DIDASCALIA (SECVNDVM A)

INCIPIT TERENTI HECYRA: ACTA LVDIS MEGA-

LENSIBVS SEXTO IVLIO CAESARE CN. CORNELIO

DOLABELLA AEDILIBVS CVRVLIBVS: MODOS FECIT

FLACCVS CLAVDI TIBIS PARIBVS TOTA: GRAECA

MENANDRV: FACTA EST V: ACTA PRIMO SINE PROLOGO

DATA; SECVNDO CN. OCTAVIO TITO MANLIO COS.

RELATA EST LVCIO AEMILIO PAVLO LVDIS FVNERA-

LIBVS; NON EST PLACITA; TERTIO RELATA EST Q.

FVLVIO LVC. MARCIO AEDILIBVS CVRVLIBVS: EGIT

LVC. AMBIVIVS LVC. SERGIVS TVRPIO; PLACVIT

II (SECVNDVM Σ)

INCIPIT TERENTI HECYRA: ACTA LVDIS ROMANIS

SEX. IVL. CAES. CN. CORNELIO AEDILIBVS CVRVLIBVS:

NON EST PERACTA: MODOS FECIT FLACCVS

CLVDDI TIBIIS PARILIBVS TOTA: CN. OCTAVIO

T. MANLIO COS. RELATA EST ITERVM L. AEMILIO

PAVLO LVDIS FVNERAIBVS: RELATA EST TERTIO

Q. FVLVIO L. MARTIO AEDIL. CVRVL.

C. SULPICI APOLLINARIS

PERIOCHA

Uxorem ducit Pamphilus Philumenam,

cui quondam ignorans virgini vitium obtulit,

cuiusque per vim quem detraxit anulum

dederat amicae Bacchidi meretriculae.

5Dein profectus in Imbrum est: nuptam haud attigit.

Hanc mater utero gravidam, ne id sciat socrus,

ut aegram ad sese transfert. Revenit Pamphilus,

deprendit partum, celat; uxorem tamen

recipere non volt. Pater incusat Bacchidis

10amorem. Dum se purgat Bacchis, anulum

mater vitiatae forte adgnoscit Myrrina.

Uxorem recipit Pamphilus cum filio.

PERSONAE

(PROLOGVS), PHIDIPPVS SENEX

PHILOTIS MERETRIX, PAMPHILVS ADVLESCENS

SYRA ANVS, SOSIA SERVOS

PARMENO SERVOS, MYRRINA MATRONA

(SCIRTVS SERVOS), BACCHIS MERETRIX

LACHES SENEX, (CANTOR)

SOSTRATA MATRONA

PROLOGVS (I)

Hecyra est huic nomen fabulae. Haec quom datast

nova, novom intervenit vitium et calamitas

ut neque spectari neque cognosci potuerit:

ita populu' studio stupidus in funambulo

5animum occuparat. Nunc haec planest pro nova,

et is qui scripsit hanc ob eam rem noluit

iterum referre ut iterum possit vendere.

Alias cognostis eiu': quaeso hanc noscite.

PROLOGVS (II)

Orator ad vos venio ornatu prologi:

10sinite exorator sim eodem ut iure uti senem

liceat quo iure sum usus adulescentior,

novas qui exactas feci ut inveterascerent,

ne cum poeta scriptura evanesceret.

In is quas primum Caecili didici novas

15partim sum earum exactu', partim vix steti.

Quia scibam dubiam fortunam esse scaenicam,

spe incerta certum mihi laborem sustuli,

easdem agere coepi ut ab eodem alias discerem

novas, studiose ne illum ab studio abducerem.

20Perfeci ut spectarentur: ubi sunt cognitae,

placitae sunt. Ita poetam restitui in locum

prope iam remmotum iniuria advorsarium

ab studio atque ab labore atque arte musica.

Quod si scripturam sprevissem in praesentia

25et in deterrendo volvissem operam sumere,

ut in otio esset potiu' quam in negotio,

deterruissem facile ne alias scriberet.

Nunc quid petam med causa aequo animo attendite.

Hecyram ad vos refero, quam mihi per silentium

30numquam agere licitumst; ita eam oppressit calamitas.

Eam calamitatem vostra intellegentia

sedabit, si erit adiutrix nostrae industriae.

Quom primum eam agere coepi, pugilum gloria

(funambuli eodem accessit exspectatio),

35comitum conventu', strepitu', clamor mulierum

fecere ut ante tempus exirem foras.

Vetere in nova coepi uti consuetudine

in experiundo ut essem; refero denvo.

Primo actu placeo; quom interea rumor venit

40datum iri gladiatores, populu' convolat,

tumultuantur clamant, pugnant de loco:

ego interea meum non potui tutari locum.

Nunc turba nulla est: otium et silentiumst:

agendi tempu' mihi datumst; vobis datur

45potestas condecorandi ludos scaenicos.

Nolite sinere per vos artem musicam

recidere ad paucos: facite ut vostra auctoritas

meae auctoritati fautrix adiutrixque sit.

Si numquam avare pretium statui arti meae

50et eum asse quaestum in animum induxi maxumum

quam maxume servire vostris commodis,

sinite impetrare me, qui in tutelam meam

studium suom et se in vostram commisit fidem,

ne eum circumuentum inique iniqui inrideant.

55Mea causa causam accipite et date silentium,

ut lubeat scribere aliis mihique ut discere

novas expediat posthac pretio emptas meo.

ACTVS I

PHILOTIS SYRA

PH. Per pol quam paucos reperias meretricibus

fidelis evenire amatores, Syra.

60Vel hic Pamphilus iurabat quotiens Bacchidi,

quam sancte, uti quivis facile posset credere,

numquam illa viva ducturum uxorem domum!

Em duxit. SY. Ergo propterea te sedulo

et moneo et hortor ne quoiusquam misereat,

65quin spolies mutiles laceres quemque nacta sis.

PH. Utine eximium neminem habeam? SY. Neminem:

nam nemo illorum quisquam, scito, ad te venit

quin ita paret sese abs te ut blanditiis suis

quam minimo pretio suam voluptatem expleat.

70Hiscin tu amabo non contra insidiabere?

PH. Tamen pol eandem iniuriumst esse omnibus.

SY. Iniurium autem est ulcisci advorsarios,

aut qua via te captent eadem ipsos capi?

Eheu me miseram, quor non aut istaec mihi

75aetas et formast aut tibi haec sententia?

PARMENO PHILOTIS SYRA

PA. Senex si quaeret me, modo isse dicito

ad portum percontatum adventum Pamphili.

Audin quid dicam, Scirte? Si quaeret me, uti

tum dicas; si non quaeret, nullu' dixeris,

80alias ut uti possim causa hac integra.

Sed videon ego Philotium? Unde haec advenit?

Philoti', salve multum. PH. O salve, Parmeno.

SY. Salve mecastor, Parmeno. PA. Et tu edepol, Syra.

Dic mi, ubi, Philoti', te oblectasti tam diu?

85PH. Minime equidem me oblectavi, quae cum milite

Corinthum hinc sum profecta inhumanissimo:

biennium ibi perpetuom misera illum tuli.

PH. Edepol te desiderium Athenarum arbitror,

Philotium, cepisse saepe et te tuom

90consilium contempsisse. PH. Non dici potest

quam cupida eram huc redeundi, abeundi a milite

vosque hic videndi, antiqua ut consuetudine

agitarem inter vos libere convivium.

Nam illi haud licebat nisi praefinito loqui

95quae illi placerent. PA. Haud opinor commode

finem statuisse orationi militem.

