0

Venandi cano mille vias; hilaresque labores

discursusque citos, securi proelia ruris,

pandimus. Aonio iam nunc mihi pectus ab oestro

aestuat: ingentes Helicon iubet ire per agros,

5Castaliusque mihi nova pocula fontis alumno

ingerit et late campos metatus apertos

imponitque iugum vati retinetque corymbis

implicitum ducitque per avia, qua sola numquam

trita rotis. Ivvat aurato procedere curru

10et parere deo: virides en ire per herbas

imperat, intacto premimus vestigia musco;

et, quamuis cursus ostendat tramite noto

obvia Calliope faciles, insistere prato

complacitum, rudibus qua luceat orbita sulcis.

15Nam quis non Nioben numeroso funere maestam

iam cecinit? Quis non Semelen ignemque iugalem

letalemque simul novit de paelicis astu?

Quis magno recreata tacet cunabula Baccho,

ut pater omnipotens maternos reddere menses

20dignatus iusti complerit tempora partus?

Sunt qui sacrilego rorantes sanguine thyrsos

(nota nimis) dixisse velint, qui vincula Dirces

Pisaeique tori legem Danaique cruentum

imperium sponsasque truces sub foedere primo

25dulcia funereis mutantes gaudia taedis.

Biblidos indictum nulli scelus; impia Myrrhae

conubia et saevo violatum crimine patrem

novimus, utque Arabum fugiens cum carperet arva

ivit in arboreas frondes animamque virentem.

30Sunt qui squamosi referant fera sibila Cadmi

stellatumque oculis custodem virginis Ius

Herculeosque velint semper numerare labores

miratumque rudes se tollere Terea pinnas

post epulas, Philomela, tuas; sunt ardua mundi

35qui male temptantem curru Phaëthonta loquantur

exstinctasque canant emisso fulmine flammas

fumantemque Padum, Cycnum plumamque senilem

et flentes semper germani funere silvas.

Tantalidum casus et sparsas sanguine mensas

40condentemque caput visis Titana Mycenis

horrendasque vices generis dixere priores.

Colchidos iratae sacris imbuta venenis

munera non canimus pulchraeque incendia Glauces,

non crinem Nisi, non saevae pocula Circes,

45nec nocturna pie curantem busta sororem:

haec iam magnorum praecepit copia vatum,

omnis et antiqui vulgata est fabula saecli.

Nos saltus viridesque plagas camposque patentes

scrutamur totisque citi discurrimus arvis

50et varias cupimus facili cane sumere praedas;

nos timidos lepores, imbelles figere dammas

audacesque lupos, vulpem captare dolosam

gaudemus; nos flumineas errare per umbras

malumus et placidis ichneumona quaerere ripis

55inter harundineas segetes faelemque minacem

arboris in trunco longis praefigere telis

implicitumque sinu spinosi corporis erem

ferre domum; talique placet dare lintea curae,

dum non magna ratis, vicinis sueta moveri

60litoribus tutosque sinus percurrere remis,

nunc primum dat vela notis portusque fideles

linquit et Adriacas audet temptare procellas.

Mox vestros meliore lyra memorare triumphos

accingar, divi fortissima pignora Cari,

65atque canam nostrum geminis sub finibus orbis

litus et edomitas fraterno numine gentes,

quae Rhenum Tigrimque bibunt Ararisque remotum

principium Nilique vident in origine fontem;

nec taceam, primum quae nuper bella sub Arcto

70felici, Carine, manu confeceris, ipso

paene prior genitore deo, | utque intima frater

Persidos et veteres Babylonos ceperit arces,

ultus Romulei violata cacumina regni;

imbellemque fugam referam clausasque pharetras

75Parthorum laxosque arcus et spicula nulla.

Haec vobis nostrae libabunt carmina Musae,

cum primum vultus sacros, bona numina terrae,

contigerit vidisse mihi: iam gaudia nota

temporis impatiens sensus spretorque morarum

80praesumit videorque mihi iam cernere fratrum

augustos habitus, Romam clarumque senatum

et fidos ad bella duces et milite multo

agmina, quis fortes animat devotio mentes:

aurea purpureo longe radiantia velo

85signa micant sinvatque truces levis aura dracones.

Tu modo, quae saltus placidos silvasque pererras,

Latonae, Phoebe, magnum decus, heia age suetos

sume habitus arcumque manu pictamque pharetram

suspende ex umeris; sint aurea tela, sagittae;

90candida puniceis aptentur crura cothurnis;

sit chlamys aurato multum subtegmine lusa

corrugesque sinus gemmatis balteus artet

nexibus; implicitos cohibe diademate crines.

Tecum Naiades faciles viridique iuventa

95pubentes Dryades Nymphaeque, unde amnibus umor,

adsint, et docilis decantet Oreadas Echo.

Duc age, diva, tuum frondosa per avia vatem:

te sequimur, tu pande domos et lustra ferarum.

Huc igitur mecum, quisquis percussus amore

100venandi damnas lites pavidosque tumultus

civilesque fugis strepitus bellique fragores

nec praedas avido sectaris gurgite ponti.

Principio tibi cura canum non segnis ab anno

incipiat primo, cum Ianus, temporis auctor,

105pandit inocciduum bis senis mensibus aevum.

Elige tunc cursu facilem facilemque recursu,

seu Lacedaemonio natam seu rure Molosso,

non humili de gente canem. Sit cruribus altis,

sit rigidis, multamque trahat sub pectore lato

110costarum sub fine decenter prona carinam,

quae sensim rursus sicca se colligat alvo,

renibus ampla satis validis diductaque coxas,

cuique nimis molles fluitent in cursibus aures.

Huic parilem submitte marem, sic omnia magnum,

115dum superant vires, dum laeto flore iuventas

corporis et venis primaevis sanguis abundat.

Namque graves morbi subeunt segnisque senectus,

invalidamque dabunt non firmo robore prolem.

Sed diversa magis feturae convenit aetas:

120tu bis vicenis plenum iam mensibus acrem

in venerem permitte marem; sit femina, binos

quae tulerit soles. Haec optima cura iugandis.

