū dĕcŏra āltă rĕlīnquām?

quāntum ĕtĕnīm dīstānt ā mōrtĕ sĭlēntĭă vītaē?145

nēc tămĕn īncaūtōs laūdum ēxhōrrēscĕ fŭrōrēs.

ēt nōbīs ēst lūcĭs hŏnōs, gaūdētquĕ sĕnēctā

glōrĭă, cūm lōngō tĭtŭlīs cĕlĕbrātŭr ĭn aēvō.

tē quŏquĕ māgnă mănēnt sūscēptī praēmĭă bēllī;

dēnt mŏdŏ sē sŭpĕrī, Thŷbrīs tĭbĭ sērvĭĕt ōmnīs150

Īlĭăcaēquĕ nŭrūs ēt dīvēs Dārdănŭs aūrī".

dūmque ĕă pērmīxtīs īntēr sē flētĭbŭs ōrānt,

cōnfīsūs pĕlăgō cēlsā dē pūppĕ măgīstēr

cūnctāntēm cĭĕt. ābrĭpĭtūr dīvūlsă mărītō.

haērēnt īntēntī vūltūs ēt lītŏră sērvānt,155

dōnĕc ĭtēr lĭquĭdūm vŏlŭcrī răpĭēntĕ cărīnā

cōnsūmpsīt vīsūs pōntūs tēllūsquĕ rĕcēssīt.

Āt Poēnūs bēllī cūrīs āvērtĕre ămōrēm

āppărăt ēt rĕpĕtīt prŏpĕrātō moēnĭă grēssū.

quaē dūm pērlūstrāt crēbrōque ŏbĭt ōmnĭă vīsū,160

tāndēm sōllĭcĭtō cēssīt vīs dūră lăbōrī,

bēllĭgĕrāmquĕ dătūr sōmnō cōmpōnĕrĕ mēntēm.

Tūm pătĕr ōmnĭpŏtēns gēntem ēxērcērĕ pĕrīclīs

Dārdănĭam ēt fāmā saēvōrūm tōllĕre ăd āstră

bēllōrūm mĕdĭtāns prīscōsquĕ rĕfērrĕ lăbōrēs165

praēcĭpĭtāt cōnsūltă vĭrī sēgnēmquĕ quĭētēm

tērrĕt ĕt īmmīssā rūmpīt fōrmīdĭnĕ sōmnōs.

iāmquĕ pĕr ūmēntēm nōctīs Cŷllēnĭŭs ūmbrām

ālĭgĕrō lāpsū pōrtābāt iūssă părēntīs.

nēc mŏră mūlcēntēm sēcūrō mēmbră sŏpōrĕ170

āggrĕdĭtūr iŭvĕnem āc mŏnĭtīs īncēssĭt ămārīs:

"tūrpĕ dŭcī tōtām sōmnō cōnsūmĕrĕ nōctēm

ō rēctōr Lĭbўaē. vĭgĭlī stānt bēllă măgīstrō.

iām mărĭa ēffūsās cērnēs tūrbārĕ cărīnās

ēt Lătĭām tōtō pūbēm vŏlĭtārĕ prŏfūndō,175

dūm lēntūs coēptī tērrā cūnctārĭs Hĭbērā.

scīlĭcĕt īd sătĭs ēst dĕcŏrīs mĕmŏrāndăquĕ vīrtūs,

quōd tāntō cĕcĭdīt mōlīmĭnĕ Grāiă Săgūntōs?

ēn ăgĕ, sī quĭd ĭnēst ănĭmō pār fōrtĭbŭs aūsīs

fēr grēssūs ăgĭlēs mēcum ēt cŏmĭtārĕ vŏcāntēm.180

rēspēxīssĕ vĕtō; mŏnĕt hōc pătĕr īllĕ dĕōrūm.

vīctōrem ānte āltaē stătŭām tē moēnĭă Rōmaē."

iāmquĕ vĭdēbātūr dēxtram īniēctārĕ grădūquĕ

laētāntēm trăhĕre īn Sātūrnĭă rēgnă cĭtātō,

cūm sŭbĭtūs cīrcā frăgŏr ēt vībrātă pĕr aūrās185

ēxtērrēnt saēvīs ā tērgō sībĭlă līnguīs

īngēntīquĕ mĕtū dīvūm praēcēptă păvēntī

ēfflūxērĕ vĭro ēt tūrbātūs lūmĭnă flēctīt.

ēccĕ iŭgīs răpĭēns sīlvās āc rōbŏră vāstō

cōntōrta āmplēxū trāctāsquĕ pĕr īnvĭă rūpēs190

ātēr lētĭfĕrō strīdēbāt tūrbĭnĕ sērpēns.

quāntūs nōn aēquās pērlūstrāt flēxĭbŭs Ārctōs

ēt gĕmĭnūm lāpsū sīdūs cīrcūmlĭgăt Ānguīs,

īmmānī tāntūs faūcēs dīdūcĭt hĭātū

āttōllēnsquĕ căpūt nīmbōsīs mōntĭbŭs aēquāt.195

cōngĕmĭnāt sŏnĭtūs rūptī vĭŏlēntĭă caēlī

īmbrĭfĕrāmque hĭĕmēm pērmīxtā grāndĭnĕ tōrquēt.

hōc trĕpĭdūs mōnstrō (nĕque ĕnīm sŏpŏr īllĕ nĕc āltaē

vīs ădĕrāt nōctīs, vīrgāquĕ fŭgāntĕ tĕnēbrās

mīscŭĕrāt lūcēm sōmnō dĕŭs) ārdŭă quaē sīt,200

scītātūr, pēstīs tērrāsque ūrgēntĭă mēmbră

quō fĕrăt ēt quōsnām pŏpŭlōs dēpāscăt hĭātū.

cuī gĕlĭdīs ālmaē Cŷllēnēs ēdĭtŭs āntrīs:

"bēllă vĭdēs ōptātă tĭbī. tē māxĭmă bēllă,

tē strāgēs nĕmŏrūm, tē mōtō tūrbĭdă caēlō205

tēmpēstās caēdēsquĕ vĭrūm māgnaēquĕ rŭīnaē

Īdaēī gĕnĕrīs lăcrĭmōsăquĕ fātă sĕquūntūr.

quāntūs pēr cāmpōs pŏpŭlātīs mōntĭbŭs āctās

cōntōrquēt sīlvās squālēntī tērgŏrĕ sērpēns

ēt lāte ūmēctāt tērrās spūmāntĕ vĕnēnō,210

tāntūs pērdŏmĭtīs dēcūrrēns Ālpĭbŭs ātrō

īnvōlvēs bēllo Ītălĭām tāntōquĕ frăgōrĕ

ērŭtă cōnvūlsīs prōstērnēs ōppĭdă mūrīs."

Hīs aēgrūm stĭmŭlīs līquērĕ dĕūsquĕ sŏpōrquĕ.

īt mēmbrīs gĕlĭdūs sūdōr, laētōquĕ păvōrĕ215

prōmīssa ēvōlvīt sōmnī nōctēmquĕ rĕtrāctāt.

iāmquĕ dĕūm rēgī Mārtīquĕ sŭb ōmĭnĕ faūstō

īnstaūrātŭs hŏnōs, nĭvĕōque ānte ōmnĭă taūrō

plācātūs mĕrĭtīs mŏnĭtōr Cŷllēnĭŭs ārīs.

ēxtēmplo ēdīcīt cōnvēllĕrĕ sīgnă, rĕpēnsquĕ220

cāstră quătīt clāmōr pērmīxtīs dīssŏnă līnguīs.

Prōdĭtĕ, Cāllĭŏpē, fāmaē, quōs hōrrĭdă coēptă

ēxcĭĕrīnt pŏpŭlōs tŭlĕrīntque īn rēgnă Lătīnī,

ēt quās īndŏmĭtīs ūrbēs ārmārĭt Hĭbērīs

quāsquĕ Păraētŏnĭō glŏmĕrārīt lītŏrĕ tūrmās225

aūsă sĭbī Lĭbўē rērūm dēpōscĕrĕ frēnōs

ēt tērrīs mūtārĕ iŭgūm. nōn ūllă nĕc ūmquām

saēvĭŏr īt trŭcĭbūs tēmpēstās āctă prŏcēllīs,

nēc bēllūm rūptīs tām dīrūm mīllĕ cărīnīs

ācrĭŭs īnfrĕmŭīt trĕpĭdūmque ēxtērrŭĭt ōrbēm.230

Prīncēps sīgnă tŭlīt Tўrĭā Cārthāgĭnĕ pūbēs,

mēmbră lĕvīs cēlsīquĕ dĕcūs fraūdātă sŭpērbūm

cōrpŏrĭs, āt dŏcĭlīs fāllēndi ēt nēctĕrĕ tēctōs

nūmquām tārdă dŏlōs. rŭdĭs hīs tūm pārmă, brĕvīquĕ

bēllābānt ēnse, āc vēstīgĭă nūdă, sĭnūsquĕ235

cīngĕre ĭnāssuētum, ēt rūbraē vēlāmĭnĕ vēstīs

ārs ĕrăt īn pūgnā fūsum ōccŭlŭīssĕ crŭōrēm.

hīs rēctōr fūlgēns ōstrō sŭpĕr āltĭŏr ōmnēs

gērmānūs nĭtĕt Hānnĭbălīs grātōquĕ tŭmūltū

Māgŏ quătīt cūrrūs ēt frātrēm spīrăt ĭn ārmīs.240

Prōxĭmă Sīdŏnĭīs Ŭtĭca ēst ēffūsă mănīplīs,

prīscă sĭtū vĕtĕrīsque ānte ārcēs cōndĭtă Bŷrsaē.

tūnc, quaē Sīcănĭō praēcīnxīt lītŏră mūrō

īn clĭpĕī spĕcĭēm cūrvātīs tūrrĭbŭs, Āspīs.

sēd dūx īn sēsē cōnvērtĕrăt ōră Sўchaēūs,245

Hāsdrŭbălīs prōlēs, cuī vānō cōrdă tŭmōrĕ

mātērnum īmplēbāt gĕnŭs ēt rĕsŏnārĕ sŭpērbō

Hānnĭbăl haūd ūmquām cēssābăt ăvūncŭlŭs ōrĕ.

Āffŭĭt ūndōsā crētūs Bĕrĕnīcĭdĕ mīlēs,

nēc tĕrĕtī dēxtrās īn pūgnam ārmātă dŏlōnĕ,250

dēstĭtŭīt Bārcē sĭtĭēntĭbŭs ārĭdă vēnīs.

nēc nōn Cŷrēnē Pĕlŏpēī stīrpĕ nĕpōtīs

Bāttĭădās prāvōs fĭdĕī stĭmŭlāvĭt ĭn ārmă.

quōs trăhĭt āntīquō laūdātŭs Hămīlcărĕ quōndām

cōnsĭlĭō vĭrĭdīs, sēd bēllī sērŭs, Ĭlērtēs.255

Sābrăthă tūm Tўrĭūm vūlgūs Sārrānăquĕ Lēptīs

Oēăquĕ Trīnăcrĭōs Āfrīs pērmīxtă cŏlōnōs

ēt Tīngīm răpĭdō mīttēbăt ăb aēquŏrĕ Līxūs.

tūm Văga ĕt āntīquīs dīlēctūs rēgĭbŭs Hīppŏ,

quaēquĕ prŏcūl cāvīt nōn aēquōs Rūspĭnă flūctūs,260

ēt Zăma ĕt ūbĕrĭōr Rŭtŭlō nūnc sānguĭnĕ Thāpsūs.

dūcīt tōt pŏpŭlōs īngēns ēt cōrpŏre ĕt ārmīs

Hērcŭlĕām fāctīs sērvāns āc nōmĭnĕ fāmām

Āntaēūs cēlsūmquĕ căpūt sŭpĕr āgmĭnă tōllīt.

