Iām, Tārtēssĭăcō quōs sōlvĕrăt aēquŏrĕ Tītān
īn nōctēm dīffūsŭs, ĕquōs iūngēbăt Ĕōīs
lītŏrĭbūs, prīmīquĕ nŏvō Phăĕthōntĕ rĕtēctī
Sērēs lānĭgĕrīs rĕpĕtēbānt vēllĕră lūcīs,
ēt foēda ānte ŏcŭlōs strāgēs prŏpĭūsquĕ pătēbāt5
īnsānī Māvōrtĭs ŏpūs: sĭmŭl ārmă vĭrīquĕ
āc mīxtūs sŏnĭpēs dēxtraēque īn vūlnĕrĕ caēsī
haērēntēs hōstīs, pāssīm clĭpĕīquĕ iŭbaēquĕ
ātque ārtūs trūncī căpĭtūm frāctūsquĕ iăcēbāt
ōssĭbŭs īn dūrīs ēnsīs. nēc cērnĕrĕ dērāt10
frūstrā sēmĭnĕcūm quaērēntĭă lūmĭnă caēlūm.
tūm spūmāns sănĭē lăcŭs ēt flŭĭtāntĭă sūmmō
aētērnūm tŭmŭlīs ōrbātă cădāvĕră pōntō.
Nēc tămĕn ādvērsīs rŭĕrāt tōta Ītălă vīrtūs.
Brūttĭŭs īngēntī mĭsĕrāndaē caēdĭs ăcērvō15
nōn aēquum ōstēntāns cōnfōssō cōrpŏrĕ Mārtēm
ēxtŭlĕrāt vīx trīstĕ căpūt trūncōsquĕ trăhēbāt
pēr strāgēm nērvīs īntērlābēntĭbŭs ārtūs,
tēnuĭs ŏpūm, nōn pātrĕ nĭtēns līnguāvĕ, sĕd āspēr
ēnsē, nēc ē Vōlscā quīsquām vīr gēntĕ rĕdēmīt20
plūs aēvī nĕcĕ māgnănĭmā. pŭĕr āddĕrĕ sēsē
pūbēscēntĕ gĕnā cāstrīs ōptārăt ĕt ācrī
Flāmĭnĭō spēctātŭs ĕrāt, cūm Cēltĭcă vīctōr
ōbrŭĕrēt bēllō dīvīs mĕlĭōrĭbŭs ārvă.
īnde hŏnŏr āc sācraē cūstōdĭă Mārtĕ sŭb ōmnī25
ālĭtĭs; hīnc caūsām nūtrīvīt glōrĭă lētī.
nāmquĕ nĕcīs cērtūs, cāptaē prŏhĭbērĕ nĕquīrēt
cūm Poēnōs ăquĭlaē, pōstquām sūbsīdĕrĕ fātă
vīdĕrăt ēt māgnā pūgnam īnclīnārĕ rŭīnā,
ōccŭlĕre īntērdum ēt tērraē māndārĕ părābāt.30
sēd sŭbĭtīs vīctūs tēlīs lābēntĭă mēmbră
prōstrāvīt sŭpĕr ātque īniēctā mōrtĕ tĕgēbāt.
vērum ŭbĭ lūx nōcte ē Stўgĭā mĭsĕrōquĕ sŏpōrĕ
rēddĭtă, vīcīnī dē strāgĕ cădāvĕrĭs hāstă
ērĭgĭtūr sōlōquĕ vĭgēns cōnāmĭnĕ lātē35
stāgnāntēm caēde ēt făcĭlēm dīscēdĕrĕ tērrām
ēnsĕ fŏdīt claūsāmque ăquĭlae īnfēlīcĭs ădōrāns
ēffĭgĭēm pālmīs lānguēntĭbŭs aēquăt hărēnās.
sūprēmūs fēssī tĕnŭīs tūm cēssĭt ĭn aūrās
hālĭtŭs ēt māgnām mīsīt sūb Tārtără mēntēm.40
Iūxtā cērnĕre ĕrāt mĕrĭtaē sĭbĭ pōscĕrĕ cārmēn
vīrtūtīs sācrām răbĭēm. Laēvīnŭs, ăb āltō
Prīvērnō, vītīs Lătĭaē praēsīgnĭs hŏnōrĕ,
ēxănĭmūm Năsămōnă Tўrēn sŭpĕr īpsĕ iăcēbāt
ēxănĭmīs. nōn hāstă vĭrō, nōn ēnsĭs; ĭn ārtīs45
ābstŭlĕrāt fōrs ārmă. tămēn cērtāmĭnĕ nūdō
īnvēnīt Mārtī tēlūm dŏlŏr: ōrĕ crŭēntō
pūgnātūm, fērrīquĕ vĭcēm dēns praēbŭĭt īraē.
iām lăcĕraē nārēs foēdātăquĕ lūmĭnă mōrsū,
iām trūncūm rāptīs căpŭt aūrĭbŭs, īpsăquĕ dīrīs50
frōns dēpāstă mŏdīs, ēt sānguĭne ăbūndăt hĭātūs.
nēc sătĭās, dōnēc māndēntĭă līnquĕrĕt ōră
spīrĭtŭs ēt plēnōs rīctūs mōrs ātră tĕnērēt.
Tālĭă dūm praēbēt trīstīs mīrācŭlă vīrtūs,
dīvērso īntĕrĕā fŭgĭēntēs saūcĭă tūrbă55
iāctāntūr cāsū sīlvīsquĕ pĕr āvĭă caēcīs
āblātī fūrtīm mūltō cūm vūlnĕrĕ sōlōs
pēr nōctēm mētāntŭr ăgrōs. sŏnŭs ōmnĭs ĕt aūră
ēxtērrēnt pēnnāquĕ lĕvī cōmmōtă vŏlūcrīs.
nōn sŏpŏr aūt mēntī rĕquĭēs. ăgĭt āspĕr ăcērbā60
nūnc Māgo āttŏnĭtōs, nūnc ārdŭŭs Hānnĭbăl hāstā.
Sērrānūs, clārūm nōmēn, tŭă, Rēgŭlĕ, prōlēs,
quī, lōngūm sēmpēr fāmā glīscēntĕ pĕr aēvūm,
īnfīdīs sērvāssĕ fĭdēm mĕmŏrābĕrĕ Poēnīs,
flōrĕ nĭtēns prīmō pătrĭīs heū Pūnĭcă bēllă65
aūspĭcĭīs īngrēssŭs ĕrāt mĭsĕrāmquĕ părēntēm
ēt dūlcēs trīstī rĕpĕtēbāt sōrtĕ pĕnātēs
saūcĭŭs. haūd īllī cŏmĭtūm sŭpĕr ūllŭs ĕt ātrīs
vūlnĕrĭbūs quī fērrĕt ŏpēm. pēr dēvĭă frāctaē
īnnītēns hāstaē fūrtōque ērēptŭs ŏpācaē70
nōctĭs ĭtēr tăcĭtūm Pĕrŭsīnă fĕrēbăt ĭn ārvă.
hīc fēssūs pārvī, quaēcūmque ĭbĭ fātă dărēntūr,
līmĭnă pūlsābāt tēctī, cūm mēmbră cŭbīlī
ēvōlvēns nōn tārdă Mărūs (vĕtŭs īllĕ părēntīs
mīlĕs ĕt haūd sūrdā trāctārāt proēlĭă fāmā)75
prōcēdīt rĕnŏvātă fŏcīs ēt paūpĕrĕ Vēstā
lūmĭnă praētēndēns. ūtque ōra āgnōvĭt ĕt aēgrūm
vūlnĕrĭbūs dūrīs āc, lāmēntābĭlĕ vīsū,
lāpsāntēs fūltūm trūncātā cūspĭdĕ grēssūs,
fūnēstī rūmōrĕ mălī iām saūcĭŭs aūrēs:80
"quōd scĕlŭs, ō nĭmĭūs vītaē nĭmĭūmquĕ fĕrēndīs
ādvērsīs gĕnĭtūs cērnō? tē, māxĭmĕ, vīdī,
dūctōrūm, cūm cāptīvō Cārthāgĭnĭs ārcēm
tērrērēs vūltū, crīmēn cūlpāmquĕ Tŏnāntīs,
ōccĭdĕre ātque haūsī, quēm nōn Sīdōnĭă tēctă85
ēxpŭlĕrīnt ēvērsă mĕō dē cōrdĕ, dŏlōrēm.
ēstĭs ŭbi ēn ĭtĕrūm, sŭpĕrī? dāt pēctŏră fērrō
Rēgŭlŭs, āc stīrpēm tāntaē pĕrĭūră rĕcīdīt
sūrgēntēm Cārthāgŏ dŏmūs." īnde aēgră rĕpōnīt
mēmbră tŏrō nēc fērrĕ rŭdīs mĕdĭcāmĭnă (quīppĕ90
cāllēbāt bēllīs) nūnc pūrgāt vūlnĕră lŷmphā,
nūnc mūlcēt sūcīs. lĭgăt īnde āc vēllĕră mōllī
cīrcūmdāt tāctu ēt tōrpēntēs mītĭgăt ārtūs.
ēxīn cūră sĕnī trīstēm dēpēllĕrĕ fēssō
ōrĕ sĭtim ēt pārcā vīrēs āccērsĕrĕ mēnsā.95
quaē pōstquām prŏpĕrātă, sŏpōr sŭă mūnĕră tāndēm
āpplĭcăt ēt mītēm fūndīt pēr mēmbră quĭētēm.
nēcdum ēxōrtă dĭēs, Mărŭs īnstāt vūlnĕrĭs aēstūs
ēxpērtīs mĕdĭcārĕ mŏdīs grātūmquĕ tĕpōrēm
ēxūtūs sĕnĭūm trĕpĭdā pĭĕtātĕ mĭnīstrāt.100
Hīc iŭvĕnīs maēstōs tōllēns ād sīdĕră vūltūs
cūm gĕmĭtū lăcrĭmīsquĕ sĭmūl "sī cūlmĭnă nōndūm
Tārpēia ēxōsūs dāmnāstī scēptră Quĭrīnī,
ēxtrēmās Ĭtălūm rēs Aūsŏnĭāmquĕ rŭēntēm
āspĭce" ăīt "gĕnĭtōr, tāndēmque ādvērtĕ prŏcēllīs105
aēquōs Īlĭăcīs ŏcŭlōs. āmīsĭmŭs Ālpēs,
nēc deīnde ādvērsīs mŏdŭs ēst: Tīcīnŭs ĕt ātēr
strāgĭbŭs Ērĭdănūs tūque īnsīgnītĕ trŏpaēīs
Sīdŏnĭīs Trĕbĭa ēt tēllūs lăcrĭmābĭlĭs Ārnī.
sēd quĭd ĕgo haēc? grăvĭōr quāntō vīs ēccĕ mălōrūm!110
vīdī crēscēntēs Thrăsўmēnnī caēdĭbŭs ūndās
prōstrātāquĕ vĭrūm mōle, īntēr tēlă cădēntēm
vīdī Flāmĭnĭūm. tēstōr, mĕă nūmĭnă, mānēs
dīgnām mē poēnaē tūm nōbĭlĭtātĕ pătērnaē
strāge hōstīs quaēsīssĕ nĕcēm, nī trīstĭă lētūm115
ūt quōndām pātrī nōbīs quŏquĕ fātă nĕgāssēnt."