Mox cum se bina formarit lampade Phoebe

ex quo passa marem genitalia viscera turgent,

125fecundos aperit partus matura gravedo,

continuo largaque vides strepere omnia prole.

Sed, quamuis avidus, primos contemnere partus

malveris; mox non omnes nutrire minores.

Nam tibi si placitum populosos pascere fetus,

130iam macie tenues sucique videbis inanes

pugnantesque diu, quisnam prior ubera lambat,

distrahere invalidam lassato viscere matrem.

Sin vero haec cura est, melior ne forte necetur

abdaturve domo, catulosque probare voluntas,

135quis nondum gressus stabiles neque lumina passa

luciferum videre iubar, quae prodidit usus

percipe et intrepidus spectatis annue dictis.

Pondere nam catuli poteris perpendere vires

corporibusque leves gravibus praenoscere cursu.

140Quin et flammato ducatur linea longe

circuitu signetque habilem vapor igneus orbem,

impune ut medio possis consistere circo:

huc omnes catuli, | huc indiscreta feratur

turba: dabit mater partus examen, honestos

145iudicio natos servans trepidoque periclo.

Nam postquam conclusa videt sua germina flammis,

continuo saltu transcendens fervida zonae

vincla, rapit rictu primum portatque cubili,

mox alium, mox deinde alium. Sic conscia mater

150segregat egregiam subolem virtutis amore.

Hos igitur genetrice simul iam vere sereno

molli pasce sero (passim nam lactis abundans

tempus adest, albent plenis et ovilia mulctris),

interdumque cibo cererem cum lacte ministra,

155fortibus ut sucis teneras complere medullas

possint et validas iam tunc promittere vires.

Sed postquam Phoebus candentem fervidus axem

contigerit tardasque vias Cancrique morantis

sidus init, tunc consuetam minuisse saginam

160profuerit tenuesque magis retinere cibatus.

Ne gravis articulos depravet pondere moles.

Nam tum membrorum nexus nodosque relaxant

infirmosque pedes et crura natantia ponunt,

tunc etiam niveis armantur dentibus ora.

165Sed neque conclusos teneas neque vincula collo

impatiens circumdederis noceasque futuris

cursibus imprudens. Catulis nam saepe remotis

aut vexare trabes, laceras aut mandere valvas

mens erit, et teneros torquent conatibus artus

170obtunduntve novos adroso robore dentes

aut teneros duris impingunt postibus ungues;

mox cum iam validis insistere cruribus aetas

passa, quater binos volvens ab origine menses,

illaesis catulos spectaverit undique membris,

175tunc rursus miscere sero Cerealia dona

conveniet fortemque dari de frugibus escam.

Libera tunc primum consuescant colla ligari

concordes et ferre gradus clausique teneri.

Iam cum bis denos Phoebe reparaverit ortus,

180incipe non longo catulos producere cursu,

sed parvae vallis spatio septove novali.

His leporem praemitte manu, non viribus aequis

nec cursus virtute parem, sed tarda trahentem

membra, queant iam nunc faciles ut sumere praedas.

185Nec semel indulge catulis moderamina cursus,

sed donec validos etiam praevertere suescant

exerceto diu venandi munere, cogens

discere et emeritae laudem virtutis amare.

Nec non consuetae norint hortamina vocis,

190seu cursus revocent, iubeant seu tendere cursus.

Quin etiam docti victam contingere praedam

exanimare velint tantum, non carpere sumptam.

Sic tibi veloces catulos reparare memento

semper et in parvos iterum protendere curas.

195Nam tristes morbi, scabies et sordida venis

saepe venit multamque canes discrimine nullo

dant stragem: tu sollicitos impende labores

et sortire gregem suffecta prole quotannis.

Quin acidos Bacchi latices Tritonide oliva

200admiscere decet catulosque canesque maritas

unguere profuerit tepidoque ostendere soli,

auribus et tineas candenti pellere cultro.

Est etiam canibus rabies, letale periclum.

Quod seu caelesti corrupto sidere manat,

205cum segnes radios tristi iaculatur ab aethra

Phoebus et attonito pallens caput exserit orbe;

seu magis, ignicomi candentia terga Leonis

cum quatit, hoc canibus blandis inviscerat aestus,

exhalat seu terra sinu, seu noxius aër

210causa mali, seu cum gelidus non sufficit umor

torrida per venas concrescunt semina flammae:

quicquid id est, imas agitat sub corde medullas

inque feros rictus nigro spumante veneno

prosilit, insanos cogens infigere morsus.

215Disce igitur potus medicos curamque salubrem.

Tunc virosa tibi sumes multumque domabis

castorea, attritu silicis lentescere cogens;

ex ebore huc trito pulvis sectove feratur,

admiscensque diu facies concrescere utrumque:

220mox lactis liquidos sensim superadde fluores,

ut non cunctantes haustus infundere cornu

inserto possis Furiasque repellere tristes

atque iterum blandas canibus componere mentes.

Sed non Spartanos tantum tantumve Molossos

225pascendum catulos: divisa Britannia mittit

veloces nostrique orbis venatibus aptos.

Nec tibi Pannonicae stirpis temnatur origo,

nec quorum proles de sanguine manat Hibero.

Quin etiam siccae Libyes in finibus acres

230gignuntur catuli, quorum non spreveris usum.

Quin et Tuscorum noti est externa voluptas

saepe canum. Sit forma illis licet obsita villo

dissimilesque habeant catulis velocibus artus,

haud tamen iniucunda dabunt tibi munera praedae,

235namque et odorato noscunt vestigia prato

atque etiam leporum secreta cubilia monstrant.

Horum animos moresque simul naresque sagaces

mox referam; nunc omnis adhuc narranda supellex

venandi cultusque mihi dicendus equorum.

240Cornipedes igitur lectos det Graecia nobis

Cappadocumque notas referat generosa propago

armata et palmas superet grex omnis avorum.

Illis ampla satis levi sunt aequora dorso

immodicumque latus parvaeque ingentibus alvi,

245ardua frons auresque agiles capitisque decori

altus honos oculique vago splendore micantes;

plurima se validos cervix resupinat in armos;

fumant umentes calida de nare vapores,

nec pes officium standi tenet, ungula terram

250crebra ferit virtusque artus animosa fatigat.

