Pōstquām rūptă fĭdēs Tўrĭīs ēt moēnĭă cāstaē
nōn aēquō sŭpĕrūm gĕnĭtōre ēvērsă Săgūntī
ēxtēmplō pŏsĭtōs fīnītī cārdĭnĕ mūndī
vīctŏr ădīt pŏpŭlōs cōgnātăquĕ līmĭnă Gādēs.
nēc vātūm mēntēs ăgĭtāre ēt praēscĭă cōrdă5
cēssātūm sŭpĕr īmpĕrĭō. cĭtŭs aēquŏrĕ Bōstār
vēlă dăre ēt rērūm praēnōscĕrĕ fātă iŭbētūr.
prīscă fĭdēs ădўtīs lōngō sērvātŭr ăb aēvō
quā sūblīmĕ sĕdēns, Cīrrhaēīs aēmŭlŭs āntrīs,
īntĕr ănhēlāntēs Gărămāntās cōrnĭgĕr Hāmmōn10
fātĭdĭcō pāndīt vĕnĭēntĭă saēcŭlă lūcō.
hīnc ōmēn coēptīs ēt cāsūs scīrĕ fŭtūrōs
āntĕ dĭēm bēllīquĕ vĭcēs nōvīssĕ pĕtēbāt.
Ēxīn clāvĭgĕrī vĕnĕrātūs nūmĭnĭs ārās
cāptīvīs ŏnĕrāt dōnīs, quaē nūpĕr ăb ārcĕ15
vīctōr fūmāntīs răpŭīt sēmūstă Săgūntī.
vūlgātūm, nēc cāssă fĭdēs, ăb ŏrīgĭnĕ fānī
īmpŏsĭtās dūrārĕ trăbēs sōlāsquĕ pĕr aēvūm
cōndēntūm nōvīssĕ mănūs. hīnc crēdĕrĕ gaūdēnt
cōnsēdīssĕ dĕūm sĕnĭūmquĕ rĕpēllĕrĕ tēmplīs.20
tūm quīs fās ĕt hŏnōs ădўtī pĕnĕtrālĭă nōssĕ
fēmĭnĕōs prŏhĭbēnt grēssūs āc līmĭnĕ cūrānt
saētĭgĕrōs ārcērĕ sŭēs. nēc dīscŏlŏr ūllī
ānte ārās cūltūs; vēlāntūr cōrpŏră līnō,
ēt Pēlūsĭăcō praēfūlgēt stāmĭnĕ vērtēx.25
dīscīnctīs mōs tūră dăre ātque ē lēgĕ părēntūm
sācrĭfĭcām lātō vēstēm dīstīnguĕrĕ clāvō.
pēs nūdūs tōnsaēquĕ cŏmaē cāstūmquĕ cŭbīlĕ.
īrrēstīnctă fŏcīs sērvānt āltārĭă flāmmaē.
sēd nūlla ēffĭgĭēs sĭmŭlācrăvĕ nōtă dĕōrūm30
māiēstātĕ lŏcum ēt sācro īmplēvērĕ tĭmōrĕ.
Īn fŏrĭbūs lăbŏr Ālcīdaē: Lērnaēă rĕcīsīs
ānguĭbŭs hŷdră iăcēt, nēxūque ēlīsă lĕōnīs
ōră Clĕōnaēī pătŭlō caēlāntŭr hĭātū.
āt Stўgĭūs saēvīs tērrēns lātrātĭbŭs ūmbrās35
iānĭtŏr aētērnō tūm prīmūm trāctŭs ăb āntrō
vīncla īndīgnātūr, mĕtŭītquĕ Mĕgaēră cătēnās.
iūxtā Thrācĕs ĕquī pēstīsque Ĕrўmānthĭa ĕt āltōs
aērĭpĕdīs rāmōs sŭpĕrāntĭă cōrnŭă cērvī.
nēc lĕvĭōr vīncī Lĭbўcaē tēllūrĭs ălūmnūs40
mātrĕ sŭpēr strātīquĕ, gĕnūs dēfōrmĕ, bĭmēmbrēs
Cēntaūrī frōntēmquĕ mĭnōr nūnc āmnĭs Ăcārnān.
īntēr quaē fūlgēt sācrātīs īgnĭbŭs Oētē,
īngēntēmque ănĭmām răpĭūnt ād sīdĕră flāmmaē.
Pōstquam ŏcŭlōs vărĭa īmplēvīt vīrtūtĭs ĭmāgŏ,45
mīră dĕhīnc cērnīt: sūrgēntīs mōlĕ prŏfūndī
īnvēctūm tērrīs sŭbĭtūm mărĕ nūllăquĕ cīrcā
lītŏra ĕt īnfūsō stāgnāntēs aēquŏrĕ cāmpōs.
nām quā caērŭlĕīs Nēreūs ēvōlvĭtŭr āntrīs
ātque īmō frĕtă cōntōrquēt Nēptūnĭă fūndō,50
prōrūptum ēxūndāt pĕlăgūs, caēcōsquĕ rĕlāxāns
Ōcĕănūs fōntēs tōrrēntĭbŭs īngrŭĭt ūndīs.
tūm vădă ceū saēvō pĕnĭtūs pērmōtă trĭdēntī
lūctāntūr tērrīs tŭmĕfāctum īmpōnĕrĕ pōntūm.
mōx rĕmĕāt gūrgēs trāctōquĕ rĕlābĭtŭr aēstū;55
āt rătĭs ērēptō cāmpīs dēsērtă prŏfūndō
ēt fūsī trānstrīs ēxspēctānt aēquŏră naūtaē.
Cŷmŏthŏēs ĕă rēgnă văgaē pĕlăgīquĕ lăbōrēs
Lūnă mŏvēt, Lūna īmmīssīs pēr caērŭlă bīgīs
fērtquĕ rĕfērtquĕ frĕtūm, sĕquĭtūrquĕ rĕcīprŏcă Tēthŷs.60
Haēc prŏpĕrē spēctātă dŭcī; nām mūltă fătīgānt.
cūrārūm prīma ēxērcēt sūbdūcĕrĕ bēllō
cōnsōrtēm thălămī pārvūmquĕ sŭb ūbĕrĕ nātūm.
vīrgĭnĕīs iŭvĕnēm taēdīs prīmōque Hўmĕnaēō
īmbŭĕrāt cōniūnx mĕmŏrīquĕ tĕnēbăt ămōrĕ.65
āt pŭĕr ōbsēssaē gĕnĕrātŭs ĭn ōrĕ Săgūntī
bīs sēnōs lūnaē nōndūm cōmplēvĕrăt ōrbēs.
quōs ūt sēpōnī stĕtĭt ēt sēcērnĕre ăb ārmīs,
āffātūr dūctōr: "spēs ō Cārthāgĭnĭs āltaē,
nātĕ, nĕc Aēnĕădūm lĕvĭōr mĕtŭs, āmplĭŏr, ōrō,70
sīs pătrĭō dĕcŏre ēt fāctīs tĭbĭ nōmĭnă cōndās,
quīs sŭpĕrēs bēllātŏr ăvūm; iāmque aēgră tĭmōrīs
Rōmă tŭōs nŭmĕrēt lăcrĭmāndōs mātrĭbŭs ānnōs.
nī praēsāgă mĕōs lūdūnt praēcōrdĭă sēnsūs,
īngēns hīc tērrīs crēscīt lăbŏr. ōră părēntīs75
āgnōscō tōrvāque ŏcŭlōs sūb frōntĕ mĭnācēs
vāgītūmquĕ grăvem ātque īrārum ĕlĕmēntă mĕārūm.
sī quīs fōrtĕ dĕūm tāntōs īncīdĕrĭt āctūs,
ūt nōstro ābrūmpāt lētō prīmōrdĭă rērūm,
hōc pīgnūs bēllī, cōniūnx, sērvārĕ lăbōrā.80
cūmquĕ dătūm fārī, dūc pēr cūnābŭlă nōstră;
tāngăt Ĕlīssaēās pālmīs pŭĕrīlĭbŭs ārās
ēt cĭnĕrī iūrēt pătrĭō Laūrēntĭă bēllă.
īnde ŭbĭ flōrĕ nŏvō pūbēscēt fīrmĭŏr aētās,
ēmĭcĕt īn Mārtem ēt cālcātō foēdĕrĕ vīctōr85
īn Căpĭtōlīnā tŭmŭlūm mĭhĭ vīndĭcĕt ārcĕ.
tū vērō, tāntī fēlīx quām glōrĭă pārtūs
ēxspēctāt, vĕnĕrāndă fĭdē, dīscēdĕ pĕrīclīs
īncērtī Mārtīs dūrōsquĕ rĕlīnquĕ lăbōrēs.
nōs claūsaē nĭvĭbūs rūpēs sūppōstăquĕ caēlō90
sāxă mănēnt, nōs Ālcīdaē mīrāntĕ nŏvērcā
sūdātūs lăbŏr ēt, bēllīs lăbŏr ācrĭŏr, Ālpēs.
quōd sī prōmīssūm vērtāt Fōrtūnă făvōrēm
laēvăquĕ sīt coēptīs, tē lōngā stārĕ sĕnēctā
aēvūmque ēxtēndīssĕ vĕlīm; tŭă iūstĭŏr aētās,95
ūltrā me īmprŏpĕraē dūcānt cuī fīlă sŏrōrēs".
Sīc īlle. āt cōntrā Cīrrhaēī sānguĭs Ĭmīlcē
Cāstălĭī, cuī mātērnō dē nōmĭnĕ dīctă
Cāstŭlŏ Phoēbēī sērvāt cōgnōmĭnă vātīs
ātque ēx sācrātā rĕpĕtēbāt stīrpĕ părēntēs:100
tēmpŏrĕ quō Bācchūs pŏpŭlōs dŏmĭtābăt Hĭbērōs
cōncŭtĭēns thŷrso ātque ārmātā Maēnădĕ Cālpēn,
lāscīvō gĕnĭtūs Sătўrō nŷmphāquĕ Mўrīcē
Mīlĭchŭs īndĭgĕnīs lātē rēgnābăt ĭn ōrīs
cōrnĭgĕram āttōllēns gĕnĭtōrĭs ĭmāgĭnĕ frōntēm.105
hīnc pătrĭām clārūmquĕ gĕnūs rĕfĕrēbăt Ĭmīlcē
bārbărĭcā paūlūm vĭtĭātō nōmĭnĕ līnguā.
quaē tūnc sīc lăcrĭmīs sēnsīm mānāntĭbŭs īnfīt:
"mēne, ōblītĕ tŭā nōstrām pēndērĕ sălūtĕ,
ābnŭĭs īncēptīs cŏmĭtēm? sīc foēdĕră nōtă110
prīmĭtĭaēquĕ tŏrī, gĕlĭdōs ūt scāndĕrĕ tēcūm
dēfĭcĭām mōntēs cōniūnx tŭă? crēdĕ vĭgōrī
fēmĭnĕō. cāstum haūd sŭpĕrāt lăbŏr ūllŭs ămōrēm.
sīn sōlo āspĭcĭmūr sēxū fīxūmquĕ rĕlīnquī
cēdo ĕquĭdēm nēc fātă mŏrōr; dĕŭs ānnŭăt, ōrō.115
ī fēlīx, ī nūmĭnĭbūs vōtīsquĕ sĕcūndīs
ātque ăcĭēs īntēr flāgrāntĭăque ārmă rĕlīctaē
cōniŭgĭs ēt nātī cūrām sērvārĕ mĕmēntŏ.
quīppĕ nĕc Aūsŏnĭōs tāntūm nēc tēlă nĕc īgnēs
nēc quēmquam hōrrēscō, quī sē tĭbĭ cōnfĕrĕt ūnūs,120
quāntūm tē mĕtŭō. rŭĭs īpsōs ācĕr ĭn ēnsēs
ōbiēctāsquĕ căpūt tēlīs. tē nūllă sĕcūndō
ēvēntū sătĭāt vīrtūs, tĭbĭ glōrĭă sōlī
fīnĕ cărēt, crēdīsquĕ vĭrīs īgnōbĭlĕ lētūm
bēllĭgĕrīs īn pācĕ mŏrī. trĕmŏr īmplĭcăt ārtūs125
sēd tū, bēllōrūm gĕnĭtōr, mĭsĕrērĕ nĕfāsquĕ
āvērte ēt sērvā căpŭt īnvĭŏlābĭlĕ Teūcrīs".
Iāmque ădĕo ēgrēssī stĕtĕrānt īn lītŏrĕ prīmō
ēt prōmōtă rătīs pēndēntĭbŭs ārbŏrĕ naūtīs
āptābāt sēnsīm pūlsāntī cārbăsă vēntō,130
cūm lēnīrĕ mĕtūs prŏpĕrāns aēgrāmquĕ lĕvārĕ
āttŏnĭtīs mēntēm cūrīs sīc Hānnĭbăl ōrsūs.
"ōmĭnĭbūs pārce ēt lăcrĭmīs, fīdīssĭmă cōniūnx.