Cētĕra ăcērbāntēm quēstū lēnīrĕ lăbōrāns
ēffātūr sĕnĭōr: "pătrĭō, fōrtīssĭmĕ, rītū,
quīcquĭd ădēst dūri ēt rērum īnclīnātă fĕrāmūs.
tālīs lēgĕ dĕūm clīvōsō trāmĭtĕ vītaē120
pēr vărĭōs praēcēps cāsūs rŏtă vōlvĭtŭr aēvī.
sāt tĭbĭ, sāt māgna ēt tōtūm vūlgātă pĕr ōrbēm
stānt dŏcŭmēntă dŏmūs: săcĕr īlle ēt nūmĭnĕ nūllō
īnfĕrĭōr tŭŭs īllĕ părēns dĕcŏra āltă părāvīt
rēstāndo ādvērsīs nēc vīrtūtem ēxŭĭt ūllām,125
āntĕ rĕlūctāntēs līquīt quām spīrĭtŭs ārtūs.
vīx pŭĕrīlĕ mĭhī tēmpūs cōnfēcĕrăt aētās,
cūm prīmō mālās sīgnābāt Rēgŭlŭs aēvō.
āccēssī cŏmĕs, ātque ōmnēs sŏcĭāvĭmŭs ānnōs,
dōnēc dīs Ĭtălaē vīsum ēst ēxstīnguĕrĕ lūmēn130
gēntĭs, ĭn ēgrĕgĭō cūiūs sĭbĭ pēctŏrĕ sēdēm
cēpĕrăt ālmă Fĭdēs mēntēmque āmplēxă tĕnēbāt.
īlle ēnsēm nōbīs māgnōrum hūnc īnstăr hŏnōrūm
vīrtūtīsque ērgō dĕdĭt ēt, sōrdēntĭă fūmō
quaē cērnīs nūnc, frēnă; sĕd ēst ārgēntĕŭs ōllīs135
fūlgōr. nēc cuīquām Mărŭs ēst pōst tālĭă dōnă
nōn praēlātŭs ĕquēs. vērūm sŭpĕrāvĭt hŏnōrēs
ōmnēs hāstă mĕōs. cuī mē lībārĕ Lўaēī
quōd cērnīs lătĭcēs, dīgnūm cōgnōscĕrĕ caūsām.
Tūrbĭdŭs ārēntēs lēntō pĕdĕ sūlcăt hărēnās140
Bāgrădă, nōn ūllō Lĭbўcīs īn fīnĭbŭs āmnĕ
vīctūs līmōsās ēxtēndĕrĕ lātĭŭs ūndās
ēt stāgnāntĕ vădō pătŭlōs īnvōlvĕrĕ cāmpōs.
hīc stŭdĭō lătĭcūm, quōrum ēst haūd prōdĭgă tēllūs,
pēr rīpās laētī saēvīs cōnsēdĭmŭs ārvīs.145
lūcŭs ĭnērs iūxtā Stўgĭūm pāllēntĭbŭs ūmbrīs
sērvābāt sĭnĕ sōlĕ nĕmūs, crāssūsquĕ pĕr aūrās
hālĭtŭs ērūmpēns taētrum ēxspīrābăt ŏdōrēm.
īntūs dīră dŏmūs cūrvōque īmmānĭs ĭn āntrō
sūb tērrās spĕcŭs ēt trīstēs sĭnĕ lūcĕ tĕnēbraē.150
hōrrōr mēntĕ rĕdīt. mōnstrum ēxĭtĭābĭle ĕt īrā
tēllūrīs gĕnĭtūm, cuī pār vīx vīdĕrĭt aētās
ūllă vĭrūm, sērpēns cēntūm pōrrēctŭs ĭn ūlnās
lētālēm rīpam ēt lūcōs hăbĭtābăt Ăvērnōs.
īnglŭvĭem īmmēnsī vēntrīs grăvĭdāmquĕ vĕnēnīs155
ālvūm dēprēnsī sătĭābānt fōntĕ lĕōnēs
aūt ācta ād flŭvĭūm tōrrēntī lāmpădĕ sōlīs
ārmēnta ēt trāctaē foēdā grăvĭtātĕ pĕr aūrās
āc tābe āfflātūs vŏlŭcrēs. sēmēsă iăcēbānt
ōssă sŏlo, īnfōrmī dăpĕ quaē rēplētŭs ĕt āspēr160
vāstātīs grĕgĭbūs nīgrō rūctārăt ĭn āntrō.
īsque ŭbĭ fērvēntī cōncēpta īncēndĭa ăb aēstū
gūrgĭtĕ mūlcēbāt răpĭdo ēt spūmāntĭbŭs ūndīs,
nōndum ĕtĭām tōtō dēmērsūs cōrpŏre ĭn āmnēm
iām căpŭt ādvērsaē pōnēbāt mārgĭnĕ rīpaē.165
īmprūdēns tāntaē pēstīs grădĭēbăr Ăquīnō
Āpēnnīnĭcŏla ātque Ūmbrō cŏmĭtātŭs Ăvēntĕ.
scīrĕ nĕmūs pācēmquĕ lŏci ēxplōrārĕ lĭbēbāt.
Iāmquĕ prŏpīnquāntūm tăcĭtūs pĕnĕtrāvĭt ĭn ārtūs
hōrrŏr ĕt ōccūltō rĭgŭērūnt frīgŏrĕ mēmbră.170
īntrāmūs tămĕn ēt Nŷmphās nūmēnquĕ prĕcāmūr
gūrgĭtĭs īgnōtī trĕpĭdōsque ēt mūltă păvēntēs
ārcānō grēssūs aūdēmūs crēdĕrĕ lūcō.
ēcce ē vēstĭbŭlō prīmīsque ē faūcĭbŭs āntrī
Tārtărĕūs tūrbo ātque īnsānō saēvĭŏr Eūrō175
spīrĭtŭs ērūmpīt, vāstōque ē gūttŭrĕ fūsă
tēmpēstās ŏrĭtūr mīxtām strīdōrĕ prŏcēllām
Cērbĕrĕō tōrquēns. păvĕfāctī clādĕ vĭcīssīm
āspĭcĭmūs. rĕsŏnārĕ sŏlūm tēllūsquĕ mŏvērī
ātque āntrūm rŭĕre ēt vīsī prōcēdĕrĕ mānēs.180
quāntīs ārmātī caēlūm pĕtĭērĕ Gĭgāntēs
ānguĭbŭs, aūt quāntūs Lērnaē lāssāvĭt ĭn ūndīs
Āmphĭtrўōnĭădēn sērpēns, quālīsquĕ cŏmāntēs
aūrō sērvāvīt rāmōs Iūnōnĭŭs ānguīs,
tāntūs dīsiēctā tēllūrĕ sŭb āstră cŏrūscūm185
ēxtŭlĭt ādsūrgēns căpŭt ātque īn nūbĭlă prīmām
dīspērsīt sănĭem ēt caēlūm foēdāvĭt hĭātū.
dīffŭgĭmūs tĕnŭēmquĕ mĕtū cōnāmŭr ănhēlī
tōllĕrĕ clāmōrēm; frūstrā, nām sībĭlă tōtūm
īmplēbānt nĕmŭs, āc sŭbĭtā fōrmīdĭnĕ caēcūs190
ēt fāctī dāmnāndŭs Ăvēns (sēd fātă trăhēbānt)
āntīquaē quērcūs īngēntī rōbŏrĕ sēsē
ōccŭlĭt, īnfāndūm sī pōssēt fāllĕrĕ mōnstrūm
vīx ĕgŏmēt crēdō: spīrīs īngēntĭbŭs ārtĕ
ārbŏrĭs āstrīnxīt mōlēm pĕnĭtūsquĕ rĕvūlsām195
ēvērtīt fūndo ēt rādīcĭbŭs ērŭĭt īmīs.
tūm trĕpĭdum āc sŏcĭōs ēxtrēmā vōcĕ cĭēntēm
cōrrĭpĭt ātque haūstū sōrbēns ēt faūcĭbŭs ātrīs
(vīdī rēspĭcĭēns) ōbscēnā cōndĭdĭt ālvō.
īnfēlīx flŭvĭō sēse ēt tōrrēntĭbŭs ūndīs200
crēdĭdĕrāt cĕlĕrīquĕ fŭgā iām nābăt Ăquīnūs.
hūnc mĕdĭo īnvāsīt flūctū rīpaēquĕ rĕlātōs
(heū gĕnŭs īnfāndūm lētī!) dēpāscĭtŭr ārtūs.
Sīc dīrūm nōbīs ēt lāmēntābĭlĕ mōnstrūm
ēffūgīssĕ dătūr. quāntūm mēns aēgră sĭnēbāt,205
āpprŏpĕrō grēssum ēt dūctōrī sīngŭlă pāndō.
īngĕmŭīt cāsūs iŭvĕnūm mĭsĕrātŭs ăcērbōs,
ūtque ĕrăt īn pūgnās ēt Mārtem ēt proēlĭa ĕt hōstēm
īgnĕŭs ēt māgna aūdēndī flāgrābăt ămōrĕ,
ōcĭŭs ārmă răpi ēt spēctātūm Mārtĕ sŭb ōmnī210
īrĕ iŭbēt cāmpīs ĕquĭtēm. rŭĭt īpsĕ cĭtātūm
quādrŭpĕdēm plāntā fŏdĭēns, scūtātăquĕ rāptīm
cōnsĕquĭtūr iūssō mănŭs ēt mūrālĭă pōrtāt
bāllīstās tōrmēntă grăvēs suētāmquĕ mŏvērĕ
ēxcēlsās tūrrēs īmmēnsaē cūspĭdĭs hāstām.215
iāmque ūbī fĕrălēm strĕpĭtū cīrcūmtŏnăt aūlām
cōrnĕă grāmĭnĕūm pērsūltāns ūngŭlă cāmpūm,
pērcĭtŭs hīnnītū sērpēns ĕvŏlūĭtŭr āntrō
ēt Stўgĭōs aēstūs fūmānti ēxsībĭlăt ōrĕ.
tērrĭbĭlīs gĕmĭnō dē lūmĭnĕ fūlgŭrăt īgnīs.220
āt nĕmŭs ārrēctae ēt prōcēră căcūmĭnă sāltūs
ēxsŭpĕrānt crīstaē. trĭfĭdō vībrātă pĕr aūrās
līnguă mĭcāt mōtu ātque ādsūltāns aēthĕră lāmbīt.