Quin etiam gens ampla iacet trans ardua Calpes

culmina, cornipedum late fecunda proborum.

Namque valent longos pratis intendere cursus,

nec minor est illis Graio quam in corpore forma;

255nec non terribiles spirabile flumen anheli

provolvunt flatus et lumina vivida torquent

hinnitusque cient tremuli frenisque repugnant,

nec segnes mulcent aures, nec crure quiescunt.

Sit tibi praeterea sonipes, Maurusia tellus

260quem mittit (modo sit gentili sanguine firmus)

quemque coloratus Mazax deserta per arva

pavit et adsiduos docuit tolerare labores.

Nec pigeat, quod turpe caput, deformis et alvus

est ollis quodque infrenes, quod liber uterque,

265quodque iubis pronos cervix deverberet armos.

Nam flecti facilis lascivaque colla secutus

paret in obsequium lentae moderamine virgae:

verbera sunt praecepta fugae, sunt verbera freni.

Quin et promissi spatiosa per aequora campi

270cursibus acquirunt commoto sanguine vires

paulatimque avidos comites post terga relinquunt.

Haud secus, effusis Nerei per caerula ventis,

cum se Threicius Boreas superextulit antro

stridentique sono vastas exterruit undas,

275omnia turbato cesserunt flamina ponto:

ipse super fluctus spumanti murmure fervens

conspicuum pelago caput eminet: omnis euntem

Nereidum mirata suo stupet aequore turba.

Horum tarda venit longi fiducia cursus,

280his etiam emerito vigor est iuvenalis in aevo.

Nam quaecumque suis virtus bene florvit annis,

non prius est animo quam corpore passa ruinam.

Pasce igitur sub vere novo farragine molli

cornipedes venamque feri veteresque labores

285effluere adspecta nigri cum labe cruoris.

Mox laetae redeunt in pectora fortia vires

et nitidos artus distento robore formant;

mox sanguis venis melior calet, ire viarum

longa volunt latumque fuga consumere campum.

290Inde ubi pubentes calamos duraverit aestas

lactentesque urens herbas siccaverit omnem

messibus umorem culmisque aptarit aristas,

hordea tum paleasque leves praebere memento:

pulvere quin etiam puras secernere fruges

295cura sit atque toros manibus percurrere equorum,

gaudeat ut plausu sonipes laetumque relaxet

corpus et altores rapiat per viscera sucos.

Id curent famuli comitumque animosa iuventus.

Nec non et casses idem venatibus aptos

300atque plagas longoque meantia retia tractu

addiscant raris semper contexere nodis

et servare modum maculis linoque tenaci.

Linea quin etiam, magnos circumdare saltus

quae possit volucresque metu concludere praedas,

305digerat innexas non una ex alite pinnas.

Namque ursos magnosque sues cervosque fugaces

et vulpes acresque lupos ceu fulgura caeli

terrificant linique vetant transcendere septum.

Has igitur vario semper fucare veneno

310curabis niveisque alios miscere colores

alternosque metus subtegmine tendere longo.

Dat tibi pinnarum terrentia milia vultur,

dat Libye, magnarum avium fecunda creatrix,

dantque grues cycnique senes et candidus anser,

315dant quae fluminibus crassisque paludibus errant

pellitosque pedes stagnanti gurgite tingunt.

Hinc mage puniceas nativo munere sumes:

namque illic sine fine greges florentibus alis

invenies avium suavique rubescere luto

320et sparsos passim tergo vernare colores.

His ita dispositis hiemis sub tempus aquosae

incipe veloces catulos immittere pratis,

incipe cornipedes latos agitare per agros.

Venemur dum mane novum, dum mollia prata

325nocturnis calcata feris vestigia servant.

Vēnāndī cănŏ mīllĕ vĭās; hĭlărēsquĕ lăbōrēs

dīscūrsūsquĕ cĭtōs, sēcūrī proēlĭă rūrīs,

pāndĭmŭs. Āŏnĭō iām nūnc mĭhĭ pēctŭs ăb oēstrō

aēstŭăt: īngēntēs Hĕlĭcōn iŭbĕt īrĕ pĕr āgrōs,

Cāstălĭūsquĕ mĭhī nŏvă pōcŭlă fōntĭs ălūmnō5

īngĕrĭt ēt lātē cāmpōs mētātŭs ăpērtōs

īmpōnītquĕ iŭgūm vātī rĕtĭnētquĕ cŏrŷmbīs

īmplĭcĭtūm dūcītquĕ pĕr āvĭă, quā sŏlă nūmquām

trītă rŏtīs. Iŭvăt aūrātŏ prŏcēdĕrĕ cūrrū

ēt pārērĕ dĕō: vĭrĭdēs ēn īrĕ pĕr hērbās10

īmpĕrăt, īntāctō prĕmĭmūs vēstīgĭă mūscō;

ēt, quāmvīs cūrsūs ōstēndāt trāmĭtĕ nōtō

ōbvĭă Cāllĭŏpē făcĭlēs, īnsīstĕrĕ prātō

cōmplăcĭtūm, rŭdĭbūs quā lūcĕăt ōrbĭtă sūlcīs.

Nām quīs nōn Nĭŏbēn nŭmĕrōsō fūnĕrĕ maēstām15

iām cĕcĭnīt? Quīs nōn Sĕmĕlēn īgnēmquĕ iŭgālēm

lētālēmquĕ sĭmūl nōvīt dē paēlĭcĭs āstū?