ēt pāce ēt bēllō cūnctīs stāt tērmĭnŭs aēvī,
ēxtrēmūmquĕ dĭēm prīmūs tŭlĭt. īrĕ pĕr ōră135
nōmĕn ĭn aētērnūm paūcīs mēns īgnĕă dōnāt,
quōs pătĕr aēthĕrĭīs caēlēstūm dēstĭnăt ōrīs.
ān Rōmānă iŭga ēt fămŭlās Cārthāgĭnĭs ārcēs
pērpĕtĭār? stĭmŭlānt mānēs nōctīsquĕ pĕr ūmbrās
īncrĕpĭtāns gĕnĭtōr, stānt ārae ātque hōrrĭdă sācră140
ānte ŏcŭlōs, brĕvĭtāsquĕ vĕtāt mūtābĭlĭs hōraē
prōlātārĕ dĭēm. sĕdĕāmne, ūt nōvĕrĭt ūnă
mē tāntūm Cārthāgo ēt, quī sīm, nēscĭăt ōmnīs
gēns hŏmĭnūm? lētīquĕ mĕtū dĕcŏra āltă rĕlīnquām?
quāntum ĕtĕnīm dīstānt ā mōrtĕ sĭlēntĭă vītaē?145
nēc tămĕn īncaūtōs laūdum ēxhōrrēscĕ fŭrōrēs.
ēt nōbīs ēst lūcĭs hŏnōs, gaūdētquĕ sĕnēctā
glōrĭă, cūm lōngō tĭtŭlīs cĕlĕbrātŭr ĭn aēvō.
tē quŏquĕ māgnă mănēnt sūscēptī praēmĭă bēllī;
dēnt mŏdŏ sē sŭpĕrī, Thŷbrīs tĭbĭ sērvĭĕt ōmnīs150
Īlĭăcaēquĕ nŭrūs ēt dīvēs Dārdănŭs aūrī".
dūmque ĕă pērmīxtīs īntēr sē flētĭbŭs ōrānt,
cōnfīsūs pĕlăgō cēlsā dē pūppĕ măgīstēr
cūnctāntēm cĭĕt. ābrĭpĭtūr dīvūlsă mărītō.
haērēnt īntēntī vūltūs ēt lītŏră sērvānt,155
dōnĕc ĭtēr lĭquĭdūm vŏlŭcrī răpĭēntĕ cărīnā
cōnsūmpsīt vīsūs pōntūs tēllūsquĕ rĕcēssīt.
Āt Poēnūs bēllī cūrīs āvērtĕre ămōrēm
āppărăt ēt rĕpĕtīt prŏpĕrātō moēnĭă grēssū.
quaē dūm pērlūstrāt crēbrōque ŏbĭt ōmnĭă vīsū,160
tāndēm sōllĭcĭtō cēssīt vīs dūră lăbōrī,
bēllĭgĕrāmquĕ dătūr sōmnō cōmpōnĕrĕ mēntēm.
Tūm pătĕr ōmnĭpŏtēns gēntem ēxērcērĕ pĕrīclīs
Dārdănĭam ēt fāmā saēvōrūm tōllĕre ăd āstră
bēllōrūm mĕdĭtāns prīscōsquĕ rĕfērrĕ lăbōrēs165
praēcĭpĭtāt cōnsūltă vĭrī sēgnēmquĕ quĭētēm
tērrĕt ĕt īmmīssā rūmpīt fōrmīdĭnĕ sōmnōs.
iāmquĕ pĕr ūmēntēm nōctīs Cŷllēnĭŭs ūmbrām
ālĭgĕrō lāpsū pōrtābāt iūssă părēntīs.
nēc mŏră mūlcēntēm sēcūrō mēmbră sŏpōrĕ170
āggrĕdĭtūr iŭvĕnem āc mŏnĭtīs īncēssĭt ămārīs:
"tūrpĕ dŭcī tōtām sōmnō cōnsūmĕrĕ nōctēm
ō rēctōr Lĭbўaē. vĭgĭlī stānt bēllă măgīstrō.
iām mărĭa ēffūsās cērnēs tūrbārĕ cărīnās
ēt Lătĭām tōtō pūbēm vŏlĭtārĕ prŏfūndō,175
dūm lēntūs coēptī tērrā cūnctārĭs Hĭbērā.
scīlĭcĕt īd sătĭs ēst dĕcŏrīs mĕmŏrāndăquĕ vīrtūs,
quōd tāntō cĕcĭdīt mōlīmĭnĕ Grāiă Săgūntōs?
ēn ăgĕ, sī quĭd ĭnēst ănĭmō pār fōrtĭbŭs aūsīs
fēr grēssūs ăgĭlēs mēcum ēt cŏmĭtārĕ vŏcāntēm.180
rēspēxīssĕ vĕtō; mŏnĕt hōc pătĕr īllĕ dĕōrūm.
vīctōrem ānte āltaē stătŭām tē moēnĭă Rōmaē."
iāmquĕ vĭdēbātūr dēxtram īniēctārĕ grădūquĕ
laētāntēm trăhĕre īn Sātūrnĭă rēgnă cĭtātō,
cūm sŭbĭtūs cīrcā frăgŏr ēt vībrātă pĕr aūrās185
ēxtērrēnt saēvīs ā tērgō sībĭlă līnguīs
īngēntīquĕ mĕtū dīvūm praēcēptă păvēntī
ēfflūxērĕ vĭro ēt tūrbātūs lūmĭnă flēctīt.
ēccĕ iŭgīs răpĭēns sīlvās āc rōbŏră vāstō
cōntōrta āmplēxū trāctāsquĕ pĕr īnvĭă rūpēs190
ātēr lētĭfĕrō strīdēbāt tūrbĭnĕ sērpēns.
quāntūs nōn aēquās pērlūstrāt flēxĭbŭs Ārctōs
ēt gĕmĭnūm lāpsū sīdūs cīrcūmlĭgăt Ānguīs,
īmmānī tāntūs faūcēs dīdūcĭt hĭātū
āttōllēnsquĕ căpūt nīmbōsīs mōntĭbŭs aēquāt.195
cōngĕmĭnāt sŏnĭtūs rūptī vĭŏlēntĭă caēlī
īmbrĭfĕrāmque hĭĕmēm pērmīxtā grāndĭnĕ tōrquēt.
hōc trĕpĭdūs mōnstrō (nĕque ĕnīm sŏpŏr īllĕ nĕc āltaē
vīs ădĕrāt nōctīs, vīrgāquĕ fŭgāntĕ tĕnēbrās
mīscŭĕrāt lūcēm sōmnō dĕŭs) ārdŭă quaē sīt,200
scītātūr, pēstīs tērrāsque ūrgēntĭă mēmbră
quō fĕrăt ēt quōsnām pŏpŭlōs dēpāscăt hĭātū.
cuī gĕlĭdīs ālmaē Cŷllēnēs ēdĭtŭs āntrīs:
"bēllă vĭdēs ōptātă tĭbī. tē māxĭmă bēllă,
tē strāgēs nĕmŏrūm, tē mōtō tūrbĭdă caēlō205
tēmpēstās caēdēsquĕ vĭrūm māgnaēquĕ rŭīnaē
Īdaēī gĕnĕrīs lăcrĭmōsăquĕ fātă sĕquūntūr.
quāntūs pēr cāmpōs pŏpŭlātīs mōntĭbŭs āctās
cōntōrquēt sīlvās squālēntī tērgŏrĕ sērpēns
ēt lāte ūmēctāt tērrās spūmāntĕ vĕnēnō,210
tāntūs pērdŏmĭtīs dēcūrrēns Ālpĭbŭs ātrō
īnvōlvēs bēllo Ītălĭām tāntōquĕ frăgōrĕ
ērŭtă cōnvūlsīs prōstērnēs ōppĭdă mūrīs."
Hīs aēgrūm stĭmŭlīs līquērĕ dĕūsquĕ sŏpōrquĕ.
īt mēmbrīs gĕlĭdūs sūdōr, laētōquĕ păvōrĕ215
prōmīssa ēvōlvīt sōmnī nōctēmquĕ rĕtrāctāt.
iāmquĕ dĕūm rēgī Mārtīquĕ sŭb ōmĭnĕ faūstō
īnstaūrātŭs hŏnōs, nĭvĕōque ānte ōmnĭă taūrō
plācātūs mĕrĭtīs mŏnĭtōr Cŷllēnĭŭs ārīs.
ēxtēmplo ēdīcīt cōnvēllĕrĕ sīgnă, rĕpēnsquĕ220
cāstră quătīt clāmōr pērmīxtīs dīssŏnă līnguīs.
Prōdĭtĕ, Cāllĭŏpē, fāmaē, quōs hōrrĭdă coēptă
ēxcĭĕrīnt pŏpŭlōs tŭlĕrīntque īn rēgnă Lătīnī,
ēt quās īndŏmĭtīs ūrbēs ārmārĭt Hĭbērīs
quāsquĕ Păraētŏnĭō glŏmĕrārīt lītŏrĕ tūrmās225
aūsă sĭbī Lĭbўē rērūm dēpōscĕrĕ frēnōs
ēt tērrīs mūtārĕ iŭgūm. nōn ūllă nĕc ūmquām
saēvĭŏr īt trŭcĭbūs tēmpēstās āctă prŏcēllīs,
nēc bēllūm rūptīs tām dīrūm mīllĕ cărīnīs
ācrĭŭs īnfrĕmŭīt trĕpĭdūmque ēxtērrŭĭt ōrbēm.230
Prīncēps sīgnă tŭlīt Tўrĭā Cārthāgĭnĕ pūbēs,
mēmbră lĕvīs cēlsīquĕ dĕcūs fraūdātă sŭpērbūm
cōrpŏrĭs, āt dŏcĭlīs fāllēndi ēt nēctĕrĕ tēctōs
nūmquām tārdă dŏlōs. rŭdĭs hīs tūm pārmă, brĕvīquĕ
bēllābānt ēnse, āc vēstīgĭă nūdă, sĭnūsquĕ235
cīngĕre ĭnāssuētum, ēt rūbraē vēlāmĭnĕ vēstīs
ārs ĕrăt īn pūgnā fūsum ōccŭlŭīssĕ crŭōrēm.
hīs rēctōr fūlgēns ōstrō sŭpĕr āltĭŏr ōmnēs
gērmānūs nĭtĕt Hānnĭbălīs grātōquĕ tŭmūltū
Māgŏ quătīt cūrrūs ēt frātrēm spīrăt ĭn ārmīs.240
Prōxĭmă Sīdŏnĭīs Ŭtĭca ēst ēffūsă mănīplīs,
prīscă sĭtū vĕtĕrīsque ānte ārcēs cōndĭtă Bŷrsaē.
tūnc, quaē Sīcănĭō praēcīnxīt lītŏră mūrō
īn clĭpĕī spĕcĭēm cūrvātīs tūrrĭbŭs, Āspīs.
sēd dūx īn sēsē cōnvērtĕrăt ōră Sўchaēūs,245
Hāsdrŭbălīs prōlēs, cuī vānō cōrdă tŭmōrĕ
mātērnum īmplēbāt gĕnŭs ēt rĕsŏnārĕ sŭpērbō
Hānnĭbăl haūd ūmquām cēssābăt ăvūncŭlŭs ōrĕ.
Āffŭĭt ūndōsā crētūs Bĕrĕnīcĭdĕ mīlēs,
nēc tĕrĕtī dēxtrās īn pūgnam ārmātă dŏlōnĕ,250
dēstĭtŭīt Bārcē sĭtĭēntĭbŭs ārĭdă vēnīs.
nēc nōn Cŷrēnē Pĕlŏpēī stīrpĕ nĕpōtīs
Bāttĭădās prāvōs fĭdĕī stĭmŭlāvĭt ĭn ārmă.
quōs trăhĭt āntīquō laūdātŭs Hămīlcărĕ quōndām
cōnsĭlĭō vĭrĭdīs, sēd bēllī sērŭs, Ĭlērtēs.255
Sābrăthă tūm Tўrĭūm vūlgūs Sārrānăquĕ Lēptīs
Oēăquĕ Trīnăcrĭōs Āfrīs pērmīxtă cŏlōnōs
ēt Tīngīm răpĭdō mīttēbăt ăb aēquŏrĕ Līxūs.
tūm Văga ĕt āntīquīs dīlēctūs rēgĭbŭs Hīppŏ,
quaēquĕ prŏcūl cāvīt nōn aēquōs Rūspĭnă flūctūs,260
ēt Zăma ĕt ūbĕrĭōr Rŭtŭlō nūnc sānguĭnĕ Thāpsūs.
dūcīt tōt pŏpŭlōs īngēns ēt cōrpŏre ĕt ārmīs
Hērcŭlĕām fāctīs sērvāns āc nōmĭnĕ fāmām
Āntaēūs cēlsūmquĕ căpūt sŭpĕr āgmĭnă tōllīt.
