0

Ēxēmplō quōdcūmquĕ mălō cōmmīttĭtŭr, īpsī

dīsplĭcĕt aūctōrī. prīma ēst haēc ūltĭŏ, quōd sē

iūdĭcĕ nēmŏ nŏcēns ābsōlvĭtŭr, īmprŏbă quāmvīs

grātĭă fāllācī praētōrīs vīcĕrĭt ūrnā.

quīd sēntīrĕ pŭtās hŏmĭnēs, Cālvīnĕ, rĕcēntī5

dē scĕlĕre ēt fĭdĕī vĭŏlātaē crīmĭnĕ? sēd nēc

tām tĕnŭīs cēnsūs tĭbĭ cōntĭgĭt, ūt mĕdĭōcrīs

iāctūraē tē mērgăt ŏnūs, nēc rāră vĭdēmūs

quaē pătĕrīs: cāsūs mūltīs hīc cōgnĭtŭs āc iām

trītŭs ĕt ē mĕdĭō fōrtūnaē dūctŭs ăcērvō.10

pōnāmūs nĭmĭōs gĕmĭtūs. flāgrāntĭŏr aēquō

nōn dēbēt dŏlŏr ēssĕ vĭrī nēc vūlnĕrĕ māiōr.

tū quāmvīs lĕvĭūm mĭnĭmam ēxĭgŭāmquĕ mălōrūm

pārtĭcŭlām vīx fērrĕ pŏtēs spūmāntĭbŭs ārdēns

vīscĕrĭbūs, sācrūm tĭbĭ quōd nōn rēddăt ămīcūs15

dēpŏsĭtūm? stŭpĕt haēc quī iām pōst tērgă rĕlīquīt

sēxāgīnta ānnōs Fōntēĭŏ cōnsŭlĕ nātūs?

ān nĭhĭl īn mĕlĭūs tōt rērūm prōfĭcĭs ūsū?

māgnă quĭdēm, sācrīs quaē dāt praēcēptă lĭbēllīs,

vīctrīx fōrtūnaē săpĭēntĭă, dūcĭmŭs aūtēm20

hōs quŏquĕ fēlīcēs, quī fērre īncōmmŏdă vītaē

nēc iāctārĕ iŭgūm vītā dĭdĭcērĕ măgīstrā.

quaē tām fēstă dĭēs, ūt cēssēt prōdĕrĕ fūrēm,

pērfĭdĭām, fraūdēs ātque ōmni ēx crīmĭnĕ lūcrūm

quaēsītum ēt pārtōs glădĭō vēl pŷxĭdĕ nūmmōs?25

rārī quīppĕ bŏnī, nŭmĕrā, vīx sūnt tŏtĭdēm quōt

Thēbārūm pōrtaē vēl dīvĭtĭs ōstĭă Nīlī.

nōna aētās ăgĭtūr pēiōrăquĕ saēcŭlă fērrī

tēmpŏrĭbūs, quōrūm scĕlĕrī nōn īnvĕnĭt īpsă

nōmĕn ĕt ā nūllō pŏsŭīt nātūră mĕtāllō.30

nōs hŏmĭnūm dīvōmquĕ fĭdēm clāmōrĕ cĭēmūs

quāntō Faēsĭdĭūm laūdāt vōcālĭs ăgēntēm

spōrtŭlă? dīc, sĕnĭōr būllā dīgnīssĭmĕ, nēscīs

quās hăbĕāt vĕnĕrēs ălĭēnă pĕcūnĭă? nēscīs

quēm tŭă sīmplĭcĭtās rīsūm vūlgō mŏvĕāt, cūm35

ēxĭgĭs ā quōquām nē pēiĕrĕt ēt pŭtĕt ūllīs

ēsse ălĭquōd nūmēn tēmplīs āraēquĕ rŭbēntī?

quōndam hōc īndĭgĕnaē vīvēbānt mōrĕ, prĭūsquām

sūmĕrĕt āgrēstēm pŏsĭtō dĭădēmătĕ fālcēm

Sātūrnūs fŭgĭēns, tūnc cūm vīrgūncŭlă Iūnŏ40

ēt prīvātŭs ădhūc Īdaēīs Iūppĭtĕr āntrīs;

nūllă sŭpēr nūbēs cōnvīvĭă caēlĭcŏlārūm

nēc pŭĕr Īlĭăcūs fōrmōnsă nĕc Hērcŭlĭs ūxōr

ād cўăthōs ēt iām sīccātō nēctărĕ tērgēns

brācchĭă Vūlcānūs Lĭpăraēā nīgră tăbērnā;45

prāndēbāt sĭbĭ quīsquĕ dĕūs nēc tūrbă dĕōrūm

tālĭs ŭt ēst hŏdĭē, cōntēntăquĕ sīdĕră paūcīs

nūmĭnĭbūs mĭsĕrum ūrguēbānt Ātlāntă mĭnōrī

pōndĕrĕ; nōndum īmī sōrtītūs trīstĕ prŏfūndī

īmpĕrĭūm Sĭcŭlā tōrvōs cūm cōniŭgĕ Plūtōn,50

nēc rŏtă nēc Fŭrĭaē nēc sāxum aūt vūltŭrĭs ātrī

poēnă, sĕd īnfērnīs hĭlărēs sĭnĕ rēgĭbŭs ūmbraē.