Quīs māgnō rĕcrĕātă tăcēt cūnābŭlă Bācchō,

ūt pătĕr ōmnĭpŏtēns mātērnōs rēddĕrĕ mēnsēs

dīgnātūs iūstī cōmplērīt tēmpŏră pārtūs?20

Sūnt quī sācrĭlĕgō rōrāntēs sānguĭnĕ thŷrsōs

(nōtă nĭmīs) dīxīssĕ vĕlīnt, quī vīncŭlă Dīrcēs

Pīsaēīquĕ tŏrī lēgēm Dănăīquĕ crŭēntūm

īmpĕrĭūm spōnsāsquĕ trŭcēs sūb foēdĕrĕ prīmō

dūlcĭă fūnĕrĕīs mūtāntēs gaūdĭă taēdīs.25

Bīblĭdŏs īndīctūm nūllī scĕlŭs; īmpĭă Mŷrrhaē

cōnŭbĭa ēt saēvō vĭŏlātūm crīmĭnĕ pātrēm

nōvĭmŭs, ūtque Ărăbūm fŭgĭēns cūm cārpĕrĕt ārvă

īvĭt ĭn ārbŏrĕās frōndēs ănĭmāmquĕ vĭrēntēm.

Sūnt quī squāmōsī rĕfĕrānt fĕră sībĭlă Cādmī30

stēllātūmque ŏcŭlīs cūstōdēm vīrgĭnĭs Īūs

Hērcŭlĕōsquĕ vĕlīnt sēmpēr nŭmĕrārĕ lăbōrēs

mīrātūmquĕ rŭdēs sē tōllĕrĕ Tērĕă pīnnās

pōst ĕpŭlās, Phĭlŏmēlă, tŭās; sūnt ārdŭă mūndī

quī mălĕ tēmptāntēm cūrrū Phăĕthōntă lŏquāntūr35

ēxstīnctāsquĕ cănānt ēmīssō fūlmĭnĕ flāmmās

fūmāntēmquĕ Pădūm, Cŷcnūm plūmāmquĕ sĕnīlēm

ēt flēntēs sēmpēr gērmānī fūnĕrĕ sīlvās.

Tāntălĭdūm cāsūs ēt spārsās sānguĭnĕ mēnsās

cōndēntēmquĕ căpūt vīsīs Tītānă Mўcēnīs40

hōrrēndāsquĕ vĭcēs gĕnĕrīs dīxērĕ prĭōrēs.

Cōlchĭdŏs īrātaē sācrīs īmbūtă vĕnēnīs

mūnĕră nōn cănĭmūs pūlchraēque īncēndĭă Glaūcēs,

nōn crīnēm Nīsī, nōn saēvaē pōcŭlă Cīrcēs,

nēc nōctūrnă pĭē cūrāntēm būstă sŏrōrēm:45

haēc iām māgnōrūm praēcēpīt cōpĭă vātūm,

ōmnĭs ĕt āntīquī vūlgāta ēst fābŭlă saēclī.

Nōs sāltūs vĭrĭdēsquĕ plăgās cāmpōsquĕ pătēntēs

scrūtāmūr tōtīsquĕ cĭtī dīscūrrĭmŭs ārvīs

ēt vărĭās cŭpĭmūs făcĭlī cănĕ sūmĕrĕ praēdās;50

nōs tĭmĭdōs lĕpŏrēs, īmbēllēs fīgĕrĕ dāmmās

aūdācēsquĕ lŭpōs, vūlpēm cāptārĕ dŏlōsām

gaūdēmūs; nōs flūmĭnĕās ērrārĕ pĕr ūmbrās

mālŭmŭs ēt plăcĭdīs īchneūmŏnă quaērĕrĕ rīpīs

īntĕr hărūndĭnĕās sĕgĕtēs faēlēmquĕ mĭnācēm55

ārbŏrĭs īn trūncō lōngīs praēfīgĕrĕ tēlīs

īmplĭcĭtūmquĕ sĭnū spīnōsī cōrpŏrĭs ērēm

fērrĕ dŏmūm; tālīquĕ plăcēt dărĕ līntĕă cūraē,

dūm nōn māgnă rătīs, vīcīnīs suētă mŏvērī

lītŏrĭbūs tūtōsquĕ sĭnūs pērcūrrĕrĕ rēmīs,60

nūnc prīmūm dāt vēlă nŏtīs pōrtūsquĕ fĭdēlēs

līnquĭt ĕt Ādrĭăcās aūdēt tēmptārĕ prŏcēllās.

Mōx vēstrōs mĕlĭōrĕ lўrā mĕmŏrārĕ trĭūmphōs

āccīngār, dīvī fōrtīssĭmă pīgnŏră Cārī,

ātquĕ cănām nōstrūm gĕmĭnīs sūb fīnĭbŭs ōrbīs65

lītŭs ĕt ēdŏmĭtās frātērnō nūmĭnĕ gēntēs,

quaē Rhēnūm Tīgrīmquĕ bĭbūnt Ărărīsquĕ rĕmōtūm

prīncĭpĭūm Nīlīquĕ vĭdēnt ĭn ŏrīgĭnĕ fōntēm;

nēc tăcĕām, prīmūm quaē nūpēr bēllă sŭb Ārctō

fēlīcī, Cārīnĕ, mănū cōnfēcĕrĭs, īpsō70

paēnĕ prĭōr gĕnĭtōrĕ dĕō, | ūtque īntĭmă frātēr

Pērsĭdŏs ēt vĕtĕrēs Băbўlōnōs cēpĕrĭt ārcēs,

ūltūs Rōmŭlĕī vĭŏlātă căcūmĭnă rēgnī;

īmbēllēmquĕ fŭgām rĕfĕrām claūsāsquĕ phărētrās

Pārthōrūm lāxōsque ārcūs ēt spīcŭlă nūllă.75

Haēc vōbīs nōstraē lībābūnt cārmĭnă Mūsaē,

cūm prīmūm vūltūs sācrōs, bŏnă nūmĭnă tērraē,

cōntĭgĕrīt vīdīssĕ mĭhī: iām gaūdĭă nōtă

tēmpŏrĭs īmpătĭēns sēnsūs sprētōrquĕ mŏrārūm

praēsūmīt vĭdĕōrquĕ mĭhī iām cērnĕrĕ frātrūm80

aūgūstōs hăbĭtūs, Rōmām clārūmquĕ sĕnātūm

ēt fīdōs ād bēllă dŭcēs ēt mīlĭtĕ mūltō

āgmĭnă, quīs fōrtēs ănĭmāt dēvōtĭŏ mēntēs:

aūrĕă pūrpŭrĕō lōngē rădĭāntĭă vēlō

sīgnă mĭcānt sĭnŭātquĕ trŭcēs lĕvĭs aūră drăcōnēs.85

Tū mŏdŏ, quaē sāltūs plăcĭdōs sīlvāsquĕ pĕrērrās,

Latonae, Phoebe, magnum decus, heia age suetos

sūme hăbĭtūs ārcūmquĕ mănū pīctāmquĕ phărētrām

sūspēnde ēx ŭmĕrīs; sīnt aūrĕă tēlă, săgīttaē;

cāndĭdă pūnĭcĕīs āptēntūr crūră cŏthūrnīs;90

sīt chlămўs aūrātō mūltūm sūbtēgmĭnĕ lūsă

cōrrūgēsquĕ sĭnūs gēmmātīs bāltĕŭs ārtēt

nēxĭbŭs; īmplĭcĭtōs cŏhĭbē dĭădēmătĕ crīnēs.