Vēnēre Aēthĭŏpēs, gēns haūd īncōgnĭtă Nīlō,265

quī māgnētă sĕcānt; sōlīs hŏnŏr īllĕ mĕtāllī

īntāctūm chălўbēm vīcīnō dūcĕrĕ sāxō.

hīs sĭmŭl īmmītēm tēstāntēs cōrpŏrĕ sōlēm

ēxūstī vēnērĕ Nŭbaē. nōn aērĕă cāssīs,

nēc lōrīcă rĭgēt fērrō, nōn tēndĭtŭr ārcūs;270

tēmpŏră mūltĭplĭcī mōs ēst dēfēndĕrĕ līnō

ēt līnō mūnīrĕ lătūs scĕlĕrātăquĕ sūcīs

spīcŭlă dīrĭgĕre ēt fērrum īnfāmārĕ vĕnēnō.

tūm prīmūm cāstrīs Phoēnīcūm tēndĕrĕ rītū

Cīnўphĭī dĭdĭcērĕ Măcaē. squālēntĭă bārbā275

ōră vĭrīs, ŭmĕrōsquĕ tĕgūnt vēlāmĭnĕ cāprī

saētĭgĕrō. pāndā mănŭs ēst ārmātă cătēiā

vērsĭcŏlōr cōntrā caētra ēt fālcātŭs ăb ārtĕ

ēnsĭs Ădŷrmăchĭdīs āc laēvō tēgmĭnă crūrĕ.

sēd mēnsīs āspēr pŏpŭlūs vīctūquĕ mălīgnō;280

nām călĭdā trīstēs ĕpŭlaē tōrrēntŭr hărēnā

quīn ēt Māssŷlī fūlgēntĭă sīgnă tŭlērĕ

Hēspĕrĭdūm vĕnĭēns lūcīs dŏmŭs ūltĭmă tērraē

praēfŭĭt īntōrtōs dēmīssūs vērtĭcĕ crīnēs

Bōcchŭs ătrōx, quī sācrātās īn lītŏrĕ sīlvās285

ātque īntēr frōndēs rĕvĭrēscĕrĕ vīdĕrăt aūrūm.

Vōs quŏquĕ dēsērtīs īn cāstră măpālĭbŭs ītīs

mīscērī grĕgĭbūs Gaētūlĭă suētă fĕrārūm

īndŏmĭtīsquĕ lŏqui ēt sēdārĕ lĕōnĭbŭs īrās

nūllă dŏmūs; plaūstrīs hăbĭtānt; mīgrārĕ pĕr ārvă290

mōs ātque ērrāntēs cīrcūmvēctārĕ pĕnātēs.

hīnc mīlle ālĭpĕdēs tūrmaē (vēlōcĭŏr Eūrīs

ēt dōctūs vīrgaē sŏnĭpēs) īn cāstră rŭēbānt,

ceū, pērnīx cūm dēnsă văgīs lātrātĭbŭs īmplēt

vēnātōr dūmētă Lăcōn aūt ēxĭgĭt Ūmbēr295

nārĕ săgāx ē cāllĕ fĕrās, pērtērrĭtă lātē

āgmĭnă praēcĭpĭtānt vŏlŭcrēs fōrmīdĭnĕ cērvī.

hōs ăgĭt haūd laētō vūltū nēc frōntĕ sĕrēnā

Āsbŷtēs nūpēr caēsaē gērmānŭs Ăchērrās.

Mārmărĭdaē, mĕdĭcūm vūlgūs, strĕpŭērĕ cătērvīs,300

ād quōrūm cāntūs sērpēns ōblītă vĕnēnī,

ād quōrūm tāctūm mītēs iăcŭērĕ cĕrāstaē.

tūm chălўbīs paūpēr Bănĭūraē crūdă iŭvēntūs,

cōntēntī pārcā dūrāsse hāstīlĭă flāmmā,

mīscĕbănt āvīdī trŭcĭbūs fĕră mūrmŭră līnguīs.305

nēcnōn Aūtŏlŏlēs, lĕvĭbūs gēns īgnĕă plāntīs,

cuī sŏnĭpēs cūrsū, cuī cēssĕrĭt īncĭtŭs āmnīs -

tāntă fŭga ēst; cērtānt pēnnaē, cāmpūmquĕ vŏlātū

cūm răpŭērĕ, pĕdūm frūstrā vēstīgĭă quaērās.

spēctātī cāstrīs, quōs sūcō nōbĭlĭs ārbōr310

ēt dūlcī pāscīt lōtōs nĭmĭs hōspĭtă bācā.

quīque ātrō răbĭdās ēffērvēscēntĕ vĕnēnō

dīpsădăs īmmēnsīs hōrrēnt Gărămāntĕs hărēnīs.

fāmă dŏcēt, caēsaē răpŭīt cūm Gōrgŏnĭs ōră

Pērseūs, īn Lĭbўām dīrūm flūxīssĕ crŭōrēm;315

īndĕ Mĕdūsaēīs tērram ēxūndāssĕ chĕlŷdrīs.

mīlĭbŭs hīs dūctōr spēctātūs Mārtĕ Chŏāspēs,

Nērĭtĭā Mēnīngĕ sătūs, cuī trāgŭlă sēmpēr

fūlmĭnĕam ārmābāt, cĕlĕbrātūm mīssĭlĕ, dēxtrām.

huīc cŏĭt aēquŏrĕūs Năsămōn, īnvādĕrĕ flūctū320

aūdāx naūfrăgĭa ēt praēdās āvēllĕrĕ pōntō,

huīc, quī stāgnă cŏlūnt Trītōnĭdŏs āltă pălūdīs,

quā vīrgo, ūt fāma ēst, bēllātrīx ēdĭtă lŷmphā

īnvēntō prīmām Lĭbўēn pērfūdĭt ŏlīvō.

Nēcnōn tōtŭs ădēst vēspēr pŏpŭlīquĕ rĕpōstī.325

Cāntăbĕr ānte ōmnēs hĭĕmīsque aēstūsquĕ fămīsquĕ

īnvīctūs pālmāmque ēx ōmnī fērrĕ lăbōrĕ.

mīrŭs ămōr pŏpŭlō, cūm prīma īncānŭĭt aētās

īmbēllēs iām dūdum ānnōs praēvērtĕrĕ sāxō

nēc vītām sĭnĕ Mārtĕ pătī; quīppe ōmnĭs ĭn ārmīs330

lūcīs caūsă sĭta ēt dāmnātūm vīvĕrĕ pācī.

Vēnĭt ĕt, Aūrōraē lăcrĭmīs pērfūsŭs, ĭn ōrbēm

dīvērsūm pătrĭās fūgīt cūm dēvĭŭs ōrās,

ārmĭgĕr Ēōī nōn fēlīx Mēmnŏnĭs, Āstŷr.

hīs pārvūs sŏnĭpēs nēc Mārtī nātŭs, ăt īdēm335

aūt īncōncūssō glŏmĕrāt vēstīgĭă dōrsō

aūt mōllī pācātă cĕlēr răpĭt ēssĕdă cōllō.

Cŷdnŭs ăgīt, iŭgă Pŷrēnēs vēnātĭbŭs ācēr

mētīrī iăcŭlōve ēxtēndĕrĕ proēlĭă Maūrō.

Vēnēre ēt Cēltaē sŏcĭātī nōmĕn Hĭbērīs340

hīs pūgnā cĕcĭdīssĕ dĕcūs, cōrpūsquĕ crĕmārī

tālĕ nĕfās. caēlō crēdūnt sŭpĕrīsquĕ rĕfērrī,

īmpāstūs cārpāt sī mēmbră iăcēntĭă vūltūr.

Fībrārum ēt pēnnaē dīvīnārūmquĕ săgācēm

flāmmārūm mīsīt dīvēs Cāllaēcĭă pūbēm,345

bārbără nūnc pătrĭīs ŭlŭlāntēm cārmĭnă līnguīs,

nūnc pĕdĭs āltērnō pērcūssā vērbĕrĕ tērrā

ād nŭmĕrūm rĕsŏnās gaūdēntēm plaūdĕrĕ caētrās

haēc rĕquĭēs lūdūsquĕ vĭrīs, ĕă sācră vŏlūptās.

Cētĕră fēmĭnĕūs pĕrăgīt lăbŏr; āddĕrĕ sūlcō350

sēmĭna ĕt īmprēssō tēllūrēm vērtĕre ărātrō

sēgnĕ vĭrīs. quīcquīd dūrō sĭnĕ Mārtĕ gĕrūndūm,

Cāllăĭcī cōniūnx ŏbĭt īrrĕquĭētă mărītī.

hōs Vĭrĭātŭs ăgīt Lūsītānūmquĕ rĕmōtīs

ēxtrāctūm lūstrīs, prīmō Vĭrĭātŭs ĭn aēvō,355

nōmēn Rōmānīs fāctūm mōx nōbĭlĕ dāmnīs.

Nēc Cērrētānī, quōndām Tīrŷnthĭă cāstră,

aūt Vāsco īnsuētūs gălĕaē fērre ārmă mŏrātī,

nōn quaē Dārdănĭōs pōst vīdĭt Ĭlērdă fŭrōrēs

nēc quī Māssăgĕtēn mōnstrāns fĕrĭtātĕ părēntēm360

cōrnĭpĕdīs fūsā sătĭārīs, Cōncănĕ, vēnā.

iāmque Ĕbŭsūs Phoēnīssă mŏvēt, mŏvĕt Ārbăcŭs ārmă

āclўdĕ vēl tĕnŭī pūgnāx īnstārĕ vĕrūtō,

iām cuī Tlēpŏlĕmūs sătŏr ēt cuī Līndŭs ŏrīgŏ,

fūndā bēllă fĕrēns Bălĭārĭs ĕt ālĭtĕ plūmbō,365

ēt quōs nūnc Grăvĭōs vĭŏlātō nōmĭnĕ Grāiūm

Oēnēaē mīsērĕ dŏmūs Aētōlăquĕ Tŷdē.

dāt Cārthāgŏ vĭrōs Teūcrō fūndātă vĕtūstō,

Phōcăĭcaē dānt Ēmpŏrĭaē, dāt Tārrăcŏ pūbēm

vītĭfĕra ēt Lătĭō tāntūm cēssūră Lўaēō.370

hōs īntēr clārā thōrācīs lūcĕ nĭtēbāt

Sēdētānă cŏhōrs, quām Sūcrŏ rĭgēntĭbŭs ūndīs

ātque āltrīx cēlsā mīttēbāt Saētăbĭs ārcĕ,

Saētăbĭs ēt tēlās Ărăbūm sprēvīssĕ sŭpērbă

ēt Pēlūsĭăcō fīlūm cōmpōnĕrĕ līnō.375

Māndŏnĭūs pŏpŭlīs dŏmĭtōrque īnsīgnĭs ĕquōrūm

īmpĕrĭtāt Caēso, ēt sŏcĭō stānt cāstră lăbōrĕ.