PH. Sed quid hoc negotist? Modo quae narravit mihi

hic intu' Bacchi'? Quod ego numquam credidi

fore, ut ille hac viva posset animum inducere

100uxorem habere. PH. Habere autem? PH. Eho tu, an non habet?

PA. Habet, sed firmae haec vereor ut sint nuptiae.

PH. Ita di deaeque faxint, si in rem est Bacchidis.

sed qui istuc credam ita esse dic mihi, Parmeno.

PA. Non est opus prolato hoc: percontarier

105desiste. PH. Nempe ea causa ut ne id fiat palam?

Ita me di amabunt, haud propterea te rogo,

uti hoc proferam, sed fit tacita mecum gaudeam.

PA. Numquam tam dices commode ut tergum meum

tuam in fidem committam. PH. Ah noli, Parmeno:

110quasi tu non multo malis narrare hoc mihi

quam ego quae percontor scire. PA. (Uera haec praedicat

et illud mihi vitiumst maxumum). Si mihi fidem

das te tacituram, dicam. PH. Ad ingenium redis.

fidem do: loquere. PA. Ausculta. PH. Istic sum. PA. Hanc Bacchidem

115amabat ut quom maxume tum Pamphilus

quom pater uxorem ut ducat orare occipit

et haec communia omnium quae sunt patrum,

sese senem esse dicere, illum autem unicum

praesidium velle se senectuti suae.

120Ill' primo se negare; sed postquam acrius

pater instat, fecit animi ut incertus foret

pudorin anne amori obsequeretur magis.

Tundendo atque odio denique effecit senex:

despondit ei gnatam huius vicini proxumi.

125Usque illud visum est Pamphilo ne utiquam grave

donec iam in ipsis nuptiis, postquam videt

paratas nec moram ullam quin ducat dari,

ibi demum ita aegre tulit ut ipsam Bacchidem,

si adesset, credo ibi eiu' commiseresceret.

130Ubiquomque datum erat spatium solitudinis

ut conloqui mecum una posset: "Parmeno,

perii, quid ego egi! In quod me conieci malum!

Non potero ferre hoc, Parmeno: perii miser".

PH. At te di deaeque perduint cum istoc odio, Lache!

135PA. Ut ad pauca redeam, uxorem deducit domum.

Nocte illa prima virginem non attigit;

quae consecutast nox eam, nihilo magis.

PH. Quid ais? Cum virgine una adulescens cubuerit

plus potu', sese illa abstinere ut potuerit?

140Non veri simile dici' neque verum arbitror.

PA. Credo ita videri tibi. Nam nemo ad te venit

nisi cupiens tui; ille invitus illam duxerat.

PH. Quid deinde fit? PA. Diebu' sane pauculis

post Pamphilus me solum seducit foras

145narratque ut virgo ab se integra etiam tum siet,

seque ante quam eam uxorem duxisset domum,

sperasse eas tolerare posse nuptias.

"Sed quam decrerim me non posse diutius

habere, eam ludibrio haberi, Parmeno,

150quin integram itidem reddam, ut accepi ab suis,

neque honestum mihi neque utile ipsi virginist".

PH. Pium ac pudicum ingenium narras Pamphili.

PA. "Hoc ego proferre incommodum mi esse arbitror;

reddi patri autem, quoi tu nil dicas viti,

155superbumst. Sed illam spero, ubi hoc cognoverit

non posse se mecum esse, abituram denique".

PH. Quid interea? Ibatne ad Bacchidem? PA. Cotidie.

Sed ut fit, postquam hunc alienum ab sese videt,

maligna multo et mage procax facta ilico est.

160PH. Non edepol mirum. PA. Atque ea res multo maxume

diiunxit illum ab illa, postquam et ipse se

et illam et hanc quae domi erat cognovit satis,

ad exemplum ambarum mores earum existimans.

Haec, ita uti liberali esse ingenio decet,

165pudens modesta incommoda atque iniurias

viri omnis ferre et tegere contumelias.

Hic animu' partim uxori' misericordia

devinctu', partim victus huius iniuriis

paullatim elapsust Bacchidi atque huc transtulit

170amorem, postquam par ingenium nactus est.

Interea in Imbro moritur cognatus senex

horunc: Ea ad hos redibat lege hereditas.

Eo amantem invitum Pamphilum extrudit pater.

Reliquit cum matre hic uxorem; nam senex

175rus abdidit se, huc raro in urbem commeat.

PH. Quid adhuc habent infirmitatis nuptiae?

PA. Nunc audies. Primo dies complusculos

bene convenibat sane inter eas. Interim

miris modis odisse coepit Sostratam:

180neque lites ullae inter eas, postulatio

numquam. PH. Quid igitur? PA. Siquando ad eam accesserat

confabulatum, fugere e conspectu ilico,

videre nolle: denique ubi non quit pati,

simulat se ad matrem accersi ad rem divinam, abit.

185Ubi illic dies est compluris, accersi iubet:

dixere causam tum nescioquam. Iterum iubet

nemo remisit. Postquam accersunt saepius,

aegram esse simulant mulierem. Nostra ilico

it visere ad eam: admisit nemo. Hoc ubi senex

190rescivit, heri ea causa rure huc advenit,

patrem continuo convenit Philumenae.

Quid egerint inter se nondum etiam scio

nisi sane curaest quorsum eventurum hoc siet.

Habes omnem rem: pergam quo coepi hoc iter.

195PH. Et quidem ego; nam constitui cum quodam hospite

me esse illum conventuram. PA. Di vortant bene

quod agas! PH. Vale. PA. Et tu bene vale, Philotium.

ACTVS II

LACHES SOSTRATA

LA. Pro deum atque hominum fidem, quod hoc genus est, quae haec est coniuratio!

Utin omnes mulieres eadem aeque studeant nolintque omnia

200neque declinatam quicquam ab aliarum ingenio ullam reperias!

Itaque adeo uno animo omnes socrus oderunt nurus.

Viris esse advorsas aeque studiumst, simili' pertinaciast,

in eodemque omnes mihi videntur ludo doctae ad malitiam; et

ei ludo, si ullus est, magistram hanc esse sati' certo scio.

205SO. Me miseram, quae nunc quam ob rem accuser nescio. LA. Hem

tu nescis? SO. Non, ita me di bene ament, mi Lache,

itaque una inter nos agere aetatem liceat. LA. Di mala prohibeant.

SO. Meque abs te inmerito esse accusatam post modo rescisces. LA. Scio,

te inmerito? An quicquam pro istis factis dignum te dici potest?

210Quae me et te et familiam dedecoras, filio luctum paras;

tum autem ex amicis inimici ut sint nobis adfines facis,

qui illum decrerunt dignum suos quoi liberos committerent.

Tu sola exorere quae perturbes haec tua inpudentia.

SO. Egon? LA. Tu inquam, mulier, quae me omnino lapidem, non hominem putas.

215An, quia ruri esse crebro soleo, nescire arbitramini

quo quisque pacto hic vitam vostrarum exigat?

Multo melius hic quae fiunt quam illi ubi sum adsidue scio.

Ideo quia, ut vos mihi domi eriti, proinde ego ero fama foris.

Iampridem equidem audivi cepisse odium tui Philumenam,

220minimeque adeo mirum, et ne id fecisset mage mirum foret,

sed non credidi adeo ut etiam totam hanc odisset domum:

quod si scissem illa hic maneret potiu', tu hinc isses foras.

At vide quam inmerito aegritudo haec oritur mi abs te, Sostrata:

rus habitatum abii concedens vobis et rei serviens,

225sumptus vostros otiumque ut nostra res posset pati,

meo labori haud parcens praeter aequom atque aetatem meam.

