Pōstquām cāstră dŭcēs, pūgnaē iām mēntĕ, prŏpīnquī
īmpŏsŭērĕ iŭgīs ādmōtăquĕ cōmmĭnŭs ārmă
pārquĕ sŭūm vīdērĕ dĕī, căpĕre ōmnĭă Caēsār
moēnĭă Grāĭŏrūm spērnīt Mārtēmquĕ sĕcūndūm
iām nĭsĭ dē gĕnĕrō fātīs dēbērĕ rĕcūsāt.5
Fūnēstām mūndō vōtīs pĕtĭt ōmnĭbŭs hōrām,
īn cāsūs quaē cūnctă fĕrāt; plăcĕt ālĕă fātī
āltĕrŭtrūm mērsūră căpūt. Tēr cōllĭbŭs ōmnīs
ēxplĭcŭīt tūrmās ēt sīgnă mĭnāntĭă pūgnām,
tēstātūs nūmquām Lătĭaē sē dēssĕ rŭīnaē.10
Ūt vĭdĕt ād nūllōs ēxcīrī pōssĕ tŭmūltūs
īn pūgnām gĕnĕrūm, sēd claūsō fīdĕrĕ vāllō,
sīgnă mŏvēt tēctūsquĕ vĭā dūmōsă pĕr ārvă
Dŷrrăchĭī praēcēps răpĭēndās tēndĭt ăd ārcīs.
Hōc ĭtĕr aēquŏrĕō praēcēpīt līmĭtĕ Māgnūs,15
quēmquĕ vŏcāt cōllēm Taūlāntĭŭs īncŏlă Pētrām,
īnsēdīt cāstrīs Ĕphўrēăquĕ moēnĭă sērvāt,
dēfēndēns tūtām vēl sōlīs tūrrĭbŭs ūrbēm.
Nōn ŏpŭs hānc vĕtĕrūm nēc mōlēs strūctă tŭētūr
hūmānūsquĕ lăbōr, făcĭlīs, lĭcĕt ārdŭă tōllāt,20
cēdĕrĕ vēl bēllīs vēl cūnctă mŏvēntĭbŭs ānnīs;
sēd mūnīmĕn hăbēt nūllō quāssābĭlĕ fērrō
nātūrām sēdēmquĕ lŏcī; nām claūsă prŏfūndō
ūndĭquĕ praēcĭpĭtī scŏpŭlīsquĕ vŏmēntĭbŭs aēquōr
ēxĭgŭō dēbēt, quōd nōn ēst īnsŭlă, cōllī.25
Tērrĭbĭlēs rătĭbūs sūstēntānt moēnĭă caūtēs,
Iōnīūmquĕ fŭrēns, răbĭdō cūm tōllĭtŭr aūstrō,
tēmplă dŏmōsquĕ quătīt spūmātque īn cūlmĭnă pōntūs.
Hīc ăvĭdām bēllī răpŭīt spēs īmprŏbă mēntēm
Caēsărĭs, ūt vāstīs dīffūsūm cōllĭbŭs hōstēm30
cīngĕrĕt īgnārūm dūctō prŏcŭl āggĕrĕ vāllī.
Mētātūr tērrās ŏcŭlīs, nēc caēspĭtĕ tāntūm
cōntēntūs frăgĭlī sŭbĭtōs āttōllĕrĕ mūrōs,
īngēntīs caūtēs āvūlsăquĕ sāxă mĕtāllīs
Grāĭŏrūmquĕ dŏmōs dīrēptăquĕ moēnĭă trānsfērt.35
Ēxstrŭĭtūr quōd nōn ărĭēs īmpēllĕrĕ saēvūs,
quōd nōn ūllă quĕāt vĭŏlēntī māchĭnă bēllī;
frāngūntūr mōntēs plānūmquĕ pĕr ārdŭă Caēsār
dūcĭt ŏpūs: pāndīt fōssās tūrrītăquĕ sūmmīs
dīspōnīt cāstēllă iŭgīs, māgnōquĕ rĕcēssū40
āmplēxūs fīnēs, sāltūs, nĕmŏrōsăquĕ tēsquă
ēt sīlvās, vāstāquĕ fĕrās īndāgĭnĕ claūdīt.
Nōn dēsūnt cāmpī, nōn dēsūnt pābŭlă Māgnō,
cāstrăquĕ Caēsărĕō cīrcūmdătŭs āggĕrĕ mūtāt.
Flūmĭnă tōt cūrsūs īllīc ēxōrtă fătīgānt,45
īllīc mērsă sŭōs, ŏpĕrūmque ūt sūmmă rĕvīsāt,
dēfēssūs Caēsār mĕdĭīs īntērmănĕt āgrīs.
Nūnc vĕtŭs Īlĭăcōs āttōllāt fābŭlă mūrōs
ādscrībātquĕ dĕīs; frăgĭlī cīrcūmdătă tēstā
moēnĭă mīrēntūr rĕfŭgī Băbўlōnĭă Pārthī:50
ēn quāntūm Tīgrīs, quāntūm cĕlĕr āmbĭt Ŏrōntēs,
Āssўrĭīs quāntūm pŏpŭlīs tēllūrĭs ĕōaē
sūffĭcĭt īn rēgnūm, sŭbĭtūm bēllīquĕ tŭmūltū
rāptūm claūsĭt ŏpūs. Tāntī pĕrĭērĕ lăbōrēs;
Tōt pŏtŭērĕ mănūs aūt iūngĕrĕ Sēstŏn Ăbŷdō55
īngēstōquĕ sŏlō Phrīxēum ēlīdĕrĕ pōntūm
aūt Pĕlŏpīs lātīs Ĕphўrēn ābrūmpĕrĕ rēgnīs
ēt rătĭbūs lōngaē flēxūs dōnārĕ Mălēaē
aūt ălĭquēm mūndī, quămŭīs nātūră nĕgāssēt,
īn mĕlĭūs mūtārĕ lŏcūm. cŏĭt ārĕă bēllī:60
hīc ălĭtūr sānguīs tērrās flūxūrŭs ĭn ōmnīs,
hīc ēt Thēssălĭcaē clādēs Lĭbўcaēquĕ tĕnēntūr;
aēstŭăt āngūstā răbĭēs cīvīlĭs hărēnā.
Prīmă quĭdēm sūrgēns ŏpĕrūm strūctūră fĕfēllīt
Pōmpĕĭūm, vĕlŭtī mĕdĭaē quī tūtŭs ĭn ārvīs65
Sīcănĭaē răbĭdūm nēscīt lātrārĕ Pĕlōrūm,
aūt văgă cūm Tēthŷs Rŭtŭpīnăquĕ lītŏră fērvēnt,
ūndă Călēdŏnĭōs fāllīt tūrbātă Brĭtānnōs.
Ūt prīmūm vāstō saēptās vĭdĕt āggĕrĕ tērrās,
īpsĕ quŏque ā tūtā dēdūcēns āgmĭnă Pētrā70
dīvērsīs spārgīt tŭmŭlīs, ūt Caēsărĭs ārmă
lāxĕt ĕt ēffūsō claūdēntēm mīlĭtĕ tēndāt,
āc tāntūm saēptī vāllō sĭbĭ vīndĭcăt āgrī,
pārvă Mўcēnaēaē quāntūm sācrātă Dĭānaē
dīstăt ăb ēxcēlsā nĕmŏrālĭs Ărīcĭă Rōmā,75
quōquĕ mŏdō tērraē praēlāpsūs moēnĭă Thŷbrīs
īn mărĕ dēscēndīt, sī nūsquām tōrquĕăt āmnēm.
Clāssĭcă nūllă sŏnānt ĭnĭūssăquĕ tēlă văgāntūr,
ēt fīt saēpĕ nĕfās iăcŭlūm tēmptāntĕ lăcērtō.
Māiōr cūră dŭcēs mīscēndīs ābstrăhĭt ārmīs:80
Pōmpĕĭum ēxhaūstaē praēbēnda ād grāmĭnă tērraē,
quaē cūrrēns ōbtrīvĭt ĕquēs; grădĭbūsquĕ cĭtātīs
ūngŭlă frōndēntēm dīscūssīt cōrnĕă cāmpūm.
Bēllĭgĕr āttōnsīs sŏnĭpēs dēfēssŭs ĭn ārvīs,
ādvēctōs cūm plēnă fĕrānt praēsēpĭă cūlmōs,85
ōrĕ nŏvās pōscēns mŏrĭbūndūs lābĭtŭr hērbās
ēt trĕmŭlō mĕdĭōs ābrūmpīt pōplĭtĕ gŷrōs.
Cōrpŏră dūm sōlvīt tābēs ēt dīgĕrĭt ārtūs,
trāxĭt ĭnērs caēlūm flŭĭdaē cōntāgĭă pēstīs
ōbscūram īn nūbēm. Tālī spīrāmĭnĕ Nēsīs90
ēmīttīt Stўgĭūm nĕbŭlōsīs āĕră sāxīs,
āntrăquĕ lētĭfĕrī răbĭēm Tŷphōnĭs ănhēlānt.
Īndĕ lăbānt pŏpŭlī, caēlōquĕ părātĭŏr ūndă
ōmnĕ pătī vīrūs dūrāvīt vīscĕră caēnō.
Iām rĭgĕt ātră cŭtīs dīstēntăquĕ lūmĭnă rūmpīt,95
īgnĕăque īn vūltūs ēt sācrō fērvĭdă mōrbō
pēstĭs ăbīt, fēssūmquĕ căpūt sē fērrĕ rĕcūsāt.
Iām măgĭs ātquĕ măgīs praēcēps ăgĭt ōmnĭă fātūm,
nēc mĕdĭī dĭrĭmūnt mōrbī vītāmquĕ nĕcēmquĕ,
sēd lānguōr cūm mōrtĕ vĕnīt, tūrbāquĕ cădēntūm100
aūctă lŭēs, dūm mīxtă iăcēnt īncōndĭtă vīvīs
cōrpŏră; nām mĭsĕrōs ūltrā tēntōrĭă cīvēs
spārgĕrĕ fūnŭs ĕrāt. Tămĕn hōs mīnvērĕ lăbōrēs
ā tērgō pĕlăgūs pūlsūsque ăquĭlōnĭbŭs āēr
lītŏrăque ēt plēnaē pĕrĕgrīnā mēssĕ cărīnaē.105
Āt lībēr tērraē spătĭōsīs cōllĭbŭs hōstīs
āĕrĕ nōn pīgrō nĕc ĭnērtĭbŭs āngĭtŭr ūndīs,
sēd pătĭtūr saēvām, vĕlŭtī cīrcūmdătŭs ārtā
ōbsĭdĭōnĕ, fămēm. Nōndūm tūrgēntĭbŭs āltām
īn sĕgĕtēm cūlmīs cērnīt mĭsĕrābĭlĕ vūlgūs110
īn pĕcŭdūm cĕcĭdīssĕ cĭbōs ēt cārpĕrĕ dūmōs
ēt fŏlĭīs spŏlĭārĕ nĕmūs lētūmquĕ mĭnāntīs
vēllĕre ăb īgnōtīs dŭbĭās rādīcĭbŭs hērbās;
quaē mōllīrĕ quĕūnt flāmmā, quaē frāngĕrĕ mōrsū
quaēquĕ pĕr ābrāsās ŭtĕrō dēmīttĕrĕ faūcēs,115
plūrĭmăque hūmānīs ānte hōc īncōgnĭtă mēnsīs
dīrĭpĭēns mīlēs sătŭrūm tămĕn ōbsĭdĕt hōstēm.
Ūt prīmūm lĭbŭīt rūptīs ēvādĕrĕ claūstrīs
Pōmpĕĭō cūnctāsquĕ sĭbī pērmīttĕrĕ tērrās,
nōn ōbscūră pĕtīt lătĕbrōsaē tēmpŏră nōctīs120
ēt rāptūm fūrtō sŏcĕrī cēssāntĭbŭs ārmīs
dēdīgnātŭr ĭtēr: lātīs ēxīrĕ rŭīnīs
quaērĭt ĕt īmpūlsō tūrrēs cōnfrīngĕrĕ vāllō
pērque ōmnīs glădĭōs ēt quā vĭă caēdĕ părāndāst.
Ōppōrtūnă tămēn vāllī pārs vīsă prŏpīnquī,125
quā Mĭnŭcī cāstēllă văcānt ēt cōnfrăgă dēnsīs
ārbŏrĭbūs dūmētă tĕgūnt. Hīc pūlvĕrĕ nūllō
prōdĭtŭs āgmĕn ăgīt sŭbĭtūsque īn moēnĭă vēnīt.
Tōt sĭmŭl ē cāmpīs Lătĭaē fūlsērĕ vŏlūcrēs,
tōt cĕcĭnērĕ tŭbaē. Nē quīd vīctōrĭă fērrō130
dēbērēt, păvŏr āttŏnĭtōs cōnfēcĕrăt hōstēs.
Quōd sōlūm vălŭīt vīrtūs, iăcŭērĕ pĕrēmptī,
dēbŭĕrānt quō stārĕ lŏcō; quī vūlnĕră fērrēnt,
iām dērānt, ēt nīmbŭs ăgēns tōt tēlă pĕrībāt.
Tūm pĭcĕōs vōlvūnt īmmīssaē lāmpădĕs īgnēs,135
tūm quāssaē nūtānt tūrrēs lāpsūmquĕ mĭnāntūr.
Rōbŏrĭs īmpāctī crēbrōs vŏmĭt āggĕr ăd īctūs.
Iām Pōmpēiānaē cēlsī sŭpĕr ārdŭă vāllī
ēxĭĕrānt ăquĭlaē, iām mūndī iūră pătēbānt:
quēm nōn mīllĕ sĭmūl tūrmīs nēc Caēsărĕ tōtō140
aūfērrēt Fōrtūnă lŏcūm, vīctōrĭbŭs ūnūs
ērĭpŭīt vĕtŭītquĕ căpī sēque ārmă tĕnēntĕ
āc nōndūm strātō Māgnūm vīcīssĕ nĕgāvīt.
Scaēvă vĭrō nōmēn; cāstrōrum īn plēbĕ mĕrēbāt
āntĕ fĕrās Rhŏdănī gēntēs; ĭbĭ sānguĭnĕ mūltō145
prōmōtūs Lătĭām lōngō gĕrĭt ōrdĭnĕ vītēm;
prōnŭs ăd ōmnĕ nĕfās ēt quī nēscīrĕt, ĭn ārmīs
quām māgnūm vīrtūs crīmēn cīvīlĭbŭs ēssēt.
Hīc ŭbĭ quaērēntīs sŏcĭōs iām Mārtĕ rĕlīctō
tūtă fŭgaē cērnīt: "Quō vōs păvŏr" īnquĭt "ădēgīt150
īmpĭŭs ēt cūnctīs īgnōtūs Caēsărĭs ārmīs?
Ō fămŭlī tūrpēs, sērvūm pĕcŭs, ābsquĕ crŭōrĕ
tērgă dătīs mōrtī? Cŭmŭlō vōs dēssĕ vĭrōrūm
nōn pŭdĕt ēt būstīs īntērquĕ cădāvĕră quaērī?
nōn īrā sāltēm, iŭvĕnēs, pĭĕtātĕ rĕmōtā155
stābĭtĭs? Ē cūnctīs, pēr quōs ērūmpĕrĕt hōstīs,
nōs sŭmŭs ēlēctī. nōn pārvō sānguĭnĕ Māgnī
īstĕ dĭēs ĭĕrīt. Pĕtĕrēm fēlīcĭŏr ūmbrās
Caēsărĭs īn vūltū; tēstem hūnc Fōrtūnă nĕgāvīt:
Pōmpēiō laūdāntĕ cădām. Cōnfrīngĭtĕ tēlă160
pēctŏrĭs īmpūlsū iŭgŭlīsquĕ rĕtūndĭtĕ fērrūm.