Āt Vēttōnum ālās Bălărūs prŏbăt aēquŏre ăpērtō.

hīc ădĕō, cūm vēr plăcĭdūm flātūsquĕ tĕpēscīt,

cōncŭbĭtūs sērvāns tăcĭtōs grēx pērstăt ĕquārūm380

ēt Vĕnĕrem ōccūltām gĕnĭtālī cōncĭpĭt aūrā.

sēd nōn mūltă dĭēs gĕnĕrī, prŏpĕrātquĕ sĕnēctūs,

sēptĭmăque hīs stăbŭlīs lōngīssĭmă dūcĭtŭr aēstās.

āt nōn Sārmătĭcōs āttōllēns Ūxămă mūrōs

tām lĕvĭbūs pērsūltăt ĕquīs; hīnc vēnĭt ĭn ārmă385

haūd aēvī frăgĭlīs sŏnĭpēs crūdōquĕ vĭgōrĕ

āspēr frēnă păti aūt iūssīs pārērĕ măgīstrīs.

Rhŷndăcŭs hīs dūctōr, tēlūm spărŭs; ōrĕ fĕrārūm

ēt rīctu hōrrĭfĭcānt gălĕās; vēnātĭbŭs aēvūm

trānsĭgĭtūr, vēl mōrĕ pătrūm vīs rāptăquĕ pāscūnt.390

Fūlgēt praēcĭpŭīs Pārnāsĭă Cāstŭlŏ sīgnīs

ēt cĕlĕbre Ōcĕăno ātque āltērnīs aēstĭbŭs Hīspāl

āc Nēbrīssă dĕī Nŷsaēī cōncĭtă thŷrsīs,

quām Sătўrī cŏlŭērĕ lĕvēs rĕdĭmītăquĕ sācrā

nēbrĭde ĕt ārcānō Maēnās nōctūrnă Lўaēō395

Ārgānthōnĭăcōs ārmāt Cārtēiă nĕpōtēs.

rēx prŏăvīs fŭĭt hūmānī dītīssĭmŭs aēvī

tēr dēnōs dĕcĭēs ēmēnsūs bēllĭgĕr ānnōs.

ārmāt Tārtēssōs stăbŭlāntī cōnscĭă Phoēbō

ēt Mūnda Ēmăthĭōs Ĭtălīs părĭtūră lăbōrēs.400

nēc dĕcŭs aūrĭfĕraē cēssāvīt Cōrdŭbă tērraē.

hōs dūxērĕ vĭrōs flāvēntī vērtĭcĕ Phōrcŷs

spīcĭfĕrīsquĕ grăvīs bēllātŏr Ăraūrĭcŭs ōrīs,

aēquālēs aēvī, gĕnŭīt quōs ūbĕrĕ rīpā

Pāllădĭō Baētīs ūmbrātūs cōrnŭă rāmō.405

Tālĭă Sīdŏnĭūs pēr cāmpōs āgmĭnă dūctōr

pūlvĕrĕ nīgrāntēs rāptāt lūstrānsquĕ sŭb ārmīs,

quā vīsū cōmprēndĕre ĕrāt, fūlgēntĭă sīgnă

ībăt ŏvāns lōngāque ūmbrām tēllūrĕ trăhēbāt.

nōn ălĭtēr, quŏtĭēns pērlābĭtŭr aēquŏră cūrrū410

ēxtrēmāmquĕ pĕtīt, Phoēbēă cŭbīlĭă, Tēthŷn

frēnātīs Nēptūnŭs ĕquīs, flŭĭt ōmnĭs ăb āntrīs

Nērĕĭdūm chŏrŭs ēt suētō cērtāmĭnĕ nāndī

cāndĭdă pērspĭcŭō cōnēctūnt brāchĭă pōntō.

Āt Pŷrēnaēī frōndōsă căcūmĭnă mōntīs415

tūrbātā Poēnūs tērrārūm pācĕ pĕtēbāt.

Pŷrēnē cēlsā nīmbōsī vērtĭcĭs ārcĕ

dīvīsōs Cēltīs lātē prōspēctăt Hĭbērōs

ātque aētērnă tĕnēt māgnīs dīvōrtĭă tērrīs.

nōmēn Bēbrўcĭā dūxēre ā vīrgĭnĕ cōllēs,420

hōspĭtĭs Ālcīdaē crīmēn, quī, sōrtĕ lăbōrūm

Gērўŏnaē pĕtĕrēt cūm lōngă trĭcōrpŏrĭs ārvă,

pōssēssūs Bācchō saēvā Bēbrŷcĭs ĭn aūlā

lūgēndām fōrmaē sĭnĕ vīrgĭnĭtātĕ rĕlīquīt

Pŷrēnēn, lētīquĕ dĕūs, sī crēdĕrĕ fās ēst,425

caūsă fŭīt lētī mĭsĕraē dĕŭs. ēdĭdĭt ālvō

nāmque ūt sērpēntēm pătrĭāsque ēxhōrrŭĭt īrās

cōnfēstīm dūlcēs līquīt tūrbātă pĕnātēs.

tūm nōctem Ālcīdaē sōlīs plāngēbăt ĭn āntrīs

ēt prōmīssă vĭrī sīlvīs nārrābăt ŏpācīs,430

dōnēc maērēntem īngrātōs rāptōrĭs ămōrēs

tēndēntēmquĕ mănūs ātque hōspĭtĭs ārmă vŏcāntēm

dīrĭpŭērĕ fĕraē. lăcĕrōs Tīrŷnthĭŭs ārtūs,

dūm rĕmĕāt vīctōr, lăcrĭmīs pērfūdĭt ĕt āmēns

pāllŭĭt īnvēntō dīlēctaē vīrgĭnĭs ōrĕ.435

āt vōce Hērcŭlĕā pērcūssă căcūmĭnă mōntīs

īntrĕmŭērĕ iŭgīs; maēstō clāmōrĕ cĭēbāt

Pŷrēnēn, scŏpŭlīque ōmnēs āc lūstră fĕrārūm

Pŷrēnēn rĕsŏnānt. tŭmŭlō tūm mēmbră rĕpōnīt

sūprēmum īllăcrĭmāns, nĕc hŏnōs īntērcĭdĕt aēvō,440

dēflētūmquĕ tĕnēnt mōntēs pēr saēcŭlă nōmēn.

Iāmquĕ pĕr ēt cōllēs ēt dēnsŏs ăbīĕtĕ lūcōs

Bēbrўcĭaē Poēnūs fīnēs trānscēndĕrăt aūlaē.

īndĕ fĕrōx quaēsītum ārmīs pĕr ĭnhōspĭtă rūră

Vōlcārūm pŏpŭlātŭr ĭtēr tŭmĭdīquĕ mĭnācēs445

āccēdīt Rhŏdănī fēstīnō mīlĭtĕ rīpās.

āggĕrĭbūs căpŭt Ālpīnīs ēt rūpĕ nĭvālī

prōsĕrĭt īn Cēltās īngēntēmque ēxtrăhĭt āmnēm

spūmāntī Rhŏdănūs prōscīndēns gūrgĭtĕ cāmpōs

āc prŏpĕre īn pōntūm lātō rŭĭt īncĭtŭs ālveō.450

aūgĕt ŏpēs stāntī sĭmĭlīs tăcĭtōquĕ lĭquōrĕ

mīxtŭs Ărār, quēm gūrgĭtĭbūs cōmplēxŭs ănhēlīs

cūnctāntem īmmērgīt pĕlăgō rāptūmquĕ pĕr ārvă

fērrĕ vĕtāt pătrĭūm vīcīna ād lītŏră nōmēn.

īnvādūnt ălăcrēs ĭnĭmīcūm pōntĭbŭs āmnēm,455

nūnc cēlsō căpĭte ēt cērvīcĭbŭs ārmă tŭēntūr

nūnc vălĭdīs gūrgēs cērtātīm frāngĭtŭr ūlnīs.

flūmĭnĕā sŏnĭpēs rĕlĭgātūs dūcĭtŭr ālnō,

bēlŭă nēc rĕtĭnēt tārdāntĕ Lĭbŷssă tĭmōrĕ;

nām trăbĭbūs văda ĕt īniēctā tēllūrĕ rĕpērtūm460

cōnēxās ŏpĕrīrĕ trăbēs āc dūcĕre ĭn āltūm

paūlātīm rīpaē rĕsŏlūtīs āggĕrĕ vīnclīs.

āt grĕgĭs īllāpsū frĕmĕbūndō tērrĭtŭs ātrās

ēxpāvīt mōlēs Rhŏdănūs stāgnīsquĕ rĕfūsīs

tōrsĭt hărēnōsō mĭnĭtāntī mūrmŭră fūndō.465

Iāmquĕ Trĭcāstīnīs īncēdīt fīnĭbŭs āgmēn,

iām făcĭlēs cāmpōs, iām rūră Vŏcōntĭă cārpīt.

tūrbĭdŭs hīc trūncīs sāxīsquĕ rŭēntĭă laētūm

dūctōrīs vāstāvĭt ĭtēr. nāmque Ālpĭbŭs ōrtūs

āvūlsās ōrnōs ĕt ădēsī frāgmĭnă mōntīs470

cūm sŏnĭtū vōlvēns fērtūr lātrāntĭbŭs ūndīs

āc vădă trānslātō mūtāt fāllācĭă cūrsū,

nōn pĕdĭtī fīdūs, pătŭlīs nōn pūppĭbŭs aēquūs.

ēt tūnc īmbrĕ rĕcēns fūsō cōrrēptă sŭb ārmīs

cōrpŏră mūltă vĭrūm spūmāntī vērtĭcĕ tōrquēns475

īmmērsīt fūndō lăcĕrīs dēfōrmĭă mēmbrīs.

Sēd iām praētĕrĭtōs ūltrā mĕmĭnīssĕ lăbōrēs

cōnspēctaē prŏpĭūs dēmpsērĕ păvēntĭbŭs Ālpēs.

cūnctă gĕlū cānāque aētērnūm grāndĭnĕ tēctă

ātque aēvī glăcĭēm cŏhĭbēnt; rĭgĕt ārdŭă mōntīs480

aēthĕrĭī făcĭēs sūrgēntīque ōbvĭă Phoēbō

dūrātās nēscīt flāmmīs mōllīrĕ prŭīnās.

quāntūm Tārtărĕūs rēgnī pāllēntĭs hĭātūs

ād mānēs Īmōs ātque ātraē stāgnă pălūdīs

ā sŭpĕrā tēllūrĕ pătēt, tām lōngă pĕr aūrās485

ērĭgĭtūr tēllūs ēt caēlum īntērcĭpĭt ūmbră.

nūllūm vēr ūsquām nūllīque aēstātĭs hŏnōrēs.

sōlă iŭgīs hăbĭtāt dīrīs sēdēsquĕ tŭētūr

pērpĕtŭās dēfōrmĭs hĭēms; īlla ūndĭquĕ nūbēs

hūc ātrās ăgĭt ēt mīxtōs cūm grāndĭnĕ nīmbōs.490

iām cūnctī flātūs vēntīquĕ fŭrēntĭă rēgnă

Ālpīnā pŏsŭērĕ dŏmō. cālīgăt ĭn āltīs

ōbtūtūs sāxīs, ăbĕūntque īn nūbĭlă mōntēs.

mīxtŭs Ăthōs Taūrō Rhŏdŏpēque ādiūnctă Mĭmāntī

Ōssăquĕ cūm Pĕlĭō cūmque Haēmō cēssĕrĭt Ōthrŷs.495

prīmŭs ĭnēxpērtās ădĭīt Tīrŷnthĭŭs ārcēs.

scīndēntēm nūbēs frāngēntēmque ārdŭă mōntīs

spēctārūnt sŭpĕrī lōngīsque ăb ŏrīgĭnĕ saēclīs

īntĕmĕrātă grădū māgnā vī sāxă dŏmāntēm.