īmprŏbĭtās īllō fŭĭt ādmīrābĭlĭs aēvō,

crēdēbānt quō grāndĕ nĕfās ēt mōrtĕ pĭāndūm

sī iŭvĕnīs vĕtŭlō nōn ādsūrrēxĕrăt ēt sī55

bārbātō cuīcūmquĕ pŭēr, lĭcĕt īpsĕ vĭdērēt

plūră dŏmī frāga ēt māiōrēs glāndĭs ăcērvōs;

tām vĕnĕrābĭle ĕrāt praēcēdĕrĕ quāttŭŏr ānnīs

prīmăquĕ pār ădĕō sācraē lānūgŏ sĕnēctaē.

nūnc sī dēpŏsĭtūm nōn īnfĭtĭētŭr ămīcūs,60

sī rēddāt vĕtĕrēm cūm tōta aērūgĭnĕ fōllēm,

prōdĭgĭōsă fĭdēs ēt Tūscīs dīgnă lĭbēllīs

quaēquĕ cŏrōnātā lūstrārī dēbĕăt āgnā.

ēgrĕgĭūm sānctūmquĕ vĭrūm sī cērnŏ, bĭmēmbrī

hōc mōnstrūm pŭĕro ēt mīrāntī iām sŭb ărātrō65

pīscĭbŭs īnvēntīs ēt fētaē cōmpărŏ mūlaē,

sōllĭcĭtūs, tāmquām lăpĭdēs ēffūdĕrĭt īmbēr

ēxāmēnque ăpĭūm lōngā cōnsēdĕrĭt ūvā

cūlmĭnĕ dēlūbrī, tāmquam īn mărĕ flūxĕrĭt āmnīs

gūrgĭtĭbūs mīrīs ēt lāctīs vērtĭcĕ tōrrēns.70

īntērcēptă dĕcēm quĕrĕrīs sēstērtĭă fraūdĕ

sācrĭlĕgā. quīd sī bīs cēntūm pērdĭdĭt āltēr

hōc ārcānă mŏdō māiōrēm tērtĭŭs īllā

sūmmām, quām pătŭlaē vīx cēpĕrăt āngŭlŭs ārcaē?

tām făcĭle ēt prōnum ēst sŭpĕrōs cōntēmnĕrĕ tēstēs,75

sī mōrtālĭs ĭdēm nēmō scĭăt. āspĭcĕ quāntā

vōcĕ nĕgēt, quaē sīt fīctī cōnstāntĭă vūltūs.

pēr Sōlīs rădĭōs Tārpēiăquĕ fūlmĭnă iūrāt

ēt Mārtīs frămĕam ēt Cīrrhaēī spīcŭlă vātīs,

pēr călămōs vēnātrīcīs phărĕtrāmquĕ pŭēllaē80

pērquĕ tŭūm, pătĕr Aēgaēī Nēptūnĕ, trĭdēntēm,

āddĭt ĕt Hērcŭlĕōs ārcūs hāstāmquĕ Mĭnērvaē,

quīdquĭd hăbēnt tēlōrum ārmāmēntārĭă caēlī.

sī vēro ēt pătĕr ēst, "cŏmĕdam" īnquīt "flēbĭlĕ nātī

sīncĭpŭt ēlīxī Phărĭōquĕ mădēntĭs ăcētō."85

sūnt īn fōrtūnaē quī cāsĭbŭs ōmnĭă pōnānt

ēt nūllō crēdānt mūndūm rēctōrĕ mŏvērī

nātūrā vōlvēntĕ vĭcēs ēt lūcĭs ĕt ānnī,

ātque ĭdĕo īntrĕpĭdī quaēcūmque āltārĭă tāngūnt.

[ēst ălĭūs mĕtŭēns nē crīmēn poēnă sĕquātūr.]90

hīc pŭtăt ēssĕ dĕōs ēt pēiĕrăt, ātque ĭtă sēcūm:

"dēcērnāt quōdcūmquĕ vŏlēt dē cōrpŏrĕ nōstrō

Īsĭs ĕt īrātō fĕrĭāt mĕă lūmĭnă sīstrō,

dūmmŏdŏ vēl caēcūs tĕnĕām quōs ābnĕgŏ nūmmōs.