Non te pro his curasse rebu' nequid aegre esset mihi!

SO. Non mea opera neque pol culpa evenit. LA. Immo maxume:

sola hic fuisti: in te omnis haeret culpa sola, Sostrata.

230Quae hic erant curares, quom ego vos curis solvi ceteris.

Cum puella anum suscepisse inimicitias non pudet?

Illius dices culpa factum? SO. Haud equidem dico, mi Lache.

LA. Gaudeo, ita me di ament, gnati causa; nam de te quidem

sati' scio peccando detrimenti nil fieri potest.

235SO. Qui scis an ea causa, mi vir, me odisse adsimulaverit

ut cum matre plus una esset? LA. Quid ais? Non signi hoc sat est,

quod heri nemo volvit visentem ad eam te intro admittere?

SO. Enim lassam oppido tum esse aibant: eo ad eam non admissa sum.

LA. Tuos esse ego illi mores morbum mage quam ullam aliam rem arbitror,

240et merito adeo; nam vostrarum nullast quin gnatum velit

ducere uxorem; et quae vobis placitast condicio datur:

ubi duxere inpulsu vostro, vostro inpulsu easdem exigunt.

PHIDIPPVS LACHES SOSTRATA

PH. Etsi scio ego, Philumena, meum ius esse ut te cogam

quae ego imperem facere, ego tamen patrio animo victu'faciam

245ut tibi concedam neque tuae lubidini advorsabor.

LA. Atque eccum Phidippum optume video: hinc iam scibo hoc quid sit.

Phidippe, etsi ego meis me omnibus scio isse adprime obsequentem,

sed non adeo ut mea facilitas corrumpat illorum animos:

quod tu si idem faceres, magis in rem et vostram et nostram id esset.

250Nunc video in illarum potestate esse te. PH. Heia vero.

LA. Adii te heri de filia: ut veni, itidem incertum amisti.

Haud ita decet, si perpetuam hanc vis esse adfinitatem,

celare te iras. Siquid est peccatum a nobis profer

aut ea refellendo aut purgando vobis corrigemus

255te iudice ipso. Sin east causa retinendi apud vos

quia aegrast, te mihi iniuriam facere arbitror, Phidippe,

si metui' satis ut meae domi curetur diligenter.

At ita me di ament, haud tibi hoc concedo - [etsi] illi pater es

ut tu illam salvam mage velis quam ego: id adeo gnati causa,

260quem ego intellexi illam haud minus quam se ipsum magni facere.

Neque adeo clam me est quam esse eum graviter laturum credam

hoc si rescierit: eo domum studeo haec priu' quam ille redeat.

PH. Laches, et diligentiam vostram et benignitatem

novi et quae dicis omnia esse ut dicis animum induco,

265et te hoc mihi cupio credere: illam ad vos redire studeo

si facere possim uro modo. LA. Quae res te id facere prohibet?

Eho num quid nam accusat virum? PH. Minime. Nam postquam attendi

magis et vi coepi cogere ut rediret, sancte adiurat

non posse apud vos Pamphilo se absente perdurare.

270Aliud fortasse aliis viti est: ego sum animo leni natus

non possum advorsari meis. LA. Em Sostrata SO. Heu me miseram!

LA. Certumne est istuc? PH. Nunc quidem ut videtur: sed num quid vis?

Nam est quod me transire ad forum iam oportet. LA. Eo tecum una.

SOSTRATA

Edepol ne nos sumus inique aeque omnes invisae viris

275propter paucas, quae omnes faciunt dignae ut videamur malo.

Nam ita me di ament, quod me accusat nunc vir, sum extra noxiam.

Sed non facile est expurgatu: ita animum induxerunt socrus

omnis esse iniquas: haud pol mequidem; nam numquam secus

habui illam ac si ex me esset gnata, nec qui hoc mi eveniat scio;

280nisi pol filium multimodis iam exspecto ut redeat domum.

ACTVS III

PAMPHILVS PARMENO (MYRRINA)

PAM. Nemini plura acerba credo esse ex amore homini umquam oblata

quam mi. Heu me infelicem, hancin ego vitam parsi perdere!

Hacin causa ego eram tanto opere cupidu' redeundi domum! Hui

quanto fuerat praestabilius ubivis gentium agere aetatem

285quam huc redire atque haec ita esse miserum me resciscere!

Nam nos omnes quibus est alicunde aliquis obiectus labos,

omne quod est interea tempu' priu' quam id rescitumst lucrost.

PAR. Ac sic citiu' qui te expedias his aerumnis reperias:

si non rediisses, haec irae factae essent multo ampliores.

290Sed nunc adventum tuom ambas, Pamphile, scio reverituras:

rem cognosces, iram expedies, rursum in gratiam restitues.

Levia sunt quae tu pergravia esse in animum induxti tuom.

PAM. Quid consolare me? An quisquam usquam gentiumst aeque miser?

Priu' quam hanc uxorem duxi habebam alibi animum amori deditum

295tamen numquam ausu' sum recusare eam quam mi obtrudit pater:

iam in hac re, ut taceam, quoivis facile scitust quam fuerim miser.

Vix me illim abstraxi atque inpeditum in ea expedivi animum meum,

vixque huc contuleram: em nova res ortast porro ab hac quae me abstrahat.

Tum matrem ex ea re me aut uxorem in culpa inventurum arbitror;

300quod quom ita asse invenero, quid restat nisi porro ut fiam miser?

Nam matri' ferre iniurias me, Parmeno, pietas iubet;

tum uxori obnoxius sum: ita olim suo me ingenio pertulit,

tot meas iniurias quae numquam in ullo patefecit loco.

Sed magnum nescioquid necessest evenisse, Parmeno,

305unde ira inter eas intercessit quae tam permansit diu.

PAR. Haud quidem hercle: parvom; si vis vero veram rationem exsequi,

non maxumas quae maxumae sunt interdum irae iniurias

faciunt; nam saepe est quibus in rebus aliu' ne iratus quidem est,

quom de eadem causast iracundu' factus inimicissimus.

310Pueri inter sese quam pro levibu' noxiis iras gerunt

quapropter? Quia enim qui eos gubernat animus eum infirmum gerunt.

Itidem illae mulieres sunt ferme ut pueri levi sententia:

fortasse unum aliquod verbum inter eas iam hanc concivisse.

PAM. Abi, Parmeno, intro ac me venisse nuntia. PAR. Hem quid hoc est? PAM. Tace.

315Trepidari sentio et cursari rursum prorsum. PAR. Agedum, ad fores

accedo propius. Em sensistin? PAM. Noli fabularier.

Pro Iuppiter, clamorem audivi. PAR. Tute loqueris, me vetas.

(MY. Intus) tace obsecro, mea gnata. PAM. Matri' vox visast Philumenae.

Nullus sum. PAR. Quidum? PAM. Perii. PAR. Quam ob rem? PAM. Nescioquod magnum malum

320profecto, Parmeno, me celant. PAR. Uxorem Philumenam

pavitare nescioquid dixerunt: id si forte est nescio.

PAM. Interii; quor mihi id non dixti? PAR. Quia non poteram una omnia.

PAM. Quid morbi est? PAR. Nescio. PAM. Quid? Nemon medicum adduxit? PAR. Nescio.

PAM. Cesso hinc ire intro ut hoc quam primum quidquid est certo sciam?

325Quonam modo, Philumena mea, nunc te offendam adfectam?

nam si periclum ullum in te inest, perisse me una haud dubiumst.

PAR. Non usu' factost mihi nunc hunc intro sequi;

nam invisos omnis nos esse illis sentio:

heri nemo volvit Sostratam intro admittere.

