0

BACCHVS

Nyctilus atque Micon nec non et pulcher Amyntas

torrentem patula vitabant ilice solem,

cum Pan venatu fessus recubare sub ulmo

coeperat et somno laxatus sumere vires;

5quem super ex tereti pendebat fistula ramo.

Hanc pueri, tamquam praedem pro carmine possent

sumere fasque esset calamos tractare deorum,

invadunt furto; sed nec resonare canorem

fistula quem suerat nec vult contexere carmen,

10sed pro carminibus male dissona sibila reddit,

cum Pan excussus sonitu stridentis avenae

iamque videns "pueri, si carmina poscitis" inquit,

"ipse canam: nulli fas est inflare cicutas,

quas ego Maenaliis cera coniungo sub antris.

15Iamque ortus, Lenaee, tuos et semina vitis

ordine detexam: debemus carmina Baccho."

Haec fatus coepit calamis sic montivagus Pan:

te cano, qui gravidis hederata fronte corymbis

vitea serta plicas quique udo palmite tigres

20ducis odoratis perfusus colla capillis,

vera Iovis proles; nam cum post sidera caeli

sola Iovem Semele vidit Iovis ora professum,

hunc pater omnipotens, venturi providus aevi,

pertulit et iusto produxit tempore partus.

25Hunc Nymphae Faunique senes Satyrique procaces,

nosque etiam Nysae viridi nutrimus in antro.

Quin et Silenus parvum veteranus alumnum

aut gremio fovet aut resupinis sustinet ulnis,

evocat aut risum digito motuve quietem

30allicit aut tremulis quassat crepitacula palmis.

Cui deus arridens horrentes pectore setas

vellicat aut digitis aures adstringit acutas

applauditve manu mutilum caput aut breve mentum

et simas tenero collidit pollice nares.

35Interea pueri florescit pube iuventus

flavaque maturo tumuerunt tempora cornu.

Tum primum laetas extendit pampinus uvas:

mirantur Satyri frondes et poma Lyaei.

Tum deus "o Satyri, maturos carpite fetus"

40dixit "et ignotos primi calcate racemos."

Vix haec ediderat, decerpunt vitibus uvas

et portant calathis celerique elidere planta

concava saxa super properant: vindemia fervet

collibus in summis, crebro pede rumpitur uva

45nudaque purpureo sparguntur pectora musto.

Tum Satyri, lasciva cohors, sibi pocula quisque

obvia corripiunt: quae fors dedit, arripit usus.

Cantharon hic retinet, cornu bibit alter adunco,

concavat ille manus palmasque in pocula vertit,

50pronus at ille lacu bibit et crepitantibus haurit

musta labris; alius vocalia cymbala mergit

atque alius latices pressis resupinus ab uvis

excipit; at potus (saliens liquor ore resultat)

evomit, inque umeros et pectora defluit umor,

55omnia ludus habet cantusque chorique licentes;

et venerem iam vina movent: raptantur amantes

concubitu Satyri fugientes iungere Nymphas

iamiamque elapsas hic crine, hic veste retentat.

Tum primum roseo Silenus cymbia musto

60plena senex avide non aequis viribus hausit.

Ex illo venas inflatus nectare dulci

hesternoque gravis semper ridetur Iaccho.

Quin etiam deus ille, deus Iove prosatus ipso,

et plantis uvas premit et de vitibus hastas

65integit et lynci praebet cratera bibenti."

Haec Pan Maenalia pueros in valle docebat,

sparsas donec oves campo conducere in unum

nox iubet, uberibus suadens siccare fluorem

lactis et in niveas adstrictum cogere glebas.

BACCHVS

Nŷctĭlŭs ātquĕ Mĭcōn nēc nōn ēt pūlchĕr Ămŷntās

tōrrēntēm pătŭlā vītābānt īlĭcĕ sōlēm,

cūm Pān vēnātū fēssūs rĕcŭbārĕ sŭb ūlmō

coēpĕrăt ēt sōmnō lāxātūs sūmĕrĕ vīrēs;

quēm sŭpĕr ēx tĕrĕtī pēndēbāt fīstŭlă rāmō.5

Hānc pŭĕrī, tāmquām praēdēm prō cārmĭnĕ pōssēnt

sūmĕrĕ fāsque ēssēt călămōs trāctārĕ dĕōrūm,

īnvādūnt fūrtō; sēd nēc rĕsŏnārĕ cănōrēm

fīstŭlă quēm suērāt nēc vūlt cōntēxĕrĕ cārmēn,

sēd prō cārmĭnĭbūs mălĕ dīssŏnă sībĭlă rēddīt,10

cūm Pān ēxcūssūs sŏnĭtū strīdēntĭs ăvēnaē

iāmquĕ vĭdēns "pŭĕrī, sī cārmĭnă pōscĭtĭs" īnquīt,

"īpsĕ cănām: nūllī fās ēst īnflārĕ cĭcūtās,

quās ĕgŏ Maēnălĭīs cērā cōniūngŏ sŭb āntrīs.

Iāmque ōrtūs, Lēnaēĕ, tŭōs ēt sēmĭnă vītīs15

ōrdĭnĕ dētēxām: dēbēmūs cārmĭnă Bācchō."