ēt phthĭsĭs ēt vŏmĭcaē pūtrēs ēt dīmĭdĭūm crūs95

sūnt tāntī. paūpēr lŏcŭplētem ōptārĕ pŏdāgrām

nēc dŭbĭtēt Lādās, sī nōn ĕgĕt Āntĭcўrā nēc

Ārchĭgĕnē; quĭd ĕnīm vēlōcīs glōrĭă plāntaē

praēstăt ĕt ēsŭrĭēns Pīsaēaē rāmŭs ŏlīvaē?

ūt sīt māgnă, tămēn cērtē lēnta īră dĕōrum ēst;100

sī cūrānt ĭgĭtūr cūnctōs pūnīrĕ nŏcēntēs,

quāndo ād mē vĕnĭēnt? sĕd ĕt ēxōrābĭlĕ nūmēn

fōrtāsse ēxpĕrĭār: sŏlĕt hīs īgnōscĕrĕ. mūltī

cōmmīttūnt ĕădēm dīvērsō crīmĭnă fātō:

īllĕ crŭcēm scĕlĕrīs prĕtĭūm tŭlĭt, hīc dĭădēmă."105

sīc ănĭmūm dīraē trĕpĭdūm fōrmīdĭnĕ cūlpaē

cōnfīrmāt, tūnc tē sācra ād dēlūbră vŏcāntēm

praēcēdīt, trăhĕre īmmo ūltro āc vēxārĕ părātūs.

nām cūm māgnă mălaē sŭpĕrēst aūdācĭă caūsaē,

crēdĭtŭr ā mūltīs fīdūcĭă. mīmum ăgĭt īllĕ,110

ūrbānī quālēm fŭgĭtīvūs scūrră Cătūllī:

tū mĭsĕr ēxclāmās, ūt Stēntŏră vīncĕrĕ pōssīs,

vēl pŏtĭūs quāntūm Grādīvŭs Hŏmērĭcŭs, "aūdīs,

Iūppĭtĕr, haēc nēc lābră mŏvēs, cūm mīttĕrĕ vōcēm

dēbŭĕrīs vēl mārmŏrĕūs vēl aēnĕŭs? aūt cūr115

īn cārbōnĕ tŭō chārtā pĭă tūră sŏlūtā

pōnĭmŭs ēt sēctūm vĭtŭlī iĕcŭr ālbăquĕ pōrcī

ōmēnta? ūt vĭdĕō, nūllūm dīscrīmĕn hăbēndum ēst

ēffĭgĭēs īntēr vēstrās stătŭāmquĕ Văgēllī."

āccĭpĕ quaē cōntrā vălĕāt sōlācĭă fērrĕ120

ēt quī nēc Cўnĭcōs nēc Stōĭcă dōgmătă lēgīt

ā Cўnĭcīs tŭnĭcā dīstāntĭă, nōn Ĕpĭcūrūm

sūspĭcĭt ēxĭgŭī laētūm plāntārĭbŭs hōrtī.

cūrēntūr dŭbĭī mĕdĭcīs māiōrĭbŭs aēgrī:

tū vēnām vēl dīscĭpŭlō cōmmīttĕ Phĭlīppī.125

sī nūllum īn tērrīs tām dētēstābĭlĕ fāctūm

ōstēndīs, tăcĕō, nēc pūgnīs caēdĕrĕ pēctūs

tē vĕtŏ nēc plānā făcĭēm cōntūndĕrĕ pālmā,

quāndŏquĭdem āccēptō claūdēnda ēst iānŭă dāmnō,

ēt māiōrĕ dŏmūs gĕmĭtū, māiōrĕ tŭmūltū130

plāngūntūr nūmmī quām fūnĕră; nēmŏ dŏlōrēm

fīngĭt ĭn hōc cāsū, vēstēm dīdūcĕrĕ sūmmām

cōntēntūs, vēxāre ŏcŭlōs ūmōrĕ cŏāctō:

plōrātūr lăcrĭmīs āmīssă pĕcūnĭă vērīs.

sēd sī cūnctă vĭdēs sĭmĭlī fŏră plēnă quĕrēllā,135

sī dĕcĭēns lēctīs dīvērsā pārtĕ tăbēllīs

vānă sŭpērvăcŭī dīcūnt chīrōgrăphă līgnī,

ārgŭĭt īpsōrūm quōs līttĕră gēmmăquĕ prīncēps

sārdŏnўchūm, lŏcŭlīs quaē cūstōdītŭr ĕbūrnīs,

tēn, ō dēlĭcĭās, ēxtrā cōmmūnĭă cēnsēs140

pōnēndūm, quĭă tū gāllīnaē fīlĭŭs ālbaē,

nōs vīlēs pūllī nāti īnfēlīcĭbŭs ōvīs?