Vēnēre Aēthĭŏpēs, gēns haūd īncōgnĭtă Nīlō,265
quī māgnētă sĕcānt; sōlīs hŏnŏr īllĕ mĕtāllī
īntāctūm chălўbēm vīcīnō dūcĕrĕ sāxō.
hīs sĭmŭl īmmītēm tēstāntēs cōrpŏrĕ sōlēm
ēxūstī vēnērĕ Nŭbaē. nōn aērĕă cāssīs,
nēc lōrīcă rĭgēt fērrō, nōn tēndĭtŭr ārcūs;270
tēmpŏră mūltĭplĭcī mōs ēst dēfēndĕrĕ līnō
ēt līnō mūnīrĕ lătūs scĕlĕrātăquĕ sūcīs
spīcŭlă dīrĭgĕre ēt fērrum īnfāmārĕ vĕnēnō.
tūm prīmūm cāstrīs Phoēnīcūm tēndĕrĕ rītū
Cīnўphĭī dĭdĭcērĕ Măcaē. squālēntĭă bārbā275
ōră vĭrīs, ŭmĕrōsquĕ tĕgūnt vēlāmĭnĕ cāprī
saētĭgĕrō. pāndā mănŭs ēst ārmātă cătēiā
vērsĭcŏlōr cōntrā caētra ēt fālcātŭs ăb ārtĕ
ēnsĭs Ădŷrmăchĭdīs āc laēvō tēgmĭnă crūrĕ.
sēd mēnsīs āspēr pŏpŭlūs vīctūquĕ mălīgnō;280
nām călĭdā trīstēs ĕpŭlaē tōrrēntŭr hărēnā
quīn ēt Māssŷlī fūlgēntĭă sīgnă tŭlērĕ
Hēspĕrĭdūm vĕnĭēns lūcīs dŏmŭs ūltĭmă tērraē
praēfŭĭt īntōrtōs dēmīssūs vērtĭcĕ crīnēs
Bōcchŭs ătrōx, quī sācrātās īn lītŏrĕ sīlvās285
ātque īntēr frōndēs rĕvĭrēscĕrĕ vīdĕrăt aūrūm.
Vōs quŏquĕ dēsērtīs īn cāstră măpālĭbŭs ītīs
mīscērī grĕgĭbūs Gaētūlĭă suētă fĕrārūm
īndŏmĭtīsquĕ lŏqui ēt sēdārĕ lĕōnĭbŭs īrās
nūllă dŏmūs; plaūstrīs hăbĭtānt; mīgrārĕ pĕr ārvă290
mōs ātque ērrāntēs cīrcūmvēctārĕ pĕnātēs.
hīnc mīlle ālĭpĕdēs tūrmaē (vēlōcĭŏr Eūrīs
ēt dōctūs vīrgaē sŏnĭpēs) īn cāstră rŭēbānt,
ceū, pērnīx cūm dēnsă văgīs lātrātĭbŭs īmplēt
vēnātōr dūmētă Lăcōn aūt ēxĭgĭt Ūmbēr295
nārĕ săgāx ē cāllĕ fĕrās, pērtērrĭtă lātē
āgmĭnă praēcĭpĭtānt vŏlŭcrēs fōrmīdĭnĕ cērvī.
hōs ăgĭt haūd laētō vūltū nēc frōntĕ sĕrēnā
Āsbŷtēs nūpēr caēsaē gērmānŭs Ăchērrās.
Mārmărĭdaē, mĕdĭcūm vūlgūs, strĕpŭērĕ cătērvīs,300
ād quōrūm cāntūs sērpēns ōblītă vĕnēnī,
ād quōrūm tāctūm mītēs iăcŭērĕ cĕrāstaē.
tūm chălўbīs paūpēr Bănĭūraē crūdă iŭvēntūs,
cōntēntī pārcā dūrāsse hāstīlĭă flāmmā,
mīscĕbănt āvīdī trŭcĭbūs fĕră mūrmŭră līnguīs.305
nēcnōn Aūtŏlŏlēs, lĕvĭbūs gēns īgnĕă plāntīs,
cuī sŏnĭpēs cūrsū, cuī cēssĕrĭt īncĭtŭs āmnīs -
tāntă fŭga ēst; cērtānt pēnnaē, cāmpūmquĕ vŏlātū
cūm răpŭērĕ, pĕdūm frūstrā vēstīgĭă quaērās.
spēctātī cāstrīs, quōs sūcō nōbĭlĭs ārbōr310
ēt dūlcī pāscīt lōtōs nĭmĭs hōspĭtă bācā.
quīque ātrō răbĭdās ēffērvēscēntĕ vĕnēnō
dīpsădăs īmmēnsīs hōrrēnt Gărămāntĕs hărēnīs.
fāmă dŏcēt, caēsaē răpŭīt cūm Gōrgŏnĭs ōră
Pērseūs, īn Lĭbўām dīrūm flūxīssĕ crŭōrēm;315
īndĕ Mĕdūsaēīs tērram ēxūndāssĕ chĕlŷdrīs.
mīlĭbŭs hīs dūctōr spēctātūs Mārtĕ Chŏāspēs,
Nērĭtĭā Mēnīngĕ sătūs, cuī trāgŭlă sēmpēr
fūlmĭnĕam ārmābāt, cĕlĕbrātūm mīssĭlĕ, dēxtrām.
huīc cŏĭt aēquŏrĕūs Năsămōn, īnvādĕrĕ flūctū320
aūdāx naūfrăgĭa ēt praēdās āvēllĕrĕ pōntō,
huīc, quī stāgnă cŏlūnt Trītōnĭdŏs āltă pălūdīs,
quā vīrgo, ūt fāma ēst, bēllātrīx ēdĭtă lŷmphā
īnvēntō prīmām Lĭbўēn pērfūdĭt ŏlīvō.
Nēcnōn tōtŭs ădēst vēspēr pŏpŭlīquĕ rĕpōstī.325
Cāntăbĕr ānte ōmnēs hĭĕmīsque aēstūsquĕ fămīsquĕ
īnvīctūs pālmāmque ēx ōmnī fērrĕ lăbōrĕ.
mīrŭs ămōr pŏpŭlō, cūm prīma īncānŭĭt aētās
īmbēllēs iām dūdum ānnōs praēvērtĕrĕ sāxō
nēc vītām sĭnĕ Mārtĕ pătī; quīppe ōmnĭs ĭn ārmīs330
lūcīs caūsă sĭta ēt dāmnātūm vīvĕrĕ pācī.
Vēnĭt ĕt, Aūrōraē lăcrĭmīs pērfūsŭs, ĭn ōrbēm
dīvērsūm pătrĭās fūgīt cūm dēvĭŭs ōrās,
ārmĭgĕr Ēōī nōn fēlīx Mēmnŏnĭs, Āstŷr.
hīs pārvūs sŏnĭpēs nēc Mārtī nātŭs, ăt īdēm335
aūt īncōncūssō glŏmĕrāt vēstīgĭă dōrsō
aūt mōllī pācātă cĕlēr răpĭt ēssĕdă cōllō.
Cŷdnŭs ăgīt, iŭgă Pŷrēnēs vēnātĭbŭs ācēr
mētīrī iăcŭlōve ēxtēndĕrĕ proēlĭă Maūrō.
Vēnēre ēt Cēltaē sŏcĭātī nōmĕn Hĭbērīs340
hīs pūgnā cĕcĭdīssĕ dĕcūs, cōrpūsquĕ crĕmārī
tālĕ nĕfās. caēlō crēdūnt sŭpĕrīsquĕ rĕfērrī,
īmpāstūs cārpāt sī mēmbră iăcēntĭă vūltūr.
Fībrārum ēt pēnnaē dīvīnārūmquĕ săgācēm
flāmmārūm mīsīt dīvēs Cāllaēcĭă pūbēm,345
bārbără nūnc pătrĭīs ŭlŭlāntēm cārmĭnă līnguīs,
nūnc pĕdĭs āltērnō pērcūssā vērbĕrĕ tērrā
ād nŭmĕrūm rĕsŏnās gaūdēntēm plaūdĕrĕ caētrās
haēc rĕquĭēs lūdūsquĕ vĭrīs, ĕă sācră vŏlūptās.
Cētĕră fēmĭnĕūs pĕrăgīt lăbŏr; āddĕrĕ sūlcō350
sēmĭna ĕt īmprēssō tēllūrēm vērtĕre ărātrō
sēgnĕ vĭrīs. quīcquīd dūrō sĭnĕ Mārtĕ gĕrūndūm,
Cāllăĭcī cōniūnx ŏbĭt īrrĕquĭētă mărītī.
hōs Vĭrĭātŭs ăgīt Lūsītānūmquĕ rĕmōtīs
ēxtrāctūm lūstrīs, prīmō Vĭrĭātŭs ĭn aēvō,355
nōmēn Rōmānīs fāctūm mōx nōbĭlĕ dāmnīs.
Nēc Cērrētānī, quōndām Tīrŷnthĭă cāstră,
aūt Vāsco īnsuētūs gălĕaē fērre ārmă mŏrātī,
nōn quaē Dārdănĭōs pōst vīdĭt Ĭlērdă fŭrōrēs
nēc quī Māssăgĕtēn mōnstrāns fĕrĭtātĕ părēntēm360
cōrnĭpĕdīs fūsā sătĭārīs, Cōncănĕ, vēnā.
iāmque Ĕbŭsūs Phoēnīssă mŏvēt, mŏvĕt Ārbăcŭs ārmă
āclўdĕ vēl tĕnŭī pūgnāx īnstārĕ vĕrūtō,
iām cuī Tlēpŏlĕmūs sătŏr ēt cuī Līndŭs ŏrīgŏ,
fūndā bēllă fĕrēns Bălĭārĭs ĕt ālĭtĕ plūmbō,365
ēt quōs nūnc Grăvĭōs vĭŏlātō nōmĭnĕ Grāiūm
Oēnēaē mīsērĕ dŏmūs Aētōlăquĕ Tŷdē.
dāt Cārthāgŏ vĭrōs Teūcrō fūndātă vĕtūstō,
Phōcăĭcaē dānt Ēmpŏrĭaē, dāt Tārrăcŏ pūbēm
vītĭfĕra ēt Lătĭō tāntūm cēssūră Lўaēō.370
hōs īntēr clārā thōrācīs lūcĕ nĭtēbāt
Sēdētānă cŏhōrs, quām Sūcrŏ rĭgēntĭbŭs ūndīs
ātque āltrīx cēlsā mīttēbāt Saētăbĭs ārcĕ,
Saētăbĭs ēt tēlās Ărăbūm sprēvīssĕ sŭpērbă
ēt Pēlūsĭăcō fīlūm cōmpōnĕrĕ līnō.375
Māndŏnĭūs pŏpŭlīs dŏmĭtōrque īnsīgnĭs ĕquōrūm
īmpĕrĭtāt Caēso, ēt sŏcĭō stānt cāstră lăbōrĕ.
Āt Vēttōnum ālās Bălărūs prŏbăt aēquŏre ăpērtō.
hīc ădĕō, cūm vēr plăcĭdūm flātūsquĕ tĕpēscīt,
cōncŭbĭtūs sērvāns tăcĭtōs grēx pērstăt ĕquārūm380
ēt Vĕnĕrem ōccūltām gĕnĭtālī cōncĭpĭt aūrā.
sēd nōn mūltă dĭēs gĕnĕrī, prŏpĕrātquĕ sĕnēctūs,
sēptĭmăque hīs stăbŭlīs lōngīssĭmă dūcĭtŭr aēstās.
āt nōn Sārmătĭcōs āttōllēns Ūxămă mūrōs
tām lĕvĭbūs pērsūltăt ĕquīs; hīnc vēnĭt ĭn ārmă385
haūd aēvī frăgĭlīs sŏnĭpēs crūdōquĕ vĭgōrĕ
āspēr frēnă păti aūt iūssīs pārērĕ măgīstrīs.
Rhŷndăcŭs hīs dūctōr, tēlūm spărŭs; ōrĕ fĕrārūm
ēt rīctu hōrrĭfĭcānt gălĕās; vēnātĭbŭs aēvūm
trānsĭgĭtūr, vēl mōrĕ pătrūm vīs rāptăquĕ pāscūnt.390
Fūlgēt praēcĭpŭīs Pārnāsĭă Cāstŭlŏ sīgnīs
ēt cĕlĕbre Ōcĕăno ātque āltērnīs aēstĭbŭs Hīspāl
āc Nēbrīssă dĕī Nŷsaēī cōncĭtă thŷrsīs,
quām Sătўrī cŏlŭērĕ lĕvēs rĕdĭmītăquĕ sācrā
nēbrĭde ĕt ārcānō Maēnās nōctūrnă Lўaēō395
Ārgānthōnĭăcōs ārmāt Cārtēiă nĕpōtēs.
rēx prŏăvīs fŭĭt hūmānī dītīssĭmŭs aēvī
tēr dēnōs dĕcĭēs ēmēnsūs bēllĭgĕr ānnōs.