Iām lōngīnquă pĕtīt pūlvīs sŏnĭtūsquĕ rŭīnaē,
sēcūrāsquĕ frăgōr cōncūssīt Caēsărĭs aūrēs.
Vīcĭmŭs, ō sŏcĭī; vĕnĭēt quī vīndĭcĕt ārcēs,
dūm mŏrĭmūr." Mōvīt tāntūm vōx īllă fŭrōrēm165
quāntūm nōn prīmō sūccēndūnt clāssĭcă cāntū,
mīrāntēsquĕ vĭrum ātque ăvĭdī spēctārĕ sĕquūntūr
scītūrī iŭvĕnēs, nŭmĕrō dēprēnsă lŏcōquĕ
ān plūs quām mōrtēm vīrtūs dărĕt. Īllĕ rŭēntī
āggĕrĕ cōnsīstīt prīmūmquĕ cădāvĕră plēnīs170
tūrrĭbŭs ēvŏlŭīt sŭbĕūntīsque ōbrŭĭt hōstīs
cōrpŏrĭbūs; tōtaēquĕ vĭrō dānt tēlă rŭīnaē
rōbŏrăque ēt mōlēs, hōstī sēque īpsĕ mĭnātūr.
Nūnc sŭdĕ, nūnc dūrō cōntrārĭă pēctŏră cōntō
dētrūdīt mūrīs ēt vāllī sūmmă tĕnēntīs175
āmpŭtăt ēnsĕ mănūs; căpŭt ōbtĕrĭt ōssăquĕ sāxō
āc mălĕ dēfēnsūm frăgĭlī cōmpāgĕ cĕrēbrūm
dīssĭpăt; āltĕrĭūs flāmmā crīnēsquĕ gĕnāsquĕ
sūccēndīt; strīdēnt ŏcŭlīs ārdēntĭbŭs īgnēs.
Ūt prīmūm cŭmŭlō crēscēntĕ cădāvĕră mūrūm180
ādmōvērĕ sŏlō, nōn sēgnĭŏr ēxtŭlĭt īllūm
sāltŭs ĕt īn mĕdĭās iēcīt sŭpĕr ārmă cătērvās,
quām pēr sūmmă răpīt cĕlĕrēm vēnābŭlă pārdūm.
Tūnc dēnsōs īntēr cŭnĕōs cōmprēssŭs ĕt ōmnī
vāllātūs bēllō vīncīt, quēm rēspĭcĭt, hōstēm.185
Iāmque hĕbĕs ēt crāssō nōn āspēr sānguĭnĕ mūcrŏ;
pērcūssūm Scaēvaē frāngīt, nōn vūlnĕrăt hōstēm
pērdĭdĭt ēnsĭs ŏpūs, frāngīt sĭnĕ vūlnĕrĕ mēmbră.
Īllūm tōtă prĕmīt mōlēs, īllum ōmnĭă tēlă.
Nūllă fŭīt nōn cērtă mănūs, nōn lāncĕă fēlīx,190
pārquĕ nŏvūm Fōrtūnă vĭdēt cōncūrrĕrĕ, bēllūm
ātquĕ vĭrūm. Fōrtīs crēbrīs sŏnăt īctĭbŭs ūmbŏ,
ēt gălĕaē frāgmēntă căvaē cōnprēssă pĕrūrūnt
tēmpŏră, nēc quīdquām nūdīs vītālĭbŭs ōbstāt
iām praētēr stāntīs īn sūmmīs ōssĭbŭs hāstās.195
Quīd nūnc, vaēsānī, iăcŭlīs lĕvĭbūsvĕ săgīttīs
pērdĭtĭs haēsūrōs nūmquām vītālĭbŭs īctūs?
Hūnc aūt tōrtĭlĭbūs vībrātă phălārĭcă nērvīs
ōbrŭăt aūt vāstī mūrālĭă pōndĕră sāxī;
hūnc ărĭēs fērrō bāllīstăquĕ līmĭtĕ tōrtă200
prōmŏvĕāt. Stāt nōn frăgĭlīs prō Caēsărĕ mūrūs
Pōmpēiūmquĕ tĕnēt; iām pēctŏră nōn tĕgĭt ārmīs,
āc vĕrĭtūs crēdī clĭpĕō laēvāquĕ văcāssĕ
aūt cūlpā vīxīssĕ sŭā, tōt vūlnĕră bēllī
sōlŭs ŏbīt dēnsāmquĕ fĕrēns īn pēctŏrĕ sīlvām205
iām grădĭbūs fēssīs, īn quēm cădăt, ēlĭgĭt hōstēm.
Pār pĕlăgī mōnstrīs, Lĭbўcaē sīc bēlŭă tērraē
Sīc Lĭbўcūs dēnsīs ĕlĕphāns ōbprēssŭs ăb ārmīs
ōmnĕ rĕpērcūssūm squālēntī mīssĭlĕ tērgō
frāngĭt ĕt haērēntīs mōtā cŭtĕ dīscŭtĭt hāstās;210
vīscĕră tūtă lătēnt pĕnĭtūs, cītrāquĕ crŭōrēm
cōnfīxaē stānt tēlă fĕraē; tōt fāctă săgīttīs,
tōt iăcŭlīs ūnām nōn ēxplēnt vūlnĕră mōrtēm.
Dīctaēā prŏcŭl ēccĕ mănū Gōrtŷnĭs hărūndŏ
tēndĭtŭr īn Scaēvām, quaē vōtō cērtĭŏr ōmnī215
īn căpŭt ātque ŏcŭlī laēvūm dēscēndĭt ĭn ōrbēm.
Īllĕ mŏrās fērrī nērvōrum ēt vīncŭlă rūmpīt
ādfīxām vēllēns ŏcŭlō pēndēntĕ săgīttām
īntrĕpĭdūs tēlūmquĕ sŭō cūm lūmĭnĕ cālcāt.
Pānnŏnĭs haūd ălĭtēr pōst īctūm saēvĭŏr ūrsă,220
cūm iăcŭlūm pārvā Lĭbўs āmēntāvĭt hăbēnā,
sē rŏtăt īn vūlnūs tēlūmque īrātă rĕcēptūm
īmpĕtĭt ēt sēcūm fŭgĭēntēm cīrcŭmĭt hāstām.
Pērdĭdĕrāt vūltūm răbĭēs; stĕtĭt īmbrĕ crŭēntō
īnfōrmīs făcĭē. Laētūs frăgŏr aēthĕră pūlsāt225
vīctōrūm; māiōră vĭrīs ē sānguĭnĕ pārvō
gaūdĭă nōn făcĕrēt cōnspēctum īn Caēsărĕ vūlnūs.
Īllĕ tĕgēns āltā sūpprēssūm mēntĕ fŭrōrēm
mītĭs ĕt ā vūltū pĕnĭtūs vīrtūtĕ rĕmōtā
"Pārcĭte" ăīt "cīvēs; prŏcŭl hīnc āvērtĭtĕ fērrūm,230
cōllātūră mĕaē nīl sūnt iām vūlnĕră mōrtī:
nōn ĕgĕt īngēstīs, sēd vūlsīs pēctŏrĕ tēlīs.
Tōllĭte ĕt īn Māgnī vīvēntēm pōnĭtĕ cāstrīs;
hōc vēstrō praēstātĕ dŭcī; sīt Scaēvă rĕlīctī
Caēsărĭs ēxēmplūm pŏtĭūs quām mōrtĭs hŏnēstaē."235
Crēdĭdĭt īnfēlīx sĭmŭlātīs vōcĭbŭs Aūlūs
nēc vīdīt rēctō glădĭūm mūcrōnĕ trĕmēntēm
mēmbrăquĕ cāptīvī părĭtēr lātūrŭs ĕt ārmă
fūlmīneūm mĕdĭīs ēxcēpīt faūcĭbŭs ēnsēm.
Īncălŭīt vīrtūs ātque ūnā caēdĕ rĕfēctūs240
"Sōlvăt" ăīt "poēnās, Scaēvām quīcūmquĕ sŭbāctūm
spērāvīt; pācēm glădĭō sī quaērĭt ăb īstō
Māgnŭs, ădōrātō sūmmīttāt Caēsărĕ sīgnă.
Ān sīmīlēm vēstrī sēgnemque ād fātă pŭtātīs?
Pōmpēī vōbīs mĭnŏr ēst caūsaēquĕ sĕnātūs245
quām mĭhĭ mōrtĭs ămōr." Sĭmŭl haēc ēffātŭr, ĕt āltūs
Caēsărĕās pūlvīs tēstātŭr ădēssĕ cŏhōrtēs.
Dēdĕcŭs hīc bēllī Māgnō crīmēnquĕ rĕmīsīt,
nē sōlūm tōtaē fŭgĕrēnt tē, Scaēvă, cătērvaē.
Sūbdūctō quī Mārtĕ rŭīs: nām sānguĭnĕ fūsō250
vīrēs pūgnă dăbāt. Lābēntēm tūrbă sŭōrūm
ēxcĭpĭt ātque ŭmĕrīs dēfēctum īmpōnĕrĕ gaūdēt.
Āc vĕlŭt īnclūsūm pērfōsso īn pēctŏrĕ nūmēn
ēt vīvām māgnaē spĕcĭēm Vīrtūtĭs ădōrānt
tēlăquĕ cōnfīxīs cērtānt ēvēllĕrĕ mēmbrīs255
ēxōrnāntquĕ dĕōs āc nūdūm pēctŏrĕ Mārtēm
ārmīs, Scaēvă, tŭīs, fēlīx hōc nōmĭnĕ fāmaē,
sī tĭbĭ dūrŭs Hĭbēr aūt sī tĭbĭ tērgă dĕdīssēt
Cāntăbĕr ēxĭgŭīs aūt lōngīs Teūtŏnŭs ārmīs.
Nōn tū bēllōrūm spŏlĭīs ōrnārĕ Tŏnāntīs260
tēmplă pŏtēs, nōn tū laētīs ŭlŭlārĕ trĭūmphīs.
Īnfēlīx, quāntā dŏmĭnūm vīrtūtĕ părāstī!
Nōn măgĭs hāc Māgnūs cāstrōrūm pārtĕ rĕpūlsūs
īntrā claūstră pĭgēr dīlātō Mārtĕ quĭēvīt,
quām mărĕ lāssātūr, cūm sē tōllēntĭbŭs eūrīs265
frāngēntēm flūctūs scŏpŭlūm fĕrĭt aūt lătŭs āltī
mōntĭs ădēst sērāmquĕ sĭbī părăt ūndă rŭīnām.
Hīnc vīcīnă pĕtēns plăcĭdō cāstēllă prŏfūndō
īncūrsū gĕmĭnī Mārtīs răpĭt ārmăquĕ lātē
spārgĭt ĕt ēffūsō lāxāt tēntōrĭă cāmpō,270
mūtāndaēquĕ iŭvāt pērmīssă lĭcēntĭă tērraē.
Sīc plēnō Pădŭs ōrĕ tŭmēns sŭpĕr āggĕrĕ tūtās
ēxcūrrīt rīpās ēt tōtōs cōncŭtĭt āgrōs,
sūccŭbŭīt sī quā tēllūs cŭmŭlōquĕ fŭrēntēm
ūndārūm nōn pāssă rŭīt, tūnc flūmĭnĕ tōtō275
trānsĭt ĕt īgnōtōs ăpĕrīt sĭbĭ gūrgĭtĕ cāmpōs;
īllōs tērră fŭgīt dŏmĭnōs, hīs rūră cŏlōnīs
āccēdūnt dōnāntĕ Pădō. vīx proēlĭă Caēsār
sēnsĕrăt, ēlātūs spĕcŭlā quaē prōdĭdĭt īgnīs:
īnvĕnĭt īmpūlsōs prēssō iām pūlvĕrĕ mūrōs,280
frīgĭdăque ūt vĕtĕrīs dēprēndīt sīgnă rŭīnaē;
āccēndīt pāx īpsă lŏcī mōvītquĕ fŭrōrēm
Pōmpēiānă quĭēs ēt vīctō Caēsărĕ sōmnūs.
Īrĕ vĕl īn clādēs prŏpĕrāt, dūm gaūdĭă tūrbēt.
Tōrquātō rŭĭt īndĕ mĭnāx, quī Caēsărĭs ārmă285
sēgnĭŭs haūd vīdīt quām mālō naūtă trĕmēntĕ
ōmnĭă sūbdūcīt Cīrcaēaē vēlă prŏcēllaē,
āgmĭnăque īntĕrĭūs mūrō brĕvĭōrĕ rĕcēpīt,
dēnsĭŭs ūt pārvā dīspōnĕrĕt ārmă cŏrōnā.
Trānsĭĕrāt prīmī Caēsār mūnīmĭnă vāllī290
cūm sŭpĕr ē tōtīs īmmīsīt cōllĭbŭs ārmă
ēffūdītque ăcĭēs ōbsaēptūm Māgnŭs ĭn hōstēm.
Nōn sīc Aētnaēīs hăbĭtāns īn vāllĭbŭs hōrrēt
Ēncĕlădūm, spīrāntĕ nŏtō, cūm tōtă căvērnās
ēgĕrĭt ēt tōrrēns īn cāmpōs dēflŭĭt Aētnă,295
Caēsărĭs ūt mīlēs, glŏmĕrātō pūlvĕrĕ vīctūs
ānte ăcĭēm, caēcī trĕpĭdūs sūb nūbĕ tĭmōrīs,
hōstĭbŭs ōccūrrīt fŭgĭēns īnque īpsă păvēndō
fātă rŭīt. Tōtūs mīttī cīvīlĭbŭs ārmīs
ūsquĕ vĕl īn pācēm pŏtŭīt crŭŏr: īpsĕ fŭrēntīs300
dūx tĕnŭīt glădĭōs. Fēlīx āc lībĕră lēgūm,
Rōmă, fŏrēs iūrīsquĕ tŭī, vīcīssĕt ĭn īllō
sī tĭbĭ Sūllă lŏcō. Dŏlĕt heū sēmpērquĕ dŏlēbīt
quōd scĕlĕrūm, Caēsār, prōdēst tĭbĭ sūmmă tŭōrūm,
cūm gĕnĕrō pūgnāssĕ pĭō. Prō trīstĭă fātă!305
Nōn Ŭtĭcaē Lĭbўē clādēs, Hīspānĭă Mūndaē
flēssĕt ĕt īnfāndō pōllūtūs sānguĭnĕ Nīlūs
nōbĭlĭūs Phărĭō gēstāssēt rēgĕ cădāvēr,
nēc Iŭbă Mārmărĭcās nūdūs prēssīssĕt hărēnās
Poēnōrūmque ūmbrās plācāssēt sānguĭnĕ fūsō310
Scīpĭŏ, nēc sānctō cărŭīssēt vītă Cătōnĕ.
Vltĭmŭs ēssĕ dĭēs pŏtŭīt tĭbĭ, Rōmă, mălōrūm,
ēxīre ē mĕdĭīs pŏtŭīt Phārsālĭă fātīs.