Tēcūm Nāĭădēs făcĭlēs vĭrĭdīquĕ iŭvēntā

pūbēntēs Drўădēs Nŷmphaēque, ūnde āmnĭbŭs ūmōr,95

ādsīnt, ēt dŏcĭlīs dēcāntĕt Ŏrēădăs Ēchō.

Dūc ăgĕ, dīvă, tŭūm frōndōsă pĕr āvĭă vātēm:

tē sĕquĭmūr, tū pāndĕ dŏmōs ēt lūstră fĕrārūm.

Hūc ĭgĭtūr mēcūm, quīsquīs pērcūssŭs ămōrĕ

vēnāndī dāmnās lītēs păvĭdōsquĕ tŭmūltūs100

cīvīlēsquĕ fŭgīs strĕpĭtūs bēllīquĕ frăgōrēs

nēc praēdās ăvĭdō sēctārīs gūrgĭtĕ pōntī.

Prīncĭpĭō tĭbĭ cūră cănūm nōn sēgnĭs ăb ānnō

īncĭpĭāt prīmō, cūm Iānūs, tēmpŏrĭs aūctōr,

pāndĭt ĭnōccĭdŭūm bīs sēnīs mēnsĭbŭs aēvūm.105

Ēlĭgĕ tūnc cūrsū făcĭlēm făcĭlēmquĕ rĕcūrsū,

seū Lăcĕdaēmŏnĭō nātām seū rūrĕ Mŏlōssō,

nōn hŭmĭlī dē gēntĕ cănēm. Sīt crūrĭbŭs āltīs,

sīt rĭgĭdīs, mūltāmquĕ trăhāt sūb pēctŏrĕ lātō

cōstārūm sūb fīnĕ dĕcēntēr prōnă cărīnām,110

quaē sēnsīm rūrsūs sīccā sē cōllĭgăt ālvō,

rēnĭbŭs āmplă sătīs vălĭdīs dīdūctăquĕ cōxās,

cuīquĕ nĭmīs mōllēs flŭĭtēnt īn cūrsĭbŭs aūrēs.

Huīc părĭlēm sūbmīttĕ mărēm, sīc ōmnĭă māgnūm,

dūm sŭpĕrānt vīrēs, dūm laētō flōrĕ iŭvēntās115

cōrpŏrĭs ēt vēnīs prīmaēvīs sānguĭs ăbūndāt.

Nāmquĕ grăvēs mōrbī sŭbĕūnt sēgnīsquĕ sĕnēctūs,

īnvălĭdāmquĕ dăbūnt nōn fīrmō rōbŏrĕ prōlēm.

Sēd dīvērsă măgīs fētūraē cōnvĕnĭt aētās:

tū bīs vīcēnīs plēnūm iām mēnsĭbŭs ācrēm120

īn vĕnĕrēm pērmīttĕ mărēm; sīt fēmĭnă, bīnōs

quaē tŭlĕrīt sōlēs. Haēc ōptĭmă cūră iŭgāndīs.

Mōx cūm sē bīnā fōrmārīt lāmpădĕ Phoēbē

ēx quō pāssă mărēm gĕnĭtālĭă vīscĕră tūrgēnt,

fēcūndōs ăpĕrīt pārtūs mātūră grăvēdŏ,125

cōntĭnŭō lārgāquĕ vĭdēs strĕpĕre ōmnĭă prōlĕ.

Sēd, quāmvīs ăvĭdūs, prīmōs cōntēmnĕrĕ pārtūs

mālvērīs; mōx nōn ōmnēs nūtrīrĕ mĭnōrēs.

Nām tĭbĭ sī plăcĭtūm pŏpŭlōsōs pāscĕrĕ fētūs,

iām măcĭē tĕnŭēs sūcīquĕ vĭdēbĭs ĭnānēs130

pūgnāntēsquĕ dĭū, quīsnām prĭŏr ūbĕră lāmbāt,

dīstrăhĕre īnvălĭdām lāssātō vīscĕrĕ mātrēm.

Sīn vēro haēc cūra ēst, mĕlĭōr nē fōrtĕ nĕcētūr

ābdātūrvĕ dŏmō, cătŭlōsquĕ prŏbārĕ vŏlūntās,

quīs nōndūm grēssūs stăbĭlēs nĕquĕ lūmĭnă pāssă135

lūcĭfĕrūm vīdērĕ iŭbār, quaē prōdĭdĭt ūsūs

pērcĭpe ĕt īntrĕpĭdūs spēctātīs ānnŭĕ dīctīs.

Pōndĕrĕ nām cătŭlī pŏtĕrīs pērpēndĕrĕ vīrēs

cōrpŏrĭbūsquĕ lĕvēs grăvĭbūs praēnōscĕrĕ cūrsū.