ūt vērō strĕpŭērĕ tŭbaē, cōntērrĭtŭs āltē
īmmēnsum āttōllīt cōrpūs tērgōquĕ rĕsīdēns225
cētĕră sīnuātīs glŏmĕrāt sūb pēctŏrĕ gŷrīs.
dīră dĕhīnc īn bēllă rŭīt răpĭdēquĕ rĕsōlvēns
cōntōrtōs ōrbēs dērēctō cōrpŏrĕ tōtām
ēxtēndīt mōlēm sŭbĭtōquĕ prŏpīnquŭs ĭn ōră
lātō dīstāntūm spătĭō vĕnĭt. ōmnĭs ănhēlāt230
āttŏnĭtūs sērpēntĭs ĕquūs, frēnōquĕ tĕnērī
īmpătĭēns crēbrōs ēxspīrāt nārĭbŭs īgnēs.
ārdŭŭs īllĕ sŭbīt. tŭmĭdīs cērvīcĭbŭs āltūm
nūtăt ŭtrōquĕ căpūt. trĕpĭdōs īnde īncĭtŭs īrā
nūnc sūblīmĕ răpīt, nūnc vāstō pōndĕrĕ gaūdēt235
ēlīsīssĕ prĕmēns. tūnc frāctīs ōssĭbŭs ātrām
ābsōrbēt sănĭem ēt tābō mānāntĕ pĕr ōră
mūtăt hĭāns hōstēm sēmēsăquĕ mēmbră rĕlīnquīt.
cēdēbānt iām sīgnă rĕtrō, vīctōrquĕ cătērvās
lōngĭŭs āvēctās āfflātūs pēstĕ prĕmēbāt,240
cūm dūctōr prŏpĕrē rĕvŏcātam īn proēlĭă tūrmām
vōcĭbŭs īmpēllēns: "sērpēntīne Ītălă pūbēs
tērgă dămūs Lĭbўcīsquĕ părēm nōn ēssĕ fătēmūr
ānguĭbŭs Aūsŏnĭām? sī dēbēllāvĭt ĭnērtēs
hālĭtŭs āc vīsō mēns aēgra ēfflūxĭt hĭātū,245
ībo ălăcēr sōlūsquĕ mănūs cōmpōnĕrĕ mōnstrō
sūffĭcĭām." clāmāns haēc ātque īntērrĭtŭs hāstām
fūlmĭnĕō vŏlŭcrēm tōrquēt pĕr ĭnānĕ lăcērtō.
vēnĭt ĭn ādvērsām nōn vānō tūrbĭnĕ frōntēm
cūspĭs ĕt, haūd paūlūm vīrēs ādiūtă rŭēntīs250
cōntra ārdōrĕ fĕraē căpĭtī trĕmĕbūndă rĕsēdīt.
clāmŏr ăd āstră dătūr, vōcēsquĕ rĕpēntĕ prŏfūsaē
aēthĕrĭās ădĭērĕ dŏmōs. fŭrĭt īlĭcĕt īrā
tērrĭgĕna īmpătĭēns dărĕ tērgă nŏvūsquĕ dŏlōrī
ēt chălўbēm lōngō tūm prīmūm pāssŭs ĭn aēvō.255
nēc frūstrā răpĭdī stĭmŭlāntĕ dŏlōrĕ fŭīssēt
īmpĕtŭs, āblātō nī Rēgŭlŭs ārtĕ rĕgēndī
īnstāntem ēlūsīssĕt ĕquō rūrsūsquĕ sĕcūtūm
cōrnĭpĕdīs gŷrōs flēxī cūrvāmĭnĕ tērgī
dētōrtīs laēvā cĕlĕr ēffūgīssĕt hăbēnīs.260
Āt nōn spēctātōr Mărŭs īntēr tālĭă sēgnī
tōrpēbāt dēxtrā. mĕă tānto īn cōrpŏrĕ mōnstrī
hāstă sĕcūndă fŭīt. iămĭāmque ēxtrēmă trĭsūlcā
lāmbēbāt līnguā fēssī cērtāmĭnĕ tērgă
quādrŭpĕdīs; tōrsī tēlum ātque ūrgēntĭă vēlōx265
īn mēmēt saēvī sērpēntīs proēlĭă vērtō.
hīnc ĭmĭtātă cŏhōrs cērtātīm spīcŭlă dēxtrīs
cōngĕrĭt āltērnāsquĕ fĕrūm dīdūcĭt ĭn īrās,
dōnēc mūrālī bāllīstă cŏērcŭĭt īctū.
tūm frāctūs dēmūm vīrēs; nēc iam āmplĭŭs aēgrā270
cōnsuētum ād nīsūs spīnā praēstāntĕ rĭgōrēm
ūt sŏlĭtum īn nūbēs tōllīt căpŭt. ācrĭŭs īnstāt,
iāmque ālvō pĕnĭtūs dēmērsă phălārĭcă sēdīt,
ēt gĕmĭnūm vŏlŭcrēs lūmēn răpŭērĕ săgīttaē.
iām pătŭlīs vāstō sūb vūlnĕrĕ faūcĭbŭs ātēr275
tābĭfĭcam ēxspīrāt sănĭēm spĕcŭs. ūltĭmă iāmquĕ
īngēstīs caūda ēt iăcŭlīs ēt pōndĕrĕ cōntī
haērĕt hŭmī; lāssōquĕ tămēn mĭnĭtātŭr hĭātū,
dōnēc tōrmēntīs strīdēns māgnōquĕ frăgōrĕ
dīscūssīt trābs āctă căpūt, lōngōquĕ rĕsōlvēns280
āggĕrĕ sē rīpaē tāndem ēxhālāvĭt ĭn aūrās
līvēntēm nĕbŭlām fŭgĭēntĭs ăb ōrĕ vĕnēnī.
ērūpīt trīstī flŭvĭō mūgītŭs ĕt īmīs
mūrmŭră fūsă vădīs, sŭbĭtōque ēt lūcŭs ĕt āntrūm
ēt rĕsŏnaē sīlvīs ŭlŭlārūnt flēbĭlĕ rīpaē.285
heū quāntīs lŭĭmūs mōx trīstĭă proēlĭă dāmnīs,
quāntăquĕ sūpplĭcĭa ēt quālēs ēxhaūsĭmŭs īrās!
nēc tăcŭērĕ pĭī vātēs fămŭlūmquĕ sŏrōrūm
Nāĭădūm, tĕpĭdā quās Bāgrădă nūtrĭt ĭn ūndā,
nōs vĭŏlāssĕ mănū sērīs mŏnŭērĕ pĕrīclīs.290
haēc tūnc hāstă dĕcūs nōbīs prĕtĭūmquĕ sĕcūndī
vūlnĕrĭs ā vēstrō, Sērrānĕ, trĭbūtă părēntĕ,
prīncēps quaē sācrō bĭbĭt ē sērpēntĕ crŭōrēm."
Iāmdūdūm vūltūs lăcrĭmīs ātque ōră rĭgābāt
Sērrānūs mĕdĭōquĕ vĭrī sērmōnĕ prŏfātūr:295
"huīc sī vītă dŭcī nōstrūm dūrāssĕt ĭn aēvūm,
nōn Trĕbĭa īnfaūstās sŭpĕrāssēt sānguĭnĕ rīpās,
nēc, Thrăsўmēnnĕ, tŭūs prĕmĕrēt tōt nōmĭnă gūrgēs."
Tūm sĕnĭōr "māgnās" īnquīt "dē sānguĭnĕ poēnās
praēcēpīt Tўrĭo ēt praēsūmptă pĭācŭlă mōrtīs.300
nām dēfēctă vĭrīs ĕt ŏpēs āttrītă sŭpīnās
Āfrĭcă tēndēbāt pālmās, cūm sīdĕrĕ dīrō
mīsĭt Ăgēnŏrĕīs dūctōrem ănĭmōsă Thĕrāpnē.
nūllă vĭrō spĕcĭēs dĕcŏrīsque ēt frōntĭs ĕgēnūm
cōrpŭs; ĭn ēxĭgŭīs vĭgŏr, ādmīrābĭlĕ, mēmbrīs305
vīvĭdŭs ēt nīsū māgnōs quī vīncĕrĕt ārtūs.
iām Mārtēm scīre ātque āstūs ādiūngĕrĕ fērrō
ēt dūrīs făcĭlēm pĕr ĭnhōspĭtă dūcĕrĕ vītām
haūd īstī, quēm nūnc pĕnĕs ēst sōllērtĭă bēllī,
cēdĕrĕt Hānnĭbălī. vēllem hūnc, ō trīstĭă nōbīs310
Tāўgĕta, hūnc ūnūm nōn dūrāssētĭs ŏpācīs
Eūrōtaē rīpīs! vīdīssēm moēnĭă flāmmīs
Phoēnīssaē rŭĕre aūt cērtē nōn hōrrĭdă fātă
flēvīssēm dŭcĭs ēt, nūllā quōs mōrtĕ nĕc īgnī
ēxūtōs sērvāns pōrtābo īn Tārtără, lūctūs.315
cōnsērtaē cāmpīs ăcĭēs, mūltūsquĕ pĕr ārvă
fērvēbāt Māvōrs, nēc mēns ĕrăt ūllă sĭne īrā.
hīc īntēr mĕdĭōs mĕmŏrāndīs Rēgŭlŭs aūsīs
lāxābāt fērrō cāmpum āc pēr tēlă rŭēbāt
nēc rĕpĕtēndă dăbāt lētālī vūlnĕră dēxtrā.320
sīc ŭbĭ nīgrāntēm tōrquēns strīdēntĭbŭs Aūstrīs
pōrtāt tūrbŏ glŏbūm pĭcĕāque ē nūbĕ rŭīnām
pēndēntēm tērrīs părĭtēr pōntōquĕ mĭnātūr,
ōmnĭs ĕt āgrĭcŏla ēt nĕmŏrōsō vērtĭcĕ pāstōr
ēt pĕlăgō trĕpĭdāt sūbdūctīs nāvĭtă vēlīs.325
āt fraūdēm nēctēns, sŏcĭōs ŭbĭ cōncăvă sāxă
claūdēbānt, vērtīt sŭbĭtō cērtāmĭnă Grāiūs
ēt dāt tērgă cĕlēr fīctā fōrmīdĭnĕ dūctōr,
haūd sĕcŭs āc stăbŭlīs prōcūrāns ōtĭă pāstōr
īn fŏvĕām pārcō tēctām vēlāmĭnĕ frōndīs330
dūcīt nōctĕ lŭpōs pŏsĭtaē bālātĭbŭs āgnaē.