rēm pătĕrīs mŏdĭcam ēt mĕdĭōcrī bīlĕ fĕrēndām,

sī flēctās ŏcŭlōs māiōra ād crīmĭnă. cōnfēr

cōndūctūm lātrōnem, īncēndĭă sūlpŭrĕ coēptă145

ātquĕ dŏlō, prīmōs cūm iānŭă cōllĭgĭt īgnēs;

cōnfĕr ĕt hōs, vĕtĕrīs quī tōllūnt grāndĭă tēmplī

pōcŭla ădōrāndaē rōbīgĭnĭs ēt pŏpŭlōrūm

dōnă vĕl āntīquō pŏsĭtās ā rēgĕ cŏrōnās;

haēc ĭbĭ sī nōn sūnt, mĭnŏr ēxstāt sācrĭlĕgūs quī150

rādăt ĭnaūrātī fĕmŭr Hērcŭlĭs ēt făcĭem īpsām

Nēptūnī, quī brāttĕŏlām dē Cāstŏrĕ dūcāt;

[ān dŭbĭtēt sŏlĭtūs tōtūm cōnflārĕ Tŏnāntēm?]

cōnfĕr ĕt ārtĭfĭcēs mērcātōrēmquĕ vĕnēnī

ēt dēdūcēndūm cŏrĭō bŏvĭs īn mărĕ, cūm quō155

claūdĭtŭr ādvērsīs īnnōxĭă sīmĭă fātīs.

haēc quŏtă pārs scĕlĕrūm, quaē cūstōs Gāllĭcŭs ūrbīs

ūsque ā lūcĭfĕrō dōnēc lūx ōccĭdăt aūdīt?

hūmānī gĕnĕrīs mōrēs tĭbĭ nōssĕ vŏlēntī

sūffĭcĭt ūnă dŏmūs; paūcōs cōnsūmĕ dĭēs ēt160

dīcĕrĕ tē mĭsĕrūm, pōstquam īllīnc vēnĕrĭs, aūdē.

quīs tŭmĭdūm gūttūr mīrātŭr ĭn Ālpĭbŭs aūt quīs

īn Mĕrŏē crāssō māiōrem īnfāntĕ mămīllām?

caērŭlă quīs stŭpŭīt Gērmānī lūmĭnă, flāvām

caēsărĭem ēt mădĭdō tōrquēntēm cōrnŭă cīrrō?165

[nēmpĕ quŏd haēc īllīs nātūra ēst ōmnĭbŭs ūnă.]

ād sŭbĭtās Thrācūm vŏlŭcrēs nūbēmquĕ sŏnōrām

Pŷgmaēūs pārvīs cūrrīt bēllātŏr ĭn ārmīs,

mōx īmpār hōstī rāptūsquĕ pĕr āĕră cūrvīs

ūnguĭbŭs ā saēvā fērtūr grŭĕ. sī vĭdĕās hōc170

gēntĭbŭs īn nōstrīs, rīsū quătĭārĕ; sĕd īllīc,

quāmquam ĕădem ādsĭdŭē spēctēntūr proēlĭă, rīdēt

nēmo, ŭbĭ tōtă cŏhōrs pĕdĕ nōn ēst āltĭŏr ūnō.

"nūllănĕ pēiūrī căpĭtīs fraūdīsquĕ nĕfāndaē

poēna ĕrĭt?" ābrēptūm crēde hūnc grăvĭōrĕ cătēnā175

prōtĭnŭs ēt nōstrō -quīd plūs vĕlĭt īră?- nĕcārī

ārbĭtrĭō: mănĕt īllă tămēn iāctūră nĕc ūmquām

dēpŏsĭtūm tĭbĭ sōspĕs ĕrīt, sēd cōrpŏrĕ trūncō

īnvĭdĭōsă dăbīt mĭnĭmūs sōlācĭă sānguīs.

"āt vīndīctă bŏnūm vītā iūcūndĭŭs īpsā."180

nēmpe hōc īndōctī, quōrūm praēcōrdĭă nūllīs

īntērdum aūt lĕvĭbūs vĭdĕās flāgrāntĭă caūsīs.

[quāntŭlăcūmque ădĕo ēst ōccāsĭŏ sūffĭcĭt īraē.]