Āt mīlēs dŭbĭō tārdāt vēstīgĭă grēssū500

īmpĭă ceū sācrōs īn fīnēs ārmă pĕr ōrbēm

nātūrā prŏhĭbēntĕ fĕrānt dīvīsquĕ rĕpūgnēnt.

cōntrā quaē dūctōr- nōn Ālpĭbŭs īllĕ nĕc ūllō

tūrbātūs tērrōrĕ lŏcī, sēd lānguĭdă maēstūs

cōrdă vĭrūm fŏvĕt hōrtāndō rĕvŏcātquĕ vĭgōrēm505

"nōn pŭdĕt ōbsĕquĭō sŭpĕrūm fēssōsquĕ sĕcūndīs

pōst bēllī dĕcŭs ātque ăcĭēs dărĕ tērgă nĭvōsīs

mōntĭbŭs ēt sēgnēs sūmmīttĕrĕ rūpĭbŭs ārmă?

nūnc, ō nūnc, sŏcĭī, dŏmĭnāntīs moēnĭă Rōmaē

crēdĭtĕ vōs sūmmūmquĕ Iŏvīs cōnscēndĕrĕ cūlmēn.510

hīc lăbŏr Aūsŏnĭam ēt dăbĭt hīc īn vīncŭlă Thŷbrīm."

nēc mŏră cōmmōtūm prōmīssīs dītĭbŭs āgmēn

ērĭgĭt īn cōllem ēt vēstīgĭă līnquĕrĕ nōtă

Hērcŭlĭs ēdīcīt māgnī crūdīsquĕ lŏcōrūm

fērrĕ pĕdem āc prŏprĭō tūrmās ēvādĕrĕ cāllĕ.515

rūmpĭt ĭnāccēssōs ădĭtūs ātque ārdŭă prīmūs

ēxsŭpĕrāt sūmmāquĕ vŏcāt dē rūpĕ cŏhōrtēs.

tūm, quā dūrātī cōncrētō frīgŏrĕ cōllīs

lūbrĭcă frūstrātūr cānēntī sēmĭtă clīvō

lūctāntēm, fērrō glăcĭēm prĕmĭt. haūrĭt hĭātū520

nīx rĕsŏlūtă vĭrōs, āltōque ē cūlmĭnĕ praēcēps

ūmēntī tūrmās ŏpĕrīt dēlāpsă rŭīnā.

īntērdum ādvērsō glŏmĕrātās tūrbĭnĕ Cōrūs

īn mĕdĭa ōră nĭvēs fūscīs ăgĭt hōrrĭdŭs ālīs

aūt rūrsum īmmānī strīdēns āvūlsă prŏcēllā525

nūdātīs răpĭt ārmă vĭrīs vōlvēnsquĕ pĕr ōrbēm

cōntōrtō rŏtăt īn nūbēs sūblīmĭă flātū.

quōquĕ măgīs sŭbĭērĕ iŭgo ātque ēvādĕrĕ nīsī

ērēxērĕ grădūm, crēscīt lăbŏr. ārdŭă sūprā

sēse ăpĕrīt fēssīs ēt nāscĭtŭr āltĕră mōlēs,530

ūndĕ nĕc ēdŏmĭtōs ēxsūdātōsquĕ lăbōrēs

rēspēxīssĕ lĭbēt; tāntā fōrmīdĭnĕ prōnă

ēxtērrēnt rĕpĕtīta ŏcŭlīs, ātque ūnă prŭīnaē

cānēntīs, quācūmquĕ dătūr prōmīttĕrĕ vīsūs,

īngĕrĭtūr făcĭēs. mĕdĭō sīc nāvĭtă pōntō,535

cūm dūlcēs līquīt tērrās ĕt ĭnānĭă nūllōs

īnvĕnĭūnt vēntōs sēcūrō cārbăsă mālō,

īmmēnsās prōspēctăt ăquās āc vīctă prŏfūndīs

aēquŏrĭbūs fēssūs rĕnŏvāt sŭă lūmĭnă caēlō.

Iāmquĕ sŭpēr clādēs ātque īmpōrtūnă lŏcōrūm540

īllŭvĭē rĭgĭdaēquĕ cŏmaē squālōrĕ pĕrēnnī

hōrrĭdă sēmĭfĕrī prōmūnt ē rūpĭbŭs ōră

ātque ēffūsă căvīs ēxēsī pūmĭcĭs āntrīs

Ālpīna īnvādīt mănŭs ādsuētōquĕ vĭgōrĕ

pēr dūmōs nōtāsquĕ nĭvēs ātque īnvĭă pērnīx545

claūsūm mōntĭvăgīs īnfēstāt cūrsĭbŭs hōstēm.

mūtātūr iām fōrmă lŏcīs. hīc sānguĭnĕ mūltō

īnfēctaē rŭbŭērĕ nĭvēs, hīc nēscĭă vīncī

paūlātīm glăcĭēs cēdīt tĕpĕfāctă crŭōrĕ,

dūmquĕ prĕmīt sŏnĭpēs dūrō vēstīgĭă cōrnū550

ūngŭlă pērfōssīs haēsīt cōmprēnsă prŭīnīs

nēc pēstīs lāpsūs sīmplēx; ābscīsă rĕlīnquūnt

mēmbră gĕlū, frāctōsque āspēr rĭgŏr āmpŭtăt ārtūs.

bīs sēnōs sōlēs, tŏtĭdēm pēr vūlnĕră saēvās

ēmēnsī nōctēs ōptātō vērtĭcĕ sīdūnt555

cāstrăquĕ praērūptīs sūspēndūnt ārdŭă sāxīs.

Āt Vĕnŭs āncĭpĭtī mēntēm lăbĕfāctă tĭmōrĕ

āffātūr gĕnĭtōrem ēt rūmpīt maēstă quĕrēlās:

"quīs poēnaē mŏdŭs aūt pĕrĕūndī tērmĭnŭs, ōrō,

Aēnĕădīs ĕrĭt, ēt quāndō tērrāsquĕ frĕtūmquĕ560

ēmēnsīs sēdīssĕ dăbīs? cūr pēllĕrĕ nōstrōs

ā tē cōncēssā Poēnūs părăt ūrbĕ nĕpōtēs?

Ālpĭbŭs īmpŏsŭīt Lĭbўām fīnēmquĕ mĭnātūr

īmpĕrĭō. cāsūs mĕtŭīt iām Rōmă Săgūntī.

quō Troīae ēxtrēmōs cĭnĕrēs sācrāmquĕ rŭīnām565

dā sēdēm, gĕnĭtōr, tūtīsquĕ iăcērĕ. părūmnēst

Āssărăcīquĕ lărem ēt Vēstaē sēcrētă fĕrāmūs?

ēxĭlĭa ērrāntēs tōtūm quaēsīssĕ pĕr ōrbēm.

ānne ĭtĕrūm cāptā rĕpĕtēntūr Pērgămă Rōmā?"

Hīs Vĕnŭs; ēt cōntrā gĕnĭtōr sīc deīndĕ prŏfātūr:570

"pēllĕ mĕtūs, neū tē Tўrĭaē cōnāmĭnă gēntīs

tūrbārīnt, Cўthĕrēă; tĕnēt lōngūmquĕ tĕnēbīt

Tārpēiās ārcēs sānguīs tŭŭs. hāc ĕgŏ Mārtīs

mōlĕ vĭrōs spēctārĕ păro ātque ēxpēndĕrĕ bēllō.

gēns fērrī pătĭēns āc laētă dŏmārĕ lăbōrēs575

paūlātim āntīquō pātrūm dēsuēscĭt hŏnōrī,

ātque īlle haūd ūmquām pārcūs prō laūdĕ crŭōrīs

ēt sēmpēr fāmaē sĭtĭēns ōbscūră sĕdēndō

tēmpŏra ăgīt mūtūm vōlvēns īnglōrĭŭs aēvūm

sānguĭnĕ dē nōstrō pŏpŭlūs, blāndōquĕ vĕnēnō580

dēsĭdĭaē vīrtūs paūlātim ēvīctă sĕnēscīt.

māgnaē mōlĭs ŏpūs mūltōquĕ lăbōrĕ părāndūm

tōt pŏpŭlōs īntēr sōlī sĭbĭ pōscĕrĕ rēgnă.

iāmquĕ tĭbī vĕnĭēt tēmpūs, quō māxĭmă rērūm

nōbĭlĭōr sīt Rōmă mălīs. hīnc nōmĭnă nōstrō585

nōn īndīgnă pŏlō rĕfĕrēt lăbŏr, hīnc tĭbĭ Paūlūs,

hīnc Făbĭūs grātūsquĕ mĭhī Mārcēllŭs ŏpīmīs.

hī tāntūm părĭēnt Lătĭō pēr vūlnĕră rēgnūm,

quōd lūxu ēt mūltūm mūtātā mēntĕ nĕpōtēs

nōn tămĕn ēvērtīssĕ quĕānt. iāmque īpsĕ crĕātūs,590

quī Poēnūm rĕvŏcēt pătrĭaē Lătĭōquĕ rĕpūlsūm

āntĕ sŭaē mūrōs Cārthāgĭnĭs ēxŭăt ārmīs.

hīnc, Cўthĕrēă, tŭīs lōngō rēgnābĭtŭr aēvō.

ēxīn sē Cŭrĭbūs vīrtūs caēlēstĭs ăd āstră

ēffĕrĕt, ēt sācrīs aūgēbīt nōmĕn Ĭūlīs595

bēllātrīx gēns bācĭfĕrō nūtrītă Săbīnō.

hīnc pătĕr īgnōtām dōnābīt vīncĕrĕ Thŷlēn

īnquĕ Călēdŏnĭōs prīmūs trăhĕt āgmĭnă lūcōs,

cōmpēscēt rīpīs Rhēnūm, rĕgĕt īmpĭgĕr Āfrōs

pālmĭfĕrāmquĕ sĕnēx bēllō dŏmĭtābĭt Ĭdŷmēn.600

nēc Stўgĭs īllĕ lăcūs vĭdŭātăquĕ lūmĭnĕ rēgnă,

sēd sŭpĕrūm sēdēm nōstrōsquĕ tĕnēbĭt hŏnōrēs.

tūm iŭvĕnīs māgnō praēcēllēns rōbŏrĕ mēntīs

ēxcĭpĭēt pătrĭām mōlēm cēlsūsquĕ fĕrētūr

aēquātum īmpĕrĭō tōllēns căpŭt. hīc fĕră gēntīs605

bēllă Pălaēstīnaē prīmō dēlēbĭt ĭn aēvō.