Haēc fātūs coēpīt călămīs sīc mōntĭvăgūs Pān:

tē cănŏ, quī grăvĭdīs hĕdĕrātā frōntĕ cŏrŷmbīs

vītĕă sērtă plĭcās quīque ūdō pālmĭtĕ tīgrēs

dūcĭs ŏdōrātīs pērfūsūs cōllă căpīllīs,20

vēră Iŏvīs prōlēs; nām cūm pōst sīdĕră caēlī

sōlă Iŏvēm Sĕmĕlē vīdīt Iŏvĭs ōră prŏfēssūm,

hūnc pătĕr ōmnĭpŏtēns, vēntūrī prōvĭdŭs aēvī,

pērtŭlĭt ēt iūstō prōdūxīt tēmpŏrĕ pārtūs.

Hūnc Nŷmphaē Faūnīquĕ sĕnēs Sătўrīquĕ prŏcācēs,25

nōsque ĕtĭām Nŷsaē vĭrĭdī nūtrīmŭs ĭn āntrō.

Quīn ēt Sīlēnūs pārvūm vĕtĕrānŭs ălūmnūm

aūt grĕmĭō fŏvĕt aūt rĕsŭpīnīs sūstĭnĕt ūlnīs,

ēvŏcăt aūt rīsūm dĭgĭtō mōtūvĕ quĭētēm

āllĭcĭt aūt trĕmŭlīs quāssāt crĕpĭtācŭlă pālmīs.30

Cuī dĕŭs ārrīdēns hōrrēntēs pēctŏrĕ sētās

vēllĭcăt aūt dĭgĭtīs aūrēs ādstrīngĭt ăcūtās

āpplaūdītvĕ mănū mŭtĭlūm căpŭt aūt brĕvĕ mēntūm

ēt sīmās tĕnĕrō cōllīdīt pōllĭcĕ nārēs.

Īntĕrĕā pŭĕrī flōrēscīt pūbĕ iŭvēntūs35

flāvăquĕ mātūrō tŭmŭērūnt tēmpŏră cōrnū.

Tūm prīmūm laētās ēxtēndīt pāmpĭnŭs ūvās:

mīrāntūr Sătўrī frōndēs ēt pōmă Lўaēī.

Tūm dĕŭs "ō Sătўrī, mātūrōs cārpĭtĕ fētūs"

dīxĭt "ĕt īgnōtōs prīmī cālcātĕ răcēmōs."40

Vīx haēc ēdĭdĕrāt, dēcērpūnt vītĭbŭs ūvās

ēt pōrtānt călăthīs cĕlĕrīque ēlīdĕrĕ plāntā

cōncăvă sāxă sŭpēr prŏpĕrānt: vīndēmĭă fērvēt

cōllĭbŭs īn sūmmīs, crēbrō pĕdĕ rūmpĭtŭr ūvă

nūdăquĕ pūrpŭrĕō spārgūntūr pēctŏră mūstō.45

Tūm Sătўrī, lāscīvă cŏhōrs, sĭbĭ pōcŭlă quīsquĕ

ōbvĭă cōrrĭpĭūnt: quaē fōrs dĕdĭt, ārrĭpĭt ūsūs.

Cānthărŏn hīc rĕtĭnēt, cōrnū bĭbĭt āltĕr ădūncō,

cōncăvăt īllĕ mănūs pālmāsque īn pōcŭlă vērtīt,

prōnŭs ăt īllĕ lăcū bĭbĭt ēt crĕpĭtāntĭbŭs haūrīt50

mūstă lăbrīs; ălĭūs vōcālĭă cŷmbălă mērgīt

ātque ălĭūs lătĭcēs prēssīs rĕsŭpīnŭs ăb ūvīs

ēxcĭpĭt; āt pōtūs (sălĭēns lĭquŏr ōrĕ rĕsūltāt)

ēvŏmĭt, īnque ŭmĕrōs ēt pēctŏră dēflŭĭt ūmōr,

ōmnĭă lūdŭs hăbēt cāntūsquĕ chŏrīquĕ lĭcēntēs;55

ēt vĕnĕrēm iām vīnă mŏvēnt: rāptāntŭr ămāntēs

cōncŭbĭtū Sătўrī fŭgĭēntēs iūngĕrĕ Nŷmphās

iāmiāmque ēlāpsās hīc crīne, hīc vēstĕ rĕtēntāt.

Tūm prīmūm rŏsĕō Sīlēnūs cŷmbĭă mūstō

plēnă sĕnēx ăvĭdē nōn aēquīs vīrĭbŭs haūsīt.60

Ēx īllō vēnās īnflātūs nēctărĕ dūlcī

hēstērnōquĕ grăvīs sēmpēr rīdētŭr Ĭācchō.

Quīn ĕtĭām dĕŭs īllĕ, dĕūs Iŏvĕ prōsătŭs īpsō,

ēt plāntīs ūvās prĕmĭt ēt dē vītĭbŭs hāstās

īntĕgĭt ēt lŷncī praēbēt crātēră bĭbēntī."65

Haēc Pān Maēnălĭā pŭĕrōs īn vāllĕ dŏcēbāt,

spārsās dōnĕc ŏvēs cāmpō cōndūcĕre ĭn ūnūm

nōx iŭbĕt, ūbĕrĭbūs suādēns sīccārĕ flŭōrēm

lāctĭs ĕt īn nĭvĕās ādstrīctūm cōgĕrĕ glēbās.