ābrĭpŭīt trāxītquĕ vĭrūm fāx mēntĭs hŏnēstaē
glōrĭa ĕt īncērtī fāllāx fīdūcĭă Mārtīs.
nōn sŏcĭōs cŏmĭtūmvĕ mănūs, nōn ārmă sĕquēntūm
rēspĭcĕre; īnsānō pūgnaē tēndēbăt ămōrĕ335
iām sōlūs, nūbēs sŭbĭtō cūm dēnsă Lăcōnūm
sāxōsīs lătĕbrīs īntēnto ād proēlĭă cīrcūm
fūndĭtŭr, ēt pōne īnsūrgīt vīs saēvă vĭrōrūm.
ō dīrām Lătĭō lūcēm fāstīsquĕ nŏtāndām!
dēdĕcŭs ō, Grādīvĕ, tŭūm! tĭbĭ dēxtĕra ĕt ūrbī340
nātă tŭaē trīstī dāmnātūr sōrtĕ cătēnaē.
haūd ūmquam ābsīstām gĕmĭtū. tē, Rēgŭlĕ, vīdīt
Sīdŏnĭūs cārcēr, tūque huīc sāt māgnă trĭūmphō
vīsa ēs, Cārthāgō, sŭpĕrīs! quaē poēnă sĕquētūr
dīgnă sătīs tālī pōllūtōs Mārtĕ Lăcōnās?345
Āt nŏva Ĕlīssaēī iūrātō foēdĕră pātrēs
cōnsūltānt māndārĕ dŭcī pācīsquĕ sĕquēstrēm
mīttĕrĕ pōscēntīs vīnctam īntēr proēlĭă pūbēm
cāptīvāmquĕ mănūm dūctōrĕ rĕpēndĕrĕ nōstrō.
nēc mŏră iām stābāt prīmīs īn lītŏrĭs ūndīs350
nāvālī prōpūlsă rătīs, iām naūtĭcă pūbēs
aūt sīlvīs strīngūnt rēmōs aūt ābiĕtĕ sēctā
trānstră nŏvānt. hīs īntōrtōs āptārĕ rŭdēntēs,
hīs stŭdĭum ērēctō cōmpōnĕrĕ cārbăsă mālō.
ūncă lŏcānt prōrā cūrvātī pōndĕră fērrī.355
ānte ōmnēs dōctūs pĕlăgī rēctōrquĕ cărīnaē
pūppim āptāt clāvūmquĕ Cŏthōn. mĭcăt aērĕŭs āltā
fūlgŏr ăquā trĭfĭdī splēndēntĭs ĭn aēquŏrĕ rōstrī.
tēlă sĭmūl vărĭāmquĕ fĕrūnt cōntra āspĕră pōntī
rērum ād tēmpŭs ŏpēm. mĕdĭaē stāt mārgĭnĕ pūppīs,360
quī vōce āltērnōs naūtārūm tēmpĕrĕt īctūs
ēt rēmīs dīctēt sŏnĭtūm părĭtērquĕ rĕlātīs
ād nŭmĕrūm plaūdāt rĕsŏnāntĭă caērŭlă tōnsīs.
Pōstquām cōnfēctūm naūtīs ŏpŭs hōrăquĕ cūrsūs
ātque ārmātă rătīs vēntīquĕ dĕdērĕ prŏfūndūm,365
ōmnīs tūrbă rŭīt, mātrēs pŭĕrīquĕ sĕnēsquĕ.
pēr mĕdĭōs coētūs trăhĭt ātque ĭnĭmīcă pĕr ōră
spēctāndūm Fōrtūnă dŭcēm. fērt lūmĭnă cōntrā
pācātūs frōntēm, quālīs cūm lītŏră prīmūm
āttĭgĭt āppūlsā rēctōr Sīdōnĭă clāssĕ.370
āccēssī cŏmĕs haūd īpsō rĕnŭēntĕ rătīquĕ
īmpŏsĭtūs maēstīs sŏcĭūm mē cāsĭbŭs āddō.
īllŭvĭem ātque ĭnŏpēs mēnsās dūrūmquĕ cŭbīlĕ
ēt cērtārĕ mălīs ūrgēntĭbŭs hōstĕ pŭtābāt
dēvīctō māiūs, nēc tām fūgīssĕ căvēndō375
ādvērsa ēgrĕgĭūm, quām pērdŏmŭīssĕ fĕrēndō.
spēs tămĕn ūnă mĭhī, quāmquām bĕnĕ cōgnĭta ĕt ōlīm
ātrōx īllă fĭdēs, ūrbēm mūrōsquĕ dŏmūmquĕ
tāngĕrĕ sī mĭsĕrīs lĭcŭīssēt, cōrdă mŏvērī
pōssĕ vĭri ēt vēstrō cērtē mītēscĕrĕ flētū.380
claūdēbām sūb cōrdĕ mĕtūs lăcrĭmāsquĕ pŭtābām
ēssĕ vĭro ēt nōstraē sĭmĭlem īntēr trīstĭă mēntēm.
cūm tāndēm pătrĭaē Tĭbĕrīno āllābĭmŭr āmnī,
sērvābām vūltūs dŭcĭs āc prōdēntĭă sēnsūm
lūmĭna ĕt ōbtūtū pērstābam īntēntŭs ĕōdēm.385
sī quă fĭdēs, ūnūm, pŭĕr, īntēr mīllĕ lăbōrēs,
ūnum ĕtĭam īn pătrĭā saēvāque ĭn Ăgēnŏrĭs ūrbĕ
ātque ūnūm vīdī poēnaē quŏquĕ tēmpŏrĕ vūltūm.
ōbvĭă cāptīvō cūnctīs sĭmŭl ūrbĭbŭs ībāt
Aūsŏnĭa, ēt cāmpūm tūrbā vīncēntĕ prŏpīnquī390
īmplēntūr cōllēs; strĕpĭt āltīs Ālbŭlă rīpīs.
īpsī Poēnōrūm prŏcĕrēs īmmītĭă cōrdă
ād pătrĭōs cērtānt cūltūs rĕvŏcārĕ, tŏgaēquĕ
āddēbātŭr hŏnōs. stĕtĭt īllăcrĭmāntĕ sĕnātū
ēt mātrūm tūrbā iŭvĕnūmquĕ dŏlōrĕ prŏfūsō395
īntēr tōt gĕmĭtūs īmmōbĭlĭs. āggĕrĕ cōnsūl
tēndēbāt dēxtram ēt pătrĭā vēstīgĭă prīmūs
pōnēntēm tērra ōccūrsū cĕlĕbrābăt ămīcō.
cōllēgīt grēssūm, mŏnĭtūsquĕ rĕcēdĕrĕ cōnsūl
nēc sūmmūm vĭŏlārĕ dĕcūs. cīngēntĕ sŭpērbā400
Poēnōrūm tūrbā cāptīvō tēgmĭnĕ saēptūs
ībăt ĕt īnvĭdĭām caēlō dīvīsquĕ fĕrēbāt.
"Ēccĕ trăhēns gĕmĭnūm nātōrūm Mārcĭă pīgnūs,
īnfēlīx nĭmĭā māgnī vīrtūtĕ mărītī,
squālēntēm crīnem ēt trīstēs lăcĕrābăt ămīctūs.405
āgnōscīsnĕ dĭem? ān tĕnĕrīs nōn haēsĭt ĭn ānnīs?
ātque ĕă, pōstquam hăbĭtū iūxta ēt vēlāmĭnĕ Poēnō
dēfōrmem āspēxīt, fūsīs ŭlŭlātĭbŭs aēgră
lābĭtŭr, ēt gĕlĭdōs mōrtīs cŏlŏr ōccŭpăt ārtūs.
sī quă dĕīs pĭĕtās, tālēs, Cārthāgŏ, vĭdērĕ410
dēnt tĭbĭ Sīdŏnĭās mātrēs. mē vōcĕ quĭētā
āffātūs iŭbĕt ēt vēstrōs ēt cōniŭgĭs ūnā
ārcēre āmplēxūs pătĕr, īmpĕnĕtrābĭlĭs īllĕ
lūctĭbŭs ēt nūmquām sūmmīssūs cōllă dŏlōrī."
Hīc āltō iŭvĕnīs gĕmĭtū lăcrĭmīsquĕ cŏōrtīs415
"māgnĕ părēns" īnquīt "quō māiūs nūmĭnĕ nōbīs
Tārpēiā nĕc ĭn ārcĕ sĕdēt, sī iūră quĕrēlīs
sūnt cōncēssă pĭīs, cūr hōc mātrīquĕ mĭhīquĕ
sōlāmēn, vēl cūr dĕcŭs hōc, ō dūrĕ, nĕgāstī,
tāngĕrĕ sācrātōs vūltūs ātque ōscŭla ăb ōrĕ420
lībāvīssĕ tŭō? dēxtrām mĭhĭ prēndĕrĕ dēxtrā
nōn lĭcĭtūm? lĕvĭōră fŏrēnt haēc vūlnĕră quāntūm,
sī fērre ād mānēs īnfīxōs mēntĕ dărētūr
āmplēxūs, vĕnĕrāndĕ, tŭōs. sēd vānă rĕcōrdōr,
nī, Mărĕ, (nām prīmō tūnc haērēbāmŭs ĭn aēvō)425
hūmānā māiōr spĕcĭēs ĕrăt. hōrrĭdă cānō
vērtĭcĕ dēscēndēns īngēntĭă cōllă tĕgēbāt
caēsărĭēs, frōntīquĕ cŏmā squālēntĕ sĕdēbāt
tērrĭbĭlīs dĕcŏr ātque ănĭmī vĕnĕrābĭlĕ pōndūs.
nīl pōsthāc ŏcŭlīs sĭmĭle īncĭdĭt." ēxcĭpĭt īndĕ430
iām Mărŭs ātque ĭnhĭbēns cōnvēllĕrĕ vūlnĕră quēstū
"quīd, cūm praētĕrĭtīs īnvīsă pĕnātĭbŭs" īnquīt
"hōspĭtĭa ēt sēdēs Poēnōrum īntrāvĭt ăcērbās?