āt tū trānscēndēs, Gērmānĭcĕ, fāctă tŭōrūm

iām pŭĕr aūrĭcŏmō praēfōrmīdātĕ Bătāvō.

nēc tē tērrŭĕrīnt Tārpēī cūlmĭnĭs īgnēs;

sācrĭlĕgās īntēr flāmmās sērvābĕrĕ tērrīs.610

nām tē lōngă mănēnt nōstrī cōnsōrtĭă mūndī.

huīc lāxōs ārcūs ōlīm Gāngētĭcă pūbēs

sūmmīttēt văcŭāsque ōstēndēnt Bāctră phărētrās.

hīc ĕt ăb Ārctōō cūrrūs ăgĕt āxĕ pĕr ūrbēm

dūcĕt ĕt Ēōōs Bācchō cēdēntĕ trĭūmphōs.615

īdem īndīgnāntēm trāmīttĕrĕ Dārdănă sīgnă

Sārmătĭcīs vīctōr cōmpēscēt sēdĭbŭs Hīstrūm.

quīn ēt Rōmŭlĕōs sŭpĕrābīt vōcĕ nĕpōtēs,

quīs ĕrĭt ēlŏquĭō pārtūm dĕcŭs. huīc sŭă Mūsaē

sācră fĕrēnt, mĕlĭōrquĕ lўrā, cuī sūbstĭtĭt Hēbrūs620

ēt vēnīt Rhŏdŏpē, Phoēbō mīrāndă lŏquētūr.

īlle ĕtĭām, quā prīscă, vĭdēs, stāt rēgĭă nōbīs,

aūrĕă Tārpēiā pōnēt Căpĭtōlĭă rūpĕ

ēt iūngēt nōstrō tēmplōrūm cūlmĭnă caēlō.

tūnc, ō nātĕ dĕūm dīvōsquĕ dătūrĕ, bĕātās625

īmpĕrĭō tērrās pătrĭō rĕgĕ. tārdă sĕnēctām

hōspĭtĭa ēxcĭpĭēnt caēlī, sŏlĭōquĕ Quĭrīnūs

cōncēdēt, mĕdĭūmquĕ părēns frātērquĕ lŏcābūnt;

sīdĕrĕī iūxtā rădĭābūnt tēmpŏră nātī."

Dūm pāndīt sĕrĭēm vēntūrī Iūppĭtĕr aēvī,630

dūctŏr Ăgēnŏrĕūs tŭmŭlīs dēlātŭs ĭnīquīs

lāpsāntēm dŭbĭō dēvēxă pĕr īnvĭă nīsū

fīrmābāt grēssum ātque ūmēntĭă sāxă prĕmēbāt.

nōn ăcĭēs hōstīsvĕ tĕnēt, sēd prōnă mĭnācī

praērūptō tūrbānt ēt caūtĭbŭs ōbvĭă rūpēs.635

stānt claūsī maērēntquĕ mŏrās ēt dūră vĭārūm.

nēc rĕfŏvērĕ dătūr tōrpēntĭă mēmbră quĭētĕ;

nōctem ŏpĕrī iūngūnt ēt rōbŏră fērrĕ cŏāctīs

āpprŏpĕrānt ŭmĕrīs āc rāptās cōllĭbŭs ōrnōs.

iāmque ŭbĭ nūdārūnt sīlvā dēnsīssĭmă mōntīs,640

āggēssērĕ trăbēs, răpĭdīsque āccēnsŭs ĭn ōrbēm

ēxcŏquĭtūr flāmmīs scŏpŭlūs. mōx prōrŭtă fērrō

dāt gĕmĭtūm pūtrīs rĕsŏlūtō pōndĕrĕ mōlēs

ātque ăpĕrīt fēssīs āntīquī rēgnă Lătīnī.

hīs tāndem īgnōtās trānsgrēssūs cāsĭbŭs Ālpēs645

Taūrīnīs dūctōr stătŭīt tēntōrĭă cāmpīs.

Īntĕrĕā vōcēs Iŏvĭs ātque ōrācŭlă pōrtāns

ēmēnsīs ădĕrāt Gărămāntūm laētŭs hărēnīs

Bōstăr ĕt ūt vīsō stĭmŭlābāt cōrdă Tŏnāntĕ:

"māxĭmĕ Bēlīdē, pătrĭīs quī moēnĭbŭs ārcēs650

sērvĭtĭūm dēxtrā. Lĭbўcās pĕnĕtrāvĭmŭs ārās.

nōs tŭlĭt ād sŭpĕrōs pērfūndēns sīdĕră Sŷrtīs

nōs paēne aēquŏrĭbūs tēllūs vĭŏlēntĭŏr haūsīt.

ād fīnēm caēlī mĕdĭō tēndūntŭr ăb ōrbĕ

squālēntēs cāmpī. tŭmŭlūm nātūră nĕgāvīt655

īmmēnsīs spătĭīs, nĭsĭ quēm căvă nūbĭlă tōrquēns

cōnstrūxīt tūrbo īmpāctā glŏmĕrātŭs hărēnā,

vēl sī, pērfrāctō pŏpŭlātūs cārcĕrĕ tērrās

Āfrĭcŭs aūt pōntūm spārgēns sŭpĕr āĕră Cōrūs

īnvāsērĕ trŭcēs căpĭēntēm proēlĭă cāmpūm660

īnquĕ vĭcem īngēstō cŭmŭlārūnt pūlvĕrĕ mōntēs.

hās ōbsērvātīs vāllēs ēnāvĭmŭs āstrīs

nāmquĕ dĭēs cōnfūndĭt ĭtēr, pĕdĭtēmquĕ prŏfūndō

ērrāntēm cāmpo ēt sēmpēr mĕdĭa ārvă vĭdēntēm

Sīdŏnĭīs Cўnŏsūră rĕgīt fīdīssĭmă naūtīs.665

vērum ŭbĭ dēfēssī lūcōs nĕmŏrōsăquĕ rēgnă

cōrnĭgĕrī Iŏvĭs ēt fūlgēntĭă tēmplă sŭbīmūs,

ēxcēptōs hōspēs tēctīs īndūcĭt Ărīsbās.

stāt fānō vīcīnă, nŏvum ēt mĕmŏrābĭlĕ, lŷmphă,

quaē nāscēntĕ dĭē, quaē dēfĭcĭēntĕ tĕpēscīt670

quaēquĕ rĭgēt, mĕdĭūs cūm sōl āccēndĭt Ŏlŷmpūm,

ātque ĕădēm rūrsūm nōctūrnīs fērvĕt ĭn ūmbrīs.

tūm lŏcă plēnă dĕō, dītēs sĭnĕ vōmĕrĕ glēbās

ōstēntāt sĕnĭōr laētāque ĭtă mēntĕ prŏfātūr:

"hās ūmbrās nĕmŏrum ēt cōnēxă căcūmĭnă caēlō675

cālcātōsquĕ Iŏvī lūcōs prĕcĕ, Bōstăr, ădōrā.

nām cuī dōnă Iŏvīs nōn dīvūlgātă pĕr ōrbēm,

īn grĕmĭō Thēbēs gĕmĭnās sēdīssĕ cŏlūmbās?

quārūm Chāŏnĭās pēnnīs quaē cōntĭgĭt ōrās,

īmplēt fātĭdĭcō Dōdōnĭdă mūrmŭrĕ quērcūm.680

āt quaē Cārpăthĭūm sŭpĕr aēquōr vēctă pĕr aūrās

īn Lībyēn nĭvĕīs trānāvīt cōncŏlŏr ālīs,

hānc sēdēm tēmplō Cўthĕrēĭă cōndĭdĭt ālēs.

hīc, ŭbĭ nūnc ārām lūcōsquĕ vĭdētĭs ŏpācōs,

dūctōre ēlēctō grĕgĭs, ādmīrābĭlĕ dīctū,685

lānĭgĕrī căpĭtīs mĕdĭa īntēr cōrnŭă pērstāns

Mārmărĭcīs ālēs pŏpŭlīs rēspōnsă cănēbāt.

mōx sŭbĭtūm nĕmŭs ātque ānnōsō rōbŏrĕ lūcūs

ēxsĭlŭīt, quālēsquĕ prĕmūnt nūnc sīdĕră quērcūs,

ā prīmā vēnērĕ dĭē; prīsco īndĕ păvōrĕ690

ārbōr nūmĕn hăbēt cŏlĭtūrquĕ tĕpēntĭbŭs ārīs."

dūmque ĕă mīrāmūr, sŭbĭtō strīdōrĕ trĕmēndūm

īmpūlsaē pătŭērĕ fŏrēs, māiōrquĕ rĕpēntĕ

lūx ŏcŭlōs fĕrĭt. ānte ārās stāt vēstĕ săcērdōs

ēffūlgēns nĭvĕa, ēt pŏpŭlī cōncūrrĕrĕ cērtānt.695

īnde ŭbĭ māndātās ēffūdī pēctŏrĕ vōcēs,

ēcce īntrāt sŭbĭtūs vātēm dĕŭs. āltă sŏnōrō

cōllīsīs trăbĭbūs vōlvūntūr mūrmŭră lūcō,

āc māiōr nōtā iām vōx prōrūmpĭt ĭn aūrās:

"tēndĭtĭs īn Lătĭūm bēllōque ăgĭtārĕ părātīs700

Āssărăcī prōlēm, Lĭbўēs. coēpta āspĕră cērnō

Grādīvūmquĕ trŭcēm cūrrūs iām scāndĕre ĕt ātrām

īn lătŭs Hēspĕrĭūm flāmmam ēxspīrārĕ fŭrēntēs

cōrnĭpĕdēs mūltōquĕ flŭēntĭă sānguĭnĕ lōră.

tū, quī pūgnārum ēvēntūs ēxtrēmăquĕ fātī705

dēpōscīs clārōquĕ fĕrōx dās vēlă lăbōrī,

īnvāde Aētōlī dūctōrĭs Ĭāpўgă cāmpūm.

Sīdŏnĭōs aūgēbĭs ăvōs nūllīquĕ rĕlīnquēs

āltĭŭs Aūsŏnĭaē pĕnĕtrāre īn vīscĕră gēntīs,

dōnēc vīctă tĭbī trĕpĭdābūnt Dārdănă rēgnă.710

nēc pōnēt pūbēs ūmquām Sātūrnĭă cūrām,

dūm cārpēt sŭpĕrās īn tērrīs Hānnĭbăl aūrās."

Tālĭă pōrtābāt laētīs ōrācŭlă Bōstār

īmplērātquĕ vĭrōs pūgnaē prŏpĭōrĭs ămōrĕ.

Postquam rupta fides Tyriis et moenia castae

non aequo superum genitore eversa Sagunti

extemplo positos finiti cardine mundi

victor adit populos cognataque limina Gades.

5nec vatum mentes agitare et praescia corda

cessatum super imperio. citus aequore Bostar

vela dare et rerum praenoscere fata iubetur.

prisca fides adytis longo servatur ab aevo

qua sublime sedens, Cirrhaeis aemulus antris,

10inter anhelantes Garamantas corniger Hammon

fatidico pandit venientia saecula luco.

hinc omen coeptis et casus scire futuros

ante diem bellique vices novisse petebat.

Exin clavigeri veneratus numinis aras

15captivis onerat donis, quae nuper ab arce

victor fumantis rapuit semusta Sagunti.

vulgatum, nec cassa fides, ab origine fani

impositas durare trabes solasque per aevum

condentum novisse manus. hinc credere gaudent

20consedisse deum seniumque repellere templis.

tum quis fas et honos adyti penetralia nosse

femineos prohibent gressus ac limine curant

saetigeros arcere sues. nec discolor ulli

ante aras cultus; velantur corpora lino,

25et Pelusiaco praefulget stamine vertex.

discinctis mos tura dare atque e lege parentum

sacrificam lato vestem distinguere clavo.

pes nudus tonsaeque comae castumque cubile.

irrestincta focis servant altaria flammae.