ārmāt Tārtēssōs stăbŭlāntī cōnscĭă Phoēbō
ēt Mūnda Ēmăthĭōs Ĭtălīs părĭtūră lăbōrēs.400
nēc dĕcŭs aūrĭfĕraē cēssāvīt Cōrdŭbă tērraē.
hōs dūxērĕ vĭrōs flāvēntī vērtĭcĕ Phōrcŷs
spīcĭfĕrīsquĕ grăvīs bēllātŏr Ăraūrĭcŭs ōrīs,
aēquālēs aēvī, gĕnŭīt quōs ūbĕrĕ rīpā
Pāllădĭō Baētīs ūmbrātūs cōrnŭă rāmō.405
Tālĭă Sīdŏnĭūs pēr cāmpōs āgmĭnă dūctōr
pūlvĕrĕ nīgrāntēs rāptāt lūstrānsquĕ sŭb ārmīs,
quā vīsū cōmprēndĕre ĕrāt, fūlgēntĭă sīgnă
ībăt ŏvāns lōngāque ūmbrām tēllūrĕ trăhēbāt.
nōn ălĭtēr, quŏtĭēns pērlābĭtŭr aēquŏră cūrrū410
ēxtrēmāmquĕ pĕtīt, Phoēbēă cŭbīlĭă, Tēthŷn
frēnātīs Nēptūnŭs ĕquīs, flŭĭt ōmnĭs ăb āntrīs
Nērĕĭdūm chŏrŭs ēt suētō cērtāmĭnĕ nāndī
cāndĭdă pērspĭcŭō cōnēctūnt brāchĭă pōntō.
Āt Pŷrēnaēī frōndōsă căcūmĭnă mōntīs415
tūrbātā Poēnūs tērrārūm pācĕ pĕtēbāt.
Pŷrēnē cēlsā nīmbōsī vērtĭcĭs ārcĕ
dīvīsōs Cēltīs lātē prōspēctăt Hĭbērōs
ātque aētērnă tĕnēt māgnīs dīvōrtĭă tērrīs.
nōmēn Bēbrўcĭā dūxēre ā vīrgĭnĕ cōllēs,420
hōspĭtĭs Ālcīdaē crīmēn, quī, sōrtĕ lăbōrūm
Gērўŏnaē pĕtĕrēt cūm lōngă trĭcōrpŏrĭs ārvă,
pōssēssūs Bācchō saēvā Bēbrŷcĭs ĭn aūlā
lūgēndām fōrmaē sĭnĕ vīrgĭnĭtātĕ rĕlīquīt
Pŷrēnēn, lētīquĕ dĕūs, sī crēdĕrĕ fās ēst,425
caūsă fŭīt lētī mĭsĕraē dĕŭs. ēdĭdĭt ālvō
nāmque ūt sērpēntēm pătrĭāsque ēxhōrrŭĭt īrās
cōnfēstīm dūlcēs līquīt tūrbātă pĕnātēs.
tūm nōctem Ālcīdaē sōlīs plāngēbăt ĭn āntrīs
ēt prōmīssă vĭrī sīlvīs nārrābăt ŏpācīs,430
dōnēc maērēntem īngrātōs rāptōrĭs ămōrēs
tēndēntēmquĕ mănūs ātque hōspĭtĭs ārmă vŏcāntēm
dīrĭpŭērĕ fĕraē. lăcĕrōs Tīrŷnthĭŭs ārtūs,
dūm rĕmĕāt vīctōr, lăcrĭmīs pērfūdĭt ĕt āmēns
pāllŭĭt īnvēntō dīlēctaē vīrgĭnĭs ōrĕ.435
āt vōce Hērcŭlĕā pērcūssă căcūmĭnă mōntīs
īntrĕmŭērĕ iŭgīs; maēstō clāmōrĕ cĭēbāt
Pŷrēnēn, scŏpŭlīque ōmnēs āc lūstră fĕrārūm
Pŷrēnēn rĕsŏnānt. tŭmŭlō tūm mēmbră rĕpōnīt
sūprēmum īllăcrĭmāns, nĕc hŏnōs īntērcĭdĕt aēvō,440
dēflētūmquĕ tĕnēnt mōntēs pēr saēcŭlă nōmēn.
Iāmquĕ pĕr ēt cōllēs ēt dēnsŏs ăbīĕtĕ lūcōs
Bēbrўcĭaē Poēnūs fīnēs trānscēndĕrăt aūlaē.
īndĕ fĕrōx quaēsītum ārmīs pĕr ĭnhōspĭtă rūră
Vōlcārūm pŏpŭlātŭr ĭtēr tŭmĭdīquĕ mĭnācēs445
āccēdīt Rhŏdănī fēstīnō mīlĭtĕ rīpās.
āggĕrĭbūs căpŭt Ālpīnīs ēt rūpĕ nĭvālī
prōsĕrĭt īn Cēltās īngēntēmque ēxtrăhĭt āmnēm
spūmāntī Rhŏdănūs prōscīndēns gūrgĭtĕ cāmpōs
āc prŏpĕre īn pōntūm lātō rŭĭt īncĭtŭs ālveō.450
aūgĕt ŏpēs stāntī sĭmĭlīs tăcĭtōquĕ lĭquōrĕ
mīxtŭs Ărār, quēm gūrgĭtĭbūs cōmplēxŭs ănhēlīs
cūnctāntem īmmērgīt pĕlăgō rāptūmquĕ pĕr ārvă
fērrĕ vĕtāt pătrĭūm vīcīna ād lītŏră nōmēn.
īnvādūnt ălăcrēs ĭnĭmīcūm pōntĭbŭs āmnēm,455
nūnc cēlsō căpĭte ēt cērvīcĭbŭs ārmă tŭēntūr
nūnc vălĭdīs gūrgēs cērtātīm frāngĭtŭr ūlnīs.
flūmĭnĕā sŏnĭpēs rĕlĭgātūs dūcĭtŭr ālnō,
bēlŭă nēc rĕtĭnēt tārdāntĕ Lĭbŷssă tĭmōrĕ;
nām trăbĭbūs văda ĕt īniēctā tēllūrĕ rĕpērtūm460
cōnēxās ŏpĕrīrĕ trăbēs āc dūcĕre ĭn āltūm
paūlātīm rīpaē rĕsŏlūtīs āggĕrĕ vīnclīs.
āt grĕgĭs īllāpsū frĕmĕbūndō tērrĭtŭs ātrās
ēxpāvīt mōlēs Rhŏdănūs stāgnīsquĕ rĕfūsīs
tōrsĭt hărēnōsō mĭnĭtāntī mūrmŭră fūndō.465
Iāmquĕ Trĭcāstīnīs īncēdīt fīnĭbŭs āgmēn,
iām făcĭlēs cāmpōs, iām rūră Vŏcōntĭă cārpīt.
tūrbĭdŭs hīc trūncīs sāxīsquĕ rŭēntĭă laētūm
dūctōrīs vāstāvĭt ĭtēr. nāmque Ālpĭbŭs ōrtūs
āvūlsās ōrnōs ĕt ădēsī frāgmĭnă mōntīs470
cūm sŏnĭtū vōlvēns fērtūr lātrāntĭbŭs ūndīs
āc vădă trānslātō mūtāt fāllācĭă cūrsū,
nōn pĕdĭtī fīdūs, pătŭlīs nōn pūppĭbŭs aēquūs.
ēt tūnc īmbrĕ rĕcēns fūsō cōrrēptă sŭb ārmīs
cōrpŏră mūltă vĭrūm spūmāntī vērtĭcĕ tōrquēns475
īmmērsīt fūndō lăcĕrīs dēfōrmĭă mēmbrīs.
Sēd iām praētĕrĭtōs ūltrā mĕmĭnīssĕ lăbōrēs
cōnspēctaē prŏpĭūs dēmpsērĕ păvēntĭbŭs Ālpēs.
cūnctă gĕlū cānāque aētērnūm grāndĭnĕ tēctă
ātque aēvī glăcĭēm cŏhĭbēnt; rĭgĕt ārdŭă mōntīs480
aēthĕrĭī făcĭēs sūrgēntīque ōbvĭă Phoēbō
dūrātās nēscīt flāmmīs mōllīrĕ prŭīnās.
quāntūm Tārtărĕūs rēgnī pāllēntĭs hĭātūs
ād mānēs Īmōs ātque ātraē stāgnă pălūdīs
ā sŭpĕrā tēllūrĕ pătēt, tām lōngă pĕr aūrās485
ērĭgĭtūr tēllūs ēt caēlum īntērcĭpĭt ūmbră.
nūllūm vēr ūsquām nūllīque aēstātĭs hŏnōrēs.
sōlă iŭgīs hăbĭtāt dīrīs sēdēsquĕ tŭētūr
pērpĕtŭās dēfōrmĭs hĭēms; īlla ūndĭquĕ nūbēs
hūc ātrās ăgĭt ēt mīxtōs cūm grāndĭnĕ nīmbōs.490
iām cūnctī flātūs vēntīquĕ fŭrēntĭă rēgnă
Ālpīnā pŏsŭērĕ dŏmō. cālīgăt ĭn āltīs
ōbtūtūs sāxīs, ăbĕūntque īn nūbĭlă mōntēs.
mīxtŭs Ăthōs Taūrō Rhŏdŏpēque ādiūnctă Mĭmāntī
Ōssăquĕ cūm Pĕlĭō cūmque Haēmō cēssĕrĭt Ōthrŷs.495
prīmŭs ĭnēxpērtās ădĭīt Tīrŷnthĭŭs ārcēs.
scīndēntēm nūbēs frāngēntēmque ārdŭă mōntīs
spēctārūnt sŭpĕrī lōngīsque ăb ŏrīgĭnĕ saēclīs
īntĕmĕrātă grădū māgnā vī sāxă dŏmāntēm.
Āt mīlēs dŭbĭō tārdāt vēstīgĭă grēssū500
īmpĭă ceū sācrōs īn fīnēs ārmă pĕr ōrbēm
nātūrā prŏhĭbēntĕ fĕrānt dīvīsquĕ rĕpūgnēnt.
cōntrā quaē dūctōr- nōn Ālpĭbŭs īllĕ nĕc ūllō
tūrbātūs tērrōrĕ lŏcī, sēd lānguĭdă maēstūs
cōrdă vĭrūm fŏvĕt hōrtāndō rĕvŏcātquĕ vĭgōrēm505
"nōn pŭdĕt ōbsĕquĭō sŭpĕrūm fēssōsquĕ sĕcūndīs
pōst bēllī dĕcŭs ātque ăcĭēs dărĕ tērgă nĭvōsīs
mōntĭbŭs ēt sēgnēs sūmmīttĕrĕ rūpĭbŭs ārmă?
nūnc, ō nūnc, sŏcĭī, dŏmĭnāntīs moēnĭă Rōmaē
crēdĭtĕ vōs sūmmūmquĕ Iŏvīs cōnscēndĕrĕ cūlmēn.510
hīc lăbŏr Aūsŏnĭam ēt dăbĭt hīc īn vīncŭlă Thŷbrīm."
nēc mŏră cōmmōtūm prōmīssīs dītĭbŭs āgmēn
ērĭgĭt īn cōllem ēt vēstīgĭă līnquĕrĕ nōtă
Hērcŭlĭs ēdīcīt māgnī crūdīsquĕ lŏcōrūm
fērrĕ pĕdem āc prŏprĭō tūrmās ēvādĕrĕ cāllĕ.515
rūmpĭt ĭnāccēssōs ădĭtūs ātque ārdŭă prīmūs
ēxsŭpĕrāt sūmmāquĕ vŏcāt dē rūpĕ cŏhōrtēs.
tūm, quā dūrātī cōncrētō frīgŏrĕ cōllīs
lūbrĭcă frūstrātūr cānēntī sēmĭtă clīvō
lūctāntēm, fērrō glăcĭēm prĕmĭt. haūrĭt hĭātū520
nīx rĕsŏlūtă vĭrōs, āltōque ē cūlmĭnĕ praēcēps
ūmēntī tūrmās ŏpĕrīt dēlāpsă rŭīnā.
īntērdum ādvērsō glŏmĕrātās tūrbĭnĕ Cōrūs
īn mĕdĭa ōră nĭvēs fūscīs ăgĭt hōrrĭdŭs ālīs
aūt rūrsum īmmānī strīdēns āvūlsă prŏcēllā525
nūdātīs răpĭt ārmă vĭrīs vōlvēnsquĕ pĕr ōrbēm
cōntōrtō rŏtăt īn nūbēs sūblīmĭă flātū.
quōquĕ măgīs sŭbĭērĕ iŭgo ātque ēvādĕrĕ nīsī
ērēxērĕ grădūm, crēscīt lăbŏr. ārdŭă sūprā
sēse ăpĕrīt fēssīs ēt nāscĭtŭr āltĕră mōlēs,530
ūndĕ nĕc ēdŏmĭtōs ēxsūdātōsquĕ lăbōrēs
rēspēxīssĕ lĭbēt; tāntā fōrmīdĭnĕ prōnă
ēxtērrēnt rĕpĕtīta ŏcŭlīs, ātque ūnă prŭīnaē
cānēntīs, quācūmquĕ dătūr prōmīttĕrĕ vīsūs,
īngĕrĭtūr făcĭēs. mĕdĭō sīc nāvĭtă pōntō,535
cūm dūlcēs līquīt tērrās ĕt ĭnānĭă nūllōs
īnvĕnĭūnt vēntōs sēcūrō cārbăsă mālō,
īmmēnsās prōspēctăt ăquās āc vīctă prŏfūndīs
aēquŏrĭbūs fēssūs rĕnŏvāt sŭă lūmĭnă caēlō.