Dēsĕrĭt āvērsō pōssēssām nūmĭnĕ sēdēm
Caēsăr ĕt Ēmăthĭās lăcĕrō pĕtĭt āgmĭnĕ tērrās.315
Ārmă sĕcūtūrūm sŏcĕrī quācūmquĕ fŭgāssēt
tēmptāvērĕ sŭō cŏmĭtēs dēvērtĕrĕ Māgnūm
hōrtātū, pătrĭās sēdēs ātque hōstĕ cărēntēm
Aūsŏnĭām pĕtĕrēt. "Nūmquām mē Caēsărĭs" īnquīt
"ēxēmplō rēddām pătrĭā, nūmquāmquĕ vĭdēbīt320
mē nĭsĭ dīmīssō rĕdĕūntēm mīlĭtĕ Rōmă.
Hēspĕrĭām pŏtŭī mōtū sūrgēntĕ tĕnērĕ,
sī vēllēm pătrĭīs ăcĭēm cōmmīttĕrĕ tēmplīs
āc mĕdĭō pūgnārĕ fŏrō. Dūm bēllă rĕlēgēm,
ēxtrēmūm Scўthĭcī trānscēndām frīgŏrĭs ōrbēm325
ārdēntēsquĕ plăgās. Vīctōr tĭbĭ, Rōmă, quĭētēm
ērĭpĭām, quī, nē prĕmĕrēnt tē proēlĭă, fūgī?
Ā pŏtĭūs, nē quīd bēllō pătĭārĭs ĭn īstō,
tē Caēsār pŭtĕt ēssĕ sŭām." Sīc fātŭs ĭn ōrtūs
Phoēbēōs cōndīxĭt ĭtēr tērraēquĕ sĕcūtūs330
dēvĭă, quā vāstōs ăpĕrīt Cāndāvĭă sāltūs,
cōntĭgĭt Ēmăthĭām, bēllō quām fātă părābānt.
Thēssălĭām, quā pārtĕ dĭēm brūmālĭbŭs hōrīs
āttōllīt Tītān, rūpēs Ōssaēă cŏērcēt;
cūm pēr sūmmă pŏlī Phoēbūm trăhĭt āltĭŏr aēstās,335
Pēlĭŏn ōppōnīt rădĭīs nāscēntĭbŭs ūmbrās;
āt mĕdĭōs īgnēs caēlī răpĭdīquĕ Lĕōnīs
sōlstĭtĭālĕ căpūt nĕmŏrōsūs sūmmŏvĕt Ōthrŷs.
Ēxcĭpĭt ādvērsōs zĕphўrōs ĕt Ĭāpўgă Pīndūs
ēt mātūrātō praēcīdīt vēspĕrĕ lūcēm;340
nēc mĕtŭēns īmī bŏrĕān hăbĭtātŏr Ŏlŷmpī
lūcēntēm tōtīs īgnōrāt nōctĭbŭs Ārctōn.
Hōs īntēr mōntīs, mĕdĭā quī vāllĕ prĕmūntūr,
pērpĕtŭīs quōndām lătŭērĕ pălūdĭbŭs āgrī,
flūmĭnă dūm cāmpī rĕtĭnēnt nēc pērvĭă Tēmpē345
dānt ădĭtūs pĕlăgī stāgnūmque īmplēntĭbŭs ūnūs
crēscĕrĕ cūrsŭs ĕrāt. Pōstquām dīscēssĭt Ŏlŷmpō
Hērcŭlĕā grăvĭs Ōssă mănū sŭbĭtaēquĕ rŭīnām
sēnsĭt ăquaē Nĕrĕūs, mĕlĭūs mānsūră sŭb ūndīs
Ēmăthĭs aēquŏrĕī rēgnūm Phārsālŏs Ăchīllīs350
ēmĭnĕt ēt, prīmā Rhoētēĭă lītŏră pīnū
quaē tĕtĭgīt, Phўlăcē Ptĕlĕōsque ēt Dōrĭŏn īrā
flēbĭlĕ Pīĕrĭdūm, Trāchīn prĕtĭōquĕ nĕfāndaē
lāmpădŏs Hērcŭlĕīs fōrtīs Mĕlĭboēă phărētrīs
ātque ōlīm Lārīsă pŏtēns, ŭbĭ nōbĭlĕ quōndām355
nūnc sŭpĕr Ārgŏs ărānt, vĕtĕrēs ŭbĭ fābŭlă Thēbās
mōnstrăt Ĕchīŏnĭās, ŭbĭ quōndām Pēnthĕŏs ēxūl
cōllă căpūtquĕ fĕrēns sūprēmō trādĭdĭt īgnī
quēstă, quŏd hōc sōlūm nātō răpŭīssĕt, Ăgāvē.
Ērgo ābrūptă pălūs mūltōs dīscēssĭt ĭn āmnēs.360
Pūrŭs ĭn ōccāsūs, pārvī sēd gūrgĭtĭs, Aēās
Īŏnĭō flŭĭt īndĕ mărī, nēc fōrtĭŏr ūndīs
lābĭtŭr āvēctaē pătĕr Īsĭdĭs ēt tŭŭs, Oēneū,
paēnĕ gĕnēr crāssīs ōblīmăt Ĕchīnădăs ūndīs,
ēt Mĕlĕāgrēām măcŭlātūs sānguĭnĕ Nēssī365
Ēvēnōs Călўdōnă sĕcāt. Fĕrĭt āmnĕ cĭtātō
Mālĭăcās Spērchēŏs ăquās, ēt flūmĭnĕ pūrō
īrrĭgăt Āmphrŷsōs fămŭlāntīs pāscŭă Phoēbī,
quīquĕ nĕc ūmēntīs nĕbŭlās nēc rōrĕ mădēntēm
āĕră nēc tĕnŭēs vēntōs sūspīrăt, Ănaūrōs,370
ēt quīsquīs pĕlăgō pēr sē nōn cōgnĭtŭs āmnīs
Pēnēō dōnāvĭt ăquās. Īt gūrgĭtĕ rāptō
Āpĭdănōs nūmquāmquĕ cĕlēr, nĭsĭ mīxtŭs, Ĕnīpeūs.
Āccĭpĭt Āsōpōs cūrsūs Phoēnīxquĕ Mĕlāsquĕ.
Sōlŭs, ĭn āltĕrĭūs nōmēn cūm vēnĕrĭt ūndaē,375
dēfēndīt Tĭtărēsŏs ăquās lāpsūsquĕ sŭpērnē
gūrgĭtĕ Pēnēī prō sīccīs ūtĭtŭr ārvīs;
hūnc fāma ēst Stўgĭīs mānārĕ pălūdĭbŭs āmnēm
ēt căpĭtīs mĕmŏrēm flŭvĭī cōntāgĭă vīlīs
nōllĕ pătī sŭpĕrūmquĕ sĭbī sērvārĕ tĭmōrēm.380
Ūt prīmum ēmīssīs pătŭērūnt āmnĭbŭs ārvă,
pīnguīs Bēbrўcĭō dīscēssīt vōmĕrĕ sūlcūs;
mōx Lĕlĕgūm dēxtrā prēssūm dēscēndĭt ărātrūm;
Aēŏlĭdaē Dŏlŏpēsquĕ sŏlūm frēgērĕ cŏlōnī
ēt Māgnētĕs ĕquīs, Mĭnўaē gēns cōgnĭtă rēmīs.385
Īllīc sēmĭfĕrōs Īxīŏnĭdās Cēntaūrōs
fētă Pĕlēthrŏnĭīs nūbēs ēffūdĭt ĭn āntrīs:
āspĕră tē Phŏlŏēs frāngēntēm, Mōnўchĕ, sāxă,
tēquĕ sŭb Oētaēō tōrquēntēm vērtĭcĕ vūlsās,
Rhoētĕ fĕrōx, quās vīx bŏrĕās īnvērtĕrĕt, ōrnōs,390
hōspĕs ĕt Ālcīdaē māgnī, Phŏlĕ, tēquĕ pĕr āmnēm
īmprŏbĕ Lērnaēās vēctōr pāssūrĕ săgīttās,
tēquĕ, sĕnēx Chīrōn, gĕlĭdō quī sīdĕrĕ fūlgēns
īmpĕtĭs Haēmŏnĭō māiōrēm Scōrpĭŏn ārcū.
Hāc tēllūrĕ fĕrī mĭcŭērūnt sēmĭnă Mārtīs.395
Prīmŭs ăb aēquŏrĕā pērcūssīs cūspĭdĕ sāxīs
Thēssălĭcūs sŏnĭpēs, bēllīs fērālĭbŭs ōmēn,
ēxīlvīt, prīmūs chălўbēm frēnōsquĕ mŏmōrdīt
spūmāvītquĕ nŏvīs Lăpĭthaē dŏmĭtōrĭs hăbēnīs.
Prīmă frĕtūm scīndēns Păgăsaēō lītŏrĕ pīnūs400
tērrēnum īgnōtās hŏmĭnēm prōiēcĭt ĭn ūndās.
Prīmūs Thēssălĭcaē rēctōr tēllūrĭs Ĭōnōs
īn fōrmām călĭdaē pērcūssīt pōndĕră māssaē,
fūdĭt ĕt ārgēntūm flāmmīs aūrūmquĕ mŏnētā
frēgĭt ĕt īmmēnsīs cōxīt fōrnācĭbŭs aēră.405
Īllīc quōd pŏpŭlōs scĕlĕrāta īmpēgĭt ĭn ārmă,
dīvĭtĭās nŭmĕrārĕ dătum ēst. Hīnc māxĭmă sērpēns
dēscēndīt Pŷthōn Cīrrhaēăquĕ flūxĭt ĭn ārvă,
ūnde ēt Thēssălĭcaē vĕnĭūnt ād Pŷthĭă laūrūs.
Īmpĭŭs hīnc prōlēm sŭpĕrīs īmmīsĭt Ăloēūs,410
īnsĕrŭīt cēlsīs prŏpĕ sē cūm Pēlĭŏn āstrīs
sīdĕrĭbūsquĕ vĭās īncūrrēns ābstŭlĭt Ōssă.
Hāc ŭbĭ dāmnātā fātīs tēllūrĕ lŏcārūnt
cāstră dŭcēs, cūnctōs bēllī praēsāgă fŭtūrī
mēns ăgĭtāt, sūmmīquĕ grăvēm dīscrīmĭnĭs hōrām415
ādvēntārĕ pălam ēst, prŏpĭūs iām fātă mŏvērī.
Dēgĕnĕrēs trĕpĭdānt ănĭmī pĕĭōrăquĕ vērsānt;
ād dŭbĭōs paūcī praēsūmptō rōbŏrĕ cāsūs
spēmquĕ mĕtūmquĕ fĕrūnt. Tūrbaē sēd mīxtŭs ĭnērtī
Sēxtŭs ĕrāt, Māgnō prōlēs nōn dīgnă părēntĕ,420
quī mōx Scŷllaēīs ēxūl grāssātŭs ĭn ūndīs
pōllŭĭt aēquŏrĕōs Sĭcŭlūs pīrātă trĭūmphōs.
Quī stĭmŭlāntĕ mĕtū fātī praēnōscĕrĕ cūrsūs
īmpātiēnsquĕ mŏraē vēntūrīsque ōmnĭbŭs aēgēr
nōn trĭpŏdās Dēlī, nōn Pŷthĭă cōnsŭlĭt āntră425
nēc quaēsīssĕ lĭbēt, prīmīs quīd frūgĭbŭs āltrīx
aērĕ Iŏvīs Dōdōnă sŏnēt, quīs nōscĕrĕ fībrā
fātă quĕāt, quīs prōdăt ăvēs, quīs fūlgŭră caēlī
sērvĕt ĕt Āssўrĭā scrūtētūr sīdĕră cūrā,
aūt sī quīd tăcĭtūm, sēd fās ĕrăt. Īllĕ sŭpērnīs430
dētēstāndă dĕīs saēvōrum ārcānă măgōrūm
nōvĕrăt ēt trīstīs sācrīs fērālĭbŭs ārās,
ūmbrārūm Dītīsquĕ fĭdēm, mĭsĕrōquĕ lĭquēbāt
scīrĕ părūm sŭpĕrōs. vānūm saēvūmquĕ fŭrōrēm
ādiŭvăt īpsĕ lŏcūs vīcīnăquĕ moēnĭă cāstrīs435
Haēmŏnĭdūm, fīctī quās nūllă lĭcēntĭă mōnstrī
trānsĭĕrīt, quārūm quīdquīd nōn crēdĭtŭr ārs ēst.
Thēssălă quīn ĕtĭām tēllūs hērbāsquĕ nŏcēntēs
rūpĭbŭs īngĕnŭīt sēnsūrăquĕ sāxă cănēntēs
ārcānūm fērālĕ măgōs. Ĭbĭ plūrĭmă sūrgūnt440
vīm fāctūră dĕīs, ēt tērrīs hōspĭtă Cōlchīs
lēgĭt ĭn Haēmŏnĭīs, quās nōn ādvēxĕrăt, hērbās.
Īmpĭă tōt pŏpŭlīs, tōt sūrdās gēntĭbŭs aūrēs
caēlĭcŏlūm dīraē cōnvērtūnt cārmĭnă gēntīs.
Ūnă pĕr aēthĕrĭōs ēxīt vōx īllă rĕcēssūs445
vērbăque ăd īnvītūm pērfērt cōgēntĭă nūmēn,
quōd nōn cūră pŏlī caēlīquĕ vŏlūbĭlĭs ūmquām
āvŏcăt. Īnfāndūm tĕtĭgīt cūm sīdĕră mūrmūr
tūnc Băbўlōn Pērsēă lĭcēt sēcrētăquĕ Mēmphīs
ōmnĕ vĕtūstōrūm sōlvāt pĕnĕtrālĕ măgōrūm,450
ābdūcēt sŭpĕrōs ălĭēnīs Thēssălĭs ārīs.