30sed nulla effigies simulacrave nota deorum

maiestate locum et sacro implevere timore.

In foribus labor Alcidae: Lernaea recisis

anguibus hydra iacet, nexuque elisa leonis

ora Cleonaei patulo caelantur hiatu.

35at Stygius saevis terrens latratibus umbras

ianitor aeterno tum primum tractus ab antro

vincla indignatur, metuitque Megaera catenas.

iuxta Thraces equi pestisque Erymanthia et altos

aeripedis ramos superantia cornua cervi.

40nec levior vinci Libycae telluris alumnus

matre super stratique, genus deforme, bimembres

Centauri frontemque minor nunc amnis Acarnan.

inter quae fulget sacratis ignibus Oete,

ingentemque animam rapiunt ad sidera flammae.

45Postquam oculos varia implevit virtutis imago,

mira dehinc cernit: surgentis mole profundi

invectum terris subitum mare nullaque circa

litora et infuso stagnantes aequore campos.

nam qua caeruleis Nereus evolvitur antris

50atque imo freta contorquet Neptunia fundo,

proruptum exundat pelagus, caecosque relaxans

Oceanus fontes torrentibus ingruit undis.

tum vada ceu saevo penitus permota tridenti

luctantur terris tumefactum imponere pontum.

55mox remeat gurges tractoque relabitur aestu;

at ratis erepto campis deserta profundo

et fusi transtris exspectant aequora nautae.

Cymothoës ea regna vagae pelagique labores

Luna movet, Luna immissis per caerula bigis

60fertque refertque fretum, sequiturque reciproca Tethys.

Haec propere spectata duci; nam multa fatigant.

curarum prima exercet subducere bello

consortem thalami parvumque sub ubere natum.

virgineis iuvenem taedis primoque Hymenaeo

65imbuerat coniunx memorique tenebat amore.

at puer obsessae generatus in ore Sagunti

bis senos lunae nondum compleverat orbes.

quos ut seponi stetit et secernere ab armis,

affatur ductor: "spes o Carthaginis altae,

70nate, nec Aeneadum levior metus, amplior, oro,

sis patrio decore et factis tibi nomina condas,

quis superes bellator avum; iamque aegra timoris

Roma tuos numeret lacrimandos matribus annos.

ni praesaga meos ludunt praecordia sensus,

75ingens hic terris crescit labor. ora parentis

agnosco torvaque oculos sub fronte minaces

vagitumque gravem atque irarum elementa mearum.

si quis forte deum tantos inciderit actus,

ut nostro abrumpat leto primordia rerum,

80hoc pignus belli, coniunx, servare labora.

cumque datum fari, duc per cunabula nostra;

tangat Elissaeas palmis puerilibus aras

et cineri iuret patrio Laurentia bella.

inde ubi flore novo pubescet firmior aetas,

85emicet in Martem et calcato foedere victor

in Capitolina tumulum mihi vindicet arce.

tu vero, tanti felix quam gloria partus

exspectat, veneranda fide, discede periclis

incerti Martis durosque relinque labores.

90nos clausae nivibus rupes suppostaque caelo

saxa manent, nos Alcidae mirante noverca

sudatus labor et, bellis labor acrior, Alpes.

quod si promissum vertat Fortuna favorem

laevaque sit coeptis, te longa stare senecta

95aevumque extendisse velim; tua iustior aetas,

ultra me improperae ducant cui fila sorores".

Sic ille. at contra Cirrhaei sanguis Imilce

Castalii, cui materno de nomine dicta

Castulo Phoebei servat cognomina vatis

100atque ex sacrata repetebat stirpe parentes:

tempore quo Bacchus populos domitabat Hiberos

concutiens thyrso atque armata Maenade Calpen,

lascivo genitus Satyro nymphaque Myrice

Milichus indigenis late regnabat in oris

105cornigeram attollens genitoris imagine frontem.

hinc patriam clarumque genus referebat Imilce

barbarica paulum vitiato nomine lingua.

quae tunc sic lacrimis sensim manantibus infit:

"mene, oblite tua nostram pendere salute,

110abnuis inceptis comitem? sic foedera nota

primitiaeque tori, gelidos ut scandere tecum

deficiam montes coniunx tua? crede vigori

femineo. castum haud superat labor ullus amorem.

sin solo aspicimur sexu fixumque relinqui

115cedo equidem nec fata moror; deus annuat, oro.

i felix, i numinibus votisque secundis

atque acies inter flagrantiaque arma relictae

coniugis et nati curam servare memento.

quippe nec Ausonios tantum nec tela nec ignes

120nec quemquam horresco, qui se tibi conferet unus,

quantum te metuo. ruis ipsos acer in enses

obiectasque caput telis. te nulla secundo

eventu satiat virtus, tibi gloria soli

fine caret, credisque viris ignobile letum

125belligeris in pace mori. tremor implicat artus

sed tu, bellorum genitor, miserere nefasque

averte et serva caput inviolabile Teucris".

Iamque adeo egressi steterant in litore primo

et promota ratis pendentibus arbore nautis

130aptabat sensim pulsanti carbasa vento,

cum lenire metus properans aegramque levare

attonitis mentem curis sic Hannibal orsus.

"ominibus parce et lacrimis, fidissima coniunx.

et pace et bello cunctis stat terminus aevi,

135extremumque diem primus tulit. ire per ora

nomen in aeternum paucis mens ignea donat,

quos pater aetheriis caelestum destinat oris.

an Romana iuga et famulas Carthaginis arces

perpetiar? stimulant manes noctisque per umbras

140increpitans genitor, stant arae atque horrida sacra

ante oculos, brevitasque vetat mutabilis horae

prolatare diem. sedeamne, ut noverit una

me tantum Carthago et, qui sim, nesciat omnis

gens hominum? letique metu decora alta relinquam?

145quantum etenim distant a morte silentia vitae?

nec tamen incautos laudum exhorresce furores.

et nobis est lucis honos, gaudetque senecta

gloria, cum longo titulis celebratur in aevo.

te quoque magna manent suscepti praemia belli;

150dent modo se superi, Thybris tibi serviet omnis

Iliacaeque nurus et dives Dardanus auri".

dumque ea permixtis inter se fletibus orant,

confisus pelago celsa de puppe magister

cunctantem ciet. abripitur divulsa marito.

155haerent intenti vultus et litora servant,

donec iter liquidum volucri rapiente carina

consumpsit visus pontus tellusque recessit.

At Poenus belli curis avertere amorem

apparat et repetit properato moenia gressu.

160quae dum perlustrat crebroque obit omnia visu,

tandem sollicito cessit vis dura labori,

belligeramque datur somno componere mentem.

Tum pater omnipotens gentem exercere periclis

Dardaniam et fama saevorum tollere ad astra

165bellorum meditans priscosque referre labores

praecipitat consulta viri segnemque quietem

terret et immissa rumpit formidine somnos.

iamque per umentem noctis Cyllenius umbram

aligero lapsu portabat iussa parentis.

170nec mora mulcentem securo membra sopore

aggreditur iuvenem ac monitis incessit amaris:

"turpe duci totam somno consumere noctem

o rector Libyae. vigili stant bella magistro.

iam maria effusas cernes turbare carinas

175et Latiam toto pubem volitare profundo,

dum lentus coepti terra cunctaris Hibera.

scilicet id satis est decoris memorandaque virtus,

quod tanto cecidit molimine Graia Saguntos?

en age, si quid inest animo par fortibus ausis

180fer gressus agiles mecum et comitare vocantem.

respexisse veto; monet hoc pater ille deorum.

victorem ante altae statuam te moenia Romae."

iamque videbatur dextram iniectare graduque

laetantem trahere in Saturnia regna citato,

185cum subitus circa fragor et vibrata per auras

exterrent saevis a tergo sibila linguis

ingentique metu divum praecepta paventi

effluxere viro et turbatus lumina flectit.

ecce iugis rapiens silvas ac robora vasto

190contorta amplexu tractasque per invia rupes

ater letifero stridebat turbine serpens.

quantus non aequas perlustrat flexibus Arctos

et geminum lapsu sidus circumligat Anguis,

immani tantus fauces diducit hiatu

195attollensque caput nimbosis montibus aequat.

congeminat sonitus rupti violentia caeli

imbriferamque hiemem permixta grandine torquet.

hoc trepidus monstro (neque enim sopor ille nec altae

vis aderat noctis, virgaque fugante tenebras

200miscuerat lucem somno deus) ardua quae sit,

scitatur, pestis terrasque urgentia membra

quo ferat et quosnam populos depascat hiatu.

cui gelidis almae Cyllenes editus antris:

"bella vides optata tibi. te maxima bella,

205te strages nemorum, te moto turbida caelo

tempestas caedesque virum magnaeque ruinae

Idaei generis lacrimosaque fata sequuntur.

quantus per campos populatis montibus actas

contorquet silvas squalenti tergore serpens

210et late umectat terras spumante veneno,

tantus perdomitis decurrens Alpibus atro

involves bello Italiam tantoque fragore

eruta convulsis prosternes oppida muris."

His aegrum stimulis liquere deusque soporque.

215it membris gelidus sudor, laetoque pavore

promissa evolvit somni noctemque retractat.

iamque deum regi Martique sub omine fausto

instauratus honos, niveoque ante omnia tauro

placatus meritis monitor Cyllenius aris.

220extemplo edicit convellere signa, repensque

castra quatit clamor permixtis dissona linguis.

Prodite, Calliope, famae, quos horrida coepta

excierint populos tulerintque in regna Latini,

et quas indomitis urbes armarit Hiberis

225quasque Paraetonio glomerarit litore turmas

ausa sibi Libye rerum deposcere frenos

et terris mutare iugum. non ulla nec umquam

saevior it trucibus tempestas acta procellis,

nec bellum ruptis tam dirum mille carinis

230acrius infremuit trepidumque exterruit orbem.

Princeps signa tulit Tyria Carthagine pubes,

membra levis celsique decus fraudata superbum

corporis, at docilis fallendi et nectere tectos

numquam tarda dolos. rudis his tum parma, brevique

235bellabant ense, ac vestigia nuda, sinusque

cingere inassuetum, et rubrae velamine vestis

ars erat in pugna fusum occulvisse cruorem.

his rector fulgens ostro super altior omnes

germanus nitet Hannibalis gratoque tumultu

240Mago quatit currus et fratrem spirat in armis.

Proxima Sidoniis Utica est effusa maniplis,

prisca situ veterisque ante arces condita Byrsae.

tunc, quae Sicanio praecinxit litora muro

in clipei speciem curvatis turribus, Aspis.

245sed dux in sese converterat ora Sychaeus,

Hasdrubalis proles, cui vano corda tumore

maternum implebat genus et resonare superbo

Hannibal haud umquam cessabat avunculus ore.

Affuit undosa cretus Berenicide miles,

250nec tereti dextras in pugnam armata dolone,

destituit Barce sitientibus arida venis.

nec non Cyrene Pelopei stirpe nepotis

Battiadas pravos fidei stimulavit in arma.

quos trahit antiquo laudatus Hamilcare quondam

255consilio viridis, sed belli serus, Ilertes.