āffīxī clĭpĕī cūrrūsque ēt spīcŭlă nōtă,
aēdĭbŭs īn pārvīs māgnī mŏnŭmēntă trĭūmphī,435
pūlsābānt ŏcŭlōs, cōniūnx īn līmĭnĕ prīmō
clāmābāt: "quō fērs grēssūs? nōn Pūnĭcŭs hīc ēst,
Rēgŭlĕ, quēm fŭgĭās, cārcēr. vēstīgĭă nōstrī
cāstă tŏrī dŏmŭs ēt pătrĭūm sĭnĕ crīmĭnĕ sērvāt
īnvĭŏlātă lărēm. sĕmĕl hīc ĭtĕrūmquĕ (quĭd, ōrō,440
pōllūtum ēst nōbīs?) prōlēm grātāntĕ sĕnātū
ēt pătrĭā sum ēnīxă tĭbī. tŭă, rēspĭcĕ, sēdēs
haēc ēst, ūnde īngēns ŭmĕrīs fūlgēntĭbŭs ōstrō
vīdīstī Lătĭōs cōnsūl prōcēdĕrĕ fāscēs,
ūnde īre īn Mārtēm, quō cāptă rĕfērrĕ sŏlēbās445
ēt vīctōr mēcūm sūspēndĕrĕ pōstĭbŭs ārmă.
nōn ĕgŏ cōmplēxūs ēt sānctaē foēdĕră taēdaē
cōniŭgĭūmvĕ pĕtō. pătrĭōs dāmnārĕ pĕnātēs
ābsīste āc nātīs fās dūc cōncēdĕrĕ nōctēm."
Hōs īntēr flētūs iūnctūs vēstīgĭă Poēnīs450
līmĭnĕ sē clūsīt Tўrĭō quēstūsquĕ rĕlīquīt.
vīxdūm clāră dĭēs sūmmā lūstrābăt ĭn Oētā
Hērcŭlĕī mŏnŭmēntă rŏgī, cūm cōnsŭl ădīrĕ
āccīrīquĕ iŭbēt Lĭbўās. tūm līmĭnă tēmplī
vīdĭmŭs īntrāntēm. quaē cōnsūltātă sĕnātūs455
quāsvĕ vĭrī vōcēs ēxtrēmūm cūrĭă maērēns
aūdĭĕrīt, plăcĭdō nōbīs īpse ēdĭdĭt ōrĕ.
īntŭlĭt ūt grēssūs, cērtātīm vōcĕ mănūquĕ
ād sŏlĭtām sēdem ēt vēstīgĭă nōtă vŏcābānt.
ābnŭĭt āntīquūmquĕ lŏci āspērnātŭr hŏnōrēm.460
āt cīrcūmfūsī nōn sētĭŭs ūndĭquĕ dēxtrām
prēnsāre āc, pătrĭaē dūctōrēm nōmĭnĕ tāntō
rēddĕrĕt, ōrābānt; cāptīvā pōssĕ rĕdēmptūm
pēnsārī tūrba, āc Tўrĭās tūm iūstĭŭs ārcēs
ārsūrās dēxtrā, fŭĕrīt quaē vīnctă cătēnīs.465
Tūm pālmās sĭmŭl āttōllēns āc lūmĭnă caēlō
"iūstĭtĭaē rēctīquĕ dătōr, quī cūnctă gŭbērnās,
nēc lĕvĭōr mĭhĭ dīvă Fĭdēs Sārrānăquĕ Iūnŏ,
quōs rĕdĭtūs tēstēs iūrātā mēntĕ vŏcāvī,
sīt mĭhĭ fās mē dīgnă lŏquī Lătĭōsquĕ tŭērī470
vōcĕ fŏcōs; ībo ād Tўrĭōs nōn sēgnĭŏr" īnquīt
"stāntĕ fĭdē rĕdĭtūs ēt sālvō foēdĕrĕ poēnaē.
sīc nōbīs rērum ēxĭtĭō dēsīstĭte hŏnōrēm
tēndĕrĕ. tōt bēllīs tōtque ānnīs frēgĭmŭs aēvūm.
nūnc ĕtĭām vīnclīs ēt lōngō cārcĕrĕ tōrpēnt475
cāptīvo īn sĕnĭō vīrēs. fŭĭt īllĕ nĕc ūmquām,
dūm fŭĭt, ā dūrō cēssāvīt mūnĕrĕ Mārtīs
Rēgŭlŭs. ēxsānguī spēctātīs cōrpŏrĕ nōmēn.
āt nōn Cārthāgō, fraūdūm dŏmŭs, īnscĭă quāntūm
ē nōbīs rēstēt, iŭvĕnēs părăt, āspĕră fērrō480
pēctŏră, cāptīvōs nōstrā pēnsārĕ sĕnēctā.
ītĕ dŏlōs cōntrā, gēnsque āstū fāllĕrĕ laētă
dīscāt, mē cāptō quāntūm tĭbĭ, Rōmă, sŭpērsīt.
nēc vērō plăcĕāt, nĭsĭ quaē dē mōrĕ părēntūm
pāx ĕrĭt. ēxpōscūnt Lĭbўēs nōbīsquĕ dĕdērĕ485
haēc rĕfĕrēndă părī lĭbĕāt sūspēndĕrĕ bēllūm
foēdĕre ĕt ēx aēquō gĕmĭnās cōnscrībĕrĕ lēgēs.
sēd mĭhĭ sīt Stўgĭōs ānte īntrāvīssĕ pĕnātēs
tālĭă quām vĭdĕām fĕrĭēntēs pāctă Lătīnōs."
Haēc fātūs Tўrĭaē sēsē iām rēddĭdĭt īraē,490
nēc mŏnĭtūs spērnēntĕ grăvēs fīdōsquĕ sĕnātū
Poēnōrūm dīmīssă cŏhōrs. quaē maēstă rĕpūlsā
āc mĭnĭtāns cāptō pătrĭās prŏpĕrābăt ăd ōrās.
prōsĕquĭtūr vūlgūs, pātrēs, āc plānctĭbŭs īngēns
pērsŏnăt ēt lūctū cāmpūs. rĕvŏcārĕ lĭbēbāt495
īntērdum ēt iūstō cāptūm rĕtĭnērĕ dŏlōrĕ.
Āt trĕpĭda ēt sŭbĭtō ceū stāns īn fūnĕrĕ cōniūnx,
ūt vīdīt pūppī prŏpĕrāntem īntrārĕ, trĕmēndūm
vōcĭfĕrāns cĕlĕrēm grēssūm rĕfĕrēbăt ăd ūndās
"tōllĭtĕ mē, Lĭbўēs, cŏmĭtēm poēnaēquĕ nĕcīsquĕ.500
hōc ūnūm, cōniūnx, ŭtĕrī pēr pīgnŏră nōstrī
ūnum ōrō: lĭcĕāt tēcūm quōscūmquĕ fĕrēntēm
tērrārūm pĕlăgīquĕ pătī caēlīquĕ lăbōrēs.
nōn ĕgo Ămŷclaēūm dūctōrem īn proēlĭă mīsī,
nēc nōstrīs tŭă sūnt cīrcūmdătă cōllă cătēnīs.505
cūr ūsque ād Poēnōs mĭsĕrām fŭgĭs? āccĭpĕ mēcūm
hānc prōlēm. fōrsān dūrās Cārthāgĭnĭs īrās
flēctēmūs lăcrĭmīs, aūt sī praēclūsĕrĭt aūrēs
ūrbs ĭnĭmīcă sŭās, ĕădēm tūnc hōră mănēbīt
tēquĕ tŭōsquĕ sĭmūl; vēl sī stāt rūmpĕrĕ vītām,510
īn pătrĭā mŏrĭāmŭr. ădēst cŏmĕs ūltĭmă fātī."
Hās īntēr vōcēs vīnclīs rĕsŏlūtă mŏvērī
paūlātim ēt rīpā coēpīt dēcēdĕrĕ pūppīs.
tūm vēro īnfēlīx mēntēm fŭrĭātă dŏlōrĕ
ēxclāmāt fēssās tēndēns ād lītŏră pālmās:515
"ēn, quī sē iāctāt Lĭbўaē pŏpŭlīsquĕ nĕfāndīs
ātque hōstī sērvārĕ fĭdēm! dătă foēdĕră nōbīs
āc prōmīssă fĭdēs thălămīs ŭbĭ, pērfĭdĕ, nūnc ēst?"
ūltĭmă vōx dūrās haēc tūnc pĕnĕtrāvĭt ăd aūrēs;
cētĕră pērcūssī vĕtŭērūnt nōscĕrĕ rēmī.520
Tūm flŭvĭō rāptim ād pĕlăgī dēvōlvĭmŭr ōrās
āc lĕgĭmūs pōntūm pīnūque īmmānĕ căvātā
aēquŏr ĕt īmmēnsās cūrvā trăbĕ fīndĭmŭs ūndās.
lūdĭbrĭūm nĕcĭs hōrrēscēns, vīs āspĕră pōntī
ōbrŭĕrēt scŏpŭlīsquĕ rătēm fŭrŏr īmprŏbŭs Eūrī525
frāngĕrĕt, ōptābām; lētum īd cōmmūnĕ fŭīssēt.
sēd nōs īn poēnām mŏdĕrātō flāmĭnĕ lēnēs
vēxērūnt Zĕphўrī Tўrĭōquĕ dĕdērĕ fŭrōrī.
Īnfēlīx vīdī pătrĭāmquĕ rĕmīssŭs ĭn ūrbēm
nārrātōr poēnaē dūrā mērcēdĕ rĕvērtī.530
nēc tĭbĭ nūnc rītūs ĭmĭtāntem īrāsquĕ fĕrārūm
Pŷgmălĭōnēām tēmptārem ēxprōmĕrĕ gēntēm,
sī māiūs quīcquām tōtō vīdīssĕt ĭn ōrbĕ
gēns hŏmĭnūm, quām quōd vēstrī vĕnĕrāndă părēntīs
ēdĭdĭt ēxēmplūm vīrtūs. pŭdĕt āddĕrĕ quēstūs535
sūpplĭcĭīs, quaē spēctāvī plăcĭdo ōrĕ fĕrēntēm.
tū quŏquĕ, cārĕ pŭēr, dīgnūm tē sānguĭnĕ tāntō
fīngĕrĕ nē cēssa ātque ŏrĭēntēs cōmprĭmĕ flētūs.
praēfīxō părĭbūs līgnō mūcrōnĭbŭs ōmnēs
ārmāntūr lătĕrūm crātēs, dēnsūsquĕ pĕr ārcām540
tēxĭtŭr ērēctī stāntīsque ēx ōrdĭnĕ fērrī
īnfēlīx stĭmŭlūs, sōmnīsque hāc fraūdĕ nĕgātīs
quōcūmque īnflēxūm prōdūctō tēmpŏrĕ tōrpōr
īnclīnāvĭt ĭnērs, fŏdĭūnt ād vīscĕră cōrpūs.