Cārmĭnĕ Thēssălĭdūm dūra īn praēcōrdĭă flūxīt
nōn fātīs āddīctŭs ămōr, flāmmīsquĕ sĕvērī
īllĭcĭtīs ārsērĕ sĕnēs. nēc nōxĭă tāntūm
pōcŭlă prōfĭcĭūnt aūt cūm tūrgēntĭă sūcō455
frōntĭs ămātūraē sūbdūcūnt pīgnŏră fētaē:
mēns haūstī nūllā sănĭē pōllūtă vĕnēnī
ēxcāntātă pĕrīt. Quōs nōn cōncōrdĭă mīxtī
āllĭgăt ūllă tŏrī blāndaēquĕ pŏtēntĭă fōrmaē,
trāxērūnt tōrtī măgĭcā vērtīgĭnĕ fīlī.460
Cēssāvērĕ vĭcēs rērūm, dīlātăquĕ lōngā
haēsīt nōctĕ dĭēs; lēgī nōn pārŭĭt aēthēr,
tōrpŭĭt ēt praēcēps aūdītō cārmĭnĕ mūndūs,
āxĭbŭs ēt răpĭdīs īmpūlsōs Iūppĭtĕr ūrgēns
mīrātūr nōn īrĕ pŏlōs. Nūnc ōmnĭă cōmplēnt465
īmbrĭbŭs ēt călĭdō praēdūcūnt nūbĭlă Phoēbō
ēt tŏnăt īgnārō caēlūm Iŏvĕ; vōcĭbŭs īsdēm
ūmēntīs lātē nĕbŭlās nīmbōsquĕ sŏlūtīs
ēxcūssērĕ cŏmīs. vēntīs cēssāntĭbŭs aēquōr
īntŭmŭīt; rūrsūs vĕtĭtūm sēntīrĕ prŏcēllās470
cōntĭcŭīt tūrbāntĕ nŏtō, pūppīmquĕ fĕrēntēs
īn vēntūm tŭmŭērĕ sĭnūs. Dē rūpĕ pĕpēndīt
ābscīsā fīxūs tōrrēns, āmnīsquĕ cŭcūrrīt
nōn quā prōnŭs ĕrāt. Nīlūm nōn ēxtŭlĭt aēstās;
Maēāndēr dīrēxĭt ăquās, Rhŏdănūmquĕ mŏrāntēm475
praēcĭpĭtāvĭt Ărār. Sūmmīssō vērtĭcĕ mōntēs
ēxplĭcŭērĕ iŭgūm; nūbēs sūspēxĭt Ŏlŷmpūs,
sōlĭbŭs ēt nūllīs Scўthĭcaē, cūm brūmă rĭgērēt,
dīmădŭērĕ nĭvēs. īmpūlsām sīdĕrĕ Tēthŷn
rēppŭlĭt Haēmŏnĭūm dēfēnsō lītŏrĕ cārmēn.480
Tērră quŏque īmmōtī cōncūssīt pōndĕrĭs āxēs
ēt mĕdĭūm vērgēns tĭtŭbāvīt nīsŭs ĭn ōrbēm.
Tāntaē mōlĭs ŏnūs pērcūssūm vōcĕ rĕcēssīt
pērspēctūmquĕ dĕdīt cīrcūmlābēntĭs Ŏlŷmpī.
Ōmnĕ pŏtēns ănĭmāl lētī gĕnĭtūmquĕ nŏcērĕ485
ēt păvĕt Haēmŏnĭās ēt mōrtĭbŭs īnstrŭĭt ārtēs.
Hās ăvĭdaē tīgrēs ēt nōbĭlĭs īră lĕōnūm
ōrĕ fŏvēnt blāndō; gĕlĭdōs hīs ēxplĭcăt ōrbēs
īnquĕ prŭīnōsō cŏlŭbēr dīstēndĭtŭr ārvō.
Vīpĕrĕī cŏĕūnt ābrūptō cōrpŏrĕ nōdī490
hūmānōquĕ cădīt sērpēns ādflātă vĕnēnō.
Quīs lăbŏr hīc sŭpĕrīs cāntūs hērbāsquĕ sĕquēndī
spērnēndīquĕ tĭmōr? cūiūs cōmmērcĭă pāctī
ōbstrīctōs hăbŭērĕ dĕōs? pārērĕ nĕcēssēst
ān iŭvăt? īgnōtā tāntūm pĭĕtātĕ mĕrēntūr495
ān tăcĭtīs vălŭērĕ mĭnīs? hōc iūrĭs ĭn ōmnīs
ēst īllīs sŭpĕrōs, ăn hăbēnt haēc cārmĭnă cērtūm
īmpĕrĭōsă dĕūm quī mūndūm cōgĕrĕ, quīdquīd
cōgĭtŭr īpsĕ, pŏtēst? Īllīs ēt sīdĕră prīmūm
praēcĭpĭtī dēdūctă pŏlō, Phoēbēquĕ sĕrēnă500
nōn ălĭtēr dīrīs vērbōrum ōbsēssă vĕnēnīs
pāllŭĭt ēt nīgrīs tērrēnīsque īgnĭbŭs ārsīt,
quām sī frātērnā prŏhĭbērĕt ĭmāgĭnĕ tēllūs
īnsĕrĕrētquĕ sŭās flāmmīs caēlēstĭbŭs ūmbrās,
ēt pătĭtūr tāntōs cāntū dēprēssă lăbōrēs505
dōnēc sūppŏsĭtās prŏpĭōr dēspūmĕt ĭn hērbās.
Hōs scĕlĕrūm rītūs, haēc dīraē cārmĭnă gēntīs
ēffĕră dāmnārāt nĭmĭaē pĭĕtātĭs Ĕrīcthō
īnquĕ nŏvōs rītūs pōllūtām dūxĕrăt ārtēm.
Īllī nāmquĕ nĕfās ūrbīs sūmmīttĕrĕ tēctō510
aūt lărĭbūs fērālĕ căpūt dēsērtăquĕ būstă
īncŏlĭt ēt tŭmŭlōs ēxpūlsīs ōbtĭnĕt ūmbrīs
grātă dĕīs Ĕrĕbī. coētūs aūdīrĕ sĭlēntūm,
nōssĕ dŏmōs Stўgĭās ārcānăquĕ Dītĭs ŏpērtī
nōn sŭpĕrī, nōn vītă vĕtāt. Tĕnĕt ōră prŏfānaē515
foēdă sĭtū măcĭēs, caēlōque īgnōtă sĕrēnō
tērrĭbĭlīs Stўgĭō făcĭēs pāllōrĕ grăvātūr
īmpēxīs ŏnĕrātă cŏmīs; sī nīmbŭs ĕt ātraē
sīdĕră sūbdūcūnt nūbēs, tūnc Thēssălă nūdīs
ēgrĕdĭtūr būstīs nōctūrnăquĕ fūlmĭnă cāptāt.520
Sēmĭnă fēcūndaē sĕgĕtīs cālcātă pĕrūssīt
ēt nōn lētĭfĕrās spīrāndō pērdĭdĭt aūrās.
Nēc sŭpĕrōs ōrāt nēc cāntū sūpplĭcĕ nūmēn
aūxĭlĭārĕ vŏcāt nēc fībrās īllă lĭtāntīs
nōvīt; fūnĕrĕās ārīs īmpōnĕrĕ flāmmās525
gaūdĕt ĕt āccēnsō răpŭīt quaē tūră sĕpūlchrō.
Ōmnĕ nĕfās sŭpĕrī prīmā iām vōcĕ prĕcāntīs
cōncēdūnt cārmēnquĕ tĭmēnt aūdīrĕ sĕcūndūm.
Vīvēntēs ănĭmās ĕt ădhūc sŭă mēmbră rĕgēntēs
īnfōdīt būstō, fātīs dēbēntĭbŭs ānnōs530
mōrs īnvītă sŭbīt, pērvērsā fūnĕră pōmpā
rēttŭlĭt ā tŭmŭlīs, fūgērĕ cădāvĕră lēctūm.
Fūmāntīs iŭvĕnūm cĭnĕrēs ārdēntĭăque ōssă
ē mĕdĭīs răpĭt īllă rŏgīs īpsāmquĕ, părēntēs
quām tĕnŭērĕ, făcēm nīgrōquĕ vŏlāntĭă fūmō535
fērālīs frāgmēntă tŏrī, vēstēsquĕ flŭēntēs
cōllĭgĭt īn cĭnĕrēs ĕt ŏlēntīs mēmbră făvīllās.
Āst ŭbĭ sērvāntūr sāxīs, quĭbŭs īntĭmŭs ūmōr
dūcĭtŭr, ēt trāctā dūrēscūnt tābĕ mĕdūllaē
cōrpŏră, tūnc ōmnīs ăvĭdē dēsaēvĭt ĭn ārtūs540
īmmērgītquĕ mănūs ŏcŭlīs gaūdētquĕ gĕlātōs
ēffōdīsse ōrbēs ēt sīccaē pāllĭdă rōdīt
ēxcrēmēntă mănūs. Lăquĕūm nōdōsquĕ nŏcēntīs
ōrĕ sŭō rūmpīt, pēndēntĭă cōrpŏră cārpsīt
ābrāsītquĕ crŭcēs pērcūssăquĕ vīscĕră nīmbīs545
vūlsĭt ĕt īncōctās ādmīssō sōlĕ mĕdūllās.
Īnsērtūm mănĭbūs chălўbēm nīgrāmquĕ pĕr ārtūs
stīllāntīs tābī sănĭēm vīrūsquĕ cŏāctūm
sūstŭlĭt ēt nērvō mōrsūs rĕtĭnēntĕ pĕpēndīt.
Ēt quōdcūmquĕ iăcēt nūdā tēllūrĕ cădāvēr,550
āntĕ fĕrās vŏlŭcrēsquĕ sĕdēt nēc cārpĕrĕ mēmbră
vūlt fērrō mănĭbūsquĕ sŭīs mōrsūsquĕ lŭpōrūm
ēxspēctāt sīccīs rāptūra ē faūcĭbŭs ārtūs.
Nēc cēssānt ā caēdĕ mănūs, sī sānguĭnĕ vīvō
ēst ŏpŭs, ērūmpāt iŭgŭlō quī prīmŭs ăpērtō,555
nēc rĕfŭgīt caēdēs, vīvūm sī sācră crŭōrēm
ēxtăquĕ fūnĕrĕaē pōscūnt trĕpĭdāntĭă mēnsaē;
vūlnĕrĕ sīc vēntrīs, nōn quā nātūră vŏcābāt,
ēxtrăhĭtūr pārtūs călĭdīs pōnēndŭs ĭn ārīs;
ēt quŏtĭēns saēvīs ŏpŭs ēst āc fōrtĭbŭs ūmbrīs,560
īpsă făcīt mānēs: hŏmĭnūm mōrs ōmnĭs ĭn ūsūst.
Īllă gĕnaē flōrēm prīmaēvō cōrpŏrĕ vūlsīt,
īllă cŏmām laēvā mŏrĭēnti ābscīdĭt ĕphēbō.
Saēpe ĕtĭām cārīs cōgnāto īn fūnĕrĕ dīră
Thēssălĭs īncŭbŭīt mēmbrīs ātque ōscŭlă fīgēns565
trūncāvītquĕ căpūt cōnprēssăquĕ dēntĭbŭs ōră
lāxāvīt sīccōque haērēntēm gūttŭrĕ līnguām
praēmōrdēns gĕlĭdīs īnfūndīt mūrmŭră lābrīs
ārcānūmquĕ nĕfās Stўgĭās māndāvĭt ăd ūmbrās.
Hānc ūt fāmă lŏcī Pōmpēiō prōdĭdĭt, āltā570
nōctĕ pŏlī, Tītān mĕdĭūm quō tēmpŏrĕ dūcīt
sūb nōstrā tēllūrĕ dĭēm, dēsērtă pĕr ārvă
cārpĭt ĭtēr. fīdī scĕlĕrūm suētīquĕ mĭnīstrī
ēffrāctōs cīrcūm tŭmŭlōs āc būstă văgātī
cōnspēxērĕ prŏcūl praērūpta īn caūtĕ sĕdēntēm,575
quā iŭgă dēvēxūs Phārsālĭcă pōrrĭgĭt Haēmūs.
Īllă măgīs măgĭcīsquĕ dĕīs īncōgnĭtă vērbă
tēmptābāt cārmēnquĕ nŏvōs fīngēbăt ĭn ūsūs.
Nāmquĕ tĭmēns nē Mārs ălĭūm văgŭs īrĕt ĭn ōrbēm
Ēmăthĭs ēt tēllūs tām mūltā caēdĕ cărērēt,580
pōllūtōs cāntū dīrīsquĕ vĕnēfĭcă sūcīs
cōnspērsōs vĕtŭīt trānsmīttĕrĕ bēllă Phĭlīppōs,
tōt mōrtēs hăbĭtūră sŭās ūsūrăquĕ mūndī
sānguĭnĕ; caēsōrūm trūncārĕ cădāvĕră rēgūm
spērăt ĕt Hēspĕrĭaē cĭnĕrēs āvērtĕrĕ gēntīs585
ōssăquĕ nōbĭlĭūm tāntōsque ādquīrĕrĕ mānēs.
Hīc ārdōr sōlūsquĕ lăbōr, quīd cōrpŏrĕ Māgnī
prōiēctō răpĭāt, quōs Caēsărĭs īnvŏlĕt ārtūs.
Quām prĭŏr ādfātūr Pōmpēi īgnāvă prŏpāgŏ
"Ō dĕcŭs Haēmŏnĭdūm, pŏpŭlīs quaē pāndĕrĕ fātă590
quaēquĕ sŭō vēntūră pŏtēs dēvērtĕrĕ cūrsū,
tē prĕcŏr, ūt cērtūm lĭcĕāt mĭhĭ nōscĕrĕ fīnēm,
quēm bēllī fōrtūnă părēt. Nōn ūltĭmă tūrbaē
pārs ĕgŏ Rōmānaē, Māgnī clārīssĭmă prōlēs,
vēl dŏmĭnūs rērūm vēl tāntī fūnĕrĭs hērēs.595
Mēns dŭbĭīs pērcūssă păvēt rūrsūsquĕ părātāst
cērtōs fērrĕ mĕtūs; hōc cāsĭbŭs ērĭpĕ iūrīs,
nē sŭbĭtī caēcīquĕ rŭānt. vēl nūmĭnă tōrquĕ
vēl tū pārcĕ dĕīs ēt mānĭbŭs ēxprĭmĕ vērūm.
Ēlўsĭās rĕsĕrā sēdēs īpsāmquĕ vŏcātām,600
quōs pĕtăt ē nōbīs, Mōrtēm mĭhĭ cōgĕ fătērī.
Nōn hŭmĭlīs lăbŏr ēst; dīgnūm quōd quaērĕrĕ cūrēs
vēl tĭbĭ quō tāntī praēpōndĕrĕt ālĕă fātī."
Īmpĭă laētātūr vūlgātaē nōmĭnĕ fāmaē
Thēssălĭs ēt cōntrā: "Sī fātă mĭnōră mŏvērēs,605
prōnum ĕrăt, ō iŭvĕnīs, quōs vēllēs" īnquĭt "ĭn āctūs
īnvītōs praēbērĕ dĕōs. Cōncēdĭtŭr ārtī,
ūnām cūm rădĭīs prēssērūnt sīdĕră mōrtēm,
īnsĕrŭīssĕ mŏrās, ēt quāmvīs fēcĕrĭt ōmnīs
stēllă sĕnēm, mĕdĭōs hērbīs praērūmpĭmŭs ānnōs.610
Āt sĭmŭl ā prīmā dēscēndĭt ŏrīgĭnĕ mūndī
caūsārūm sĕrĭēs ātque ōmnĭă fātă lăbōrānt
sī quīcquām mūtārĕ vĕlīs, ūnōquĕ sŭb īctū
stāt gĕnŭs hūmānūm, tūnc (Thēssălă tūrbă fătēmūr)
plūs Fōrtūnă pŏtēst. Sēd sī praēnōscĕrĕ cāsūs615
cōntēntūs, făcĭlēsque ădĭtūs mūltīquĕ pătēbūnt
ād vērūm: tēllūs nōbīs aēthērquĕ chăōsquĕ
aēquŏrăque ēt cāmpī Rhŏdŏpēăquĕ sāxă lŏquēntūr.
Sēd prōnūm, cūm tāntă nŏvaē sīt cōpĭă mōrtīs,
Ēmăthĭīs ūnūm cāmpīs ādtōllĕrĕ cōrpūs,620
ūt mŏdŏ dēfūnctī tĕpĭdīquĕ cădāvĕrĭs ōră
plēnā vōcĕ sŏnēnt nēc mēmbrīs sōlĕ pĕrūstīs
aūrĭbŭs īncērtūm fērālīs strīdĕăt ūmbră."