Sabratha tum Tyrium vulgus Sarranaque Leptis

Oeaque Trinacrios Afris permixta colonos

et Tingim rapido mittebat ab aequore Lixus.

tum Vaga et antiquis dilectus regibus Hippo,

260quaeque procul cavit non aequos Ruspina fluctus,

et Zama et uberior Rutulo nunc sanguine Thapsus.

ducit tot populos ingens et corpore et armis

Herculeam factis servans ac nomine famam

Antaeus celsumque caput super agmina tollit.

265Venere Aethiopes, gens haud incognita Nilo,

qui magneta secant; solis honor ille metalli

intactum chalybem vicino ducere saxo.

his simul immitem testantes corpore solem

exusti venere Nubae. non aerea cassis,

270nec lorica riget ferro, non tenditur arcus;

tempora multiplici mos est defendere lino

et lino munire latus scelerataque sucis

spicula dirigere et ferrum infamare veneno.

tum primum castris Phoenicum tendere ritu

275Cinyphii didicere Macae. squalentia barba

ora viris, umerosque tegunt velamine capri

saetigero. panda manus est armata cateia

versicolor contra caetra et falcatus ab arte

ensis Adyrmachidis ac laevo tegmina crure.

280sed mensis asper populus victuque maligno;

nam calida tristes epulae torrentur harena

quin et Massyli fulgentia signa tulere

Hesperidum veniens lucis domus ultima terrae

praefuit intortos demissus vertice crines

285Bocchus atrox, qui sacratas in litore silvas

atque inter frondes revirescere viderat aurum.

Vos quoque desertis in castra mapalibus itis

misceri gregibus Gaetulia sueta ferarum

indomitisque loqui et sedare leonibus iras

290nulla domus; plaustris habitant; migrare per arva

mos atque errantes circumuectare penates.

hinc mille alipedes turmae (velocior Euris

et doctus virgae sonipes) in castra ruebant,

ceu, pernix cum densa vagis latratibus implet

295venator dumeta Lacon aut exigit Umber

nare sagax e calle feras, perterrita late

agmina praecipitant volucres formidine cervi.

hos agit haud laeto vultu nec fronte serena

Asbytes nuper caesae germanus Acherras.

300Marmaridae, medicum vulgus, strepuere catervis,

ad quorum cantus serpens oblita veneni,

ad quorum tactum mites iacuere cerastae.

tum chalybis pauper Baniurae cruda iuventus,

contenti parca durasse hastilia flamma,

305miscebant avidi trucibus fera murmura linguis.

necnon Autololes, levibus gens ignea plantis,

cui sonipes cursu, cui cesserit incitus amnis -

tanta fuga est; certant pennae, campumque volatu

cum rapuere, pedum frustra vestigia quaeras.

310spectati castris, quos suco nobilis arbor

et dulci pascit lotos nimis hospita baca.

quique atro rabidas effervescente veneno

dipsadas immensis horrent Garamantes harenis.

fama docet, caesae rapuit cum Gorgonis ora

315Perseus, in Libyam dirum fluxisse cruorem;

inde Medusaeis terram exundasse chelydris.

milibus his ductor spectatus Marte Choaspes,

Neritia Meninge satus, cui tragula semper

fulmineam armabat, celebratum missile, dextram.

320huic coit aequoreus Nasamon, invadere fluctu

audax naufragia et praedas avellere ponto,

huic, qui stagna colunt Tritonidos alta paludis,

qua virgo, ut fama est, bellatrix edita lympha

invento primam Libyen perfudit olivo.

325Necnon totus adest vesper populique reposti.

Cantaber ante omnes hiemisque aestusque famisque

invictus palmamque ex omni ferre labore.

mirus amor populo, cum prima incanuit aetas

imbelles iam dudum annos praevertere saxo

330nec vitam sine Marte pati; quippe omnis in armis

lucis causa sita et damnatum vivere paci.

Venit et, Aurorae lacrimis perfusus, in orbem

diversum patrias fugit cum devius oras,

armiger Eoi non felix Memnonis, Astyr.

335his parvus sonipes nec Marti natus, at idem

aut inconcusso glomerat vestigia dorso

aut molli pacata celer rapit esseda collo.

Cydnus agit, iuga Pyrenes venatibus acer

metiri iaculove extendere proelia Mauro.

340Venere et Celtae sociati nomen Hiberis

his pugna cecidisse decus, corpusque cremari

tale nefas. caelo credunt superisque referri,

impastus carpat si membra iacentia vultur.

Fibrarum et pennae divinarumque sagacem

345flammarum misit dives Callaecia pubem,

barbara nunc patriis ululantem carmina linguis,

nunc pedis alterno percussa verbere terra

ad numerum resonas gaudentem plaudere caetras

haec requies ludusque viris, ea sacra voluptas.

350Cetera femineus peragit labor; addere sulco

semina et impresso tellurem vertere aratro

segne viris. quicquid duro sine Marte gerundum,

Callaici coniunx obit irrequieta mariti.

hos Viriatus agit Lusitanumque remotis

355extractum lustris, primo Viriatus in aevo,

nomen Romanis factum mox nobile damnis.

Nec Cerretani, quondam Tirynthia castra,

aut Vasco insuetus galeae ferre arma morati,

non quae Dardanios post vidit Ilerda furores

360nec qui Massageten monstrans feritate parentem

cornipedis fusa satiaris, Concane, vena.

iamque Ebusus Phoenissa movet, movet Arbacus arma

aclyde vel tenui pugnax instare veruto,

iam cui Tlepolemus sator et cui Lindus origo,

365funda bella ferens Baliaris et alite plumbo,

et quos nunc Gravios violato nomine Graium

Oeneae misere domus Aetolaque Tyde.

dat Carthago viros Teucro fundata vetusto,

Phocaicae dant Emporiae, dat Tarraco pubem

370vitifera et Latio tantum cessura Lyaeo.

hos inter clara thoracis luce nitebat

Sedetana cohors, quam Sucro rigentibus undis

atque altrix celsa mittebat Saetabis arce,

Saetabis et telas Arabum sprevisse superba

375et Pelusiaco filum componere lino.

Mandonius populis domitorque insignis equorum

imperitat Caeso, et socio stant castra labore.

At Vettonum alas Balarus probat aequore aperto.

hic adeo, cum ver placidum flatusque tepescit,

380concubitus servans tacitos grex perstat equarum

et Venerem occultam genitali concipit aura.

sed non multa dies generi, properatque senectus,

septimaque his stabulis longissima ducitur aestas.

at non Sarmaticos attollens Uxama muros

385tam levibus persultat equis; hinc venit in arma

haud aevi fragilis sonipes crudoque vigore

asper frena pati aut iussis parere magistris.

Rhyndacus his ductor, telum sparus; ore ferarum

et rictu horrificant galeas; venatibus aevum

390transigitur, vel more patrum vis raptaque pascunt.

Fulget praecipuis Parnasia Castulo signis

et celebre Oceano atque alternis aestibus Hispal

ac Nebrissa dei Nysaei concita thyrsis,

quam Satyri coluere leves redimitaque sacra

395nebride et arcano Maenas nocturna Lyaeo

Arganthoniacos armat Carteia nepotes.

rex proavis fuit humani ditissimus aevi

ter denos decies emensus belliger annos.

armat Tartessos stabulanti conscia Phoebo

400et Munda Emathios Italis paritura labores.

nec decus auriferae cessavit Corduba terrae.

hos duxere viros flaventi vertice Phorcys

spiciferisque gravis bellator Arauricus oris,

aequales aevi, genuit quos ubere ripa

405Palladio Baetis umbratus cornua ramo.

Talia Sidonius per campos agmina ductor

pulvere nigrantes raptat lustransque sub armis,

qua visu comprendere erat, fulgentia signa

ibat ovans longaque umbram tellure trahebat.

410non aliter, quotiens perlabitur aequora curru

extremamque petit, Phoebea cubilia, Tethyn

frenatis Neptunus equis, fluit omnis ab antris

Nereidum chorus et sueto certamine nandi

candida perspicuo conectunt brachia ponto.

415At Pyrenaei frondosa cacumina montis

turbata Poenus terrarum pace petebat.

Pyrene celsa nimbosi verticis arce

divisos Celtis late prospectat Hiberos

atque aeterna tenet magnis divortia terris.

420nomen Bebrycia duxere a virgine colles,

hospitis Alcidae crimen, qui, sorte laborum

Geryonae peteret cum longa tricorporis arva,

possessus Baccho saeva Bebrycis in aula

lugendam formae sine virginitate reliquit

425Pyrenen, letique deus, si credere fas est,

causa fuit leti miserae deus. edidit alvo

namque ut serpentem patriasque exhorruit iras

confestim dulces liquit turbata penates.

tum noctem Alcidae solis plangebat in antris

430et promissa viri silvis narrabat opacis,

donec maerentem ingratos raptoris amores

tendentemque manus atque hospitis arma vocantem

diripuere ferae. laceros Tirynthius artus,

dum remeat victor, lacrimis perfudit et amens

435palluit invento dilectae virginis ore.

at voce Herculea percussa cacumina montis

intremuere iugis; maesto clamore ciebat

Pyrenen, scopulique omnes ac lustra ferarum

Pyrenen resonant. tumulo tum membra reponit

440supremum illacrimans, nec honos intercidet aevo,

defletumque tenent montes per saecula nomen.

Iamque per et colles et densos abiete lucos

Bebryciae Poenus fines transcenderat aulae.

inde ferox quaesitum armis per inhospita rura

445Volcarum populatur iter tumidique minaces

accedit Rhodani festino milite ripas.

aggeribus caput Alpinis et rupe nivali

proserit in Celtas ingentemque extrahit amnem

spumanti Rhodanus proscindens gurgite campos

450ac propere in pontum lato ruit incitus alveo.

auget opes stanti similis tacitoque liquore

mixtus Arar, quem gurgitibus complexus anhelis

cunctantem immergit pelago raptumque per arva

ferre vetat patrium vicina ad litora nomen.

455invadunt alacres inimicum pontibus amnem,

nunc celso capite et cervicibus arma tuentur

nunc validis gurges certatim frangitur ulnis.

fluminea sonipes religatus ducitur alno,

belua nec retinet tardante Libyssa timore;

460nam trabibus vada et iniecta tellure repertum

conexas operire trabes ac ducere in altum

paulatim ripae resolutis aggere vinclis.

at gregis illapsu fremebundo territus atras

expavit moles Rhodanus stagnisque refusis

465torsit harenoso minitanti murmura fundo.

Iamque Tricastinis incedit finibus agmen,

iam faciles campos, iam rura Vocontia carpit.

turbidus hic truncis saxisque ruentia laetum

ductoris vastavit iter. namque Alpibus ortus

470avulsas ornos et adesi fragmina montis

cum sonitu volvens fertur latrantibus undis

ac vada translato mutat fallacia cursu,

non pediti fidus, patulis non puppibus aequus.

et tunc imbre recens fuso correpta sub armis

475corpora multa virum spumanti vertice torquens

immersit fundo laceris deformia membris.