Iāmquĕ sŭpēr clādēs ātque īmpōrtūnă lŏcōrūm540
īllŭvĭē rĭgĭdaēquĕ cŏmaē squālōrĕ pĕrēnnī
hōrrĭdă sēmĭfĕrī prōmūnt ē rūpĭbŭs ōră
ātque ēffūsă căvīs ēxēsī pūmĭcĭs āntrīs
Ālpīna īnvādīt mănŭs ādsuētōquĕ vĭgōrĕ
pēr dūmōs nōtāsquĕ nĭvēs ātque īnvĭă pērnīx545
claūsūm mōntĭvăgīs īnfēstāt cūrsĭbŭs hōstēm.
mūtātūr iām fōrmă lŏcīs. hīc sānguĭnĕ mūltō
īnfēctaē rŭbŭērĕ nĭvēs, hīc nēscĭă vīncī
paūlātīm glăcĭēs cēdīt tĕpĕfāctă crŭōrĕ,
dūmquĕ prĕmīt sŏnĭpēs dūrō vēstīgĭă cōrnū550
ūngŭlă pērfōssīs haēsīt cōmprēnsă prŭīnīs
nēc pēstīs lāpsūs sīmplēx; ābscīsă rĕlīnquūnt
mēmbră gĕlū, frāctōsque āspēr rĭgŏr āmpŭtăt ārtūs.
bīs sēnōs sōlēs, tŏtĭdēm pēr vūlnĕră saēvās
ēmēnsī nōctēs ōptātō vērtĭcĕ sīdūnt555
cāstrăquĕ praērūptīs sūspēndūnt ārdŭă sāxīs.
Āt Vĕnŭs āncĭpĭtī mēntēm lăbĕfāctă tĭmōrĕ
āffātūr gĕnĭtōrem ēt rūmpīt maēstă quĕrēlās:
"quīs poēnaē mŏdŭs aūt pĕrĕūndī tērmĭnŭs, ōrō,
Aēnĕădīs ĕrĭt, ēt quāndō tērrāsquĕ frĕtūmquĕ560
ēmēnsīs sēdīssĕ dăbīs? cūr pēllĕrĕ nōstrōs
ā tē cōncēssā Poēnūs părăt ūrbĕ nĕpōtēs?
Ālpĭbŭs īmpŏsŭīt Lĭbўām fīnēmquĕ mĭnātūr
īmpĕrĭō. cāsūs mĕtŭīt iām Rōmă Săgūntī.
quō Troīae ēxtrēmōs cĭnĕrēs sācrāmquĕ rŭīnām565
dā sēdēm, gĕnĭtōr, tūtīsquĕ iăcērĕ. părūmnēst
Āssărăcīquĕ lărem ēt Vēstaē sēcrētă fĕrāmūs?
ēxĭlĭa ērrāntēs tōtūm quaēsīssĕ pĕr ōrbēm.
ānne ĭtĕrūm cāptā rĕpĕtēntūr Pērgămă Rōmā?"
Hīs Vĕnŭs; ēt cōntrā gĕnĭtōr sīc deīndĕ prŏfātūr:570
"pēllĕ mĕtūs, neū tē Tўrĭaē cōnāmĭnă gēntīs
tūrbārīnt, Cўthĕrēă; tĕnēt lōngūmquĕ tĕnēbīt
Tārpēiās ārcēs sānguīs tŭŭs. hāc ĕgŏ Mārtīs
mōlĕ vĭrōs spēctārĕ păro ātque ēxpēndĕrĕ bēllō.
gēns fērrī pătĭēns āc laētă dŏmārĕ lăbōrēs575
paūlātim āntīquō pātrūm dēsuēscĭt hŏnōrī,
ātque īlle haūd ūmquām pārcūs prō laūdĕ crŭōrīs
ēt sēmpēr fāmaē sĭtĭēns ōbscūră sĕdēndō
tēmpŏra ăgīt mūtūm vōlvēns īnglōrĭŭs aēvūm
sānguĭnĕ dē nōstrō pŏpŭlūs, blāndōquĕ vĕnēnō580
dēsĭdĭaē vīrtūs paūlātim ēvīctă sĕnēscīt.
māgnaē mōlĭs ŏpūs mūltōquĕ lăbōrĕ părāndūm
tōt pŏpŭlōs īntēr sōlī sĭbĭ pōscĕrĕ rēgnă.
iāmquĕ tĭbī vĕnĭēt tēmpūs, quō māxĭmă rērūm
nōbĭlĭōr sīt Rōmă mălīs. hīnc nōmĭnă nōstrō585
nōn īndīgnă pŏlō rĕfĕrēt lăbŏr, hīnc tĭbĭ Paūlūs,
hīnc Făbĭūs grātūsquĕ mĭhī Mārcēllŭs ŏpīmīs.
hī tāntūm părĭēnt Lătĭō pēr vūlnĕră rēgnūm,
quōd lūxu ēt mūltūm mūtātā mēntĕ nĕpōtēs
nōn tămĕn ēvērtīssĕ quĕānt. iāmque īpsĕ crĕātūs,590
quī Poēnūm rĕvŏcēt pătrĭaē Lătĭōquĕ rĕpūlsūm
āntĕ sŭaē mūrōs Cārthāgĭnĭs ēxŭăt ārmīs.
hīnc, Cўthĕrēă, tŭīs lōngō rēgnābĭtŭr aēvō.
ēxīn sē Cŭrĭbūs vīrtūs caēlēstĭs ăd āstră
ēffĕrĕt, ēt sācrīs aūgēbīt nōmĕn Ĭūlīs595
bēllātrīx gēns bācĭfĕrō nūtrītă Săbīnō.
hīnc pătĕr īgnōtām dōnābīt vīncĕrĕ Thŷlēn
īnquĕ Călēdŏnĭōs prīmūs trăhĕt āgmĭnă lūcōs,
cōmpēscēt rīpīs Rhēnūm, rĕgĕt īmpĭgĕr Āfrōs
pālmĭfĕrāmquĕ sĕnēx bēllō dŏmĭtābĭt Ĭdŷmēn.600
nēc Stўgĭs īllĕ lăcūs vĭdŭātăquĕ lūmĭnĕ rēgnă,
sēd sŭpĕrūm sēdēm nōstrōsquĕ tĕnēbĭt hŏnōrēs.
tūm iŭvĕnīs māgnō praēcēllēns rōbŏrĕ mēntīs
ēxcĭpĭēt pătrĭām mōlēm cēlsūsquĕ fĕrētūr
aēquātum īmpĕrĭō tōllēns căpŭt. hīc fĕră gēntīs605
bēllă Pălaēstīnaē prīmō dēlēbĭt ĭn aēvō.
āt tū trānscēndēs, Gērmānĭcĕ, fāctă tŭōrūm
iām pŭĕr aūrĭcŏmō praēfōrmīdātĕ Bătāvō.
nēc tē tērrŭĕrīnt Tārpēī cūlmĭnĭs īgnēs;
sācrĭlĕgās īntēr flāmmās sērvābĕrĕ tērrīs.610
nām tē lōngă mănēnt nōstrī cōnsōrtĭă mūndī.
huīc lāxōs ārcūs ōlīm Gāngētĭcă pūbēs
sūmmīttēt văcŭāsque ōstēndēnt Bāctră phărētrās.
hīc ĕt ăb Ārctōō cūrrūs ăgĕt āxĕ pĕr ūrbēm
dūcĕt ĕt Ēōōs Bācchō cēdēntĕ trĭūmphōs.615
īdem īndīgnāntēm trāmīttĕrĕ Dārdănă sīgnă
Sārmătĭcīs vīctōr cōmpēscēt sēdĭbŭs Hīstrūm.
quīn ēt Rōmŭlĕōs sŭpĕrābīt vōcĕ nĕpōtēs,
quīs ĕrĭt ēlŏquĭō pārtūm dĕcŭs. huīc sŭă Mūsaē
sācră fĕrēnt, mĕlĭōrquĕ lўrā, cuī sūbstĭtĭt Hēbrūs620
ēt vēnīt Rhŏdŏpē, Phoēbō mīrāndă lŏquētūr.
īlle ĕtĭām, quā prīscă, vĭdēs, stāt rēgĭă nōbīs,
aūrĕă Tārpēiā pōnēt Căpĭtōlĭă rūpĕ
ēt iūngēt nōstrō tēmplōrūm cūlmĭnă caēlō.
tūnc, ō nātĕ dĕūm dīvōsquĕ dătūrĕ, bĕātās625
īmpĕrĭō tērrās pătrĭō rĕgĕ. tārdă sĕnēctām
hōspĭtĭa ēxcĭpĭēnt caēlī, sŏlĭōquĕ Quĭrīnūs
cōncēdēt, mĕdĭūmquĕ părēns frātērquĕ lŏcābūnt;
sīdĕrĕī iūxtā rădĭābūnt tēmpŏră nātī."
Dūm pāndīt sĕrĭēm vēntūrī Iūppĭtĕr aēvī,630
dūctŏr Ăgēnŏrĕūs tŭmŭlīs dēlātŭs ĭnīquīs
lāpsāntēm dŭbĭō dēvēxă pĕr īnvĭă nīsū
fīrmābāt grēssum ātque ūmēntĭă sāxă prĕmēbāt.
nōn ăcĭēs hōstīsvĕ tĕnēt, sēd prōnă mĭnācī
praērūptō tūrbānt ēt caūtĭbŭs ōbvĭă rūpēs.635
stānt claūsī maērēntquĕ mŏrās ēt dūră vĭārūm.
nēc rĕfŏvērĕ dătūr tōrpēntĭă mēmbră quĭētĕ;
nōctem ŏpĕrī iūngūnt ēt rōbŏră fērrĕ cŏāctīs
āpprŏpĕrānt ŭmĕrīs āc rāptās cōllĭbŭs ōrnōs.
iāmque ŭbĭ nūdārūnt sīlvā dēnsīssĭmă mōntīs,640
āggēssērĕ trăbēs, răpĭdīsque āccēnsŭs ĭn ōrbēm
ēxcŏquĭtūr flāmmīs scŏpŭlūs. mōx prōrŭtă fērrō
dāt gĕmĭtūm pūtrīs rĕsŏlūtō pōndĕrĕ mōlēs
ātque ăpĕrīt fēssīs āntīquī rēgnă Lătīnī.
hīs tāndem īgnōtās trānsgrēssūs cāsĭbŭs Ālpēs645
Taūrīnīs dūctōr stătŭīt tēntōrĭă cāmpīs.
Īntĕrĕā vōcēs Iŏvĭs ātque ōrācŭlă pōrtāns
ēmēnsīs ădĕrāt Gărămāntūm laētŭs hărēnīs
Bōstăr ĕt ūt vīsō stĭmŭlābāt cōrdă Tŏnāntĕ:
"māxĭmĕ Bēlīdē, pătrĭīs quī moēnĭbŭs ārcēs650
sērvĭtĭūm dēxtrā. Lĭbўcās pĕnĕtrāvĭmŭs ārās.
nōs tŭlĭt ād sŭpĕrōs pērfūndēns sīdĕră Sŷrtīs
nōs paēne aēquŏrĭbūs tēllūs vĭŏlēntĭŏr haūsīt.