ābsīste, ō iŭvĕnīs, lăcrĭmīs. pătĭēntĭă cūnctōs545
haēc sŭpĕrāt cūrrūs. lōngō rĕvĭrēscĕt ĭn aēvō
glōrĭă; dūm caēlī sēdēm tērrāsquĕ tĕnēbīt
cāstă Fĭdēs, dūm vīrtūtīs vĕnĕrābĭlĕ nōmēn
vīvĕt; ĕrītquĕ dĭēs, tŭă quō, dūx īnclĭtĕ, fātă
aūdīre hōrrēbūnt ā tē cālcātă mĭnōrēs."550
haēc Mărŭs ēt maēstā rĕfŏvēbāt vūlnĕră cūrā.
Īntĕrĕā răpĭdās pērfūsă crŭōrĭbŭs ālās,
sīcūt sānguĭnĕā Thrăsўmēnnī tīnxĕrăt ūndā,
vēra āc fīctă sĭmūl spārgēbāt Fāmă pĕr ūrbēm.
Āllĭa ĕt īnfāndī Sĕnŏnēs cāptaēquĕ rĕcūrsāt555
āttŏnĭtīs ārcīs făcĭēs. ēxcūssĭt hăbēnās
lūctĭfĭcūs Păvŏr, ēt tēmpēstās aūctă tĭmēndō.
hīc rāptīm rŭĭt īn mūrōs. vōx hōrrĭdă fērtūr
"hōstĭs ădēst", iăcĭūntquĕ sŭdēs ĕt ĭnānĭă tēlă.
āst ălĭaē lăcĕrīs cānēntēs crīnĭbŭs āltă560
vērrūnt tēctă dĕum ēt sērīs pōst fātă sŭōrūm
sōllĭcĭtānt prĕcĭbūs. rĕquĭēm tĕnĕbraēquĕ dĭēsquĕ
āmīsērĕ. iăcēnt pōrtīs ŭlŭlāntĕ dŏlōrĕ
dīspērsūm vūlgūs, rĕmĕāntūmque ōrdĭnĕ lōngō
sērvāt tūrbă grădūs; pēndēnt ēx ōrĕ lŏquēntūm,565
nēc laētīs sāt cērtă fĭdēs, ĭtĕrūmquĕ mŏrāntūr
ōrāndo ēt vūltu īntērdūm sĭnĕ vōcĕ prĕcātī,
quōd rŏgĭtānt, aūdīrĕ păvēnt. hīnc flētŭs, ŭbi aūrēs
pērcūssaē grăvĭōrĕ mălō, mĕtŭs īndĕ, nĕgātūm
sī scīre ēt dŭbĭūs rēspōnsī nūntĭŭs haēsīt.570
iāmque ŭbĭ cōnspēctū rĕdĕūntīs vīsă prŏpīnquō
cōrpŏră, sōllĭcĭtē laētī fūndūntŭr ĕt īpsīs
ōscŭlă vūlnĕrĭbūs fīgūnt sŭpĕrōsquĕ fătīgānt.
Hīc īntēr trĕpĭdōs cūraē vĕnĕrāndŭs ăgēbāt
Sērrānūm Mărŭs, ātque ōlīm pōst fātă mărītī575
nōn ēgrēssă dŏmūm vītātō Mārcĭă coētū
ēt lūcēm caūsā nātōrūm pāssă rŭēbāt
īn lūctūm sĭmĭlem āntīquō. tūrbātă rĕpēntĕ
āgnōscēnsquĕ Mărūm "Fĭdĕī cŏmĕs īnclĭtĕ māgnaē,
hūnc cērtē mĭhĭ rēddĭs" ăīt. "lĕvĕ vūlnŭs? ăn āltē580
ūsque ād nōstră fĕrūs pĕnĕtrāvīt vīscĕră mūcrŏ?
quīcquĭd ĭd ēst, dūm nōn vīnctūm Cārthāgŏ cătēnīs
ābrĭpĭāt poēnaēque īnstaūrēt mōnstră pătērnaē,
grātum ēst, ō sŭpĕrī. quŏtĭēns heū, nātĕ, pĕtēbām,
nē pătrĭās īrās ănĭmōsque īn proēlĭă fērrēs585
neū tē bēllĭgĕrī stĭmŭlārĕt ĭn ārmă părēntīs
trīstĕ dĕcūs. nĭmĭūm vīvācīs dūră sĕnēctaē
sūpplĭcĭa ēxpēndī. quaēsō, iām pārcĭtĕ, sī quā
nūmĭnă pūgnāstīs nōbīs." Āt clādĭs ăcērbaē
dīscūssā ceū nūbĕ pătrēs cōnquīrĕrĕ fēssīs590
iām rēbūs mĕdĭtāntŭr ŏpem, ātque ād mūnĕră bēllī
cērtātūr, pūlsūsquĕ tĭmōr grăvĭōrĕ pĕrīclō.
māxĭmă cūrārūm rēctōrēm pōnĕrĕ cāstrīs,
cuī Lătĭum ēt mōlēs rērūm quāssātă rĕcūmbāt
spēctānte ōccāsūm pătrĭā. Iŏvĭs īllă rŭēntī595
Aūsŏnĭae ātque Ĭtălīs tēmpūs prōtēndĕrĕ rēgnīs
cūră fŭīt; nām Tŷrrhēnōs Poēnūmquĕ sĕcūndīs
Ālbānā sūrgēns rēspēxĕrăt ārcĕ tŭmēntēm,
quī fērre īn mūrōs vīctrīcĭă sīgnă părābāt.
tūm quāssāns căpŭt "haūd ūmquām tĭbĭ Iūppĭtĕr" īnquīt600
"ō iŭvĕnīs, dĕdĕrīt pōrtās trānscēndĕrĕ Rōmaē
ātque īnfērrĕ pĕdēm. Tŷrrhēnās stērnĕrĕ vāllēs
caēdĭbŭs ēt rīpās flŭvĭōrum ēxīrĕ Lătīnō
sānguĭnĕ fās fŭĕrīt. Tārpēium āccēdĕrĕ cōllēm
mūrīsque āspīrārĕ vĕtō." quătĕr īndĕ cŏrūscūm605
cōntōrsīt dēxtrā fūlmēn, quō tōtă rĕlūxīt
Maēŏnĭdūm tēllūs, ātrāmquĕ pĕr aēthĕră vōlvēns
ābrūptō frēgīt caēlō sŭpĕr āgmĭnă nūbēm.
nēc Poēnum āvērtīssĕ sătīs; dāt nūmĭnĕ māgnō
Aēnĕădīs mēntēm grĕmĭō dēpōnĕrĕ tūtō610
Rōmŭlĕām tāndēm Făbĭōquĕ sălūtĭs hăbēnās
crēdĕrĕ dūctōrī. cuī pōstquām trādĭtă bēllī
iūră vĭdēt, "nōn hūnc" īnquīt "sŭpĕrāvĕrĭt ūmquām
īnvĭdĭa aūt blāndō pŏpŭlārīs glōrĭă fūcō,
nōn āstūs fāllāx, nōn praēda ălĭūsvĕ cŭpīdŏ.615
bēllāndī vĕtŭs āc laūdūm clādūmquĕ quĭētā
mēntĕ căpāx. pār īngĕnĭūm cāstrīsquĕ tŏgaēquĕ."
sīc gĕnĭtōr dīvūm rĕcĭpītque ād sīdĕră grēssūm.
Hīc cīrcūmspēctīs nūllī dēprēnsŭs ĭn ārmīs
laūdātūsquĕ Iŏvī Făbĭūs mīrābĭlĕ quāntūm620
gaūdēbāt rĕdŭcēm pătrĭae ānnŭmĕrārĕ rĕvērsūs,
dūxĕrăt ēgrĕdĭēns quām sēcum īn proēlĭă pūbēm.
nēc mēmbrīs quīsquām nātōvĕ pĕpērcĭt ămātō
ācrĭŭs aūt vīdīt sŏcĭūm pēr bēllă crŭōrēm
trīstĭŏr ātque īdēm pērfūsūs sānguĭnĕ vīctōr625
hōstīlī plēnīs rĕpĕtēbāt moēnĭă cāstrīs.
stīrpĕ gĕnūs clārūm caēlōque āffīnĭs ŏrīgŏ.
nām rĕmĕāns lōngīs ōlīm Tīrŷnthĭŭs ōrīs
ēt trīplīcīs mōnstrĭ fămam ēt spēctācŭlă cāptās
mīră bŏvēs hāc, quā fūlgēnt nūnc moēnĭă Rōmaē,630
ēgĭt ŏvāns. tūnc Ārcădĭūs, sīc fāmă, lŏcābāt
īntēr dēsērtōs fūndātă Pălātĭă dūmōs
paūpĕrĕ sūb pŏpŭlō dūctōr, cūm rēgĭă vīrgŏ
hōspĭtĕ vīctă săcrō Făbĭūm dē crīmĭnĕ laētō
prōcrĕăt ēt māgnī cōmmīscēt sēmĭnĭs ōrtūs635
Ārcăs ĭn Hērcŭlĕōs mātēr vēntūră nĕpōtēs.
tēr cēntūm dŏmŭs haēc Făbĭōs ārmāvĭt ĭn hōstēm
līmĭnĕ prōgrēssōs ūnō, pūlchērrĭmă quōrūm
cūnctāndō Făbĭūs sŭpĕrāvīt fāctă dŭcēmquĕ
Hānnĭbălem aēquāndō. tāntūs tūnc, Poēnĕ, fŭīstī.640
Dūm sē pērcūlsī rĕnŏvānt īn bēllă Lătīnī,
tūrbātūs Iŏve ĕt ēxūtā spē moēnĭă Rōmaē
pūlsāndī cōllēs Ūmbrōs ātque ārvă pĕtēbāt
Hānnĭbăl, ēxcēlsō sūmmī quā vērtĭcĕ mōntīs
dēvēxūm lătĕrī pēndēt Tŭdĕr, ātque ŭbĭ lātīs645
prōiēcta īn cāmpīs nĕbŭlās ēxhālăt ĭnērtēs
ēt sĕdĕt īngēntēm pāscēns Mēvānĭă taūrūm,
dōnă Iŏvī. tūm Pāllădĭōs sē fūndĭt ĭn āgrōs,
Pīcēnūm dīvēs praēdae, ātque ērrāntĭbŭs ārmīs,
quō spŏlĭa īnvītānt, trānsfērt pŏpŭlāntĭă sīgnă,650
dōnēc pēstĭfĕrōs mītīs Cāmpānĭă cūrsūs
tārdāvīt bēllūmquĕ sĭnu īndēfēnsă rĕcēpīt.