330Si forte morbus amplior factus siet

(quod sane nolim, maxume eri causa mei),

servom ilico introisse dicent Sostratae,

aliquid tulisse comminiscentur mali

capiti atque aetati illorum morbu' qui auctu' sit

335era in crimen veniet, ego vero in magnum malum.

SOSTRATA PARMENO PAMPHILVS

SO. Nescioquid iamdudum audio hic tumultuari misera:

male metuo ne Philumenae mage morbus adgravescat:

quod te, Aesculapi, et te, Salus, nequid sit huius oro.

Nunc ad eam visam. PAR. Heus Sostrata. SO. Hem. PAR. Iterum istinc excludere.

340SO. Ehem Parmeno, tun hic eras? Perii, quid faciam misera?

Non visam uxorem Pamphili, quom in proxumo hic sit aegra?

PAR. Non visas? Ne mittas quidem visendi causa quemquam.

Nam qui amat quoi odio ipsus est, bis facere stulte duco:

laborem inanem ipsus capit et illi molestiam adfert.

345Tum filius tuos intro iit videre, ut venit, quid agat.

SO. Quid ais? An venit Pamphilus? PAR. Venit. SO. Dis gratiam habeo.

Hem istoc verbo animu' mihi redit et cura ex corde excessit.

PAR. Iam ea te causa maxume nunc hoc intro ire nolo;

nam si remittent quidpiam Philumenae dolores,

350omnem rem narrabit, scio, continuo sola soli

quae inter vos intervenerit, unde ortumst initium irae.

Atque eccum video ipsum egredi: quam tristist! SO. O mi gnate!

PAM. Mea mater, salve. SO. Gaudeo venisse salvom. Salvan

Philumenast? PAM. Meliusculast. SO. Utinam istuc ita di faxint!

355Quid tu igitur lacrumas? Aut quid es tam tristi'? PAM. Recte, mater.

SO. Quid fuit tumulti? Dic mihi: an dolor repente invasit?

PAM. Ita factumst. SO. Quid morbi est? PAM. Febris. SO. Cotidiana? PAM. Ita aiunt.

I sodes intro, consequar iam te, mea mater. SO. Fiat.

PAM. Tu pueris curre, Parmeno, obviam atque is onera adiuta.

360PAR. Quid? Non sciunt ipsi viam domum qua veniant? PAM. Cessas?

PAMPHILVS

Nequeo mearum rerum initium ullum invenire idoneum

unde exordiar narrare quae necopinanti accidunt;

partim quae perspexi hisce oculis, partim quae accepi auribus:

qua me propter exanimatum citius eduxi foras.

365Nam modo intro me ut corripui timidus, alio suspicans

morbo me visurum adfectam ac sensi esse uxorem: ei mihi!

Postquam me aspexere ancillae advenisse, ilico omnes simul

laetae exclamant "venit", id quod me repente aspexerant.

Sed continuo voltum earum sensi inmutari omnium,

370quia tam incommode illic fors obtulerat adventum meum.

Una illarum interea propere praecucurrit nuntians

me venisse: ego eius videndi cupidu' recta consequor.

Postquam intro adveni, extemplo eiu' morbum cognovi miser;

nam neque ut celari posset tempu' spatium ullum dabat

375neque voce alia ac res monebat ipsa poterat conqueri.

Postquam aspexi, "o facinus indignum" inquam et corripui ilico

me inde lacrumans, incredibili re atque atroci percitus.

Mater consequitur: iam ut limen exirem, ad genua accidit

lacrumans misera: miseritumst. Profecto hoc sic est, ut puto:

380omnibu' nobis ut res dant sese ita magni atque humiles

hanc habere orationem mecum principio institit

"o mi Pamphile, abs te quam ob rem haec abierit causam vides;

nam vitiumst oblatum virgini olim a nescioquo inprobo.

Nunc huc confugit te atque alios partum ut celaret suom".

385Sed quom orata huiu' reminiscor nequeo quin lacrumem miser.

"quaeque fors fortunast" inquit "nobis quae te hodie obtulit,

per eam te obsecramus ambae, si ius si fas est, uti

advorsa eiu' per te tecta tacitaque apud omnis sient.

Si umquam erga te animo esse amico sensisti eam, mi Pamphile,

390sine labore hanc gratiam te uti sibi des pro' illa nunc rogat.

Ceterum de redducenda id facias quod in rem sit tuam.

Parturire eam nec gravidam esse ex te solus consciu's:

nam aiunt tecum post duobu' concubuisse [eam] mensibus.

Tum, postquam ad te venit, mensis agitur hic iam septimus:

395quod te scire ipsa indicat res. Nunc si potis est, Pamphile,

maxume volo doque operam ut clam partus eveniat patrem

atque adeo omnis. Sed si id fieri non potest quin sentiant,

dicam abortum esse: scio nemini aliter suspectum fore

quin, quod veri similest, ex te recte eum natum putent.

400Continuo exponetur: hic tibi nil est quicquam incommodi,

et illi miserae indigne factam iniuriam contexeris".

Pollicitus sum et servare in eo certumst quod dixi fidem.

Nam de redducenda, id vero ne utiquam honestum esse arbitror

nec faciam, etsi amor me graviter consuetudoque eius tenet.

405Lacrumo quae posthac futurast vita quom in mentem venit

solitudoque. O fortuna, ut numquam perpetuo's data!

Sed iam prior amor me ad hanc rem exercitatum reddidit,

quem ego tum consilio missum feci: idem [nunc] huc operam dabo.

Adest Parmeno cum pueris: hunc minimest opus

410in hac re adesse; nam olim soli credidi

ea me abstinuisse in principio quom datast.

Vereor, si clamorem eius hic crebro exaudiat,

ne parturire intellegat. Aliquo mihist

hinc ablegandu' dum parit Philumena.

PARMENO SOSIA PAMPHILVS

415PAR. Ain tu tibi hoc incommodum evenisse iter?

SO. Non hercle verbis, Parmeno, dici potest

tantum quam re ipsa navigare incommodumst.

PAR. Itan est? SO. O fortunate, nescis quid mali

praeterieris qui numquam es ingressus mare.

420Nam alias ut mittam miserias, unam hanc vide:

dies triginta aut plus eo in navi fui

quom interea semper mortem exspectabam miser;

ita usque advorsa tempestate usi sumus.

PAR. Odiosum. SO. Haud clam me est. Denique hercle aufugerim

425potius quam redeam, si eo mihi redeundum sciam.

PAR. Olim quidem te causae inpellebant leves,

quod nunc minitare facere, ut faceres, Sosia.

Sed Pamphilum ipsum video stare ante ostium:

ite intro; ego hunc adibo, siquid me velit.

430Ere, etiam tu hic stas? PAM. Et quidem te exspecto. PAR. Quid est?

PAM. In arcem transcurso opus est. PAR. Quoi homini? PAM. Tibi.

PAR. In arcem? Quid eo? PAM. Callidemidem hospitem

Myconium, qui mecum una vectust, conveni.

PAR. Perii. Vovisse hunc dicam, si salvos domum

435redisset umquam, ut me ambulando rumperet?

PAM. Quid cessas? PAR. Quid vis dicam? An conveniam, modo?

PAM. Immo quod constitui me hodie conventurum eum,

non posse, ne me frustra illi exspectet. Vola.

PAR. At non novi homini' faciem. PAM. At faciam ut noveris:

440magnu' rubicundu' crispu' crassu' caesius

cadaverosa facie. PAR. Di illum perduint!

Quid si non veniet? Maneamne usque ad vesperum?