ād fīnēm caēlī mĕdĭō tēndūntŭr ăb ōrbĕ
squālēntēs cāmpī. tŭmŭlūm nātūră nĕgāvīt655
īmmēnsīs spătĭīs, nĭsĭ quēm căvă nūbĭlă tōrquēns
cōnstrūxīt tūrbo īmpāctā glŏmĕrātŭs hărēnā,
vēl sī, pērfrāctō pŏpŭlātūs cārcĕrĕ tērrās
Āfrĭcŭs aūt pōntūm spārgēns sŭpĕr āĕră Cōrūs
īnvāsērĕ trŭcēs căpĭēntēm proēlĭă cāmpūm660
īnquĕ vĭcem īngēstō cŭmŭlārūnt pūlvĕrĕ mōntēs.
hās ōbsērvātīs vāllēs ēnāvĭmŭs āstrīs
nāmquĕ dĭēs cōnfūndĭt ĭtēr, pĕdĭtēmquĕ prŏfūndō
ērrāntēm cāmpo ēt sēmpēr mĕdĭa ārvă vĭdēntēm
Sīdŏnĭīs Cўnŏsūră rĕgīt fīdīssĭmă naūtīs.665
vērum ŭbĭ dēfēssī lūcōs nĕmŏrōsăquĕ rēgnă
cōrnĭgĕrī Iŏvĭs ēt fūlgēntĭă tēmplă sŭbīmūs,
ēxcēptōs hōspēs tēctīs īndūcĭt Ărīsbās.
stāt fānō vīcīnă, nŏvum ēt mĕmŏrābĭlĕ, lŷmphă,
quaē nāscēntĕ dĭē, quaē dēfĭcĭēntĕ tĕpēscīt670
quaēquĕ rĭgēt, mĕdĭūs cūm sōl āccēndĭt Ŏlŷmpūm,
ātque ĕădēm rūrsūm nōctūrnīs fērvĕt ĭn ūmbrīs.
tūm lŏcă plēnă dĕō, dītēs sĭnĕ vōmĕrĕ glēbās
ōstēntāt sĕnĭōr laētāque ĭtă mēntĕ prŏfātūr:
"hās ūmbrās nĕmŏrum ēt cōnēxă căcūmĭnă caēlō675
cālcātōsquĕ Iŏvī lūcōs prĕcĕ, Bōstăr, ădōrā.
nām cuī dōnă Iŏvīs nōn dīvūlgātă pĕr ōrbēm,
īn grĕmĭō Thēbēs gĕmĭnās sēdīssĕ cŏlūmbās?
quārūm Chāŏnĭās pēnnīs quaē cōntĭgĭt ōrās,
īmplēt fātĭdĭcō Dōdōnĭdă mūrmŭrĕ quērcūm.680
āt quaē Cārpăthĭūm sŭpĕr aēquōr vēctă pĕr aūrās
īn Lībyēn nĭvĕīs trānāvīt cōncŏlŏr ālīs,
hānc sēdēm tēmplō Cўthĕrēĭă cōndĭdĭt ālēs.
hīc, ŭbĭ nūnc ārām lūcōsquĕ vĭdētĭs ŏpācōs,
dūctōre ēlēctō grĕgĭs, ādmīrābĭlĕ dīctū,685
lānĭgĕrī căpĭtīs mĕdĭa īntēr cōrnŭă pērstāns
Mārmărĭcīs ālēs pŏpŭlīs rēspōnsă cănēbāt.
mōx sŭbĭtūm nĕmŭs ātque ānnōsō rōbŏrĕ lūcūs
ēxsĭlŭīt, quālēsquĕ prĕmūnt nūnc sīdĕră quērcūs,
ā prīmā vēnērĕ dĭē; prīsco īndĕ păvōrĕ690
ārbōr nūmĕn hăbēt cŏlĭtūrquĕ tĕpēntĭbŭs ārīs."
dūmque ĕă mīrāmūr, sŭbĭtō strīdōrĕ trĕmēndūm
īmpūlsaē pătŭērĕ fŏrēs, māiōrquĕ rĕpēntĕ
lūx ŏcŭlōs fĕrĭt. ānte ārās stāt vēstĕ săcērdōs
ēffūlgēns nĭvĕa, ēt pŏpŭlī cōncūrrĕrĕ cērtānt.695
īnde ŭbĭ māndātās ēffūdī pēctŏrĕ vōcēs,
ēcce īntrāt sŭbĭtūs vātēm dĕŭs. āltă sŏnōrō
cōllīsīs trăbĭbūs vōlvūntūr mūrmŭră lūcō,
āc māiōr nōtā iām vōx prōrūmpĭt ĭn aūrās:
"tēndĭtĭs īn Lătĭūm bēllōque ăgĭtārĕ părātīs700
Āssărăcī prōlēm, Lĭbўēs. coēpta āspĕră cērnō
Grādīvūmquĕ trŭcēm cūrrūs iām scāndĕre ĕt ātrām
īn lătŭs Hēspĕrĭūm flāmmam ēxspīrārĕ fŭrēntēs
cōrnĭpĕdēs mūltōquĕ flŭēntĭă sānguĭnĕ lōră.
tū, quī pūgnārum ēvēntūs ēxtrēmăquĕ fātī705
dēpōscīs clārōquĕ fĕrōx dās vēlă lăbōrī,
īnvāde Aētōlī dūctōrĭs Ĭāpўgă cāmpūm.
Sīdŏnĭōs aūgēbĭs ăvōs nūllīquĕ rĕlīnquēs
āltĭŭs Aūsŏnĭaē pĕnĕtrāre īn vīscĕră gēntīs,
dōnēc vīctă tĭbī trĕpĭdābūnt Dārdănă rēgnă.710
nēc pōnēt pūbēs ūmquām Sātūrnĭă cūrām,
dūm cārpēt sŭpĕrās īn tērrīs Hānnĭbăl aūrās."
Tālĭă pōrtābāt laētīs ōrācŭlă Bōstār
īmplērātquĕ vĭrōs pūgnaē prŏpĭōrĭs ămōrĕ.
Postquam rupta fides Tyriis et moenia castae
non aequo superum genitore eversa Sagunti
extemplo positos finiti cardine mundi
victor adit populos cognataque limina Gades.
5nec vatum mentes agitare et praescia corda
cessatum super imperio. citus aequore Bostar
vela dare et rerum praenoscere fata iubetur.
prisca fides adytis longo servatur ab aevo
qua sublime sedens, Cirrhaeis aemulus antris,
10inter anhelantes Garamantas corniger Hammon
fatidico pandit venientia saecula luco.
hinc omen coeptis et casus scire futuros
ante diem bellique vices novisse petebat.
Exin clavigeri veneratus numinis aras
15captivis onerat donis, quae nuper ab arce
victor fumantis rapuit semusta Sagunti.
vulgatum, nec cassa fides, ab origine fani
impositas durare trabes solasque per aevum
condentum novisse manus. hinc credere gaudent
20consedisse deum seniumque repellere templis.
tum quis fas et honos adyti penetralia nosse
femineos prohibent gressus ac limine curant
saetigeros arcere sues. nec discolor ulli
ante aras cultus; velantur corpora lino,
25et Pelusiaco praefulget stamine vertex.
discinctis mos tura dare atque e lege parentum
sacrificam lato vestem distinguere clavo.
pes nudus tonsaeque comae castumque cubile.
irrestincta focis servant altaria flammae.
30sed nulla effigies simulacrave nota deorum
maiestate locum et sacro implevere timore.
In foribus labor Alcidae: Lernaea recisis
anguibus hydra iacet, nexuque elisa leonis
ora Cleonaei patulo caelantur hiatu.
35at Stygius saevis terrens latratibus umbras
ianitor aeterno tum primum tractus ab antro
vincla indignatur, metuitque Megaera catenas.
iuxta Thraces equi pestisque Erymanthia et altos
aeripedis ramos superantia cornua cervi.
40nec levior vinci Libycae telluris alumnus
matre super stratique, genus deforme, bimembres
Centauri frontemque minor nunc amnis Acarnan.
inter quae fulget sacratis ignibus Oete,
ingentemque animam rapiunt ad sidera flammae.
45Postquam oculos varia implevit virtutis imago,
mira dehinc cernit: surgentis mole profundi
invectum terris subitum mare nullaque circa
litora et infuso stagnantes aequore campos.
nam qua caeruleis Nereus evolvitur antris
50atque imo freta contorquet Neptunia fundo,
proruptum exundat pelagus, caecosque relaxans
Oceanus fontes torrentibus ingruit undis.
tum vada ceu saevo penitus permota tridenti
luctantur terris tumefactum imponere pontum.
55mox remeat gurges tractoque relabitur aestu;
at ratis erepto campis deserta profundo
et fusi transtris exspectant aequora nautae.
Cymothoës ea regna vagae pelagique labores
Luna movet, Luna immissis per caerula bigis
60fertque refertque fretum, sequiturque reciproca Tethys.
Haec propere spectata duci; nam multa fatigant.
curarum prima exercet subducere bello
consortem thalami parvumque sub ubere natum.
virgineis iuvenem taedis primoque Hymenaeo
65imbuerat coniunx memorique tenebat amore.
at puer obsessae generatus in ore Sagunti
bis senos lunae nondum compleverat orbes.
quos ut seponi stetit et secernere ab armis,
affatur ductor: "spes o Carthaginis altae,
70nate, nec Aeneadum levior metus, amplior, oro,
sis patrio decore et factis tibi nomina condas,
quis superes bellator avum; iamque aegra timoris
Roma tuos numeret lacrimandos matribus annos.
ni praesaga meos ludunt praecordia sensus,
75ingens hic terris crescit labor. ora parentis
agnosco torvaque oculos sub fronte minaces
vagitumque gravem atque irarum elementa mearum.
si quis forte deum tantos inciderit actus,
ut nostro abrumpat leto primordia rerum,
80hoc pignus belli, coniunx, servare labora.
cumque datum fari, duc per cunabula nostra;
tangat Elissaeas palmis puerilibus aras
et cineri iuret patrio Laurentia bella.
inde ubi flore novo pubescet firmior aetas,
85emicet in Martem et calcato foedere victor
in Capitolina tumulum mihi vindicet arce.
tu vero, tanti felix quam gloria partus
exspectat, veneranda fide, discede periclis
incerti Martis durosque relinque labores.
90nos clausae nivibus rupes suppostaque caelo
saxa manent, nos Alcidae mirante noverca
sudatus labor et, bellis labor acrior, Alpes.
quod si promissum vertat Fortuna favorem
laevaque sit coeptis, te longa stare senecta
95aevumque extendisse velim; tua iustior aetas,
ultra me improperae ducant cui fila sorores".
Sic ille. at contra Cirrhaei sanguis Imilce
Castalii, cui materno de nomine dicta
Castulo Phoebei servat cognomina vatis
100atque ex sacrata repetebat stirpe parentes:
tempore quo Bacchus populos domitabat Hiberos
concutiens thyrso atque armata Maenade Calpen,
lascivo genitus Satyro nymphaque Myrice
Milichus indigenis late regnabat in oris
105cornigeram attollens genitoris imagine frontem.
hinc patriam clarumque genus referebat Imilce
barbarica paulum vitiato nomine lingua.
quae tunc sic lacrimis sensim manantibus infit:
"mene, oblite tua nostram pendere salute,
110abnuis inceptis comitem? sic foedera nota
primitiaeque tori, gelidos ut scandere tecum
deficiam montes coniunx tua? crede vigori
femineo. castum haud superat labor ullus amorem.
sin solo aspicimur sexu fixumque relinqui
115cedo equidem nec fata moror; deus annuat, oro.
i felix, i numinibus votisque secundis
atque acies inter flagrantiaque arma relictae
coniugis et nati curam servare memento.
quippe nec Ausonios tantum nec tela nec ignes
120nec quemquam horresco, qui se tibi conferet unus,
quantum te metuo. ruis ipsos acer in enses
obiectasque caput telis. te nulla secundo
eventu satiat virtus, tibi gloria soli
fine caret, credisque viris ignobile letum
125belligeris in pace mori. tremor implicat artus
sed tu, bellorum genitor, miserere nefasque
averte et serva caput inviolabile Teucris".
Iamque adeo egressi steterant in litore primo
et promota ratis pendentibus arbore nautis
130aptabat sensim pulsanti carbasa vento,
cum lenire metus properans aegramque levare
attonitis mentem curis sic Hannibal orsus.
"ominibus parce et lacrimis, fidissima coniunx.
et pace et bello cunctis stat terminus aevi,
135extremumque diem primus tulit. ire per ora
nomen in aeternum paucis mens ignea donat,
quos pater aetheriis caelestum destinat oris.
an Romana iuga et famulas Carthaginis arces
perpetiar? stimulant manes noctisque per umbras
140increpitans genitor, stant arae atque horrida sacra
ante oculos, brevitasque vetat mutabilis horae
prolatare diem. sedeamne, ut noverit una
me tantum Carthago et, qui sim, nesciat omnis
gens hominum? letique metu decora alta relinquam?
145quantum etenim distant a morte silentia vitae?
nec tamen incautos laudum exhorresce furores.
et nobis est lucis honos, gaudetque senecta
gloria, cum longo titulis celebratur in aevo.
te quoque magna manent suscepti praemia belli;
150dent modo se superi, Thybris tibi serviet omnis
Iliacaeque nurus et dives Dardanus auri".
dumque ea permixtis inter se fletibus orant,
confisus pelago celsa de puppe magister
cunctantem ciet. abripitur divulsa marito.
155haerent intenti vultus et litora servant,
donec iter liquidum volucri rapiente carina
consumpsit visus pontus tellusque recessit.
At Poenus belli curis avertere amorem
apparat et repetit properato moenia gressu.
160quae dum perlustrat crebroque obit omnia visu,
tandem sollicito cessit vis dura labori,
belligeramque datur somno componere mentem.
Tum pater omnipotens gentem exercere periclis
Dardaniam et fama saevorum tollere ad astra
165bellorum meditans priscosque referre labores
praecipitat consulta viri segnemque quietem
terret et immissa rumpit formidine somnos.
iamque per umentem noctis Cyllenius umbram
aligero lapsu portabat iussa parentis.