Quīn ēt flāmmātō dūcātūr līnĕă lōngē140

cīrcŭĭtū sīgnētque hăbĭlēm văpŏr īgnĕŭs ōrbēm,

īmpūne ūt mĕdĭō pōssīs cōnsīstĕrĕ cīrcō:

hūc ōmnēs cătŭlī, | hūc īndīscrētă fĕrātūr

tūrbă: dăbīt mātēr pārtūs ēxāmĕn, hŏnēstōs

iūdĭcĭō nātōs sērvāns trĕpĭdōquĕ pĕrīclō.145

Nām pōstquām cōnclūsă vĭdēt sŭă gērmĭnă flāmmīs,

cōntĭnŭō sāltū trānscēndēns fērvĭdă zōnaē

vīnclă, răpīt rīctū prīmūm pōrtātquĕ cŭbīlī,

mōx ălĭūm, mōx deīnde ălĭūm. Sīc cōnscĭă mātēr

sēgrĕgăt ēgrĕgĭām sŭbŏlēm vīrtūtĭs ămōrĕ.150

Hōs ĭgĭtūr gĕnĕtrīcĕ sĭmūl iām vērĕ sĕrēnō

mōllī pāscĕ sĕrō (pāssīm nām lāctĭs ăbūndāns

tēmpŭs ădēst, ālbēnt plēnīs ĕt ŏvīlĭă mūlctrīs),

īntērdūmquĕ cĭbō cĕrĕrēm cūm lāctĕ mĭnīstrā,

fōrtĭbŭs ūt sūcīs tĕnĕrās cōmplērĕ mĕdūllās155

pōssīnt ēt vălĭdās iām tūnc prōmīttĕrĕ vīrēs.

Sēd pōstquām Phoēbūs cāndēntēm fērvĭdŭs āxēm

cōntĭgĕrīt tārdāsquĕ vĭās Cāncrīquĕ mŏrāntīs

sīdŭs ĭnīt, tūnc cōnsuētām mĭnŭīssĕ săgīnām

prōfŭĕrīt tĕnŭēsquĕ măgīs rĕtĭnērĕ cĭbātūs.160

Nē grăvĭs ārtĭcŭlōs dēprāvēt pōndĕrĕ mōlēs.

Nām tūm mēmbrōrūm nēxūs nōdōsquĕ rĕlāxānt

īnfīrmōsquĕ pĕdēs ēt crūră nătāntĭă pōnūnt,

tūnc ĕtĭām nĭvĕīs ārmāntūr dēntĭbŭs ōră.

Sēd nĕquĕ cōnclūsōs tĕnĕās nĕquĕ vīncŭlă cōllō165

īmpătĭēns cīrcūmdĕdĕrīs nŏcĕāsquĕ fŭtūrīs

cūrsĭbŭs īmprūdēns. Cătŭlīs nām saēpĕ rĕmōtīs

aūt vēxārĕ trăbēs, lăcĕrās aūt māndĕrĕ vālvās

mēns ĕrĭt, ēt tĕnĕrōs tōrquēnt cōnātĭbŭs ārtūs

ōbtūndūntvĕ nŏvōs ādrōsō rōbŏrĕ dēntēs170

aūt tĕnĕrōs dūrīs īmpīngūnt pōstĭbŭs ūnguēs;

mōx cūm iām vălĭdīs īnsīstĕrĕ crūrĭbŭs aētās

pāssă, quătēr bīnōs vōlvēns ăb ŏrīgĭnĕ mēnsēs,

īllaēsīs cătŭlōs spēctāvĕrĭt ūndĭquĕ mēmbrīs,

tūnc rūrsūs mīscērĕ sĕrō Cĕrĕālĭă dōnă175

cōnvĕnĭēt fōrtēmquĕ dărī dē frūgĭbŭs ēscām.

Lībĕră tūnc prīmūm cōnsuēscānt cōllă lĭgārī

cōncōrdēs ēt fērrĕ grădūs claūsīquĕ tĕnērī.

Iām cūm bīs dēnōs Phoēbē rĕpărāvĕrĭt ōrtūs,

īncĭpĕ nōn lōngō cătŭlōs prōdūcĕrĕ cūrsū,180

sēd pārvaē vāllīs spătĭō sēptōvĕ nŏvālī.

Hīs lĕpŏrēm praēmīttĕ mănū, nōn vīrĭbŭs aēquīs

nēc cūrsūs vīrtūtĕ părēm, sēd tārdă trăhēntēm

mēmbră, quĕānt iām nūnc făcĭlēs ūt sūmĕrĕ praēdās.

Nēc sĕmĕl īndūlgē cătŭlīs mŏdĕrāmĭnă cūrsūs,185

sēd dōnēc vălĭdōs ĕtĭām praēvērtĕrĕ suēscānt

ēxērcētŏ dĭū vēnāndī mūnĕrĕ, cōgēns

dīscĕre ĕt ēmĕrĭtaē laūdēm vīrtūtĭs ămārĕ.

Nēc nōn cōnsuētaē nōrīnt hōrtāmĭnă vōcīs,

seū cūrsūs rĕvŏcēnt, iŭbĕānt seū tēndĕrĕ cūrsūs.190

Quīn ĕtĭām dōctī vīctām cōntīngĕrĕ praēdām

ēxănĭmārĕ vĕlīnt tāntūm, nōn cārpĕrĕ sūmptām.

Sīc tĭbĭ vēlōcēs cătŭlōs rĕpărārĕ mĕmēntŏ

sēmpĕr ĕt īn pārvōs ĭtĕrūm prōtēndĕrĕ cūrās.

Nām trīstēs mōrbī, scăbĭēs ēt sōrdĭdă vēnīs195

saēpĕ vĕnīt mūltāmquĕ cănēs dīscrīmĭnĕ nūllō

dānt strāgēm: tū sōllĭcĭtōs īmpēndĕ lăbōrēs

ēt sōrtīrĕ grĕgēm sūffēctā prōlĕ quŏtānnīs.

Quīn ăcĭdōs Bācchī lătĭcēs Trītōnĭde ŏlīvā

ādmīscērĕ dĕcēt cătŭlōsquĕ cănēsquĕ mărītās200

ūnguĕrĕ prōfŭĕrīt tĕpĭdōque ōstēndĕrĕ sōlī,

aūrĭbŭs ēt tĭnĕās cāndēntī pēllĕrĕ cūltrō.

Ēst ĕtĭām cănĭbūs răbĭēs, lētālĕ pĕrīclūm.