Dīxĕrăt ēt nōctīs gĕmĭnātīs ārtĕ tĕnēbrīs
maēstūm tēctă căpūt squālēntī nūbĕ pĕrērrāt625
cōrpŏră caēsōrūm tŭmŭlīs prōiēctă nĕgātīs.
Cōntĭnŭō fūgērĕ lŭpī, fūgērĕ rĕvūlsīs
ūnguĭbŭs īmpāstaē vŏlŭcrēs, dūm Thēssălă vātēm
ēlĭgĭt ēt gĕlĭdās lētō scrūtātă mĕdūllās
pūlmōnīs rĭgĭdī stāntīs sĭnĕ vūlnĕrĕ fībrās630
īnvĕnĭt ēt vōcēm dēfūncto īn cōrpŏrĕ quaērīt.
Fātă pĕrēmptōrūm pēndēnt iām mūltă vĭrōrūm,
quēm sŭpĕrīs rĕvŏcāssĕ vĕlīt. Sī tōllĕrĕ tōtās
tēmptāssēt cāmpīs ăcĭēs ēt rēddĕrĕ bēllō,
cēssīssēnt lēgēs Ĕrĕbī, mōnstrōquĕ pŏtēntī635
ēxtrāctūs Stўgĭō pŏpŭlūs pūgnāssĕt Ăvērnō.
Ēlēctūm tāndēm trāiēctō gūttŭrĕ cōrpūs
dūcĭt, ĕt īnsērtō lăquĕīs fērālĭbŭs ūncō
pēr scŏpŭlōs mĭsĕrūm trăhĭtūr, pēr sāxă cădāvēr
vīctūrūm mōntīsquĕ căvī, quēm trīstĭs Ĕrīcthō640
dāmnārāt sācrīs, āltā sūb rūpĕ lŏcātūr.
Haūd prŏcŭl ā Dītīs caēcīs dēprēssă căvērnīs
īn praēcēps sūbsēdĭt hŭmūs, quām pāllĭdă prōnīs
ūrgēt sīlvă cŏmīs ēt nūllō vērtĭcĕ caēlūm
sūspĭcĭēns Phoēbō nōn pērvĭă tāxŭs ŏpācāt.645
Mārcēntēs īntūs tĕnĕbraē pāllēnsquĕ sŭb āntrīs
lōngā nōctĕ sĭtūs nūmquām nĭsĭ cārmĭnĕ fāctūm
lūmĕn hăbēt. Nōn Taēnărĭīs sīc faūcĭbŭs āēr
sēdĭt ĭnērs, maēstūm mūndī cōnfīnĕ lătēntīs
āc nōstrī, quō nōn mētuānt ādmīttĕrĕ mānēs650
Tārtărĕī rēgēs. nām quāmvīs Thēssălă vātēs
vīm făcĭāt fātīs, dŭbĭum ēst, quōd trāxĕrĭt īllūc,
āspĭcĭāt Stўgĭās, ān quōd dēscēndĕrĭt, ūmbrās.
Dīscŏlŏr ēt vărĭō fŭrĭālīs cūltŭs ămīctū
īndŭĭtūr, vūltūsque ăpĕrītūr crīnĕ rĕmōtō655
ēt cŏmă vīpĕrĕīs sūbstrīngĭtŭr hōrrĭdă sērtīs.
Vt păvĭdōs iŭvĕnīs cŏmĭtēs īpsūmquĕ trĕmēntēm
cōnspĭcĭt ēxănĭmī dēfīxūm lūmĭnă vūltū:
"Pōnĭte" ăīt "trĕpĭdā cōncēptōs mēntĕ tĭmōrēs.
Iām nŏvă, iām vērā rēddētūr vītă fĭgūrā,660
ūt quămŭīs păvĭdī pōssīnt aūdīrĕ lŏquēntēm.
Sī vērō Stўgĭōsquĕ lăcūs rīpāmquĕ sŏnāntēm
īgnĭbŭs ōstēndām, sī mē praēsēntĕ vĭdērī
Eūmĕnĭdēs pōssīnt vīllōsăquĕ cōllă cŏlūbrīs
Cērbĕrŭs ēxcŭtĭēns ēt vīnctī tērgă gĭgāntēs?665
quīs tĭmŏr, īgnāvī, mĕtŭēntīs cērnĕrĕ mānēs?"
Pēctŏră tūnc prīmūm fērvēntī sānguĭnĕ sūpplēt
vūlnĕrĭbūs lāxātă nŏvīs tābōquĕ mĕdūllās
āblŭĭt ēt vīrūs lārgē lūnārĕ mĭnīstrāt.
Hūc quīcquīd fētū gĕnŭīt nātūră sĭnīstrō670
mīscētūr. Nōn spūmă cănūm, quĭbŭs ūndă tĭmōrīst
vīscĕră nōn lŷncīs, nōn dūraē nōdŭs hўaēnaē
dēfŭĭt ēt cērvī pāstaē sērpēntĕ mĕdūllaē,
nōn pūppīm rĕtĭnēns eūrō tēndēntĕ rŭdēntīs
īn mĕdĭīs ĕchĕnāĭs ăquīs ŏcŭlīquĕ drăcōnūm675
quaēquĕ sŏnānt fētā tĕpĕfāctă sŭb ālĭtĕ sāxă;
nōn Ărăbūm vŏlŭcēr sērpēns īnnātăquĕ rūbrīs
aēquŏrĭbūs cūstōs prĕtĭōsaē vīpĕră cōnchaē
aūt vīvēntĭs ădhūc Lĭbўcī mēmbrānă cĕrāstaē
aūt cĭnĭs ēōā pŏsĭtī phoēnīcĭs ĭn ārā.680
Quō pōstquām vīlēs ĕt hăbēntīs nōmĭnă pēstīs
cōntŭlĭt, īnfāndō sătŭrātās cārmĭnĕ frōndīs
ēt, quĭbŭs ōs dīrūm nāscēntĭbŭs īnspŭĭt, hērbās
āddĭdĭt ēt quīcquīd mūndō dĕdĭt īpsă vĕnēnī.
Tūm vōx Lēthaēōs cūnctīs pōllēntĭŏr hērbīs685
ēxcāntārĕ dĕōs cōnfūndīt mūrmŭră prīmūm
dīssŏna ĕt hūmānaē mūltūm dīscōrdĭă līnguaē.
Lātrātūs hăbĕt īllă cănūm gĕmĭtūsquĕ lŭpōrūm,
quōd trĕpĭdūs būbō, quōd strīx nōctūrnă quĕrūntūr,
quōd strīdēnt ŭlŭlāntquĕ fĕraē, quōd sībĭlăt ānguīs;690
ēxprĭmĭt ēt plānctūs īllīsaē caūtĭbŭs ūndaē
sīlvārūmquĕ sŏnūm frāctaēquĕ tŏnītrŭă nūbīs.
Tōt rērūm vōx ūnă fŭīt. Mōx cētĕră cāntū
ēxplĭcăt Haēmŏnĭō pĕnĕtrātque īn Tārtără līnguă:
"Eūmĕnĭdēs Stўgĭūmquĕ nĕfās Poēnaēquĕ nŏcēntūm695
ēt Chăŏs īnnŭmĕrōs ăvĭdūm cōnfūndĕrĕ mūndōs
ēt rēctōr tērraē, quēm lōnga īn saēcŭlă tōrquēt
mōrs dīlātă dĕūm, Stŷx, ēt, quōs nūllă mĕrētūr
Thēssălĭs, Ēlўsĭōs, caēlūm mātrēmquĕ pĕrōsă
Pērsĕphŏnē nōstraēque Hĕcătēs pārs ūltĭmă, pēr quām700
mānĭbŭs ēt mĭhĭ sūnt tăcĭtaē cōmmērcĭă līnguaē,
iānĭtŏr ēt sēdīs lāxaē, quī vīscĕră saēvō
spārgīs nōstră cănī rĕpĕtītăquĕ fīlă sŏrōrēs
trāctūraē tūque ō flāgrāntīs pōrtĭtŏr ūndaē,
iām lāssātĕ sĕnēx ād mē rĕdĕūntĭbŭs ūmbrīs,705
ēxaūdītĕ prĕcēs; sī vōs sătĭs ōrĕ nĕfāndō
pōllūtōquĕ vŏcō, sī nūmquam haēc cārmĭnă fībrīs
hūmānīs iēiūnă cănō, sī pēctŏră plēnă
saēpĕ dĕdī, lāvī călĭdō prōsēctă cĕrēbrō,
sī quīsquīs vēstrīs căpŭt ēxtăquĕ lāncĭbŭs īnfāns710
īmpŏsŭīt vīctūrŭs ĕrāt, pārētĕ prĕcāntī.
Nōn īn Tārtărĕō lătĭtāntēm pōscĭmŭs āntrō
ādsuētāmquĕ dĭū tĕnĕbrīs, mŏdŏ lūcĕ fŭgātā
dēscēndēntem ănĭmām; prīmō pāllēntĭs hĭātū
haērĕt ădhūc Ōrcī, lĭcĕt hās ēxaūdĭăt hērbās715
ād mānēs vēntūră sĕmēl. Dŭcĭs ōmĭnă nātō
Pōmpēiānă cănāt nōstrī mŏdŏ mīlĭtĭs ūmbră,
sī bĕnĕ dē vōbīs cīvīlĭă bēllă mĕrēntūr."
Haēc ŭbĭ fātă căpūt spūmāntĭăque ōră lĕvāvīt,
ādspĭcĭt ādstāntēm prōiēctī cōrpŏrĭs ūmbrām720
ēxănĭmēs ārtūs īnvīsăquĕ claūstră tĭmēntēm
cārcĕrĭs āntīquī. Păvĕt īre īn pēctŭs ăpērtūm
vīscĕrăque ēt rūptās lētālī vūlnĕrĕ fībrās.
Ā mĭsĕr ēxtrēmūm cuī mōrtīs mūnŭs ĭnīquē
ērĭpĭtūr, nōn pōssĕ mŏrī. Mīrātŭr Ĕrīcthō725
hās fātīs lĭcŭīssĕ mŏrās, īrātăquĕ Mōrtī
vērbĕrăt īmmōtūm vīvō sērpēntĕ cădāvēr
pērquĕ căvās tērraē, quās ēgīt cārmĭnĕ, rīmās
mānĭbŭs īllātrāt rēgnīquĕ sĭlēntĭă rūmpīt:
"Tīsĭphŏnē vōcīsquĕ mĕaē sēcūră Mĕgaēră,730
nōn ăgĭtīs saēvīs Ĕrĕbī pĕr ĭnānĕ flăgēllīs
īnfēlīcem ănĭmām? iām vōs ĕgŏ nōmĭnĕ vērō
ēlĭcĭām Stўgĭāsquĕ cănēs īn lūcĕ sŭpērnā
dēstĭtŭām; pēr būstă sĕquār, pēr fūnĕră cūstōs;
ēxpēllām tŭmŭlīs, ăbĭgām vōs ōmnĭbŭs ūrnīs.735
Tēquĕ dĕīs, ād quōs ălĭō prōcēdĕrĕ vūltū
fīctă sŏlēs, Hĕcătē, pāllēntī tābĭdă fōrmā,
ōstēndām făcĭēmque Ĕrĕbī mūtārĕ vĕtābō.
Ēlŏquăr, īmmēnsō tērraē sūb pōndĕrĕ quaē tē
cōntĭnĕānt, Hēnnaēă, dăpēs, quō foēdĕrĕ maēstūm740
rēgēm nōctĭs ămēs, quaē tē cōntāgĭă pāssām
nōlŭĕrīt rĕvŏcārĕ Cĕrēs. Tĭbĭ, pēssĭmĕ mūndī
ārbĭtĕr, īmmīttām rūptīs Tītānă căvērnīs,
ēt sŭbĭtō fĕrĭērĕ dĭē. Pārētĭs, ăn īllĕ
cōnpēllāndŭs ĕrīt, quō nūmquām tērră vŏcātō745
nōn cōncūssă trĕmīt, quī Gōrgŏnă cērnĭt ăpērtām
vērbĕrĭbūsquĕ sŭīs trĕpĭdām cāstīgăt Ĕrīnŷn,
īndēspēctă tĕnēt vōbīs quī Tārtără, cūiūs
vōs ēstīs sŭpĕrī, Stўgĭās quī pēiĕrăt ūndās?"
Prōtĭnŭs āstrīctūs cālvīt crŭŏr ātrăquĕ fōvīt750
vūlnĕra ĕt īn vēnās ēxtrēmăquĕ mēmbră cŭcūrrīt.
Pērcūssaē gĕlĭdō trĕpĭdānt sūb pēctŏrĕ fībraē,
ēt nŏvă dēsuētīs sūbrēpēns vītă mĕdūllīs
mīscētūr mōrtī. Tūnc ōmnīs pālpĭtăt ārtūs,
tēndūntūr nērvī; nēc sē tēllūrĕ cădāvēr755
paūlātīm pēr mēmbră lĕvāt tērrāquĕ rĕpūlsūmst
ērēctūmquĕ sĕmēl. Dīstēntō lūmĭnă rīctū
nūdāntūr. Nōndūm făcĭēs vīvēntĭs ĭn īllō,
iām mŏrĭēntĭs ĕrāt; rĕmănēt pāllōrquĕ rĭgōrquĕ,
ēt stŭpĕt īllātūs mūndō. sēd mūrmŭrĕ nūllō760
ōra ādstrīctă sŏnānt: vōx īllī līnguăquĕ tāntūm
rēspōnsūră dătūr. "Dīc" īnquīt Thēssălă "māgnā,
quōd iŭbĕō, mērcēdĕ mĭhī; nām vēră lŏcūtūm
īmmūnēm tōtō mūndī praēstābĭmŭs aēvō
ārtĭbŭs Haēmŏnĭīs; tālī tŭă mēmbră sĕpūlchrō,765
tālĭbŭs ēxūrām Stўgĭō cūm cārmĭnĕ sīlvīs,
ūt nūllōs cāntātă măgōs ēxaūdĭăt ūmbră.
Sīt tāntī vīxīsse ĭtĕrūm, nēc vērbă nĕc hērbaē
aūdēbūnt lōngaē sōmnūm tĭbĭ sōlvĕrĕ Lēthēs
ā mē mōrtĕ dătā. Trĭpŏdās vātēsquĕ dĕōrūm770
sōrs ōbscūră dĕcēt: cērtūs dīscēdăt, ăb ūmbrīs
quīsquīs vēră pĕtīt dūraēque ōrācŭlă Mōrtīs
fōrtĭs ădīt. Nē pārcĕ, prĕcōr: dā nōmĭnă rēbūs,
dā lŏcă, dā vōcēm, quā mēcūm fātă lŏquāntūr".
Āddĭdĭt ēt cārmēn quō quīcquīd cōnsŭlĭt ūmbrām775
scīrĕ dĕdīt. maēstūm flētū mānāntĕ cădāvēr:
"Trīstĭă nōn ĕquĭdēm Pārcārūm stāmĭnă" dīxīt
"āspēxī tāctaē rĕvŏcātŭs ăb āggĕrĕ rīpaē;
quōd tămĕn ē cūnctīs mĭhĭ nōscĕrĕ cōntĭgĭt ūmbrīs,
ēffĕră Rōmānōs ăgĭtāt dīscōrdĭă mānēs780
īmpĭăque īnfērnām rūpērūnt ārmă quĭētēm.