170nec mora mulcentem securo membra sopore
aggreditur iuvenem ac monitis incessit amaris:
"turpe duci totam somno consumere noctem
o rector Libyae. vigili stant bella magistro.
iam maria effusas cernes turbare carinas
175et Latiam toto pubem volitare profundo,
dum lentus coepti terra cunctaris Hibera.
scilicet id satis est decoris memorandaque virtus,
quod tanto cecidit molimine Graia Saguntos?
en age, si quid inest animo par fortibus ausis
180fer gressus agiles mecum et comitare vocantem.
respexisse veto; monet hoc pater ille deorum.
victorem ante altae statuam te moenia Romae."
iamque videbatur dextram iniectare graduque
laetantem trahere in Saturnia regna citato,
185cum subitus circa fragor et vibrata per auras
exterrent saevis a tergo sibila linguis
ingentique metu divum praecepta paventi
effluxere viro et turbatus lumina flectit.
ecce iugis rapiens silvas ac robora vasto
190contorta amplexu tractasque per invia rupes
ater letifero stridebat turbine serpens.
quantus non aequas perlustrat flexibus Arctos
et geminum lapsu sidus circumligat Anguis,
immani tantus fauces diducit hiatu
195attollensque caput nimbosis montibus aequat.
congeminat sonitus rupti violentia caeli
imbriferamque hiemem permixta grandine torquet.
hoc trepidus monstro (neque enim sopor ille nec altae
vis aderat noctis, virgaque fugante tenebras
200miscuerat lucem somno deus) ardua quae sit,
scitatur, pestis terrasque urgentia membra
quo ferat et quosnam populos depascat hiatu.
cui gelidis almae Cyllenes editus antris:
"bella vides optata tibi. te maxima bella,
205te strages nemorum, te moto turbida caelo
tempestas caedesque virum magnaeque ruinae
Idaei generis lacrimosaque fata sequuntur.
quantus per campos populatis montibus actas
contorquet silvas squalenti tergore serpens
210et late umectat terras spumante veneno,
tantus perdomitis decurrens Alpibus atro
involves bello Italiam tantoque fragore
eruta convulsis prosternes oppida muris."
His aegrum stimulis liquere deusque soporque.
215it membris gelidus sudor, laetoque pavore
promissa evolvit somni noctemque retractat.
iamque deum regi Martique sub omine fausto
instauratus honos, niveoque ante omnia tauro
placatus meritis monitor Cyllenius aris.
220extemplo edicit convellere signa, repensque
castra quatit clamor permixtis dissona linguis.
Prodite, Calliope, famae, quos horrida coepta
excierint populos tulerintque in regna Latini,
et quas indomitis urbes armarit Hiberis
225quasque Paraetonio glomerarit litore turmas
ausa sibi Libye rerum deposcere frenos
et terris mutare iugum. non ulla nec umquam
saevior it trucibus tempestas acta procellis,
nec bellum ruptis tam dirum mille carinis
230acrius infremuit trepidumque exterruit orbem.
Princeps signa tulit Tyria Carthagine pubes,
membra levis celsique decus fraudata superbum
corporis, at docilis fallendi et nectere tectos
numquam tarda dolos. rudis his tum parma, brevique
235bellabant ense, ac vestigia nuda, sinusque
cingere inassuetum, et rubrae velamine vestis
ars erat in pugna fusum occulvisse cruorem.
his rector fulgens ostro super altior omnes
germanus nitet Hannibalis gratoque tumultu
240Mago quatit currus et fratrem spirat in armis.
Proxima Sidoniis Utica est effusa maniplis,
prisca situ veterisque ante arces condita Byrsae.
tunc, quae Sicanio praecinxit litora muro
in clipei speciem curvatis turribus, Aspis.
245sed dux in sese converterat ora Sychaeus,
Hasdrubalis proles, cui vano corda tumore
maternum implebat genus et resonare superbo
Hannibal haud umquam cessabat avunculus ore.
Affuit undosa cretus Berenicide miles,
250nec tereti dextras in pugnam armata dolone,
destituit Barce sitientibus arida venis.
nec non Cyrene Pelopei stirpe nepotis
Battiadas pravos fidei stimulavit in arma.
quos trahit antiquo laudatus Hamilcare quondam
255consilio viridis, sed belli serus, Ilertes.
Sabratha tum Tyrium vulgus Sarranaque Leptis
Oeaque Trinacrios Afris permixta colonos
et Tingim rapido mittebat ab aequore Lixus.
tum Vaga et antiquis dilectus regibus Hippo,
260quaeque procul cavit non aequos Ruspina fluctus,
et Zama et uberior Rutulo nunc sanguine Thapsus.
ducit tot populos ingens et corpore et armis
Herculeam factis servans ac nomine famam
Antaeus celsumque caput super agmina tollit.
265Venere Aethiopes, gens haud incognita Nilo,
qui magneta secant; solis honor ille metalli
intactum chalybem vicino ducere saxo.
his simul immitem testantes corpore solem
exusti venere Nubae. non aerea cassis,
270nec lorica riget ferro, non tenditur arcus;
tempora multiplici mos est defendere lino
et lino munire latus scelerataque sucis
spicula dirigere et ferrum infamare veneno.
tum primum castris Phoenicum tendere ritu
275Cinyphii didicere Macae. squalentia barba
ora viris, umerosque tegunt velamine capri
saetigero. panda manus est armata cateia
versicolor contra caetra et falcatus ab arte
ensis Adyrmachidis ac laevo tegmina crure.
280sed mensis asper populus victuque maligno;
nam calida tristes epulae torrentur harena
quin et Massyli fulgentia signa tulere
Hesperidum veniens lucis domus ultima terrae
praefuit intortos demissus vertice crines
285Bocchus atrox, qui sacratas in litore silvas
atque inter frondes revirescere viderat aurum.
Vos quoque desertis in castra mapalibus itis
misceri gregibus Gaetulia sueta ferarum
indomitisque loqui et sedare leonibus iras
290nulla domus; plaustris habitant; migrare per arva
mos atque errantes circumuectare penates.
hinc mille alipedes turmae (velocior Euris
et doctus virgae sonipes) in castra ruebant,
ceu, pernix cum densa vagis latratibus implet
295venator dumeta Lacon aut exigit Umber
nare sagax e calle feras, perterrita late
agmina praecipitant volucres formidine cervi.
hos agit haud laeto vultu nec fronte serena
Asbytes nuper caesae germanus Acherras.
300Marmaridae, medicum vulgus, strepuere catervis,
ad quorum cantus serpens oblita veneni,
ad quorum tactum mites iacuere cerastae.
tum chalybis pauper Baniurae cruda iuventus,
contenti parca durasse hastilia flamma,
305miscebant avidi trucibus fera murmura linguis.
necnon Autololes, levibus gens ignea plantis,
cui sonipes cursu, cui cesserit incitus amnis -
tanta fuga est; certant pennae, campumque volatu
cum rapuere, pedum frustra vestigia quaeras.
310spectati castris, quos suco nobilis arbor
et dulci pascit lotos nimis hospita baca.
quique atro rabidas effervescente veneno
dipsadas immensis horrent Garamantes harenis.
fama docet, caesae rapuit cum Gorgonis ora
315Perseus, in Libyam dirum fluxisse cruorem;
inde Medusaeis terram exundasse chelydris.
milibus his ductor spectatus Marte Choaspes,
Neritia Meninge satus, cui tragula semper
fulmineam armabat, celebratum missile, dextram.
320huic coit aequoreus Nasamon, invadere fluctu
audax naufragia et praedas avellere ponto,
huic, qui stagna colunt Tritonidos alta paludis,
qua virgo, ut fama est, bellatrix edita lympha
invento primam Libyen perfudit olivo.
325Necnon totus adest vesper populique reposti.
Cantaber ante omnes hiemisque aestusque famisque
invictus palmamque ex omni ferre labore.
mirus amor populo, cum prima incanuit aetas
imbelles iam dudum annos praevertere saxo
330nec vitam sine Marte pati; quippe omnis in armis
lucis causa sita et damnatum vivere paci.
Venit et, Aurorae lacrimis perfusus, in orbem
diversum patrias fugit cum devius oras,
armiger Eoi non felix Memnonis, Astyr.
335his parvus sonipes nec Marti natus, at idem
aut inconcusso glomerat vestigia dorso
aut molli pacata celer rapit esseda collo.
Cydnus agit, iuga Pyrenes venatibus acer
metiri iaculove extendere proelia Mauro.
340Venere et Celtae sociati nomen Hiberis
his pugna cecidisse decus, corpusque cremari
tale nefas. caelo credunt superisque referri,
impastus carpat si membra iacentia vultur.
Fibrarum et pennae divinarumque sagacem
345flammarum misit dives Callaecia pubem,
barbara nunc patriis ululantem carmina linguis,
nunc pedis alterno percussa verbere terra
ad numerum resonas gaudentem plaudere caetras
haec requies ludusque viris, ea sacra voluptas.
350Cetera femineus peragit labor; addere sulco
semina et impresso tellurem vertere aratro
segne viris. quicquid duro sine Marte gerundum,
Callaici coniunx obit irrequieta mariti.
hos Viriatus agit Lusitanumque remotis
355extractum lustris, primo Viriatus in aevo,
nomen Romanis factum mox nobile damnis.
Nec Cerretani, quondam Tirynthia castra,
aut Vasco insuetus galeae ferre arma morati,
non quae Dardanios post vidit Ilerda furores
360nec qui Massageten monstrans feritate parentem
cornipedis fusa satiaris, Concane, vena.
iamque Ebusus Phoenissa movet, movet Arbacus arma
aclyde vel tenui pugnax instare veruto,
iam cui Tlepolemus sator et cui Lindus origo,
365funda bella ferens Baliaris et alite plumbo,
et quos nunc Gravios violato nomine Graium
Oeneae misere domus Aetolaque Tyde.
dat Carthago viros Teucro fundata vetusto,
Phocaicae dant Emporiae, dat Tarraco pubem
370vitifera et Latio tantum cessura Lyaeo.
hos inter clara thoracis luce nitebat
Sedetana cohors, quam Sucro rigentibus undis
atque altrix celsa mittebat Saetabis arce,
Saetabis et telas Arabum sprevisse superba
375et Pelusiaco filum componere lino.
Mandonius populis domitorque insignis equorum
imperitat Caeso, et socio stant castra labore.
At Vettonum alas Balarus probat aequore aperto.
hic adeo, cum ver placidum flatusque tepescit,
380concubitus servans tacitos grex perstat equarum
et Venerem occultam genitali concipit aura.
sed non multa dies generi, properatque senectus,
septimaque his stabulis longissima ducitur aestas.
at non Sarmaticos attollens Uxama muros
385tam levibus persultat equis; hinc venit in arma
haud aevi fragilis sonipes crudoque vigore
asper frena pati aut iussis parere magistris.
Rhyndacus his ductor, telum sparus; ore ferarum
et rictu horrificant galeas; venatibus aevum
390transigitur, vel more patrum vis raptaque pascunt.
Fulget praecipuis Parnasia Castulo signis
et celebre Oceano atque alternis aestibus Hispal
ac Nebrissa dei Nysaei concita thyrsis,
quam Satyri coluere leves redimitaque sacra
395nebride et arcano Maenas nocturna Lyaeo
Arganthoniacos armat Carteia nepotes.
rex proavis fuit humani ditissimus aevi
ter denos decies emensus belliger annos.
armat Tartessos stabulanti conscia Phoebo
400et Munda Emathios Italis paritura labores.
nec decus auriferae cessavit Corduba terrae.
hos duxere viros flaventi vertice Phorcys
spiciferisque gravis bellator Arauricus oris,
aequales aevi, genuit quos ubere ripa
405Palladio Baetis umbratus cornua ramo.
Talia Sidonius per campos agmina ductor
pulvere nigrantes raptat lustransque sub armis,
qua visu comprendere erat, fulgentia signa
ibat ovans longaque umbram tellure trahebat.
410non aliter, quotiens perlabitur aequora curru
extremamque petit, Phoebea cubilia, Tethyn
frenatis Neptunus equis, fluit omnis ab antris
Nereidum chorus et sueto certamine nandi
candida perspicuo conectunt brachia ponto.
415At Pyrenaei frondosa cacumina montis
turbata Poenus terrarum pace petebat.
Pyrene celsa nimbosi verticis arce
divisos Celtis late prospectat Hiberos
atque aeterna tenet magnis divortia terris.
420nomen Bebrycia duxere a virgine colles,
hospitis Alcidae crimen, qui, sorte laborum
Geryonae peteret cum longa tricorporis arva,
possessus Baccho saeva Bebrycis in aula
lugendam formae sine virginitate reliquit
425Pyrenen, letique deus, si credere fas est,
causa fuit leti miserae deus. edidit alvo
namque ut serpentem patriasque exhorruit iras
confestim dulces liquit turbata penates.
tum noctem Alcidae solis plangebat in antris
430et promissa viri silvis narrabat opacis,
donec maerentem ingratos raptoris amores
tendentemque manus atque hospitis arma vocantem
diripuere ferae. laceros Tirynthius artus,
dum remeat victor, lacrimis perfudit et amens
435palluit invento dilectae virginis ore.
at voce Herculea percussa cacumina montis
intremuere iugis; maesto clamore ciebat
Pyrenen, scopulique omnes ac lustra ferarum
Pyrenen resonant. tumulo tum membra reponit
440supremum illacrimans, nec honos intercidet aevo,
defletumque tenent montes per saecula nomen.