PAM. Maneto: curre. PAR. Non queo: ita defessu' sum.

PAM. Ille abiit. Quid agam infelix? Prorsus nescio

445quo pacto hoc celem quod me oravit Myrrina,

suae gnatae partum; nam me miseret mulieris.

Quod potero faciam, tamen ut pietatem colam

nam me parenti potiu' quam amori obsequi

oportet. Attat eccum Phidippum et patrem

450video: horsum pergunt. Quid dicam hisce incertu' sum.

LACHES PHIDIPPVS PAMPHILVS

LA. Dixtin dudum illam dixisse se exspectare filium?

PH. Factum. LA. Venisse aiunt: redeat. PA. Causam quam dicam patri

quam ob rem non redducam nescio. LA. Quem ego hic audivi loqui?

PA. Certum offirmare est viam me quam decrevi persequi.

455LA. Ipsus est de quo hoc agebam tecum. PA. Salve, mi pater.

LA. Pate mi, salve. PH. Bene factum te advenisse, Pamphile;

atque adeo, id quod maxumumst, salvom atque validum. PA. Creditur.

LA. Aduenis modo? PA. Admodum. LA. Cedo, quid reliquit Phania

consobrinu' noster? PA. Sane hercle homo voluptati obsequens

460fuit dum vixit; et qui sic sunt haud multum heredem iuvant,

sibi vero hane laudem relinquont "vixit, dum vixit, bene".

LA. Tum tu igitur nil attulisti plus una hac sententia?

PA. Quidquid est id quod reliquit, profuit. LA. Immo obfuit;

nam illum vivom et salvom vellem. PH. Inpune optare istuc licet:

465ill' revivescet iam numquam; et tamen utrum malis scio.

LA. Heri Philumenam ad se accersi hic iussit dic iussisse te.

PH. noli fodere. Iussi. LA. Sed eam iam remittet. PH. Scilicet.

PA. Omnem rem scio ut sit gesta: adveniens audivi modo.

LA. At istos invidos di perdant qui haec lubenter nuntiant.

470PA. Ego me scio cavisse ne ulla merito contumelia

fieri a vobis posset; idque si nunc memorare hic velim

quam fideli animo et benigno in illam et clementi fui,

vere possum, ni te ex ipsa haec mage velim resciscere;

namque eo pacto maxume apud te meo erit ingenio fides,

475quom illa, quae nunc in me iniquast, aequa de me dixerit

neque mea culpa hoc discidium evenisse, id testor deos.

Sed quando sese esse indignam deputat matri meae

quae concedat cuiusque mores toleret sua modestia,

neque alio pacto componi potist inter eas gratia,

480segreganda aut mater a me est, Phidippe, aut Philumena.

Nunc me pietas matri' potiu' commodum suadet sequi

LA. Pamphile, haud invito ad auris sermo mi accessit tuos,

quom te postputasse omnis res prae parente intellego;

verum vide ne inpulsus ira prave insistas, Pamphile.

485PA. Quibus iris pulsu' nunc in illam iniquo' sim

quae numquam quicquam erga me commeritast, pater,

quod novem, et saepe quod vellem meritam scio?

Amoque et laudo et vehementer desidero;

nam fuisse erga me miro ingenio expertu' sum;

490illique exopto ut relicuam vitam exigat

cum eo viro me qui sit fortunatior,

quandoquidem illam a me distrahit necessitas.

PH. Tibi id in manust ne fiat. LA. Si sanus sies:

iube illam redire. PA. Non est consilium, pater:

495matris servibo commodis. LA. Quo abis? Mane

mane, inquam: quo abis? - PH. Quae haec est pertinacia?

LA. Dixin, Phidippe, hanc rem aegre laturum esse eum?

Quam ob rem te orabam filiam ut remitteres.

PH. Non credidi edepol adeo inhumanum fore.

500Eo ita nunc is sibi me supplicaturum putat?

Si est ut velit redducere uxorem, licet;

sin aliost animo, renumeret dotem huc, eat.

LA. Ecce autem tu quoque proterve iracundus es!

PH. Percontumax redisti huc nobis, Pamphile!

505LA. Decedet iam ira haec, etsi merito iratus est.

PH. Quia paullum vobis accessit pecuniae,

sublati animi sunt. LA. Etiam mecum litigas?

PH. Deliberet renuntietque hodie mihi

velitne an non, ut alii, si huic non est, siet.

510LA. Phidippe, adis, audi paucis. - Abiit. Quid mea?

Postremo inter se transigant ipsi ut lubet,

quando nec gnatu' neque hic mi quicquam obtemperant,

quae dico parvi pendunt. Porto hoc iurgium

ad uxorem quoius haec fiunt consilio omnia,

515atque in eam hoc omne quod mihi aegrest evomam.

HECYRA - ACTVS IV - I

I. MYRRINA PHIDIPPVS

MY. Perii, quid agam? Quo me vortam? Quid viro meo respondebo

misera ? Nam audivisse vocem pueri visust vagientis;

ita corripuit derepente tacitu' sese ad filiam.

Quod si rescierit peperisse eam,

520id qua causa clam me habuisse dicam non edepol scio.

Sed ostium concrepuit. Credo ipsum exire ad me: nulla sum.

PH. Uxor ubi me ad filiam ire sensit, se duxit foras:

atque eccam: video. Quid ais, Myrrina? Heus tibi dico. MY. Mihine, vir?

PH. Vir ego tuo' sim? Tu virum me aut hominem deputas adeo esse?

525Nam si utrumuis horum, mulier, umquam tibi visus forem,

non sic ludibrio tuis factis habitus essem. MY. Quibus? PH. At rogitas?

Peperit filia: hem taces? Ex qui? MY. Istuc patrem rogare est aequom.

Perii! Ex quo censes nisi ex illo quoi datast nuptum obsecro?

PH. Credo: neque adeo arbitrari patris est aliter. Sed demiror

530quid sit quam ob rem hunc tanto opere omnis nos celare volveris

partum, praesertim quom et recte et tempore suo pepererit.

Adeon pervicaci esse animo ut puerum praeoptares perire,

ex quo firmiorem inter nos fore amicitiam posthac scires,

potiu' quam advorsum animi tui lubidinem esset cum illo nupta!

535Ego etiam illorum esse hanc culpam credidi, quae test penes.

MY. Misera sum. PH. Utinam sciam ita esse istuc! Sed nunc mi in mentem venit

de hac re quod locuta es olim, quom illum generum cepimus:

nam negabas nuptam posse filiam tuam te pati

cum eo qui meretricem amaret, qui pernoctaret foris.

540MY. (Quamuis causam hunc suspicari quam ipsam veram mavolo).

PH. Multo priu, scivi quam tu illum habere amicam, Myrrina;

verum id vitium numquam decrevi esse ego adulescentiae;

nam id [omnibus] innatumst. At pol iam aderit se Quoque etiam quom oderit.

Sed ut olim te ostendisti, eadem esse nil cessavisti usque adhuc

545ut filiam ab eo abduceres neu quod ego egissem esset ratum.

Id nunc res indicium haec facit quo pacto factum volveris.

MY. Adeon me esse pervicacem censes, quoi mater siem,

ut eo essem animo, si ex usu esset nostro hoc matrimonium?

PH. Tun prospicere aut iudicare. Nostram in rem quod sit potes?

550Audisti ex aliquo fortasse qui vidisse eum diceret

exeuntem aut intro euntem ad amicam. Quid tum postea?

Si modeste ac raro haec fecit, nonne ea dissimulare nos

magis humanumst quam dare operam id scire qui nos oderit?