Quōd seū caēlēstī cōrrūptō sīdĕrĕ mānāt,

cūm sēgnēs rădĭōs trīstī iăcŭlātŭr ăb aēthrā205

Phoēbŭs ĕt āttŏnĭtō pāllēns căpŭt ēxsĕrĭt ōrbĕ;

seū măgĭs, īgnĭcŏmī cāndēntĭă tērgă Lĕōnīs

cūm quătĭt, hōc cănĭbūs blāndīs īnvīscĕrăt aēstūs,

ēxhālāt seū tērră sĭnū, seū nōxĭŭs āēr

caūsă mălī, seū cūm gĕlĭdūs nōn sūffĭcĭt ūmōr210

tōrrĭdă pēr vēnās cōncrēscūnt sēmĭnă flāmmaē:

quīcquĭd ĭd ēst, īmās ăgĭtāt sūb cōrdĕ mĕdūllās

īnquĕ fĕrōs rīctūs nīgrō spūmāntĕ vĕnēnō

prōsĭlĭt, īnsānōs cōgēns īnfīgĕrĕ mōrsūs.

Dīsce ĭgĭtūr pōtūs mĕdĭcōs cūrāmquĕ sălūbrēm.215

Tūnc vīrōsă tĭbī sūmēs mūltūmquĕ dŏmābīs

cāstŏrĕa, āttrītū sĭlĭcīs lēntēscĕrĕ cōgēns;

ēx ĕbŏre hūc trītō pūlvīs sēctōvĕ fĕrātūr,

ādmīscēnsquĕ dĭū făcĭēs cōncrēscĕre ŭtrūmquĕ:

mōx lāctīs lĭquĭdōs sēnsīm sŭpĕrāddĕ flŭōrēs,220

ūt nōn cūnctāntēs haūstūs īnfūndĕrĕ cōrnū

īnsērtō pōssīs Fŭrĭāsquĕ rĕpēllĕrĕ trīstēs

ātque ĭtĕrūm blāndās cănĭbūs cōmpōnĕrĕ mēntēs.

Sēd nōn Spārtānōs tāntūm tāntūmvĕ Mŏlōssōs

pāscēndūm cătŭlōs: dīvīsă Brĭtānnĭă mīttīt225

vēlōcēs nōstrīque ōrbīs vēnātĭbŭs āptōs.

Nēc tĭbĭ Pānnŏnĭcaē stīrpīs tēmnātŭr ŏrīgŏ,

nēc quōrūm prōlēs dē sānguĭnĕ mānăt Hĭbērō.

Quīn ĕtĭām sīccaē Lĭbўēs īn fīnĭbŭs ācrēs

gīgnūntūr cătŭlī, quōrūm nōn sprēvĕrĭs ūsūm.230

Quīn ēt Tūscōrūm nōti ēst ēxtērnă vŏlūptās

saēpĕ cănūm. Sīt fōrma īllīs lĭcĕt ōbsĭtă vīllō

dīssĭmĭlēsque hăbĕānt cătŭlīs vēlōcĭbŭs ārtūs,

haūd tămĕn īniūcūndă dăbūnt tĭbĭ mūnĕră praēdaē,

nāmque ĕt ŏdōrātō nōscūnt vēstīgĭă prātō235

ātque ĕtĭām lĕpŏrūm sēcrētă cŭbīlĭă mōnstrānt.

Hōrum ănĭmōs mōrēsquĕ sĭmūl nārēsquĕ săgācēs

mōx rĕfĕrām; nūnc ōmnĭs ădhūc nārrāndă sŭpēllēx

vēnāndī cūltūsquĕ mĭhī dīcēndŭs ĕquōrūm.

Cōrnĭpĕdēs ĭgĭtūr lēctōs dēt Graēcĭă nōbīs240

Cāppădŏcūmquĕ nŏtās rĕfĕrāt gĕnĕrōsă prŏpāgŏ

ārmāta ēt pālmās sŭpĕrēt grēx ōmnĭs ăvōrūm.

Īllīs āmplă sătīs lēvī sūnt aēquŏră dōrsō

īmmŏdĭcūmquĕ lătūs pārvaēque īngēntĭbŭs ālvī,

ārdŭă frōns aūrēsque ăgĭlēs căpĭtīsquĕ dĕcōrī245

āltŭs hŏnōs ŏcŭlīquĕ văgō splēndōrĕ mĭcāntēs;

plūrĭmă sē vălĭdōs cērvīx rĕsŭpīnăt ĭn ārmōs;

fūmānt ūmēntēs călĭdā dē nārĕ văpōrēs,

nēc pēs ōffĭcĭūm stāndī tĕnĕt, ūngŭlă tērrām

crēbră fĕrīt vīrtūsque ārtūs ănĭmōsă fătīgāt.250

Quīn ĕtĭām gēns āmplă iăcēt trāns ārdŭă Cālpēs

cūlmĭnă, cōrnĭpĕdūm lātē fēcūndă prŏbōrūm.

Nāmquĕ vălēnt lōngōs prātīs īntēndĕrĕ cūrsūs,

nēc mĭnŏr ēst īllīs Grāiō quam īn cōrpŏrĕ fōrmă;

nēc nōn tērrĭbĭlēs spīrābĭlĕ flūmĕn ănhēlī255

prōvōlvūnt flātūs ēt lūmĭnă vīvĭdă tōrquēnt

hīnnītūsquĕ cĭēnt trĕmŭlī frēnīsquĕ rĕpūgnānt,

nēc sēgnēs mūlcēnt aūrēs, nēc crūrĕ quĭēscūnt.

Sīt tĭbĭ praētĕrĕā sŏnĭpēs, Maūrūsĭă tēllūs

quēm mīttīt (mŏdŏ sīt gēntīlī sānguĭnĕ fīrmūs)260

quēmquĕ cŏlōrātūs Māzāx dēsērtă pĕr ārvă

pāvĭt ĕt ādsĭdŭōs dŏcŭīt tŏlĕrārĕ lăbōrēs.