Iamque per et colles et densos abiete lucos
Bebryciae Poenus fines transcenderat aulae.
inde ferox quaesitum armis per inhospita rura
445Volcarum populatur iter tumidique minaces
accedit Rhodani festino milite ripas.
aggeribus caput Alpinis et rupe nivali
proserit in Celtas ingentemque extrahit amnem
spumanti Rhodanus proscindens gurgite campos
450ac propere in pontum lato ruit incitus alveo.
auget opes stanti similis tacitoque liquore
mixtus Arar, quem gurgitibus complexus anhelis
cunctantem immergit pelago raptumque per arva
ferre vetat patrium vicina ad litora nomen.
455invadunt alacres inimicum pontibus amnem,
nunc celso capite et cervicibus arma tuentur
nunc validis gurges certatim frangitur ulnis.
fluminea sonipes religatus ducitur alno,
belua nec retinet tardante Libyssa timore;
460nam trabibus vada et iniecta tellure repertum
conexas operire trabes ac ducere in altum
paulatim ripae resolutis aggere vinclis.
at gregis illapsu fremebundo territus atras
expavit moles Rhodanus stagnisque refusis
465torsit harenoso minitanti murmura fundo.
Iamque Tricastinis incedit finibus agmen,
iam faciles campos, iam rura Vocontia carpit.
turbidus hic truncis saxisque ruentia laetum
ductoris vastavit iter. namque Alpibus ortus
470avulsas ornos et adesi fragmina montis
cum sonitu volvens fertur latrantibus undis
ac vada translato mutat fallacia cursu,
non pediti fidus, patulis non puppibus aequus.
et tunc imbre recens fuso correpta sub armis
475corpora multa virum spumanti vertice torquens
immersit fundo laceris deformia membris.
Sed iam praeteritos ultra meminisse labores
conspectae propius dempsere paventibus Alpes.
cuncta gelu canaque aeternum grandine tecta
480atque aevi glaciem cohibent; riget ardua montis
aetherii facies surgentique obvia Phoebo
duratas nescit flammis mollire pruinas.
quantum Tartareus regni pallentis hiatus
ad manes Imos atque atrae stagna paludis
485a supera tellure patet, tam longa per auras
erigitur tellus et caelum intercipit umbra.
nullum ver usquam nullique aestatis honores.
sola iugis habitat diris sedesque tuetur
perpetuas deformis hiems; illa undique nubes
490huc atras agit et mixtos cum grandine nimbos.
iam cuncti flatus ventique furentia regna
Alpina posuere domo. caligat in altis
obtutus saxis, abeuntque in nubila montes.
mixtus Athos Tauro Rhodopeque adiuncta Mimanti
495Ossaque cum Pelio cumque Haemo cesserit Othrys.
primus inexpertas adiit Tirynthius arces.
scindentem nubes frangentemque ardua montis
spectarunt superi longisque ab origine saeclis
intemerata gradu magna vi saxa domantem.
500At miles dubio tardat vestigia gressu
impia ceu sacros in fines arma per orbem
natura prohibente ferant divisque repugnent.
contra quae ductor- non Alpibus ille nec ullo
turbatus terrore loci, sed languida maestus
505corda virum fovet hortando revocatque vigorem
"non pudet obsequio superum fessosque secundis
post belli decus atque acies dare terga nivosis
montibus et segnes summittere rupibus arma?
nunc, o nunc, socii, dominantis moenia Romae
510credite vos summumque Iovis conscendere culmen.
hic labor Ausoniam et dabit hic in vincula Thybrim."
nec mora commotum promissis ditibus agmen
erigit in collem et vestigia linquere nota
Herculis edicit magni crudisque locorum
515ferre pedem ac proprio turmas evadere calle.
rumpit inaccessos aditus atque ardua primus
exsuperat summaque vocat de rupe cohortes.
tum, qua durati concreto frigore collis
lubrica frustratur canenti semita clivo
520luctantem, ferro glaciem premit. haurit hiatu
nix resoluta viros, altoque e culmine praeceps
umenti turmas operit delapsa ruina.
interdum adverso glomeratas turbine Corus
in media ora nives fuscis agit horridus alis
525aut rursum immani stridens avulsa procella
nudatis rapit arma viris volvensque per orbem
contorto rotat in nubes sublimia flatu.
quoque magis subiere iugo atque evadere nisi
erexere gradum, crescit labor. ardua supra
530sese aperit fessis et nascitur altera moles,
unde nec edomitos exsudatosque labores
respexisse libet; tanta formidine prona
exterrent repetita oculis, atque una pruinae
canentis, quacumque datur promittere visus,
535ingeritur facies. medio sic navita ponto,
cum dulces liquit terras et inania nullos
inveniunt ventos securo carbasa malo,
immensas prospectat aquas ac victa profundis
aequoribus fessus renovat sua lumina caelo.
540Iamque super clades atque importuna locorum
illuvie rigidaeque comae squalore perenni
horrida semiferi promunt e rupibus ora
atque effusa cavis exesi pumicis antris
Alpina invadit manus adsuetoque vigore
545per dumos notasque nives atque invia pernix
clausum montivagis infestat cursibus hostem.
mutatur iam forma locis. hic sanguine multo
infectae rubuere nives, hic nescia vinci
paulatim glacies cedit tepefacta cruore,
550dumque premit sonipes duro vestigia cornu
ungula perfossis haesit comprensa pruinis
nec pestis lapsus simplex; abscisa relinquunt
membra gelu, fractosque asper rigor amputat artus.
bis senos soles, totidem per vulnera saevas
555emensi noctes optato vertice sidunt
castraque praeruptis suspendunt ardua saxis.
At Venus ancipiti mentem labefacta timore
affatur genitorem et rumpit maesta querelas:
"quis poenae modus aut pereundi terminus, oro,
560Aeneadis erit, et quando terrasque fretumque
emensis sedisse dabis? cur pellere nostros
a te concessa Poenus parat urbe nepotes?
Alpibus imposuit Libyam finemque minatur
imperio. casus metuit iam Roma Sagunti.
565quo Troiae extremos cineres sacramque ruinam
da sedem, genitor, tutisque iacere. parumnest
Assaracique larem et Vestae secreta feramus?
exilia errantes totum quaesisse per orbem.
anne iterum capta repetentur Pergama Roma?"
570His Venus; et contra genitor sic deinde profatur:
"pelle metus, neu te Tyriae conamina gentis
turbarint, Cytherea; tenet longumque tenebit
Tarpeias arces sanguis tuus. hac ego Martis
mole viros spectare paro atque expendere bello.
575gens ferri patiens ac laeta domare labores
paulatim antiquo patrum desuescit honori,
atque ille haud umquam parcus pro laude cruoris
et semper famae sitiens obscura sedendo
tempora agit mutum volvens inglorius aevum
580sanguine de nostro populus, blandoque veneno
desidiae virtus paulatim evicta senescit.
magnae molis opus multoque labore parandum
tot populos inter soli sibi poscere regna.
iamque tibi veniet tempus, quo maxima rerum
585nobilior sit Roma malis. hinc nomina nostro
non indigna polo referet labor, hinc tibi Paulus,
hinc Fabius gratusque mihi Marcellus opimis.
hi tantum parient Latio per vulnera regnum,
quod luxu et multum mutata mente nepotes
590non tamen evertisse queant. iamque ipse creatus,
qui Poenum revocet patriae Latioque repulsum
ante suae muros Carthaginis exuat armis.
hinc, Cytherea, tuis longo regnabitur aevo.
exin se Curibus virtus caelestis ad astra
595efferet, et sacris augebit nomen Iulis
bellatrix gens bacifero nutrita Sabino.
hinc pater ignotam donabit vincere Thylen
inque Caledonios primus trahet agmina lucos,
compescet ripis Rhenum, reget impiger Afros
600palmiferamque senex bello domitabit Idymen.
nec Stygis ille lacus viduataque lumine regna,
sed superum sedem nostrosque tenebit honores.
tum iuvenis magno praecellens robore mentis
excipiet patriam molem celsusque feretur
605aequatum imperio tollens caput. hic fera gentis
bella Palaestinae primo delebit in aevo.
at tu transcendes, Germanice, facta tuorum
iam puer auricomo praeformidate Batavo.
nec te terruerint Tarpei culminis ignes;
610sacrilegas inter flammas servabere terris.
nam te longa manent nostri consortia mundi.
huic laxos arcus olim Gangetica pubes
summittet vacuasque ostendent Bactra pharetras.
hic et ab Arctoo currus aget axe per urbem
615ducet et Eoos Baccho cedente triumphos.
idem indignantem tramittere Dardana signa
Sarmaticis victor compescet sedibus Histrum.
quin et Romuleos superabit voce nepotes,
quis erit eloquio partum decus. huic sua Musae
620sacra ferent, meliorque lyra, cui substitit Hebrus
et venit Rhodope, Phoebo miranda loquetur.
ille etiam, qua prisca, vides, stat regia nobis,
aurea Tarpeia ponet Capitolia rupe
et iunget nostro templorum culmina caelo.
625tunc, o nate deum divosque dature, beatas
imperio terras patrio rege. tarda senectam
hospitia excipient caeli, solioque Quirinus
concedet, mediumque parens fraterque locabunt;
siderei iuxta radiabunt tempora nati."
630Dum pandit seriem venturi Iuppiter aevi,
ductor Agenoreus tumulis delatus iniquis
lapsantem dubio devexa per invia nisu
firmabat gressum atque umentia saxa premebat.
non acies hostisve tenet, sed prona minaci
635praerupto turbant et cautibus obvia rupes.
stant clausi maerentque moras et dura viarum.
nec refovere datur torpentia membra quiete;
noctem operi iungunt et robora ferre coactis
approperant umeris ac raptas collibus ornos.
640iamque ubi nudarunt silva densissima montis,
aggessere trabes, rapidisque accensus in orbem
excoquitur flammis scopulus. mox proruta ferro
dat gemitum putris resoluto pondere moles
atque aperit fessis antiqui regna Latini.
645his tandem ignotas transgressus casibus Alpes
Taurinis ductor statuit tentoria campis.
Interea voces Iovis atque oracula portans
emensis aderat Garamantum laetus harenis
Bostar et ut viso stimulabat corda Tonante:
650"maxime Belide, patriis qui moenibus arces
servitium dextra. Libycas penetravimus aras.
nos tulit ad superos perfundens sidera Syrtis
nos paene aequoribus tellus violentior hausit.
ad finem caeli medio tenduntur ab orbe
655squalentes campi. tumulum natura negavit
immensis spatiis, nisi quem cava nubila torquens
construxit turbo impacta glomeratus harena,
vel si, perfracto populatus carcere terras
Africus aut pontum spargens super aëra Corus
660invasere truces capientem proelia campum
inque vicem ingesto cumularunt pulvere montes.
has observatis valles enavimus astris
namque dies confundit iter, peditemque profundo
errantem campo et semper media arva videntem
665Sidoniis Cynosura regit fidissima nautis.
verum ubi defessi lucos nemorosaque regna
cornigeri Iovis et fulgentia templa subimus,
exceptos hospes tectis inducit Arisbas.
stat fano vicina, novum et memorabile, lympha,
670quae nascente die, quae deficiente tepescit
quaeque riget, medius cum sol accendit Olympum,
atque eadem rursum nocturnis fervet in umbris.
tum loca plena deo, dites sine vomere glebas
ostentat senior laetaque ita mente profatur:
675"has umbras nemorum et conexa cacumina caelo
calcatosque Iovi lucos prece, Bostar, adora.
nam cui dona Iovis non divulgata per orbem,
in gremio Thebes geminas sedisse columbas?
quarum Chaonias pennis quae contigit oras,
680implet fatidico Dodonida murmure quercum.
at quae Carpathium super aequor vecta per auras
in Libyen niveis tranavit concolor alis,
hanc sedem templo Cythereia condidit ales.
hic, ubi nunc aram lucosque videtis opacos,
685ductore electo gregis, admirabile dictu,
lanigeri capitis media inter cornua perstans
Marmaricis ales populis responsa canebat.
mox subitum nemus atque annoso robore lucus
exsilvit, qualesque premunt nunc sidera quercus,
690a prima venere die; prisco inde pavore
arbor numen habet coliturque tepentibus aris."
dumque ea miramur, subito stridore tremendum
impulsae patuere fores, maiorque repente
lux oculos ferit. ante aras stat veste sacerdos
695effulgens nivea, et populi concurrere certant.
inde ubi mandatas effudi pectore voces,
ecce intrat subitus vatem deus. alta sonoro
collisis trabibus volvuntur murmura luco,
ac maior nota iam vox prorumpit in auras:
700"tenditis in Latium belloque agitare paratis
Assaraci prolem, Libyes. coepta aspera cerno
Gradivumque trucem currus iam scandere et atram
in latus Hesperium flammam exspirare furentes
cornipedes multoque fluentia sanguine lora.
705tu, qui pugnarum eventus extremaque fati
deposcis claroque ferox das vela labori,
invade Aetoli ductoris Iapyga campum.
Sidonios augebis avos nullique relinques
altius Ausoniae penetrare in viscera gentis,
710donec victa tibi trepidabunt Dardana regna.
nec ponet pubes umquam Saturnia curam,
dum carpet superas in terris Hannibal auras."
Talia portabat laetis oracula Bostar
impleratque viros pugnae propioris amore.