Hīc dūm stāgnōsī spēctāt tēmplūmquĕ dŏmōsquĕ
Lītērnī dūctōr, vărĭā splēndēntĭă cērnīt
pīctūrā bēllī pătrĭbūs mŏnŭmēntă prĭōrīs655
ēxhaūstī; nām pōrtĭcĭbūs sīgnātă mănēbānt,
quīs ĭnĕrāt lōngūs rērum ēt spēctābĭlĭs ōrdŏ.
prīmūs bēllă trŭcī suādēbāt Rēgŭlŭs ōrĕ,
bēllă nĕgāndă vĭrō, sī nōscĕrĕ fātă dărētūr.
āc prīncēps Poēnīs īndīctā mōrĕ părēntūm660
Āppĭŭs āstābāt pūgnā laūrōquĕ rĕvīnctūs
iūstūm Sārrānā dūcēbāt caēdĕ trĭūmphūm.
aēquŏrĕūm iūxtā dĕcŭs ēt nāvālĕ trŏpaēūm,
rōstră gĕrēns nĭvĕā sūrgēbāt mōlĕ cŏlūmnă:
ēxŭvĭās Mārtī dōnūmquĕ Dŭīlĭŭs āltō665
ānte ōmnēs mērsā Poēnōrūm clāssĕ dĭcābāt.
cuī, nōctūrnŭs hŏnōs, fūnālĭă clāră săcērquĕ
pōst ĕpŭlās tĭbĭcēn ādēst, cāstōsquĕ pĕnātēs
īnsīgnīs laētī rĕpĕtēbāt mūrmŭrĕ cāntūs.
cērnĭt ĕt ēxtrēmōs dēfūnctī cīvĭs hŏnōrēs:670
Scīpĭŏ dūctōrīs cĕlĕbrābāt fūnĕră Poēnī,
Sārdōā vīctōr tērrā. vĭdĕt īndĕ rŭēntēm
lītŏrĭbūs Lĭbўcīs dīspērsă pĕr āgmĭnă pūbēm;
īnstābāt crīstā fūlgēns ēt tērgă prĕmēbāt
Rēgŭlŭs; Aūtŏlŏlēs Nŏmădēsque ēt Maūrŭs ĕt Hāmmōn675
ēt Gărămās pŏsĭtīs dēdēbānt ōppĭdă tēlīs.
lēntŭs hărēnōsō spūmābāt Bāgrădă cāmpō
vīpĕrĕā sănĭē, tūrmīsquĕ mĭnāntĭbŭs ūltrō
pūgnābāt sērpēns ēt cūm dŭcĕ bēllă gĕrēbāt.
nēcnōn prōiēctūm pūppī frūstrāquĕ vŏcāntēm680
nūmĭna Ămŷclaēūm mērgēbāt pērfĭdă pōntō
rēctōrēm mănŭs, ēt sērās tĭbĭ, Rēgŭlĕ, poēnās
Xānthīppūs dīgnī pēndēbăt ĭn aēquŏrĕ lētī.
āddĭdĕrānt gĕmĭnās mĕdĭō cōnsūrgĕrĕ flūctū
Aēgātēs; lăcĕraē cīrcūm frāgmēntă vĭdērēs685
clāssĭs ĕt ēffūsōs flŭĭtāre īn gūrgĭtĕ Poēnōs.
pōssēssōr pĕlăgī prōnāquĕ Lŭtātĭŭs aūrā
cāptīvās pūppēs ād lītŏră vīctŏr ăgēbāt.
haēc īntēr iūnctō rĕlĭgātŭs ĭn ōrdĭne Hămīlcār,
dūctōrīs gĕnĭtōr, cūnctārum ăb ĭmāgĭnĕ rērūm690
tōtĭŭs īn sēsē vūlgī cōnvērtĕrăt ōră.
sēd pācīs făcĭem ēt pōllūtās foēdĕrĭs ārās
dēcēptūmquĕ Iŏvem āc dīctāntēs iūră Lătīnōs
cērnĕre ĕrāt. strīctās trĕpĭdā cērvīcĕ sĕcūrēs
hōrrēbāt Lĭbўs, āc sūmmīssīs ōrdĭnĕ pālmīs695
ōrāntēs vĕnĭām iūrābānt īrrĭtă pāctă.
haēc Ĕrўce ē sūmmō spēctābāt laētă Dĭōnē.
Quaē pōstquam īnfēstō pērcēnsŭĭt ōmnĭă vūltū
ārrīdēns Poēnūs, lēntā prōclāmăt ăb īrā:
"nōn lĕvĭōră dăbīs nōstrīs īnscrībĕrĕ tēctīs700
āctă mĕaē dēxtraē: cāptām, Cārthāgŏ, Săgūntūm
dā spēctārĕ, sĭmūl flāmmā fērrōquĕ rŭēntēm;
pērfŏdĭānt pātrēs nātōrūm mēmbră. nĕc Ālpēs
ēxĭgŭūs dŏmĭtās căpĭēt lŏcŭs; ārdŭă cēlsīs
pērsūltēt iŭgă vīctŏr ĕquīs Gărămāsquĕ Nŏmāsquĕ.705
āddēs Tīcīnī spūmāntēs sānguĭnĕ rīpās
ēt nōstrūm Trĕbĭam ēt Thrăsўmēnnī lītŏră Tūscī
claūsă cădāvĕrĭbūs. rŭăt īngēns cōrpŏre ĕt ārmīs
Flāmĭnĭūs, fŭgĭāt cōnsūl mānāntĕ crŭōrĕ
Scīpĭo ĕt ād sŏcĭōs nātī cērvīcĕ vĕhātūr.710
haēc mītte īn pŏpŭlōs, ĕt ădhūc māiōră dăbūntūr.
flāgrāntem ēffīngēs făcĭbūs, Cārthāgŏ, Lĭbŷssīs
Rōmam ēt dēiēctūm Tārpēiā rūpĕ Tŏnāntēm.
īntĕrĕā vōs, ūt dīgnum ēst, īsta, ōcĭŭs ītĕ,
ō iŭvĕnēs, quōrūm dēxtrīs mĭhĭ tāntă gĕrūntūr,715
īn cĭnĕrēs mŏnŭmēntă dăte ātque īnvōlvĭtĕ flāmmīs.
Iam, Tartessiaco quos solverat aequore Titan
in noctem diffusus, equos iungebat Eois
litoribus, primique novo Phaëthonte retecti
Seres lanigeris repetebant vellera lucis,
5et foeda ante oculos strages propiusque patebat
insani Mavortis opus: simul arma virique
ac mixtus sonipes dextraeque in vulnere caesi
haerentes hostis, passim clipeique iubaeque
atque artus trunci capitum fractusque iacebat
10ossibus in duris ensis. nec cernere derat
frustra seminecum quaerentia lumina caelum.
tum spumans sanie lacus et fluitantia summo
aeternum tumulis orbata cadavera ponto.
Nec tamen adversis ruerat tota Itala virtus.
15Bruttius ingenti miserandae caedis acervo
non aequum ostentans confosso corpore Martem
extulerat vix triste caput truncosque trahebat
per stragem nervis interlabentibus artus,
tenuis opum, non patre nitens linguave, sed asper
20ense, nec e Volsca quisquam vir gente redemit
plus aevi nece magnanima. puer addere sese
pubescente gena castris optarat et acri
Flaminio spectatus erat, cum Celtica victor
obrueret bello divis melioribus arva.
25inde honor ac sacrae custodia Marte sub omni
alitis; hinc causam nutrivit gloria leti.
namque necis certus, captae prohibere nequiret
cum Poenos aquilae, postquam subsidere fata
viderat et magna pugnam inclinare ruina,
30occulere interdum et terrae mandare parabat.
sed subitis victus telis labentia membra
prostravit super atque iniecta morte tegebat.
verum ubi lux nocte e Stygia miseroque sopore
reddita, vicini de strage cadaveris hasta
35erigitur soloque vigens conamine late
stagnantem caede et facilem discedere terram
ense fodit clausamque aquilae infelicis adorans
effigiem palmis languentibus aequat harenas.
supremus fessi tenuis tum cessit in auras
40halitus et magnam misit sub Tartara mentem.
Iuxta cernere erat meritae sibi poscere carmen
virtutis sacram rabiem. Laevinus, ab alto
Priverno, vitis Latiae praesignis honore,
exanimum Nasamona Tyren super ipse iacebat
45exanimis. non hasta viro, non ensis; in artis
abstulerat fors arma. tamen certamine nudo
invenit Marti telum dolor: ore cruento
pugnatum, ferrique vicem dens praebuit irae.
iam lacerae nares foedataque lumina morsu,
50iam truncum raptis caput auribus, ipsaque diris
frons depasta modis, et sanguine abundat hiatus.
nec satias, donec mandentia linqueret ora
spiritus et plenos rictus mors atra teneret.
Talia dum praebet tristis miracula virtus,
55diverso interea fugientes saucia turba
iactantur casu silvisque per avia caecis
ablati furtim multo cum vulnere solos
per noctem metantur agros. sonus omnis et aura
exterrent pennaque levi commota volucris.
60non sopor aut menti requies. agit asper acerba
nunc Mago attonitos, nunc arduus Hannibal hasta.