Chrŷsīppūs nōn dīcĕt ĭdēm nēc mītĕ Thălētīs

īngĕnĭūm dūlcīquĕ sĕnēx vīcīnŭs Hўmēttō,185

quī pārtem āccēptaē saēva īntēr vīnclă cĭcūtaē

āccūsātōrī nōllēt dărĕ. [plūrĭmă fēlīx

paūlātīm vĭtĭa ātque ērrōrēs ēxŭĭt, ōmnēs

prīmă dŏcēns rēctūm, săpĭēntĭă.] quīppĕ mĭnūtī

sēmpĕr ĕt īnfīrmi ēst ănĭmi ēxĭgŭīquĕ vŏlūptās190

ūltĭŏ. cōntĭnŭō sīc cōllĭgĕ, quōd vīndīctā

nēmŏ măgīs gaūdēt quām fēmĭnă. cūr tămĕn hōs tū

ēvāsīssĕ pŭtēs, quōs dīrī cōnscĭă fāctī

mēns hăbĕt āttŏnĭtōs ēt sūrdō vērbĕrĕ caēdīt

ōccūltūm quătĭēnte ănĭmō tōrtōrĕ flăgēllūm?195

poēna aūtēm vĕhĕmēns āc mūltō saēvĭŏr īllīs

quās ēt Caēdĭcĭūs grăvĭs īnvĕnĭt ēt Rhădămānthūs,

nōctĕ dĭēquĕ sŭūm gēstāre īn pēctŏrĕ tēstēm.

Spārtānō cuīdām rēspōndīt Pŷthĭă vātēs

haūt īmpūnītūm quōndām fŏrĕ quōd dŭbĭtārēt200

dēpŏsĭtūm rĕtĭnēre ēt fraūdēm iūrĕ tŭērī

iūrāndō. quaērēbăt ĕnīm quaē nūmĭnĭs ēssēt

mēns ĕt ăn hōc īllī făcĭnūs suādērĕt Ăpōllŏ.

rēddĭdĭt ērgŏ mĕtū, nōn mōrĭbŭs, ēt tămĕn ōmnēm

vōcem ădўtī dīgnām tēmplō vērāmquĕ prŏbāvīt205

ēxtīnctūs tōtā părĭtēr cūm prōlĕ dŏmōquĕ

ēt quāmvīs lōngā dēdūctīs gēntĕ prŏpīnquīs.

hās pătĭtūr poēnās pēccāndī sōlă vŏlūntās.

nām scĕlŭs īntrā sē tăcĭtūm quī cōgĭtăt ūllūm

fāctī crīmĕn hăbēt. cĕdŏ sī cōnātă pĕrēgīt.210

pērpĕtŭa ānxĭĕtās nēc mēnsaē tēmpŏrĕ cēssāt

faūcĭbŭs ūt mōrbō sīccīs īntērquĕ mŏlārēs

dīffĭcĭlī crēscēntĕ cĭbō, sēd vīnă mĭsēllūs

ēxspŭĭt, Ālbānī vĕtĕrīs prĕtĭōsă sĕnēctūs

dīsplĭcĕt; ōstēndās mĕlĭūs, dēnsīssĭmă rūgă215

cōgĭtŭr īn frōntēm vĕlŭt ācrī dūctă Fălērnō.

nōctĕ brĕvēm sī fōrte īndūlsīt cūră sŏpōrēm

ēt tōtō vērsātă tŏrō iām mēmbră quĭēscūnt,

cōntĭnŭō tēmplum ēt vĭŏlātī nūmĭnĭs ārās

ēt, quōd praēcĭpŭīs mēntēm sūdōrĭbŭs ūrguēt,220

tē vĭdĕt īn sōmnīs; tŭă sācra ēt māiŏr ĭmāgŏ

hūmānā tūrbāt păvĭdūm cōgītquĕ fătērī.

hī sūnt quī trĕpĭdānt ĕt ăd ōmnĭă fūlgŭră pāllēnt,

cūm tŏnăt, ēxănĭmēs prīmō quŏquĕ mūrmŭrĕ caēlī,

nōn quăsĭ fōrtŭĭtūs nēc vēntōrūm răbĭē sēd225

īrātūs cădăt īn tērrās ēt iūdĭcĕt īgnīs.

īllă nĭhīl nŏcŭīt, cūrā grăvĭōrĕ tĭmētūr

prōxĭmă tēmpēstās vĕlŭt hōc dīlātă sĕrēnō.

praētĕrĕā lătĕrīs vĭgĭlī cūm fēbrĕ dŏlōrēm

sī coēpērĕ pătī, mīssum ād sŭă cōrpŏră mōrbūm230

īnfēstō crēdūnt ā nūmĭnĕ; sāxă dĕōrūm

haēc ēt tēlă pŭtānt. pĕcŭdēm spōndērĕ săcēllō

bālāntem ēt Lărĭbūs crīstām prōmīttĕrĕ gāllī

nōn aūdēnt; quĭd ĕnīm spērārĕ nŏcēntĭbŭs aēgrīs

cōncēssūm? vēl quaē nōn dīgnĭŏr hōstĭă vītā?235

[mōbĭlĭs ēt vărĭa ēst fērmē nātūră mălōrūm.]