Ēlўsĭās ălĭī sēdēs āc Tārtără maēstă
dīvērsī līquērĕ dŭcēs; quīd fātă părārēnt
hī fēcērĕ pălām. Trīstīs fēlīcĭbŭs ūmbrīs
vūltŭs ĕrāt; vīdī Dĕcĭōs, nātūmquĕ pătrēmquĕ,785
lūstrālēs bēllīs ănĭmās, flēntēmquĕ Cămīllūm
ēt Cŭrĭōs, Sūllām dē tē, Fōrtūnă, quĕrēntēm;
dēplōrāt Lĭbўcīs pĕrĭtūrām Scīpĭŏ tērrīs
īnfaūstām sŭbŏlēm; māiōr Cārthāgĭnĭs hōstīs
nōn sērvītūrī maērēt Cătŏ fātă nĕpōtīs;790
sōlūm tē, cōnsūl dēpūlsīs prīmĕ tўrānnīs,
Brūtĕ, pĭās īntēr gaūdēntēm vīdĭmŭs ūmbrās.
Ābrūptīs Cătĭlīnă mĭnāx frāctīsquĕ cătēnīs
ēxūltāt Mărĭīquĕ trŭcēs nūdīquĕ Cĕthēgī;
vīdi ĕgŏ laētāntīs, pŏpŭlārĭă nōmĭnă, Drūsōs795
lēgĭbŭs īmmŏdĭcōs aūsōsque īngēntĭă Grācchōs;
aētērnīs chălўbīs nōdīs ēt cārcĕrĕ Dītīs
cōnstrīctaē plaūsērĕ mănūs, cāmpōsquĕ pĭōrūm
pōscīt tūrbă nŏcēns. Rēgnī pōssēssŏr ĭnērtīs
pāllēntīs ăpĕrīt sēdēs ābrūptăquĕ sāxă800
āspĕrăt ēt dūrūm vīnclīs ădămāntă părātquĕ
poēnām vīctōrī. Rĕfĕr haēc sōlācĭă tēcūm,
ō iŭvĕnīs, plăcĭdō mānēs pātrēmquĕ dŏmūmquĕ
ēxspēctārĕ sĭnū rēgnīque īn pārtĕ sĕrēnā
Pōmpēīs sērvārĕ lŏcūm. Nēc glōrĭă pārvaē805
sōllĭcĭtēt vītaē: vĕnĭēt quaē mīscĕăt ōmnīs
hōră dŭcēs. Prŏpĕrātĕ mŏrī māgnōquĕ sŭpērbī
quāmvīs ē pārvīs ănĭmō dēscēndĭtĕ būstīs
ēt Rōmānōrūm mānēs cālcātĕ dĕōrūm.
Quēm tŭmŭlūm Nīlī, quēm Thŷbrĭdĭs ādlŭăt ūndă,810
quaērĭtŭr; ēt dŭcĭbūs tāntūm dē fūnĕrĕ pūgnă.
Tū fātūm nē quaērĕ tŭūm: cōgnōscĕrĕ Pārcaē
mē rĕtĭcēntĕ dăbūnt; tĭbĭ cērtĭŏr ōmnĭă vātēs
īpsĕ cănēt Sĭcŭlīs gĕnĭtōr Pōmpēiŭs ĭn ārvīs,
īllĕ quŏque, īncērtūs quō tē vŏcĕt, ūndĕ rĕpēllāt,815
quās iŭbĕāt vītārĕ plăgās, quaē sīdĕră mūndī.
Eūrōpām, mĭsĕrī, Lĭbўāmque Ăsĭāmquĕ tĭmētĕ:
dīstrĭbŭīt tŭmŭlōs vēstrīs Fōrtūnă trĭūmphīs.
Ō mĭsĕrāndă dŏmūs, tōtō nīl ōrbĕ vĭdēbīs
tūtĭŭs Ēmăthĭā". Sīc pōstquām fātă pĕrēgīt,820
stāt vūltū maēstūs tăcĭtō mōrtēmquĕ rĕpōscīt.
Cārmĭnĭbūs măgĭcīs ŏpŭs ēst hērbīsquĕ, cădāvēr
ūt cădăt, ēt nĕquĕūnt ănĭmām sĭbĭ rēddĕrĕ fātă
cōnsūmptō iām iūrĕ sĕmēl. Tūnc rōbŏrĕ mūltō
ēxstrŭĭt īllă rŏgūm; vēnīt dēfūnctŭs ăd īgnēs.825
Āccēnsā iŭvĕnēm pŏsĭtūm strŭĕ līquĭt Ĕrīcthō,
tāndēm pāssă mŏrī, Sēxtōque ād cāstră părēntīs
īt cŏmĕs, ēt caēlō lūcīs dūcēntĕ cŏlōrēm,
dūm fērrēnt tūtōs īntrā tēntōrĭă grēssūs
iūssă tĕnērĕ dĭēm, dēnsās nōx praēstĭtĭt ūmbrās.830
Postquam castra duces, pugnae iam mente, propinqui
imposuere iugis admotaque comminus arma
parque suum videre dei, capere omnia Caesar
moenia Graiorum spernit Martemque secundum
5iam nisi de genero fatis debere recusat.
Funestam mundo votis petit omnibus horam,
in casus quae cuncta ferat; placet alea fati
alterutrum mersura caput. Ter collibus omnis
explicuit turmas et signa minantia pugnam,
10testatus numquam Latiae se desse ruinae.
Ut videt ad nullos exciri posse tumultus
in pugnam generum, sed clauso fidere vallo,
signa movet tectusque via dumosa per arva
Dyrrachii praeceps rapiendas tendit ad arcis.
15Hoc iter aequoreo praecepit limite Magnus,
quemque vocat collem Taulantius incola Petram,
insedit castris Ephyreaque moenia servat,
defendens tutam vel solis turribus urbem.
Non opus hanc veterum nec moles structa tuetur
20humanusque labor, facilis, licet ardua tollat,
cedere vel bellis vel cuncta moventibus annis;
sed munimen habet nullo quassabile ferro
naturam sedemque loci; nam clausa profundo
undique praecipiti scopulisque vomentibus aequor
25exiguo debet, quod non est insula, colli.
Terribiles ratibus sustentant moenia cautes,
Ioniumque furens, rabido cum tollitur austro,
templa domosque quatit spumatque in culmina pontus.
Hic avidam belli rapuit spes improba mentem
30Caesaris, ut vastis diffusum collibus hostem
cingeret ignarum ducto procul aggere valli.
Metatur terras oculis, nec caespite tantum
contentus fragili subitos attollere muros,
ingentis cautes avulsaque saxa metallis
35Graiorumque domos direptaque moenia transfert.
Exstruitur quod non aries impellere saevus,
quod non ulla queat violenti machina belli;
franguntur montes planumque per ardua Caesar
ducit opus: pandit fossas turritaque summis
40disponit castella iugis, magnoque recessu
amplexus fines, saltus, nemorosaque tesqua
et silvas, vastaque feras indagine claudit.
Non desunt campi, non desunt pabula Magno,
castraque Caesareo circumdatus aggere mutat.
45Flumina tot cursus illic exorta fatigant,
illic mersa suos, operumque ut summa revisat,
defessus Caesar mediis intermanet agris.
Nunc vetus Iliacos attollat fabula muros
adscribatque deis; fragili circumdata testa
50moenia mirentur refugi Babylonia Parthi:
en quantum Tigris, quantum celer ambit Orontes,
Assyriis quantum populis telluris eoae
sufficit in regnum, subitum bellique tumultu
raptum clausit opus. Tanti periere labores;
55Tot potuere manus aut iungere Seston Abydo
ingestoque solo Phrixeum elidere pontum
aut Pelopis latis Ephyren abrumpere regnis
et ratibus longae flexus donare Maleae
aut aliquem mundi, quamuis natura negasset,
60in melius mutare locum. coit area belli:
hic alitur sanguis terras fluxurus in omnis,
hic et Thessalicae clades Libycaeque tenentur;
aestuat angusta rabies civilis harena.
Prima quidem surgens operum structura fefellit
65Pompeium, veluti mediae qui tutus in arvis
Sicaniae rabidum nescit latrare Pelorum,
aut vaga cum Tethys Rutupinaque litora fervent,
unda Caledonios fallit turbata Britannos.
Ut primum vasto saeptas videt aggere terras,
70ipse quoque a tuta deducens agmina Petra
diversis spargit tumulis, ut Caesaris arma
laxet et effuso claudentem milite tendat,
ac tantum saepti vallo sibi vindicat agri,
parva Mycenaeae quantum sacrata Dianae
75distat ab excelsa nemoralis Aricia Roma,
quoque modo terrae praelapsus moenia Thybris
in mare descendit, si nusquam torqueat amnem.
Classica nulla sonant iniussaque tela vagantur,
et fit saepe nefas iaculum temptante lacerto.
80Maior cura duces miscendis abstrahit armis:
Pompeium exhaustae praebenda ad gramina terrae,
quae currens obtrivit eques; gradibusque citatis
ungula frondentem discussit cornea campum.
Belliger attonsis sonipes defessus in arvis,
85advectos cum plena ferant praesepia culmos,
ore novas poscens moribundus labitur herbas
et tremulo medios abrumpit poplite gyros.
Corpora dum solvit tabes et digerit artus,
traxit iners caelum fluidae contagia pestis
90obscuram in nubem. Tali spiramine Nesis
emittit Stygium nebulosis aëra saxis,
antraque letiferi rabiem Typhonis anhelant.
Inde labant populi, caeloque paratior unda
omne pati virus duravit viscera caeno.
95Iam riget atra cutis distentaque lumina rumpit,
igneaque in vultus et sacro fervida morbo
pestis abit, fessumque caput se ferre recusat.
Iam magis atque magis praeceps agit omnia fatum,
nec medii dirimunt morbi vitamque necemque,
100sed languor cum morte venit, turbaque cadentum
aucta lues, dum mixta iacent incondita vivis
corpora; nam miseros ultra tentoria cives
spargere funus erat. Tamen hos minuere labores
a tergo pelagus pulsusque aquilonibus aër
105litoraque et plenae peregrina messe carinae.
At liber terrae spatiosis collibus hostis
aëre non pigro nec inertibus angitur undis,
sed patitur saevam, veluti circumdatus arta
obsidione, famem. Nondum turgentibus altam
110in segetem culmis cernit miserabile vulgus
in pecudum cecidisse cibos et carpere dumos
et foliis spoliare nemus letumque minantis
vellere ab ignotis dubias radicibus herbas;
quae mollire queunt flamma, quae frangere morsu
115quaeque per abrasas utero demittere fauces,
plurimaque humanis ante hoc incognita mensis
diripiens miles saturum tamen obsidet hostem.
Ut primum libuit ruptis evadere claustris
Pompeio cunctasque sibi permittere terras,
120non obscura petit latebrosae tempora noctis
et raptum furto soceri cessantibus armis
dedignatur iter: latis exire ruinis
quaerit et impulso turres confringere vallo
perque omnis gladios et qua via caede parandast.
125Opportuna tamen valli pars visa propinqui,
qua Minuci castella vacant et confraga densis
arboribus dumeta tegunt. Hic pulvere nullo
proditus agmen agit subitusque in moenia venit.
Tot simul e campis Latiae fulsere volucres,
130tot cecinere tubae. Ne quid victoria ferro
deberet, pavor attonitos confecerat hostes.
Quod solum valuit virtus, iacuere perempti,
debuerant quo stare loco; qui vulnera ferrent,
iam derant, et nimbus agens tot tela peribat.
135Tum piceos volvunt immissae lampades ignes,
tum quassae nutant turres lapsumque minantur.
Roboris impacti crebros vomit agger ad ictus.
Iam Pompeianae celsi super ardua valli
exierant aquilae, iam mundi iura patebant:
140quem non mille simul turmis nec Caesare toto
auferret Fortuna locum, victoribus unus
eripuit vetuitque capi seque arma tenente
ac nondum strato Magnum vicisse negavit.
Scaeva viro nomen; castrorum in plebe merebat
145ante feras Rhodani gentes; ibi sanguine multo
promotus Latiam longo gerit ordine vitem;
pronus ad omne nefas et qui nesciret, in armis
quam magnum virtus crimen civilibus esset.
Hic ubi quaerentis socios iam Marte relicto
150tuta fugae cernit: "Quo vos pavor" inquit "adegit
impius et cunctis ignotus Caesaris armis?
O famuli turpes, servum pecus, absque cruore
terga datis morti? Cumulo vos desse virorum
non pudet et bustis interque cadavera quaeri?
155non ira saltem, iuvenes, pietate remota
stabitis? E cunctis, per quos erumperet hostis,
nos sumus electi. non parvo sanguine Magni
iste dies ierit. Peterem felicior umbras
Caesaris in vultu; testem hunc Fortuna negavit:
160Pompeio laudante cadam. Confringite tela
pectoris impulsu iugulisque retundite ferrum.
Iam longinqua petit pulvis sonitusque ruinae,
securasque fragor concussit Caesaris aures.
Vicimus, o socii; veniet qui vindicet arces,
165dum morimur." Movit tantum vox illa furorem
quantum non primo succendunt classica cantu,
mirantesque virum atque avidi spectare sequuntur
scituri iuvenes, numero deprensa locoque
an plus quam mortem virtus daret. Ille ruenti
170aggere consistit primumque cadavera plenis
turribus evolvit subeuntisque obruit hostis
corporibus; totaeque viro dant tela ruinae
roboraque et moles, hosti seque ipse minatur.
Nunc sude, nunc duro contraria pectora conto
175detrudit muris et valli summa tenentis
amputat ense manus; caput obterit ossaque saxo
ac male defensum fragili compage cerebrum
dissipat; alterius flamma crinesque genasque
succendit; strident oculis ardentibus ignes.
180Ut primum cumulo crescente cadavera murum
admovere solo, non segnior extulit illum
saltus et in medias iecit super arma catervas,
quam per summa rapit celerem venabula pardum.
Tunc densos inter cuneos compressus et omni
185vallatus bello vincit, quem respicit, hostem.
Iamque hebes et crasso non asper sanguine mucro;
percussum Scaevae frangit, non vulnerat hostem
perdidit ensis opus, frangit sine vulnere membra.
Illum tota premit moles, illum omnia tela.
190Nulla fuit non certa manus, non lancea felix,
parque novum Fortuna videt concurrere, bellum
atque virum. Fortis crebris sonat ictibus umbo,
et galeae fragmenta cavae conpressa perurunt
tempora, nec quidquam nudis vitalibus obstat
195iam praeter stantis in summis ossibus hastas.
Quid nunc, vaesani, iaculis levibusve sagittis
perditis haesuros numquam vitalibus ictus?
Hunc aut tortilibus vibrata phalarica nervis
obruat aut vasti muralia pondera saxi;
200hunc aries ferro ballistaque limite torta
promoveat. Stat non fragilis pro Caesare murus
Pompeiumque tenet; iam pectora non tegit armis,
ac veritus credi clipeo laevaque vacasse
aut culpa vixisse sua, tot vulnera belli
205solus obit densamque ferens in pectore silvam
iam gradibus fessis, in quem cadat, eligit hostem.
Par pelagi monstris, Libycae sic belua terrae
Sic Libycus densis elephans obpressus ab armis
omne repercussum squalenti missile tergo
210frangit et haerentis mota cute discutit hastas;
viscera tuta latent penitus, citraque cruorem
confixae stant tela ferae; tot facta sagittis,
tot iaculis unam non explent vulnera mortem.