Nam si is posset ab ea sese derepente avellere

555quicum tot consuesset annos, non eum hominem ducerem

nec virum sati' firmum gnatae. MY. Mitte adulescentem obsecro

et quae me peccasse ais. Abi, sol' solum conveni,

roga velitne uxorem an non: si est ut dicat velle se,

redde; sin est autem ut nolit, recte ego consulvi meae.

560PH. Siquidem ille ipse non volt et tu sensti in eo esse, Myrrina,

peccatum, aderam quoius consilio fuerat ea par prospici.

Quam ob rem incendor ira esse ausam facere haec te iniussu meo.

Interdico ne extulisse extra aedis puerum usquam velis.

Sed ego stultior meis dictis parere hanc qui postulem.

565Ibo intro atque edicam servis nequoquam ecferri sinant.

MY. Nullam pol credo mulierem me miseriorem vivere:

nam ut hic laturus hoc sit, si ipsam rem ut siet resciverit,

non edepol clam me est, quom hoc quod leviust tam animo irato tulit;

nec qua via sententia eiu' possit mutari scio.

570Hoc mi unum ex plurumis miseriis relicuom fuerat malum,

si puerum ut tollam cogit, quoius nos qui sit nescimus pater.

Nam quom compressast gnata, forma in tenebris nosci non quitast,

neque detractum ei tum quicquamst qui posset post nosci qui siet;

ipse eripuit vi, in digito quem habuit, virgini abiens anulum.

575Simul vereor Pamphilum ne orata nostra nequeat diutius

celare, quom sciet alienum puerum tolli pro suo.

SOSTRATA PAMPHILVS (LACHES)

SO. Non clam me est, gnate mi, tibi me esse suspectam, uxorem tuam

propter meos mores hinc abisse, etsi ea dissimulas sedulo.

Verum ita me di ament itaque optingant ex te quae exoptem mihi ut

580numquam sciens commerui merito ut caperet odium illam mei.

Teque ante quod me amare rebar, ei rei firmasti fidem;

nam mi intu' tuo' pater narravit modo quo pacto me habueris

praepositam amori tuo: nunc tibi me certumst contra gratiam

referre ut apud me praemium esse positum pietati scias.

585Mi Pamphile, hoc et vobis et meae commodum famae arbitror:

ego rus abituram hinc cum tuo me esse certo decrevi patre,

ne mea praesentia obstet neu causa ulla restet relicua

quin tua Philumena ad te redeat. PA. Quaeso quid istuc consilist?

Illius stultitia victa ex urbe tu rus habitatum migres?

590Haud facies, neque sinam ut qui nobis, mater, male dictum velit,

mea pertinacia esse dicat factum, haud tua modestia.

Tum tuas amicas te et cognatas deserere et festos dies

mea causa nolo. SO. Nil pol iam istaec mihi res voluptatis ferunt

dum aetati' tempu' tulit, perfuncta sati' sum: satias iam tenet

595studiorum istorum. Haec mihi nunc curast maxuma ut nequoi mea

longinquitas aetatis obstet mortemve exspectet meam.

Hic video me esse invisam inmerito: tempust me concedere.

Sic optume, ut ego opinor, omnis causas praecidam omnibus:

et me hac suspicione exsolvam et illis morem gessero.

600Sine me obsecro hoc effugere volgu' quod male audit mulierum.

PA. Quam fortunatu' ceteris sum rebus, absque una hac foret,

hanc matrem habens talem, illam autem uxorem! SO. Obsecro, mi Pamphile,

non tute incommodam rem, ut quaeque est, in animum induces pati?

Si cetera ita sunt ut vis itaque uti esse ego illa existumo,

605mi gnate, da veniam hanc mihi, redduc illam. PA. Vae misero mihi!

SO. Et mihi quidem; nam haec res non minu' me male habet quam te, gnate mi.

LACHES SOSTRATA PAMPHILVS

LA. Quem cum istoc sermonem habueris procul hinc stans accepi, uxor.

Istuc est sapere, qui ubiquomque opu' sit animum possis flectere;

quod sit faciundum fortasse post, idem hoc nunc si feceris.

610SO. Fors fuat pol. LA. Abi rus ergo hinc: ibi ego te et tu me feres.

SO. Spero ecastor. LA. I ergo intro et compone quae tecum simul

ferantur: dixi. SO. Ita ut iubes faciam. - PA. Pater.

LA. Quid vis, Pamphile? PA. Hinc abire matrem? Minime. LA. Quid ita istuc vis?

PA. Quia de uxore incertu' sum etiam quid sim facturus. LA. Quid est ?

615Quid vis facere nisi redducere? PA. Equidem cupio et vix contineor;

sed non minuam meum consilium: ex usu quod est id persequar:

credo ea gratia concordes [magis], si non redducam, fore.

LA. Nescias: verum id tua refert nil utrum illaec fecerint

quando haec aberit. Odiosa haec est aetas adulescentulis.

620E medio aequom excedere est: postremo nos iam fabulae

sumu', Pamphile, "senex atque anus".

Sed video Phidippum egredi per tempus: accedamus.

PHIDIPPVS LACHES PAMPHILVS

PH. Tibi quoque edepol sum iratus, Philumena,

graviter quidem; nam hercle factumst abs te turpiter.

625Etsi tibi causast de hac re: mater te inpulit.

Huic vero nullast. LA. Opportune te mihi,

Phidippe, in ipso tempore ostendis. PH. Quid est?

PA. Quid respondebo his? Aut quo pacto hoc aperiam?

LA. dic filiae rus concessurum hinc Sostratam,

630ne revereatur minu' iam quo redeat domum. PH. Ah

nullam de his rebu' culpam commeruit tua:

a Myrrina haec sunt mea uxore exorta omnia.

PA. Mutatio fit. PH. Ea nos perturbat, Lache.

PA. Dum ne redducam, turbent porro quam velint.

635PH. Ego, Pamphile, esse inter nos, si fieri potest,

adfinitatem hanc sane perpetuam volo;

sin est ut aliter tua siet sententia,

accipias puerum. PA. Sensit peperisse: occidi.

LA. Puerum? Quem puerum? PH. Natus est nobis nepos.

640Nam abducta a vobis praegnas fuerat filia,

neque fuisse praegnatem umquam ante hunc scivi diem.

LA. Bene, ita me di ament, nuntias, et gaudeo

natum, tibi illam salvam. Sed quid mulieris

uxorem habes aut quibu' moratam moribus?

645Nosne hoc celatos tam diu! Nequeo satis

quam hoc mihi videtur factum prave proloqui.

PH. Non tibi illud factum minu' placet quam mihi, Lache.

PA. Etiamsi dudum fuerat ambiguom hoc mihi,

nunc non est quom eam sequitur alienus puer.

650LP. Nulla tibi, Pamphile, hic iam consultatiost.

PA. Perii. LA. Hunc videre saepe optabamus diem

quom ex te esset aliqui' qui te appellaret patrem.

Evenit: habeo gratiam dis. PA. Nullu' sum.

LA. Redduc uxorem ac noli advorsari mihi.

655PA. Pater, si ex mi illa liberos vellet sibi

aut sese mecum nuptam, sati' certo scio,

non clam me haberet quae celasse intellego.

Nunc quom eius alienum esse animum a me sentiam

(nec conventurum inter nos posthac arbitror),

660quam ob rem redducam? LA. Mater quod suasit sua

adulescens mulier fecit. Mirandum id siet?

Censen te posse reperire ullam mulierem

quae careat culpa? An quia non delincunt viri?

PH. Vosmet videte iam, Lache et tu Pamphile,

665remissan opu' sit vobis redductan domum.