cūm scĕlŭs ādmīttūnt, sŭpĕrēst cōnstāntĭă; quōd fās

ātquĕ nĕfās tāndem īncĭpĭūnt sēntīrĕ pĕrāctīs

crīmĭnĭbūs. tămĕn ād mōrēs nātūră rĕcūrrīt

dāmnātōs fīxa ēt mūtārī nēscĭă. nām quīs240

pēccāndī fīnēm pŏsŭīt sĭbĭ? quāndŏ rĕcēpīt

ēiēctūm sĕmĕl āttrītā dē frōntĕ rŭbōrēm?

quīsnam hŏmĭnum ēst quēm tū cōntēntūm vīdĕrĭs ūnō

flāgĭtĭō? dăbĭt īn lăquĕūm vēstīgĭă nōstēr

pērfĭdŭs ēt nīgrī pătĭētūr cārcĕrĭs ūncūm245

aūt mărĭs Aēgaēī rūpēm scŏpŭlōsquĕ frĕquēntēs

ēxŭlĭbūs māgnīs. poēnā gaūdēbĭs ămārā

nōmĭnĭs īnvīsī tāndēmquĕ fătēbĕrĕ laētūs

nēc sūrdūm nēc Tīrĕsĭān quēmquam ēssĕ dĕōrūm.

Exemplo quodcumque malo committitur, ipsi

displicet auctori. prima est haec ultio, quod se

iudice nemo nocens absolvitur, improba quamuis

gratia fallaci praetoris vicerit urna.

5quid sentire putas homines, Calvine, recenti

de scelere et fidei violatae crimine? sed nec

tam tenuis census tibi contigit, ut mediocris

iacturae te mergat onus, nec rara videmus

quae pateris: casus multis hic cognitus ac iam

10tritus et e medio fortunae ductus acervo.

ponamus nimios gemitus. flagrantior aequo

non debet dolor esse viri nec vulnere maior.

tu quamuis levium minimam exiguamque malorum

particulam vix ferre potes spumantibus ardens

15visceribus, sacrum tibi quod non reddat amicus

depositum? stupet haec qui iam post terga reliquit

sexaginta annos Fonteio consule natus?

an nihil in melius tot rerum proficis usu?

magna quidem, sacris quae dat praecepta libellis,

20victrix fortunae sapientia, ducimus autem

hos quoque felices, qui ferre incommoda vitae

nec iactare iugum vita didicere magistra.

quae tam festa dies, ut cesset prodere furem,

perfidiam, fraudes atque omni ex crimine lucrum

25quaesitum et partos gladio vel pyxide nummos?

rari quippe boni, numera, vix sunt totidem quot

Thebarum portae vel divitis ostia Nili.

nona aetas agitur peioraque saecula ferri

temporibus, quorum sceleri non invenit ipsa

30nomen et a nullo posuit natura metallo.

nos hominum divomque fidem clamore ciemus

quanto Faesidium laudat vocalis agentem

sportula? dic, senior bulla dignissime, nescis

quas habeat veneres aliena pecunia? nescis

35quem tua simplicitas risum vulgo moveat, cum

exigis a quoquam ne peieret et putet ullis

esse aliquod numen templis araeque rubenti?

quondam hoc indigenae vivebant more, priusquam

sumeret agrestem posito diademate falcem

40Saturnus fugiens, tunc cum virguncula Iuno

et privatus adhuc Idaeis Iuppiter antris;

nulla super nubes convivia caelicolarum

nec puer Iliacus formonsa nec Herculis uxor

ad cyathos et iam siccato nectare tergens

45bracchia Vulcanus Liparaea nigra taberna;

prandebat sibi quisque deus nec turba deorum

talis ut est hodie, contentaque sidera paucis

numinibus miserum urguebant Atlanta minori

pondere; nondum imi sortitus triste profundi

50imperium Sicula torvos cum coniuge Pluton,

nec rota nec Furiae nec saxum aut vulturis atri

poena, sed infernis hilares sine regibus umbrae.

improbitas illo fuit admirabilis aevo,

credebant quo grande nefas et morte piandum

55si iuvenis vetulo non adsurrexerat et si

barbato cuicumque puer, licet ipse videret

plura domi fraga et maiores glandis acervos;

tam venerabile erat praecedere quattuor annis

primaque par adeo sacrae lanugo senectae.