Dictaea procul ecce manu Gortynis harundo
215tenditur in Scaevam, quae voto certior omni
in caput atque oculi laevum descendit in orbem.
Ille moras ferri nervorum et vincula rumpit
adfixam vellens oculo pendente sagittam
intrepidus telumque suo cum lumine calcat.
220Pannonis haud aliter post ictum saevior ursa,
cum iaculum parva Libys amentavit habena,
se rotat in vulnus telumque irata receptum
impetit et secum fugientem circumit hastam.
Perdiderat vultum rabies; stetit imbre cruento
225informis facie. Laetus fragor aethera pulsat
victorum; maiora viris e sanguine parvo
gaudia non faceret conspectum in Caesare vulnus.
Ille tegens alta suppressum mente furorem
mitis et a vultu penitus virtute remota
230"Parcite" ait "cives; procul hinc avertite ferrum,
collatura meae nil sunt iam vulnera morti:
non eget ingestis, sed vulsis pectore telis.
Tollite et in Magni viventem ponite castris;
hoc vestro praestate duci; sit Scaeva relicti
235Caesaris exemplum potius quam mortis honestae."
Credidit infelix simulatis vocibus Aulus
nec vidit recto gladium mucrone trementem
membraque captivi pariter laturus et arma
fulmineum mediis excepit faucibus ensem.
240Incalvit virtus atque una caede refectus
"Solvat" ait "poenas, Scaevam quicumque subactum
speravit; pacem gladio si quaerit ab isto
Magnus, adorato summittat Caesare signa.
An similem vestri segnemque ad fata putatis?
245Pompei vobis minor est causaeque senatus
quam mihi mortis amor." Simul haec effatur, et altus
Caesareas pulvis testatur adesse cohortes.
Dedecus hic belli Magno crimenque remisit,
ne solum totae fugerent te, Scaeva, catervae.
250Subducto qui Marte ruis: nam sanguine fuso
vires pugna dabat. Labentem turba suorum
excipit atque umeris defectum imponere gaudet.
Ac velut inclusum perfosso in pectore numen
et vivam magnae speciem Virtutis adorant
255telaque confixis certant evellere membris
exornantque deos ac nudum pectore Martem
armis, Scaeva, tuis, felix hoc nomine famae,
si tibi durus Hiber aut si tibi terga dedisset
Cantaber exiguis aut longis Teutonus armis.
260Non tu bellorum spoliis ornare Tonantis
templa potes, non tu laetis ululare triumphis.
Infelix, quanta dominum virtute parasti!
Non magis hac Magnus castrorum parte repulsus
intra claustra piger dilato Marte quievit,
265quam mare lassatur, cum se tollentibus euris
frangentem fluctus scopulum ferit aut latus alti
montis adest seramque sibi parat unda ruinam.
Hinc vicina petens placido castella profundo
incursu gemini Martis rapit armaque late
270spargit et effuso laxat tentoria campo,
mutandaeque iuvat permissa licentia terrae.
Sic pleno Padus ore tumens super aggere tutas
excurrit ripas et totos concutit agros,
succubuit si qua tellus cumuloque furentem
275undarum non passa ruit, tunc flumine toto
transit et ignotos aperit sibi gurgite campos;
illos terra fugit dominos, his rura colonis
accedunt donante Pado. vix proelia Caesar
senserat, elatus specula quae prodidit ignis:
280invenit impulsos presso iam pulvere muros,
frigidaque ut veteris deprendit signa ruinae;
accendit pax ipsa loci movitque furorem
Pompeiana quies et victo Caesare somnus.
Ire vel in clades properat, dum gaudia turbet.
285Torquato ruit inde minax, qui Caesaris arma
segnius haud vidit quam malo nauta tremente
omnia subducit Circaeae vela procellae,
agminaque interius muro breviore recepit,
densius ut parva disponeret arma corona.
290Transierat primi Caesar munimina valli
cum super e totis immisit collibus arma
effuditque acies obsaeptum Magnus in hostem.
Non sic Aetnaeis habitans in vallibus horret
Enceladum, spirante noto, cum tota cavernas
295egerit et torrens in campos defluit Aetna,
Caesaris ut miles, glomerato pulvere victus
ante aciem, caeci trepidus sub nube timoris,
hostibus occurrit fugiens inque ipsa pavendo
fata ruit. Totus mitti civilibus armis
300usque vel in pacem potuit cruor: ipse furentis
dux tenuit gladios. Felix ac libera legum,
Roma, fores iurisque tui, vicisset in illo
si tibi Sulla loco. Dolet heu semperque dolebit
quod scelerum, Caesar, prodest tibi summa tuorum,
305cum genero pugnasse pio. Pro tristia fata!
Non Uticae Libye clades, Hispania Mundae
flesset et infando pollutus sanguine Nilus
nobilius Phario gestasset rege cadaver,
nec Iuba Marmaricas nudus pressisset harenas
310Poenorumque umbras placasset sanguine fuso
Scipio, nec sancto carvisset vita Catone.
Ultimus esse dies potuit tibi, Roma, malorum,
exire e mediis potuit Pharsalia fatis.
Deserit averso possessam numine sedem
315Caesar et Emathias lacero petit agmine terras.
Arma secuturum soceri quacumque fugasset
temptavere suo comites devertere Magnum
hortatu, patrias sedes atque hoste carentem
Ausoniam peteret. "Numquam me Caesaris" inquit
320"exemplo reddam patria, numquamque videbit
me nisi dimisso redeuntem milite Roma.
Hesperiam potui motu surgente tenere,
si vellem patriis aciem committere templis
ac medio pugnare foro. Dum bella relegem,
325extremum Scythici transcendam frigoris orbem
ardentesque plagas. Victor tibi, Roma, quietem
eripiam, qui, ne premerent te proelia, fugi?
A potius, ne quid bello patiaris in isto,
te Caesar putet esse suam." Sic fatus in ortus
330Phoebeos condixit iter terraeque secutus
devia, qua vastos aperit Candavia saltus,
contigit Emathiam, bello quam fata parabant.
Thessaliam, qua parte diem brumalibus horis
attollit Titan, rupes Ossaea coërcet;
335cum per summa poli Phoebum trahit altior aestas,
Pelion opponit radiis nascentibus umbras;
at medios ignes caeli rapidique Leonis
solstitiale caput nemorosus summovet Othrys.
Excipit adversos zephyros et Iapyga Pindus
340et maturato praecidit vespere lucem;
nec metuens imi borean habitator Olympi
lucentem totis ignorat noctibus Arcton.
Hos inter montis, media qui valle premuntur,
perpetuis quondam latuere paludibus agri,
345flumina dum campi retinent nec pervia Tempe
dant aditus pelagi stagnumque implentibus unus
crescere cursus erat. Postquam discessit Olympo
Herculea gravis Ossa manu subitaeque ruinam
sensit aquae Nereus, melius mansura sub undis
350Emathis aequorei regnum Pharsalos Achillis
eminet et, prima Rhoeteia litora pinu
quae tetigit, Phylace Pteleosque et Dorion ira
flebile Pieridum, Trachin pretioque nefandae
lampados Herculeis fortis Meliboea pharetris
355atque olim Larisa potens, ubi nobile quondam
nunc super Argos arant, veteres ubi fabula Thebas
monstrat Echionias, ubi quondam Pentheos exul
colla caputque ferens supremo tradidit igni
questa, quod hoc solum nato rapuisset, Agave.
360Ergo abrupta palus multos discessit in amnes.
Purus in occasus, parvi sed gurgitis, Aeas
Ionio fluit inde mari, nec fortior undis
labitur avectae pater Isidis et tuus, Oeneu,
paene gener crassis oblimat Echinadas undis,
365et Meleagream maculatus sanguine Nessi
Evenos Calydona secat. Ferit amne citato
Maliacas Spercheos aquas, et flumine puro
irrigat Amphrysos famulantis pascua Phoebi,
quique nec umentis nebulas nec rore madentem
370aëra nec tenues ventos suspirat, Anauros,
et quisquis pelago per se non cognitus amnis
Peneo donavit aquas. It gurgite rapto
Apidanos numquamque celer, nisi mixtus, Enipeus.
Accipit Asopos cursus Phoenixque Melasque.
375Solus, in alterius nomen cum venerit undae,
defendit Titaresos aquas lapsusque superne
gurgite Penei pro siccis utitur arvis;
hunc fama est Stygiis manare paludibus amnem
et capitis memorem fluvii contagia vilis
380nolle pati superumque sibi servare timorem.
Ut primum emissis patuerunt amnibus arva,
pinguis Bebrycio discessit vomere sulcus;
mox Lelegum dextra pressum descendit aratrum;
Aeolidae Dolopesque solum fregere coloni
385et Magnetes equis, Minyae gens cognita remis.
Illic semiferos Ixionidas Centauros
feta Pelethroniis nubes effudit in antris:
aspera te Pholoës frangentem, Monyche, saxa,
teque sub Oetaeo torquentem vertice vulsas,
390Rhoete ferox, quas vix boreas inverteret, ornos,
hospes et Alcidae magni, Phole, teque per amnem
improbe Lernaeas vector passure sagittas,
teque, senex Chiron, gelido qui sidere fulgens
impetis Haemonio maiorem Scorpion arcu.
395Hac tellure feri micuerunt semina Martis.
Primus ab aequorea percussis cuspide saxis
Thessalicus sonipes, bellis feralibus omen,
exilvit, primus chalybem frenosque momordit
spumavitque novis Lapithae domitoris habenis.
400Prima fretum scindens Pagasaeo litore pinus
terrenum ignotas hominem proiecit in undas.
Primus Thessalicae rector telluris Ionos
in formam calidae percussit pondera massae,
fudit et argentum flammis aurumque moneta
405fregit et immensis coxit fornacibus aera.
Illic quod populos scelerata impegit in arma,
divitias numerare datum est. Hinc maxima serpens
descendit Python Cirrhaeaque fluxit in arva,
unde et Thessalicae veniunt ad Pythia laurus.
410Impius hinc prolem superis immisit Aloeus,
inservit celsis prope se cum Pelion astris
sideribusque vias incurrens abstulit Ossa.
Hac ubi damnata fatis tellure locarunt
castra duces, cunctos belli praesaga futuri
415mens agitat, summique gravem discriminis horam
adventare palam est, propius iam fata moveri.
Degeneres trepidant animi peioraque versant;
ad dubios pauci praesumpto robore casus
spemque metumque ferunt. Turbae sed mixtus inerti
420Sextus erat, Magno proles non digna parente,
qui mox Scyllaeis exul grassatus in undis
polluit aequoreos Siculus pirata triumphos.
Qui stimulante metu fati praenoscere cursus
impatiensque morae venturisque omnibus aeger
425non tripodas Deli, non Pythia consulit antra
nec quaesisse libet, primis quid frugibus altrix
aere Iovis Dodona sonet, quis noscere fibra
fata queat, quis prodat aves, quis fulgura caeli
servet et Assyria scrutetur sidera cura,
430aut si quid tacitum, sed fas erat. Ille supernis
detestanda deis saevorum arcana magorum
noverat et tristis sacris feralibus aras,
umbrarum Ditisque fidem, miseroque liquebat
scire parum superos. vanum saevumque furorem
435adiuvat ipse locus vicinaque moenia castris
Haemonidum, ficti quas nulla licentia monstri
transierit, quarum quidquid non creditur ars est.
Thessala quin etiam tellus herbasque nocentes
rupibus ingenuit sensuraque saxa canentes
440arcanum ferale magos. Ibi plurima surgunt
vim factura deis, et terris hospita Colchis
legit in Haemoniis, quas non advexerat, herbas.
Impia tot populis, tot surdas gentibus aures
caelicolum dirae convertunt carmina gentis.
445Una per aetherios exit vox illa recessus
verbaque ad invitum perfert cogentia numen,
quod non cura poli caelique volubilis umquam
avocat. Infandum tetigit cum sidera murmur
tunc Babylon Persea licet secretaque Memphis
450omne vetustorum solvat penetrale magorum,
abducet superos alienis Thessalis aris.
Carmine Thessalidum dura in praecordia fluxit
non fatis addictus amor, flammisque severi
illicitis arsere senes. nec noxia tantum
455pocula proficiunt aut cum turgentia suco
frontis amaturae subducunt pignora fetae:
mens hausti nulla sanie polluta veneni
excantata perit. Quos non concordia mixti
alligat ulla tori blandaeque potentia formae,
460traxerunt torti magica vertigine fili.
Cessavere vices rerum, dilataque longa
haesit nocte dies; legi non parvit aether,
torpuit et praeceps audito carmine mundus,
axibus et rapidis impulsos Iuppiter urgens
465miratur non ire polos. Nunc omnia complent
imbribus et calido praeducunt nubila Phoebo
et tonat ignaro caelum Iove; vocibus isdem
umentis late nebulas nimbosque solutis
excussere comis. ventis cessantibus aequor
470intumuit; rursus vetitum sentire procellas
conticuit turbante noto, puppimque ferentes
in ventum tumuere sinus. De rupe pependit
abscisa fixus torrens, amnisque cucurrit
non qua pronus erat. Nilum non extulit aestas;
475Maeander direxit aquas, Rhodanumque morantem
praecipitavit Arar. Summisso vertice montes
explicuere iugum; nubes suspexit Olympus,
solibus et nullis Scythicae, cum bruma rigeret,
dimaduere nives. impulsam sidere Tethyn
480reppulit Haemonium defenso litore carmen.
Terra quoque immoti concussit ponderis axes
et medium vergens titubavit nisus in orbem.
Tantae molis onus percussum voce recessit
perspectumque dedit circumlabentis Olympi.
485Omne potens animal leti genitumque nocere
et pavet Haemonias et mortibus instruit artes.
Has avidae tigres et nobilis ira leonum
ore fovent blando; gelidos his explicat orbes
inque pruinoso coluber distenditur arvo.
490Viperei coeunt abrupto corpore nodi
humanoque cadit serpens adflata veneno.
Quis labor hic superis cantus herbasque sequendi
spernendique timor? cuius commercia pacti
obstrictos habuere deos? parere necessest
495an iuvat? ignota tantum pietate merentur
an tacitis valuere minis? hoc iuris in omnis
est illis superos, an habent haec carmina certum
imperiosa deum qui mundum cogere, quidquid
cogitur ipse, potest? Illis et sidera primum
500praecipiti deducta polo, Phoebeque serena
non aliter diris verborum obsessa venenis
palluit et nigris terrenisque ignibus arsit,
quam si fraterna prohiberet imagine tellus
insereretque suas flammis caelestibus umbras,
505et patitur tantos cantu depressa labores
donec suppositas propior despumet in herbas.
Hos scelerum ritus, haec dirae carmina gentis
effera damnarat nimiae pietatis Erictho
inque novos ritus pollutam duxerat artem.
510Illi namque nefas urbis summittere tecto
aut laribus ferale caput desertaque busta
incolit et tumulos expulsis obtinet umbris
grata deis Erebi. coetus audire silentum,
nosse domos Stygias arcanaque Ditis operti
515non superi, non vita vetat. Tenet ora profanae
foeda situ macies, caeloque ignota sereno
terribilis Stygio facies pallore gravatur
impexis onerata comis; si nimbus et atrae
sidera subducunt nubes, tunc Thessala nudis
520egreditur bustis nocturnaque fulmina captat.