Nēc pĭgĕāt, quōd tūrpĕ căpūt, dēfōrmĭs ĕt ālvūs

ēst ōllīs quōdque īnfrēnēs, quōd lībĕr ŭtērquĕ,

quōdquĕ iŭbīs prōnōs cērvīx dēvērbĕrĕt ārmōs.265

Nām flēctī făcĭlīs lāscīvăquĕ cōllă sĕcūtūs

pārĕt ĭn ōbsĕquĭūm lēntaē mŏdĕrāmĭnĕ vīrgaē:

vērbĕră sūnt praēcēptă fŭgaē, sūnt vērbĕră frēnī.

Quīn ēt prōmīssī spătĭōsă pĕr aēquŏră cāmpī

cūrsĭbŭs ācquīrūnt cōmmōtō sānguĭnĕ vīrēs270

paūlātīmque ăvĭdōs cŏmĭtēs pōst tērgă rĕlīnquūnt.

Haūd sĕcŭs, ēffūsīs Nēreī pēr caērŭlă vēntīs,

cūm sē Thrēĭcĭūs Bŏrĕās sŭpĕrēxtŭlĭt āntrō

strīdēntīquĕ sŏnō vāstās ēxtērrŭĭt ūndās,

ōmnĭă tūrbātō cēssērūnt flāmĭnă pōntō:275

īpsĕ sŭpēr flūctūs spūmāntī mūrmŭrĕ fērvēns

cōnspĭcŭūm pĕlăgō căpŭt ēmĭnĕt: ōmnĭs ĕūntēm

Nērĕĭdūm mīrātă sŭō stŭpĕt aēquŏrĕ tūrbă.

Hōrūm tārdă vĕnīt lōngī fīdūcĭă cūrsūs,

hīs ĕtĭam ēmĕrĭtō vĭgŏr ēst iŭvĕnālĭs ĭn aēvō.280

Nām quaēcūmquĕ sŭīs vīrtūs bĕnĕ flōrŭĭt ānnīs,

nōn prĭŭs ēst ănĭmō quām cōrpŏrĕ pāssă rŭīnām.

Pāsce ĭgĭtūr sūb vērĕ nŏvō fārrāgĭnĕ mōllī

cōrnĭpĕdēs vēnāmquĕ fĕrī vĕtĕrēsquĕ lăbōrēs

ēfflŭĕre ādspēctā nīgrī cūm lābĕ crŭōrīs.285

Mōx laētaē rĕdĕūnt īn pēctŏră fōrtĭă vīrēs

ēt nĭtĭdōs ārtūs dīstēntō rōbŏrĕ fōrmānt;

mōx sānguīs vēnīs mĕlĭōr călĕt, īrĕ vĭārūm

lōngă vŏlūnt lātūmquĕ fŭgā cōnsūmĕrĕ cāmpūm.

Īnde ŭbĭ pūbēntēs călămōs dūrāvĕrĭt aēstās290

lāctēntēsque ūrēns hērbās sīccāvĕrĭt ōmnēm

mēssĭbŭs ūmōrēm cūlmīsque āptārĭt ărīstās,

hōrdĕă tūm pălĕāsquĕ lĕvēs praēbērĕ mĕmēntŏ:

pūlvĕrĕ quīn ĕtĭām pūrās sēcērnĕrĕ frūgēs

cūră sĭt ātquĕ tŏrōs mănĭbūs pērcūrrĕre ĕquōrūm,295

gaūdĕăt ūt plaūsū sŏnĭpēs laētūmquĕ rĕlāxēt

cōrpŭs ĕt āltōrēs răpĭāt pēr vīscĕră sūcōs.

Īd cūrēnt fămŭlī cŏmĭtūmque ănĭmōsă iŭvēntūs.

Nēc nōn ēt cāssēs īdēm vēnātĭbŭs āptōs

ātquĕ plăgās lōngōquĕ mĕāntĭă rētĭă trāctū300

āddīscānt rārīs sēmpēr cōntēxĕrĕ nōdīs

ēt sērvārĕ mŏdūm măcŭlīs līnōquĕ tĕnācī.

Līnĕă quīn ĕtĭām, māgnōs cīrcūmdărĕ sāltūs

quaē pōssīt vŏlŭcrēsquĕ mĕtū cōnclūdĕrĕ praēdās,

dīgĕrăt īnnēxās nōn ūna ēx ālĭtĕ pīnnās.305

Nāmque ūrsōs māgnōsquĕ sŭēs cērvōsquĕ fŭgācēs

ēt vūlpēs ācrēsquĕ lŭpōs ceū fūlgŭră caēlī

tērrĭfĭcānt līnīquĕ vĕtānt trānscēndĕrĕ sēptūm.

Hās ĭgĭtūr vărĭō sēmpēr fūcārĕ vĕnēnō

cūrābīs nĭvĕīsque ălĭōs mīscērĕ cŏlōrēs310

āltērnōsquĕ mĕtūs sūbtēgmĭnĕ tēndĕrĕ lōngō.

Dāt tĭbĭ pīnnārūm tērrēntĭă mīlĭă vūltūr,

dāt Lĭbўē, māgnārum ăvĭūm fēcūndă crĕātrīx,

dāntquĕ grŭēs cŷcnīquĕ sĕnēs ēt cāndĭdŭs ānsēr,

dānt quaē flūmĭnĭbūs crāssīsquĕ pălūdĭbŭs ērrānt315

pēllītōsquĕ pĕdēs stāgnāntī gūrgĭtĕ tīngūnt.

Hīnc măgĕ pūnĭcĕās nātīvō mūnĕrĕ sūmēs:

nāmque īllīc sĭnĕ fīnĕ grĕgēs flōrēntĭbŭs ālīs

īnvĕnĭēs ăvĭūm suāvīquĕ rŭbēscĕrĕ lūtō

ēt spārsōs pāssīm tērgō vērnārĕ cŏlōrēs.320

Hīs ĭtă dīspŏsĭtīs hĭĕmīs sūb tēmpŭs ăquōsaē

īncĭpĕ vēlōcēs cătŭlōs īmmīttĕrĕ prātīs,

īncĭpĕ cōrnĭpĕdēs lātōs ăgĭtārĕ pĕr āgrōs.

Vēnēmūr dūm mānĕ nŏvūm, dūm mōllĭă prātă

nōctūrnīs cālcātă fĕrīs vēstīgĭă sērvānt.325