60nunc si depositum non infitietur amicus,

si reddat veterem cum tota aerugine follem,

prodigiosa fides et Tuscis digna libellis

quaeque coronata lustrari debeat agna.

egregium sanctumque virum si cerno, bimembri

65hoc monstrum puero et miranti iam sub aratro

piscibus inventis et fetae comparo mulae,

sollicitus, tamquam lapides effuderit imber

examenque apium longa consederit uva

culmine delubri, tamquam in mare fluxerit amnis

70gurgitibus miris et lactis vertice torrens.

intercepta decem quereris sestertia fraude

sacrilega. quid si bis centum perdidit alter

hoc arcana modo maiorem tertius illa

summam, quam patulae vix ceperat angulus arcae?

75tam facile et pronum est superos contemnere testes,

si mortalis idem nemo sciat. aspice quanta

voce neget, quae sit ficti constantia vultus.

per Solis radios Tarpeiaque fulmina iurat

et Martis frameam et Cirrhaei spicula vatis,

80per calamos venatricis pharetramque puellae

perque tuum, pater Aegaei Neptune, tridentem,

addit et Herculeos arcus hastamque Minervae,

quidquid habent telorum armamentaria caeli.

si vero et pater est, "comedam" inquit "flebile nati

85sinciput elixi Pharioque madentis aceto."

sunt in fortunae qui casibus omnia ponant

et nullo credant mundum rectore moveri

natura volvente vices et lucis et anni,

atque ideo intrepidi quaecumque altaria tangunt.

90[est alius metuens ne crimen poena sequatur.]

hic putat esse deos et peierat, atque ita secum:

"decernat quodcumque volet de corpore nostro

Isis et irato feriat mea lumina sistro,

dummodo vel caecus teneam quos abnego nummos.

95et phthisis et vomicae putres et dimidium crus

sunt tanti. pauper locupletem optare podagram

nec dubitet Ladas, si non eget Anticyra nec

Archigene; quid enim velocis gloria plantae

praestat et esuriens Pisaeae ramus olivae?

100ut sit magna, tamen certe lenta ira deorum est;

si curant igitur cunctos punire nocentes,

quando ad me venient? sed et exorabile numen

fortasse experiar: solet his ignoscere. multi

committunt eadem diverso crimina fato:

105ille crucem sceleris pretium tulit, hic diadema."

sic animum dirae trepidum formidine culpae

confirmat, tunc te sacra ad delubra vocantem

praecedit, trahere immo ultro ac vexare paratus.

nam cum magna malae superest audacia causae,

110creditur a multis fiducia. mimum agit ille,

urbani qualem fugitivus scurra Catulli:

tu miser exclamas, ut Stentora vincere possis,

vel potius quantum Gradivus Homericus, "audis,

Iuppiter, haec nec labra moves, cum mittere vocem

115debueris vel marmoreus vel aeneus? aut cur

in carbone tuo charta pia tura soluta

ponimus et sectum vituli iecur albaque porci

omenta? ut video, nullum discrimen habendum est

effigies inter vestras statuamque Vagelli."

120accipe quae contra valeat solacia ferre

et qui nec Cynicos nec Stoica dogmata legit

a Cynicis tunica distantia, non Epicurum

suspicit exigui laetum plantaribus horti.

curentur dubii medicis maioribus aegri:

125tu venam vel discipulo committe Philippi.

si nullum in terris tam detestabile factum

ostendis, taceo, nec pugnis caedere pectus

te veto nec plana faciem contundere palma,

quandoquidem accepto claudenda est ianua damno,

130et maiore domus gemitu, maiore tumultu

planguntur nummi quam funera; nemo dolorem

fingit in hoc casu, vestem diducere summam

contentus, vexare oculos umore coacto:

ploratur lacrimis amissa pecunia veris.

135sed si cuncta vides simili fora plena querella,

si deciens lectis diversa parte tabellis

vana supervacui dicunt chirographa ligni,

arguit ipsorum quos littera gemmaque princeps

sardonychum, loculis quae custoditur eburnis,

140ten, o delicias, extra communia censes

ponendum, quia tu gallinae filius albae,

nos viles pulli nati infelicibus ovis?

rem pateris modicam et mediocri bile ferendam,

si flectas oculos maiora ad crimina. confer

145conductum latronem, incendia sulpure coepta

atque dolo, primos cum ianua colligit ignes;

confer et hos, veteris qui tollunt grandia templi

pocula adorandae robiginis et populorum

dona vel antiquo positas a rege coronas;

150haec ibi si non sunt, minor exstat sacrilegus qui

radat inaurati femur Herculis et faciem ipsam

Neptuni, qui bratteolam de Castore ducat;

[an dubitet solitus totum conflare Tonantem?]

confer et artifices mercatoremque veneni

155et deducendum corio bovis in mare, cum quo

clauditur adversis innoxia simia fatis.

haec quota pars scelerum, quae custos Gallicus urbis

usque a lucifero donec lux occidat audit?

humani generis mores tibi nosse volenti

160sufficit una domus; paucos consume dies et

dicere te miserum, postquam illinc veneris, aude.

quis tumidum guttur miratur in Alpibus aut quis

in Meroë crasso maiorem infante mamillam?

caerula quis stupuit Germani lumina, flavam

165caesariem et madido torquentem cornua cirro?