Semina fecundae segetis calcata perussit
et non letiferas spirando perdidit auras.
Nec superos orat nec cantu supplice numen
auxiliare vocat nec fibras illa litantis
525novit; funereas aris imponere flammas
gaudet et accenso rapuit quae tura sepulchro.
Omne nefas superi prima iam voce precantis
concedunt carmenque timent audire secundum.
Viventes animas et adhuc sua membra regentes
530infodit busto, fatis debentibus annos
mors invita subit, perversa funera pompa
rettulit a tumulis, fugere cadavera lectum.
Fumantis iuvenum cineres ardentiaque ossa
e mediis rapit illa rogis ipsamque, parentes
535quam tenuere, facem nigroque volantia fumo
feralis fragmenta tori, vestesque fluentes
colligit in cineres et olentis membra favillas.
Ast ubi servantur saxis, quibus intimus umor
ducitur, et tracta durescunt tabe medullae
540corpora, tunc omnis avide desaevit in artus
immergitque manus oculis gaudetque gelatos
effodisse orbes et siccae pallida rodit
excrementa manus. Laqueum nodosque nocentis
ore suo rumpit, pendentia corpora carpsit
545abrasitque cruces percussaque viscera nimbis
vulsit et incoctas admisso sole medullas.
Insertum manibus chalybem nigramque per artus
stillantis tabi saniem virusque coactum
sustulit et nervo morsus retinente pependit.
550Et quodcumque iacet nuda tellure cadaver,
ante feras volucresque sedet nec carpere membra
vult ferro manibusque suis morsusque luporum
exspectat siccis raptura e faucibus artus.
Nec cessant a caede manus, si sanguine vivo
555est opus, erumpat iugulo qui primus aperto,
nec refugit caedes, vivum si sacra cruorem
extaque funereae poscunt trepidantia mensae;
vulnere sic ventris, non qua natura vocabat,
extrahitur partus calidis ponendus in aris;
560et quotiens saevis opus est ac fortibus umbris,
ipsa facit manes: hominum mors omnis in usust.
Illa genae florem primaevo corpore vulsit,
illa comam laeva morienti abscidit ephebo.
Saepe etiam caris cognato in funere dira
565Thessalis incubuit membris atque oscula figens
truncavitque caput conpressaque dentibus ora
laxavit siccoque haerentem gutture linguam
praemordens gelidis infundit murmura labris
arcanumque nefas Stygias mandavit ad umbras.
570Hanc ut fama loci Pompeio prodidit, alta
nocte poli, Titan medium quo tempore ducit
sub nostra tellure diem, deserta per arva
carpit iter. fidi scelerum suetique ministri
effractos circum tumulos ac busta vagati
575conspexere procul praerupta in caute sedentem,
qua iuga devexus Pharsalica porrigit Haemus.
Illa magis magicisque deis incognita verba
temptabat carmenque novos fingebat in usus.
Namque timens ne Mars alium vagus iret in orbem
580Emathis et tellus tam multa caede careret,
pollutos cantu dirisque venefica sucis
conspersos vetuit transmittere bella Philippos,
tot mortes habitura suas usuraque mundi
sanguine; caesorum truncare cadavera regum
585sperat et Hesperiae cineres avertere gentis
ossaque nobilium tantosque adquirere manes.
Hic ardor solusque labor, quid corpore Magni
proiecto rapiat, quos Caesaris involet artus.
Quam prior adfatur Pompei ignava propago
590"O decus Haemonidum, populis quae pandere fata
quaeque suo ventura potes devertere cursu,
te precor, ut certum liceat mihi noscere finem,
quem belli fortuna paret. Non ultima turbae
pars ego Romanae, Magni clarissima proles,
595vel dominus rerum vel tanti funeris heres.
Mens dubiis percussa pavet rursusque paratast
certos ferre metus; hoc casibus eripe iuris,
ne subiti caecique ruant. vel numina torque
vel tu parce deis et manibus exprime verum.
600Elysias resera sedes ipsamque vocatam,
quos petat e nobis, Mortem mihi coge fateri.
Non humilis labor est; dignum quod quaerere cures
vel tibi quo tanti praeponderet alea fati."
Impia laetatur vulgatae nomine famae
605Thessalis et contra: "Si fata minora moveres,
pronum erat, o iuvenis, quos velles" inquit "in actus
invitos praebere deos. Conceditur arti,
unam cum radiis presserunt sidera mortem,
inservisse moras, et quamuis fecerit omnis
610stella senem, medios herbis praerumpimus annos.
At simul a prima descendit origine mundi
causarum series atque omnia fata laborant
si quicquam mutare velis, unoque sub ictu
stat genus humanum, tunc (Thessala turba fatemur)
615plus Fortuna potest. Sed si praenoscere casus
contentus, facilesque aditus multique patebunt
ad verum: tellus nobis aetherque chaosque
aequoraque et campi Rhodopeaque saxa loquentur.
Sed pronum, cum tanta novae sit copia mortis,
620Emathiis unum campis adtollere corpus,
ut modo defuncti tepidique cadaveris ora
plena voce sonent nec membris sole perustis
auribus incertum feralis strideat umbra."
Dixerat et noctis geminatis arte tenebris
625maestum tecta caput squalenti nube pererrat
corpora caesorum tumulis proiecta negatis.
Continuo fugere lupi, fugere revulsis
unguibus impastae volucres, dum Thessala vatem
eligit et gelidas leto scrutata medullas
630pulmonis rigidi stantis sine vulnere fibras
invenit et vocem defuncto in corpore quaerit.
Fata peremptorum pendent iam multa virorum,
quem superis revocasse velit. Si tollere totas
temptasset campis acies et reddere bello,
635cessissent leges Erebi, monstroque potenti
extractus Stygio populus pugnasset Averno.
Electum tandem traiecto gutture corpus
ducit, et inserto laqueis feralibus unco
per scopulos miserum trahitur, per saxa cadaver
640victurum montisque cavi, quem tristis Erictho
damnarat sacris, alta sub rupe locatur.
Haud procul a Ditis caecis depressa cavernis
in praeceps subsedit humus, quam pallida pronis
urget silva comis et nullo vertice caelum
645suspiciens Phoebo non pervia taxus opacat.
Marcentes intus tenebrae pallensque sub antris
longa nocte situs numquam nisi carmine factum
lumen habet. Non Taenariis sic faucibus aër
sedit iners, maestum mundi confine latentis
650ac nostri, quo non metuant admittere manes
Tartarei reges. nam quamuis Thessala vates
vim faciat fatis, dubium est, quod traxerit illuc,
aspiciat Stygias, an quod descenderit, umbras.
Discolor et vario furialis cultus amictu
655induitur, vultusque aperitur crine remoto
et coma vipereis substringitur horrida sertis.
Ut pavidos iuvenis comites ipsumque trementem
conspicit exanimi defixum lumina vultu:
"Ponite" ait "trepida conceptos mente timores.
660Iam nova, iam vera reddetur vita figura,
ut quamuis pavidi possint audire loquentem.
Si vero Stygiosque lacus ripamque sonantem
ignibus ostendam, si me praesente videri
Eumenides possint villosaque colla colubris
665Cerberus excutiens et vincti terga gigantes?
quis timor, ignavi, metuentis cernere manes?"
Pectora tunc primum ferventi sanguine supplet
vulneribus laxata novis taboque medullas
abluit et virus large lunare ministrat.
670Huc quicquid fetu genuit natura sinistro
miscetur. Non spuma canum, quibus unda timorist
viscera non lyncis, non durae nodus hyaenae
defuit et cervi pastae serpente medullae,
non puppim retinens euro tendente rudentis
675in mediis echenais aquis oculique draconum
quaeque sonant feta tepefacta sub alite saxa;
non Arabum volucer serpens innataque rubris
aequoribus custos pretiosae vipera conchae
aut viventis adhuc Libyci membrana cerastae
680aut cinis eoa positi phoenicis in ara.
Quo postquam viles et habentis nomina pestis
contulit, infando saturatas carmine frondis
et, quibus os dirum nascentibus inspuit, herbas
addidit et quicquid mundo dedit ipsa veneni.
685Tum vox Lethaeos cunctis pollentior herbis
excantare deos confundit murmura primum
dissona et humanae multum discordia linguae.
Latratus habet illa canum gemitusque luporum,
quod trepidus bubo, quod strix nocturna queruntur,
690quod strident ululantque ferae, quod sibilat anguis;
exprimit et planctus illisae cautibus undae
silvarumque sonum fractaeque tonitrua nubis.
Tot rerum vox una fuit. Mox cetera cantu
explicat Haemonio penetratque in Tartara lingua:
695"Eumenides Stygiumque nefas Poenaeque nocentum
et Chaos innumeros avidum confundere mundos
et rector terrae, quem longa in saecula torquet
mors dilata deum, Styx, et, quos nulla meretur
Thessalis, Elysios, caelum matremque perosa
700Persephone nostraeque Hecates pars ultima, per quam
manibus et mihi sunt tacitae commercia linguae,
ianitor et sedis laxae, qui viscera saevo
spargis nostra cani repetitaque fila sorores
tracturae tuque o flagrantis portitor undae,
705iam lassate senex ad me redeuntibus umbris,
exaudite preces; si vos satis ore nefando
pollutoque voco, si numquam haec carmina fibris
humanis ieiuna cano, si pectora plena
saepe dedi, lavi calido prosecta cerebro,
710si quisquis vestris caput extaque lancibus infans
imposuit victurus erat, parete precanti.
Non in Tartareo latitantem poscimus antro
adsuetamque diu tenebris, modo luce fugata
descendentem animam; primo pallentis hiatu
715haeret adhuc Orci, licet has exaudiat herbas
ad manes ventura semel. Ducis omina nato
Pompeiana canat nostri modo militis umbra,
si bene de vobis civilia bella merentur."
Haec ubi fata caput spumantiaque ora levavit,
720adspicit adstantem proiecti corporis umbram
exanimes artus invisaque claustra timentem
carceris antiqui. Pavet ire in pectus apertum
visceraque et ruptas letali vulnere fibras.
A miser extremum cui mortis munus inique
725eripitur, non posse mori. Miratur Erictho
has fatis licuisse moras, irataque Morti
verberat immotum vivo serpente cadaver
perque cavas terrae, quas egit carmine, rimas
manibus illatrat regnique silentia rumpit:
730"Tisiphone vocisque meae secura Megaera,
non agitis saevis Erebi per inane flagellis
infelicem animam? iam vos ego nomine vero
eliciam Stygiasque canes in luce superna
destituam; per busta sequar, per funera custos;
735expellam tumulis, abigam vos omnibus urnis.
Teque deis, ad quos alio procedere vultu
ficta soles, Hecate, pallenti tabida forma,
ostendam faciemque Erebi mutare vetabo.
Eloquar, immenso terrae sub pondere quae te
740contineant, Hennaea, dapes, quo foedere maestum
regem noctis ames, quae te contagia passam
noluerit revocare Ceres. Tibi, pessime mundi
arbiter, immittam ruptis Titana cavernis,
et subito feriere die. Paretis, an ille
745conpellandus erit, quo numquam terra vocato
non concussa tremit, qui Gorgona cernit apertam
verberibusque suis trepidam castigat Erinyn,
indespecta tenet vobis qui Tartara, cuius
vos estis superi, Stygias qui peierat undas?"
750Protinus astrictus calvit cruor atraque fovit
vulnera et in venas extremaque membra cucurrit.
Percussae gelido trepidant sub pectore fibrae,
et nova desuetis subrepens vita medullis
miscetur morti. Tunc omnis palpitat artus,
755tenduntur nervi; nec se tellure cadaver
paulatim per membra levat terraque repulsumst
erectumque semel. Distento lumina rictu
nudantur. Nondum facies viventis in illo,
iam morientis erat; remanet pallorque rigorque,
760et stupet illatus mundo. sed murmure nullo
ora adstricta sonant: vox illi linguaque tantum
responsura datur. "Dic" inquit Thessala "magna,
quod iubeo, mercede mihi; nam vera locutum
immunem toto mundi praestabimus aevo
765artibus Haemoniis; tali tua membra sepulchro,
talibus exuram Stygio cum carmine silvis,
ut nullos cantata magos exaudiat umbra.
Sit tanti vixisse iterum, nec verba nec herbae
audebunt longae somnum tibi solvere Lethes
770a me morte data. Tripodas vatesque deorum
sors obscura decet: certus discedat, ab umbris
quisquis vera petit duraeque oracula Mortis
fortis adit. Ne parce, precor: da nomina rebus,
da loca, da vocem, qua mecum fata loquantur".
775Addidit et carmen quo quicquid consulit umbram
scire dedit. maestum fletu manante cadaver:
"Tristia non equidem Parcarum stamina" dixit
"aspexi tactae revocatus ab aggere ripae;
quod tamen e cunctis mihi noscere contigit umbris,
780effera Romanos agitat discordia manes
impiaque infernam ruperunt arma quietem.
Elysias alii sedes ac Tartara maesta
diversi liquere duces; quid fata pararent
hi fecere palam. Tristis felicibus umbris
785vultus erat; vidi Decios, natumque patremque,
lustrales bellis animas, flentemque Camillum
et Curios, Sullam de te, Fortuna, querentem;
deplorat Libycis perituram Scipio terris
infaustam subolem; maior Carthaginis hostis
790non servituri maeret Cato fata nepotis;
solum te, consul depulsis prime tyrannis,
Brute, pias inter gaudentem vidimus umbras.
Abruptis Catilina minax fractisque catenis
exultat Mariique truces nudique Cethegi;
795vidi ego laetantis, popularia nomina, Drusos
legibus immodicos ausosque ingentia Gracchos;
aeternis chalybis nodis et carcere Ditis
constrictae plausere manus, camposque piorum
poscit turba nocens. Regni possessor inertis
800pallentis aperit sedes abruptaque saxa
asperat et durum vinclis adamanta paratque
poenam victori. Refer haec solacia tecum,
o iuvenis, placido manes patremque domumque
exspectare sinu regnique in parte serena
805Pompeis servare locum. Nec gloria parvae
sollicitet vitae: veniet quae misceat omnis
hora duces. Properate mori magnoque superbi
quamuis e parvis animo descendite bustis
et Romanorum manes calcate deorum.
810Quem tumulum Nili, quem Thybridis adluat unda,
quaeritur; et ducibus tantum de funere pugna.
Tu fatum ne quaere tuum: cognoscere Parcae
me reticente dabunt; tibi certior omnia vates
ipse canet Siculis genitor Pompeius in arvis,
815ille quoque, incertus quo te vocet, unde repellat,
quas iubeat vitare plagas, quae sidera mundi.
Europam, miseri, Libyamque Asiamque timete:
distribuit tumulos vestris Fortuna triumphis.
O miseranda domus, toto nil orbe videbis
820tutius Emathia". Sic postquam fata peregit,
stat vultu maestus tacito mortemque reposcit.
Carminibus magicis opus est herbisque, cadaver
ut cadat, et nequeunt animam sibi reddere fata
consumpto iam iure semel. Tunc robore multo
825exstruit illa rogum; venit defunctus ad ignes.
Accensa iuvenem positum strue liquit Erictho,
tandem passa mori, Sextoque ad castra parentis
it comes, et caelo lucis ducente colorem,
dum ferrent tutos intra tentoria gressus
830iussa tenere diem, densas nox praestitit umbras.