Sed iam praeteritos ultra meminisse labores

conspectae propius dempsere paventibus Alpes.

cuncta gelu canaque aeternum grandine tecta

480atque aevi glaciem cohibent; riget ardua montis

aetherii facies surgentique obvia Phoebo

duratas nescit flammis mollire pruinas.

quantum Tartareus regni pallentis hiatus

ad manes Imos atque atrae stagna paludis

485a supera tellure patet, tam longa per auras

erigitur tellus et caelum intercipit umbra.

nullum ver usquam nullique aestatis honores.

sola iugis habitat diris sedesque tuetur

perpetuas deformis hiems; illa undique nubes

490huc atras agit et mixtos cum grandine nimbos.

iam cuncti flatus ventique furentia regna

Alpina posuere domo. caligat in altis

obtutus saxis, abeuntque in nubila montes.

mixtus Athos Tauro Rhodopeque adiuncta Mimanti

495Ossaque cum Pelio cumque Haemo cesserit Othrys.

primus inexpertas adiit Tirynthius arces.

scindentem nubes frangentemque ardua montis

spectarunt superi longisque ab origine saeclis

intemerata gradu magna vi saxa domantem.

500At miles dubio tardat vestigia gressu

impia ceu sacros in fines arma per orbem

natura prohibente ferant divisque repugnent.

contra quae ductor- non Alpibus ille nec ullo

turbatus terrore loci, sed languida maestus

505corda virum fovet hortando revocatque vigorem

"non pudet obsequio superum fessosque secundis

post belli decus atque acies dare terga nivosis

montibus et segnes summittere rupibus arma?

nunc, o nunc, socii, dominantis moenia Romae

510credite vos summumque Iovis conscendere culmen.

hic labor Ausoniam et dabit hic in vincula Thybrim."

nec mora commotum promissis ditibus agmen

erigit in collem et vestigia linquere nota

Herculis edicit magni crudisque locorum

515ferre pedem ac proprio turmas evadere calle.

rumpit inaccessos aditus atque ardua primus

exsuperat summaque vocat de rupe cohortes.

tum, qua durati concreto frigore collis

lubrica frustratur canenti semita clivo

520luctantem, ferro glaciem premit. haurit hiatu

nix resoluta viros, altoque e culmine praeceps

umenti turmas operit delapsa ruina.

interdum adverso glomeratas turbine Corus

in media ora nives fuscis agit horridus alis

525aut rursum immani stridens avulsa procella

nudatis rapit arma viris volvensque per orbem

contorto rotat in nubes sublimia flatu.

quoque magis subiere iugo atque evadere nisi

erexere gradum, crescit labor. ardua supra

530sese aperit fessis et nascitur altera moles,

unde nec edomitos exsudatosque labores

respexisse libet; tanta formidine prona

exterrent repetita oculis, atque una pruinae

canentis, quacumque datur promittere visus,

535ingeritur facies. medio sic navita ponto,

cum dulces liquit terras et inania nullos

inveniunt ventos securo carbasa malo,

immensas prospectat aquas ac victa profundis

aequoribus fessus renovat sua lumina caelo.

540Iamque super clades atque importuna locorum

illuvie rigidaeque comae squalore perenni

horrida semiferi promunt e rupibus ora

atque effusa cavis exesi pumicis antris

Alpina invadit manus adsuetoque vigore

545per dumos notasque nives atque invia pernix

clausum montivagis infestat cursibus hostem.

mutatur iam forma locis. hic sanguine multo

infectae rubuere nives, hic nescia vinci

paulatim glacies cedit tepefacta cruore,

550dumque premit sonipes duro vestigia cornu

ungula perfossis haesit comprensa pruinis

nec pestis lapsus simplex; abscisa relinquunt

membra gelu, fractosque asper rigor amputat artus.

bis senos soles, totidem per vulnera saevas

555emensi noctes optato vertice sidunt

castraque praeruptis suspendunt ardua saxis.

At Venus ancipiti mentem labefacta timore

affatur genitorem et rumpit maesta querelas:

"quis poenae modus aut pereundi terminus, oro,

560Aeneadis erit, et quando terrasque fretumque

emensis sedisse dabis? cur pellere nostros

a te concessa Poenus parat urbe nepotes?

Alpibus imposuit Libyam finemque minatur

imperio. casus metuit iam Roma Sagunti.

565quo Troiae extremos cineres sacramque ruinam

da sedem, genitor, tutisque iacere. parumnest

Assaracique larem et Vestae secreta feramus?

exilia errantes totum quaesisse per orbem.

anne iterum capta repetentur Pergama Roma?"

570His Venus; et contra genitor sic deinde profatur:

"pelle metus, neu te Tyriae conamina gentis

turbarint, Cytherea; tenet longumque tenebit

Tarpeias arces sanguis tuus. hac ego Martis

mole viros spectare paro atque expendere bello.

575gens ferri patiens ac laeta domare labores

paulatim antiquo patrum desuescit honori,

atque ille haud umquam parcus pro laude cruoris

et semper famae sitiens obscura sedendo

tempora agit mutum volvens inglorius aevum

580sanguine de nostro populus, blandoque veneno

desidiae virtus paulatim evicta senescit.

magnae molis opus multoque labore parandum

tot populos inter soli sibi poscere regna.

iamque tibi veniet tempus, quo maxima rerum

585nobilior sit Roma malis. hinc nomina nostro

non indigna polo referet labor, hinc tibi Paulus,

hinc Fabius gratusque mihi Marcellus opimis.

hi tantum parient Latio per vulnera regnum,

quod luxu et multum mutata mente nepotes

590non tamen evertisse queant. iamque ipse creatus,

qui Poenum revocet patriae Latioque repulsum

ante suae muros Carthaginis exuat armis.

hinc, Cytherea, tuis longo regnabitur aevo.

exin se Curibus virtus caelestis ad astra

595efferet, et sacris augebit nomen Iulis

bellatrix gens bacifero nutrita Sabino.

hinc pater ignotam donabit vincere Thylen

inque Caledonios primus trahet agmina lucos,

compescet ripis Rhenum, reget impiger Afros

600palmiferamque senex bello domitabit Idymen.

nec Stygis ille lacus viduataque lumine regna,

sed superum sedem nostrosque tenebit honores.

tum iuvenis magno praecellens robore mentis

excipiet patriam molem celsusque feretur

605aequatum imperio tollens caput. hic fera gentis

bella Palaestinae primo delebit in aevo.

at tu transcendes, Germanice, facta tuorum

iam puer auricomo praeformidate Batavo.

nec te terruerint Tarpei culminis ignes;

610sacrilegas inter flammas servabere terris.

nam te longa manent nostri consortia mundi.

huic laxos arcus olim Gangetica pubes

summittet vacuasque ostendent Bactra pharetras.

hic et ab Arctoo currus aget axe per urbem

615ducet et Eoos Baccho cedente triumphos.

idem indignantem tramittere Dardana signa

Sarmaticis victor compescet sedibus Histrum.

quin et Romuleos superabit voce nepotes,

quis erit eloquio partum decus. huic sua Musae

620sacra ferent, meliorque lyra, cui substitit Hebrus

et venit Rhodope, Phoebo miranda loquetur.

ille etiam, qua prisca, vides, stat regia nobis,

aurea Tarpeia ponet Capitolia rupe

et iunget nostro templorum culmina caelo.

625tunc, o nate deum divosque dature, beatas

imperio terras patrio rege. tarda senectam

hospitia excipient caeli, solioque Quirinus

concedet, mediumque parens fraterque locabunt;

siderei iuxta radiabunt tempora nati."

630Dum pandit seriem venturi Iuppiter aevi,

ductor Agenoreus tumulis delatus iniquis

lapsantem dubio devexa per invia nisu

firmabat gressum atque umentia saxa premebat.

non acies hostisve tenet, sed prona minaci

635praerupto turbant et cautibus obvia rupes.

stant clausi maerentque moras et dura viarum.

nec refovere datur torpentia membra quiete;

noctem operi iungunt et robora ferre coactis

approperant umeris ac raptas collibus ornos.

640iamque ubi nudarunt silva densissima montis,

aggessere trabes, rapidisque accensus in orbem

excoquitur flammis scopulus. mox proruta ferro

dat gemitum putris resoluto pondere moles

atque aperit fessis antiqui regna Latini.

645his tandem ignotas transgressus casibus Alpes

Taurinis ductor statuit tentoria campis.

Interea voces Iovis atque oracula portans

emensis aderat Garamantum laetus harenis

Bostar et ut viso stimulabat corda Tonante:

650"maxime Belide, patriis qui moenibus arces

servitium dextra. Libycas penetravimus aras.

nos tulit ad superos perfundens sidera Syrtis

nos paene aequoribus tellus violentior hausit.

ad finem caeli medio tenduntur ab orbe

655squalentes campi. tumulum natura negavit

immensis spatiis, nisi quem cava nubila torquens

construxit turbo impacta glomeratus harena,

vel si, perfracto populatus carcere terras

Africus aut pontum spargens super aëra Corus

660invasere truces capientem proelia campum

inque vicem ingesto cumularunt pulvere montes.

has observatis valles enavimus astris

namque dies confundit iter, peditemque profundo

errantem campo et semper media arva videntem

665Sidoniis Cynosura regit fidissima nautis.

verum ubi defessi lucos nemorosaque regna

cornigeri Iovis et fulgentia templa subimus,

exceptos hospes tectis inducit Arisbas.

stat fano vicina, novum et memorabile, lympha,

670quae nascente die, quae deficiente tepescit

quaeque riget, medius cum sol accendit Olympum,

atque eadem rursum nocturnis fervet in umbris.

tum loca plena deo, dites sine vomere glebas

ostentat senior laetaque ita mente profatur:

675"has umbras nemorum et conexa cacumina caelo

calcatosque Iovi lucos prece, Bostar, adora.

nam cui dona Iovis non divulgata per orbem,

in gremio Thebes geminas sedisse columbas?

quarum Chaonias pennis quae contigit oras,

680implet fatidico Dodonida murmure quercum.

at quae Carpathium super aequor vecta per auras

in Libyen niveis tranavit concolor alis,

hanc sedem templo Cythereia condidit ales.

hic, ubi nunc aram lucosque videtis opacos,

685ductore electo gregis, admirabile dictu,

lanigeri capitis media inter cornua perstans

Marmaricis ales populis responsa canebat.

mox subitum nemus atque annoso robore lucus

exsilvit, qualesque premunt nunc sidera quercus,

690a prima venere die; prisco inde pavore

arbor numen habet coliturque tepentibus aris."

dumque ea miramur, subito stridore tremendum

impulsae patuere fores, maiorque repente

lux oculos ferit. ante aras stat veste sacerdos

695effulgens nivea, et populi concurrere certant.

inde ubi mandatas effudi pectore voces,

ecce intrat subitus vatem deus. alta sonoro

collisis trabibus volvuntur murmura luco,

ac maior nota iam vox prorumpit in auras:

700"tenditis in Latium belloque agitare paratis

Assaraci prolem, Libyes. coepta aspera cerno

Gradivumque trucem currus iam scandere et atram

in latus Hesperium flammam exspirare furentes

cornipedes multoque fluentia sanguine lora.

705tu, qui pugnarum eventus extremaque fati

deposcis claroque ferox das vela labori,

invade Aetoli ductoris Iapyga campum.

Sidonios augebis avos nullique relinques

altius Ausoniae penetrare in viscera gentis,

710donec victa tibi trepidabunt Dardana regna.

nec ponet pubes umquam Saturnia curam,

dum carpet superas in terris Hannibal auras."

Talia portabat laetis oracula Bostar

impleratque viros pugnae propioris amore.