Uxor quid faciat in manu non est mea

neutra in re vobis difficultas a me erit.

Sed quid faciemu' puero? LA. Ridicule rogas:

quidquid futurumst, huic suom reddas scilicet

670ut alamu' nostrum. PA. Quem ipse neglexit pater,

ego alam? LA. Quid dixti? Eho in non alemu', Pamphile?

Prodemu' quaeso potiu'? Quae haec amentiast?

Enimuero prorsu' iam tacere non queo;

nam cogis ea quae nolo ut praesente hoc loquar.

675Ignarum censes tuarum lacrumarum esse me

aut quid sit id quod sollicitare ad hunc modum?

Primum hanc ubi dixti causam, te propter tuam

matrem non posse habere hanc uxorem domi,

pollicitast ea se concessuram ex aedibus.

680Nunc postquam ademptam hanc quoque tibi causam vides,

puer quia clam test natu', nactus alteram es.

Erras tui animi si me esse ignarum putas.

Aliquando tandem huc animum ut adiungas tuom.

Quam longum spatium amandi amicam tibi dedi!

685Sumptus quos fecisti in eam quam animo aequo tuli!

Egi atque oravi tecum uxorem ut duceres,

tempus dixi esse: inpulsu duxisti meo;

quae tum obsecutu' mihi fecisti ut decuerat.

Nunc animum rursum ad meretricem induxti tuom;

690quoi tu obsecutu' facis huic adeo iniuriam.

Nam in eandem vitam te revolutum denvo

video esse. PA. Mene? LA. Te ipsum: et facis iniuriam;

confingi' falsas causas ad discordiam,

ut cum illa vivas, testem hanc quom abs te amoveris.

695Sensitque adeo uxor; nam ei causa alia quae fuit

quam ob rem abs te abiret? PH. Plane hic divinat: nam id est.

PA. Dabo iusiurandum nil esse istorum mihi. LA. Ah

redduc uxorem aut quam ob rem non opu' sit cedo.

PA. Non est nunc tempu'. LA. Puerum accipias; nam is quidem

700in culpa non est: post de matre videro.

PA. Omnibu' modis miser sum nec quid agam scio;

tot nunc me rebu' miserum concludit pater.

Abibo hinc, praesens quando promoveo parum.

Nam puerum iniussu credo non tollent meo,

705praesertim in ea re quom sit mi adiutrix socrus.

LP. fugis? Hem, nec quicquam certi respondes mihi?

Num tibi videtur esse apud sese? Sine:

puerum, Phidippe, mihi cedo: ego alam. PH. maxume.

Non mirum fecit uxor si hoc aegre tulit:

710amarae mulieres sunt, non facile haec ferunt.

Propterea haec irast; nam ipsa narravit mihi

id ego hoc praesente tibi nolueram dicere,

neque illi credebam primo: nunc verum palamst.

Nam omnino abhorrere animum huic video a nuptiis.

715LA. Quid ergo agam, Phidippe? Quid das consili?

PH. Quid agas? Meretricem hanc primum adeundam censeo:

oremus accusemu' graviu' denique

minitemur si cum illo habuerit rem postea.

LA. Faciam ut mones. Eho puere, curre ad Bacchidem hanc

720vicinam nostram: huc evoca verbis meis.

Et te oro porro in hac re adiutor sis mihi. PH. Ah

iamdudum dixi idemque nunc dico, Lache:

manere adfinitatem hanc inter nos volo,

si ullo modo est ut possit: quod spero fore.

725Sed vin adesse me una dum istam convenis?

LA. Immo vero abi, aliquam puero nutricem para.

ACTVS V

BACCHIS LACHES

BA. Non hoc de nihilost quod Laches me nunc conventam esse expetit;

nec pol me multum fallit quin quod suspicor sit quod velit.

LA. Videndumst ne minu' propter iram hanc impetrem quam possiem,

730aut nequid faciam plus quod post me minu' fecisse satiu' sit. Adgrediar. Bacchi, salve.

BA. Salve, Lache. LA. Credo edepol te non nil mirari, Bacchis,

quid sit quapropter te huc foras puerum evocare iussi.

BA. Ego pol quoque etiam timida sum quom venit mi in mentem quae sim,

735ne nomen mihi quaesti obsiet; nam mores facile tutor.

LA. Si vera dici' nil tibist a me pericli, mulier;

nam iam aetate ea sum ut non siet peccato mi ignosci aequom:

quo magis omnis res cautius ne temere faciam adcuro.

Nam si id facis facturave es bonas quod par est facere,

740inscitum offerre iniuriam tibi inmerenti iniquom est.

BA. Est magna ecastor gratia de istac re quam tibi habeam;

nam qui post factam iniuriam se expurget parum mi prosit.

Sed quid istuc est? LA. Meum receptas filium ad te Pamphilum. BA. Ah.

LA. Sine dicam: uxorem hanc priu' quam duxit, vostrum amorem pertuli.

745Mane: nondum etiam dixi id quod volvi. Hic nunc uxorem habet

quaere alium tibi firmiorem [amicum] dum tibi tempu' consulendi est;

nam neque ille hoc animo erit aetatem neque pol tu eadem istac aetate.

BA. Quis id ait? LA. Socrus. BA. Men? LA. Te ipsam: et filiam abduxit suam,

puerumque ob eam rem clam volvit, natu' qui est, exstinguere.

750BA. Aliud si scirem qui firmare meam apud vos possem fidem

sanctius quam iusiurandum, id pollicerer tibi, Lache,

me segregatum habuisse, uxorem ut duxit, a me Pamphilum.

LA. Lepida es. Sed scin quid volo potius sodes facias? BA. quid vis? Cedo.

LA. Eas ad mulieres huc intro atque istuc iusiurandum idem

755polliceare illis. exple animum is teque hoc crimine expedi.

BA. Faciam quod pol, si esset alia ex hoc quaestu, haud faceret, scio,

ut de tali causa nuptae mulieri se ostenderet.

Sed nolo esse falsa fama gnatum suspectum tuom,

nec leviorem vobis, quibus est minime aequom, eum viderier

760inmerito; nam meritu' de me est quod queam illi ut commodem.

LA. Facilem benivolumque lingua tua iam tibi me reddidit:

nam non sunt solae arbitratae haec; ego quoque etiam credidi.

Nunc quam ego te esse praeter nostram opinionem comperi,

fac eadem ut sis porro: nostra utere amicitia ut voles.

765Aliter si facies - reprimam me ne aegre quicquam ex me audias.

Verum hoc moneo unum, qualis sim amicus aut quid possiem

potiu' quam inimicus, periclum facias.

PHIDIPPVS LACHES BACCHIS

PH. Nil apud me tibi defieri patiar, quin quod opu' sit benigne praebeatur.

Sed quom tu satura atque ebria eri', puer ut satur sit facito.

770LA. Noster socer, video, venit: puero nutricem adducit.

Phidippe, Bacchis deierat persancte ... PH. Haecin east? LA. Haec est.

PH. Nec pol istae metuont deos neque eas respicere deos opinor.

BA. Ancillas dedo: quolubet cruciatu per me exquire.

Haec res hic agitur: Pamphilo me facere ut redeat uxor

775oportet: quod si perficio non paenitet me famae,

solam fecisse id quod aliae meretrices facere fugitant.

LA. Phidippe, nostras mulieres suspectas fuisse falso

nobis in re ipsa invenimus: porro hanc nunc experiamur.

Nam si compererit crimini tua se uxor credidisse,

780missam iram faciet; sin autem est ob eam rem iratu' gnatus

quod peperit uxor clam, id levest: cito ab eo haec ira abscedet.