[nempe quod haec illis natura est omnibus una.]

ad subitas Thracum volucres nubemque sonoram

Pygmaeus parvis currit bellator in armis,

mox impar hosti raptusque per aëra curvis

170unguibus a saeva fertur grue. si videas hoc

gentibus in nostris, risu quatiare; sed illic,

quamquam eadem adsidue spectentur proelia, ridet

nemo, ubi tota cohors pede non est altior uno.

"nullane peiuri capitis fraudisque nefandae

175poena erit?" abreptum crede hunc graviore catena

protinus et nostro -quid plus velit ira?- necari

arbitrio: manet illa tamen iactura nec umquam

depositum tibi sospes erit, sed corpore trunco

invidiosa dabit minimus solacia sanguis.

180"at vindicta bonum vita iucundius ipsa."

nempe hoc indocti, quorum praecordia nullis

interdum aut levibus videas flagrantia causis.

[quantulacumque adeo est occasio sufficit irae.]

Chrysippus non dicet idem nec mite Thaletis

185ingenium dulcique senex vicinus Hymetto,

qui partem acceptae saeva inter vincla cicutae

accusatori nollet dare. [plurima felix

paulatim vitia atque errores exuit, omnes

prima docens rectum, sapientia.] quippe minuti

190semper et infirmi est animi exiguique voluptas

ultio. continuo sic collige, quod vindicta

nemo magis gaudet quam femina. cur tamen hos tu

evasisse putes, quos diri conscia facti

mens habet attonitos et surdo verbere caedit

195occultum quatiente animo tortore flagellum?

poena autem vehemens ac multo saevior illis

quas et Caedicius gravis invenit et Rhadamanthus,

nocte dieque suum gestare in pectore testem.

Spartano cuidam respondit Pythia vates

200haut impunitum quondam fore quod dubitaret

depositum retinere et fraudem iure tueri

iurando. quaerebat enim quae numinis esset

mens et an hoc illi facinus suaderet Apollo.

reddidit ergo metu, non moribus, et tamen omnem

205vocem adyti dignam templo veramque probavit

extinctus tota pariter cum prole domoque

et quamuis longa deductis gente propinquis.

has patitur poenas peccandi sola voluntas.

nam scelus intra se tacitum qui cogitat ullum

210facti crimen habet. cedo si conata peregit.

perpetua anxietas nec mensae tempore cessat

faucibus ut morbo siccis interque molares

difficili crescente cibo, sed vina misellus

exspuit, Albani veteris pretiosa senectus

215displicet; ostendas melius, densissima ruga

cogitur in frontem velut acri ducta Falerno.

nocte brevem si forte indulsit cura soporem

et toto versata toro iam membra quiescunt,

continuo templum et violati numinis aras

220et, quod praecipuis mentem sudoribus urguet,

te videt in somnis; tua sacra et maior imago

humana turbat pavidum cogitque fateri.

hi sunt qui trepidant et ad omnia fulgura pallent,

cum tonat, exanimes primo quoque murmure caeli,

225non quasi fortuitus nec ventorum rabie sed

iratus cadat in terras et iudicet ignis.

illa nihil nocuit, cura graviore timetur

proxima tempestas velut hoc dilata sereno.

praeterea lateris vigili cum febre dolorem

230si coepere pati, missum ad sua corpora morbum

infesto credunt a numine; saxa deorum

haec et tela putant. pecudem spondere sacello

balantem et Laribus cristam promittere galli

non audent; quid enim sperare nocentibus aegris

235concessum? vel quae non dignior hostia vita?

[mobilis et varia est ferme natura malorum.]

cum scelus admittunt, superest constantia; quod fas

atque nefas tandem incipiunt sentire peractis

criminibus. tamen ad mores natura recurrit

240damnatos fixa et mutari nescia. nam quis

peccandi finem posuit sibi? quando recepit

eiectum semel attrita de fronte ruborem?

quisnam hominum est quem tu contentum videris uno

flagitio? dabit in laqueum vestigia noster

245perfidus et nigri patietur carceris uncum

aut maris Aegaei rupem scopulosque frequentes

exulibus magnis. poena gaudebis amara

nominis invisi tandemque fatebere laetus

nec surdum nec Tiresian quemquam esse deorum.