Profecto in hac re nil malist quod sit discidio dignum.

PH. Velim quidem hercle. LA. Exquire: adest: quod sati' sit faciet ipsa.

PH. Quid mihi istaec narras? An quia non tute ipse dudum audisti

785de hac re animu' meus ut sit, Laches'? Illis modo explete animum.

LA. Quaeso edepol, Bacchi', quod mihi es pollicita tute ut serves.

BA. Ob eam rem vin ego introeam? LA. I, atque exple animum is, coge ut credant.

BA. Eo, etsi scio pol is fore meum conspectum invisum hodie.

Nam nupta meretrici hostis est, a viro ubi segregatast.

790LA. At haec amicae erunt, ubi quam ob rem adveneris resciscent.

PH. At easdem amicas fore tibi promitto rem ubi cognorint;

nam illas errore et te simul suspicione exsolves.

BA. Perii, pudet Philumenae. me sequimini huc intro ambae.

LA. Quid est quod mihi malim quam quod huic intellego evenire,

795ut gratiam ineat sine suo dispendio et mihi prosit?

Nam si est ut haec nunc Pamphilum vere ab se segregarit,

scit sibi nobilitatem ex eo et rem natam et gloriam esse:

referet gratiam ei unaque nos sibi opera amicos iunget.

PARMENO BACCHIS

PA. Edepol ne meam erus esse operam deputat parvi preti,

800qui ob rem nullam misit frustra ubi totum desedi diem,

Myconium hospitem dum exspecto in arce Callidemidem.

Itaque ineptus hodie dum illi sedeo, ut quisque venerat,

accedebam: "adulescens, dicdum quaeso mi, es tu Myconius?

"non sum". "At Callidemides"? "Non". "Hospitem ecquem Pamphilum

805hic habes"? Omnes negabant: neque eum quemquam esse arbitror.

Denique hercle iam pudebat: abii. Sed quid Bacchidem

ab nostro adfine exeuntem video? Quid huic hic est rei?

BA. Parmeno, opportune te offers: propere curre ad Pamphilum.

PA. Quid eo? BA. Dic me orare ut veniat. PA. Ad te? BA. Immo ad Philumenam.

810PA. quid rei est? BA. Tua quod nil refert percontari desinas.

PA. Nil aliud dicam? BA. Etiam: cognosse anulum illum Myrrinam

gnatae suae fuisse quem ipsus olim mi dederat. PA. Scio.

Tantumne est? BA. Tantum: aderit continuo hoc ubi ex te audiverit.

Sed cessas? PA. Minime equidem; nam hodie mihi potestas haud datast;

815ita cursando atque ambulando totum hunc contrivi diem.

BACCHIS

Quantam obtuli adventu meo laetitiam Pamphilo hodie!

Quot commodas res attuli! Quot autem ademi curas!

Gnatum ei restituo, qui paene harunc ipsiusque opera periit;

uxorem, quam numquam est ratus posthac se habiturum, reddo;

820qua re suspectu' suo patri et Phidippo fuit, exsolvi:

hic adeo his rebus anulus fuit initium inveniundis.

Nam memini abhinc mensis decem fere ad me nocte prima

confugere anhelantem domum sine comite, vini plenum,

cum hoc anulo: extimui ilico: "mi Pamphile", inquam "amabo,

825Quid exanimatu's obsecro? Aut unde anulum istum nactu's?

Dic mi". Ille alias res agere se simulare. Postquam id video,

nescioquid suspicarier mage coepi, instare ut dicat.

Homo se fatetur vi in via nescioquam compressisse,

dicitque sese illi anulum, dum luctat, detraxisse.

830Eum haec cognovit Myrrina in digito modo me habente

rogat unde sit: narro omnia haec: inde est cognitio facta

Philumenam compressam esse ab eo et filium inde hunc natum.

Haec tot propter me gaudia illi contigisse laetor:

etsi hoc meretrices aliae nolunt; neque enim est in rem nostram

835ut quisquam amator nuptiis laetetur. Verum ecastor

numquam animum quaesti gratia ad malas' adducam partis.

Ego dum illo licitumst usa sum benigno et lepido et comi.

Incommode mihi nuptiis evenit, factum fateor:

at pol me fecisse arbitror ne id merito mi eveniret.

840Multa ex quo fuerint commoda, eius incommoda aequomst ferre.

PAMPHILVS PARMENO BACCHIS

PAM. Vide, mi Parmeno, etiam sodes ut mi haec certa et clara attuleris,

ne me in breve conicias tempu' gaudio hoc falso frui.

PAR. Visumst. PAM. Certen? PAR. Certe. PAM. Deu' sum si hoc itast. PAR. Verum reperies.

PAM. Manedum sodes: timeo ne aliud credam atque aliud nunties.

845PAR. Maneo. PAM. Sic te dixe opinor, invenisse Myrrinam

Bacchidem anulum suom habere. PAR. Factum. PAM. Eum quem olim ei dedi:

eaque hoc te mihi nuntiare iussit. Itanest factum? PAR. Ita, inquam.

PAM. Quis me est fortunatior venustati'que adeo plenior?

Egon pro hoc te nuntio qui donem? Qui? Qui? Nescio.

850PAR. At ego scio. PAM. Quid? PAR. Nihilo enim;

nam neque in nuntio neque. In me ipso tibi boni quid sit scio.

PAR. Egon qui ab Orco mortuom me reducem in lucem feceris

sinam sine munere a me abire? Ah nimium me ignavom putas.

Sed Bacchidem eccam video stare ante ostium:

855me exspectat credo: adibo. BA. Salve, Pamphile.

PAM. O Bacchis, o mea Bacchi', servatrix mea!

BA. Bene factum et volup est. PAM. Factis ut credam facis;

antiquamque adeo tuam venustatem obtines

ut voluptati obitu' sermo adventu' tuo, quoquomque adveneris,

860semper siet. BA. At tu ecastor morem antiquom atque ingenium obtines

ut unus hominum homo te vivat numquam quisquam blandior.

PAM. Hahahae, tun mihi istuc? BA. Recte amasti, Pamphile, uxorem tuam;

nam numquam ante hunc diem meis oculis eam, quod nossem, videram:

perliberali' visast. PAM. Dic verum. BA. Ita me di ament, Pamphile.

865PAM. Dic mi, harunc rerum numquid dixti iam patri? BA. Nil. PAM. Neque opus est

adeo muttito. Placet non fieri hoc itidem ut in comoediis

omnia omnes ubi resciscunt. Hic quos par fuerat resciscere

sciunt; quos non autem aequomst scire neque resciscent neque scient.

BA. Immo etiam qui hoc occultari facilius credas dabo.

870Myrrina ita Phidippo dixit iureiurando meo

se fidem habuisse et propterea te sibi purgatum. PAM. Optumest:

speroque hanc rem esse eventuram nobis ex sententia.

PAR. Ere, licetne scire ex te hodie, quid sit quod feci boni?

Aut quid istuc est quod vos agiti'? PAM. Non licet. PAR. Tamen suspicor:

875ego hunc ab Orco mortuom quo pacto...! PAM. Nescis, Parmeno,

quantum hodie profueris mihi et ex quanta aerumna extraxeris.

PAR. Immo vero scio, neque [hoc] inprudens feci. PAM. Ego istuc sati' scio. PAR. An

temere quicquam Parmeno praetereat quod facto usu' sit?

PAM. Sequere me intro, Parmeno. PAR. Sequor. Equidem plus hodie boni

880feci inprudens quam sciens ante hunc diem umquam. CANTOR. Plaudite!