Serranus, clarum nomen, tua, Regule, proles,
qui, longum semper fama gliscente per aevum,
infidis servasse fidem memorabere Poenis,
65flore nitens primo patriis heu Punica bella
auspiciis ingressus erat miseramque parentem
et dulces tristi repetebat sorte penates
saucius. haud illi comitum super ullus et atris
vulneribus qui ferret opem. per devia fractae
70innitens hastae furtoque ereptus opacae
noctis iter tacitum Perusina ferebat in arva.
hic fessus parvi, quaecumque ibi fata darentur,
limina pulsabat tecti, cum membra cubili
evolvens non tarda Marus (vetus ille parentis
75miles et haud surda tractarat proelia fama)
procedit renovata focis et paupere Vesta
lumina praetendens. utque ora agnovit et aegrum
vulneribus duris ac, lamentabile visu,
lapsantes fultum truncata cuspide gressus,
80funesti rumore mali iam saucius aures:
"quod scelus, o nimius vitae nimiumque ferendis
adversis genitus cerno? te, maxime, vidi,
ductorum, cum captivo Carthaginis arcem
terreres vultu, crimen culpamque Tonantis,
85occidere atque hausi, quem non Sidonia tecta
expulerint eversa meo de corde, dolorem.
estis ubi en iterum, superi? dat pectora ferro
Regulus, ac stirpem tantae periura recidit
surgentem Carthago domus." inde aegra reponit
90membra toro nec ferre rudis medicamina (quippe
callebat bellis) nunc purgat vulnera lympha,
nunc mulcet sucis. ligat inde ac vellera molli
circumdat tactu et torpentes mitigat artus.
exin cura seni tristem depellere fesso
95ore sitim et parca vires accersere mensa.
quae postquam properata, sopor sua munera tandem
applicat et mitem fundit per membra quietem.
necdum exorta dies, Marus instat vulneris aestus
expertis medicare modis gratumque teporem
100exutus senium trepida pietate ministrat.
Hic iuvenis maestos tollens ad sidera vultus
cum gemitu lacrimisque simul "si culmina nondum
Tarpeia exosus damnasti sceptra Quirini,
extremas Italum res Ausoniamque ruentem
105aspice" ait "genitor, tandemque adverte procellis
aequos Iliacis oculos. amisimus Alpes,
nec deinde adversis modus est: Ticinus et ater
stragibus Eridanus tuque insignite tropaeis
Sidoniis Trebia et tellus lacrimabilis Arni.
110sed quid ego haec? gravior quanto vis ecce malorum!
vidi crescentes Thrasymenni caedibus undas
prostrataque virum mole, inter tela cadentem
vidi Flaminium. testor, mea numina, manes
dignam me poenae tum nobilitate paternae
115strage hostis quaesisse necem, ni tristia letum
ut quondam patri nobis quoque fata negassent."
Cetera acerbantem questu lenire laborans
effatur senior: "patrio, fortissime, ritu,
quicquid adest duri et rerum inclinata feramus.
120talis lege deum clivoso tramite vitae
per varios praeceps casus rota volvitur aevi.
sat tibi, sat magna et totum vulgata per orbem
stant documenta domus: sacer ille et numine nullo
inferior tuus ille parens decora alta paravit
125restando adversis nec virtutem exuit ullam,
ante reluctantes liquit quam spiritus artus.
vix puerile mihi tempus confecerat aetas,
cum primo malas signabat Regulus aevo.
accessi comes, atque omnes sociavimus annos,
130donec dis Italae visum est exstinguere lumen
gentis, in egregio cuius sibi pectore sedem
ceperat alma Fides mentemque amplexa tenebat.
ille ensem nobis magnorum hunc instar honorum
virtutisque ergo dedit et, sordentia fumo
135quae cernis nunc, frena; sed est argenteus ollis
fulgor. nec cuiquam Marus est post talia dona
non praelatus eques. verum superavit honores
omnes hasta meos. cui me libare Lyaei
quod cernis latices, dignum cognoscere causam.
140Turbidus arentes lento pede sulcat harenas
Bagrada, non ullo Libycis in finibus amne
victus limosas extendere latius undas
et stagnante vado patulos involvere campos.
hic studio laticum, quorum est haud prodiga tellus,
145per ripas laeti saevis consedimus arvis.
lucus iners iuxta Stygium pallentibus umbris
servabat sine sole nemus, crassusque per auras
halitus erumpens taetrum exspirabat odorem.
intus dira domus curvoque immanis in antro
150sub terras specus et tristes sine luce tenebrae.
horror mente redit. monstrum exitiabile et ira
telluris genitum, cui par vix viderit aetas
ulla virum, serpens centum porrectus in ulnas
letalem ripam et lucos habitabat Avernos.
155ingluviem immensi ventris gravidamque venenis
alvum deprensi satiabant fonte leones
aut acta ad fluvium torrenti lampade solis
armenta et tractae foeda gravitate per auras
ac tabe afflatus volucres. semesa iacebant
160ossa solo, informi dape quae repletus et asper
vastatis gregibus nigro ructarat in antro.
isque ubi ferventi concepta incendia ab aestu
gurgite mulcebat rapido et spumantibus undis,
nondum etiam toto demersus corpore in amnem
165iam caput adversae ponebat margine ripae.
imprudens tantae pestis gradiebar Aquino
Apenninicola atque Umbro comitatus Avente.
scire nemus pacemque loci explorare libebat.
Iamque propinquantum tacitus penetravit in artus
170horror et occulto riguerunt frigore membra.
intramus tamen et Nymphas numenque precamur
gurgitis ignoti trepidosque et multa paventes
arcano gressus audemus credere luco.
ecce e vestibulo primisque e faucibus antri
175Tartareus turbo atque insano saevior Euro
spiritus erumpit, vastoque e gutture fusa
tempestas oritur mixtam stridore procellam
Cerbereo torquens. pavefacti clade vicissim
aspicimus. resonare solum tellusque moveri
180atque antrum ruere et visi procedere manes.
quantis armati caelum petiere Gigantes
anguibus, aut quantus Lernae lassavit in undis
Amphitryoniaden serpens, qualisque comantes
auro servavit ramos Iunonius anguis,
185tantus disiecta tellure sub astra coruscum
extulit adsurgens caput atque in nubila primam
dispersit saniem et caelum foedavit hiatu.
diffugimus tenuemque metu conamur anheli
tollere clamorem; frustra, nam sibila totum
190implebant nemus, ac subita formidine caecus
et facti damnandus Avens (sed fata trahebant)
antiquae quercus ingenti robore sese
occulit, infandum si posset fallere monstrum
vix egomet credo: spiris ingentibus arte
195arboris astrinxit molem penitusque revulsam
evertit fundo et radicibus ervit imis.
tum trepidum ac socios extrema voce cientem
corripit atque haustu sorbens et faucibus atris
(vidi respiciens) obscena condidit alvo.
200infelix fluvio sese et torrentibus undis
crediderat celerique fuga iam nabat Aquinus.
hunc medio invasit fluctu ripaeque relatos
(heu genus infandum leti!) depascitur artus.
Sic dirum nobis et lamentabile monstrum
205effugisse datur. quantum mens aegra sinebat,
appropero gressum et ductori singula pando.
ingemuit casus iuvenum miseratus acerbos,
utque erat in pugnas et Martem et proelia et hostem
igneus et magna audendi flagrabat amore,
210ocius arma rapi et spectatum Marte sub omni
ire iubet campis equitem. ruit ipse citatum
quadrupedem planta fodiens, scutataque raptim
consequitur iusso manus et muralia portat
ballistas tormenta graves suetamque movere
215excelsas turres immensae cuspidis hastam.
iamque ubi feralem strepitu circumtonat aulam
cornea gramineum persultans ungula campum,
percitus hinnitu serpens evolvitur antro
et Stygios aestus fumanti exsibilat ore.
220terribilis gemino de lumine fulgurat ignis.
at nemus arrectae et procera cacumina saltus
exsuperant cristae. trifido vibrata per auras
lingua micat motu atque adsultans aethera lambit.
ut vero strepuere tubae, conterritus alte
225immensum attollit corpus tergoque residens
cetera sinvatis glomerat sub pectore gyris.
dira dehinc in bella ruit rapideque resolvens
contortos orbes derecto corpore totam
extendit molem subitoque propinquus in ora
230lato distantum spatio venit. omnis anhelat
attonitus serpentis equus, frenoque teneri
impatiens crebros exspirat naribus ignes.
arduus ille subit. tumidis cervicibus altum
nutat utroque caput. trepidos inde incitus ira
235nunc sublime rapit, nunc vasto pondere gaudet
elisisse premens. tunc fractis ossibus atram
absorbet saniem et tabo manante per ora
mutat hians hostem semesaque membra relinquit.
cedebant iam signa retro, victorque catervas
240longius avectas afflatus peste premebat,
cum ductor propere revocatam in proelia turmam
vocibus impellens: "serpentine Itala pubes
terga damus Libycisque parem non esse fatemur
anguibus Ausoniam? si debellavit inertes
245halitus ac viso mens aegra effluxit hiatu,
ibo alacer solusque manus componere monstro
sufficiam." clamans haec atque interritus hastam
fulmineo volucrem torquet per inane lacerto.
venit in adversam non vano turbine frontem
250cuspis et, haud paulum vires adiuta ruentis
contra ardore ferae capiti tremebunda resedit.
clamor ad astra datur, vocesque repente profusae
aetherias adiere domos. furit ilicet ira
terrigena impatiens dare terga novusque dolori
255et chalybem longo tum primum passus in aevo.
nec frustra rapidi stimulante dolore fuisset
impetus, ablato ni Regulus arte regendi
instantem elusisset equo rursusque secutum
cornipedis gyros flexi curvamine tergi
260detortis laeva celer effugisset habenis.
At non spectator Marus inter talia segni
torpebat dextra. mea tanto in corpore monstri
hasta secunda fuit. iamiamque extrema trisulca
lambebat lingua fessi certamine terga
265quadrupedis; torsi telum atque urgentia velox
in memet saevi serpentis proelia verto.
hinc imitata cohors certatim spicula dextris
congerit alternasque ferum diducit in iras,
donec murali ballista coërcuit ictu.
270tum fractus demum vires; nec iam amplius aegra
consuetum ad nisus spina praestante rigorem
ut solitum in nubes tollit caput. acrius instat,
iamque alvo penitus demersa phalarica sedit,
et geminum volucres lumen rapuere sagittae.
275iam patulis vasto sub vulnere faucibus ater
tabificam exspirat saniem specus. ultima iamque
ingestis cauda et iaculis et pondere conti
haeret humi; lassoque tamen minitatur hiatu,
donec tormentis stridens magnoque fragore
280discussit trabs acta caput, longoque resolvens
aggere se ripae tandem exhalavit in auras
liventem nebulam fugientis ab ore veneni.
erupit tristi fluvio mugitus et imis
murmura fusa vadis, subitoque et lucus et antrum
285et resonae silvis ulularunt flebile ripae.
heu quantis luimus mox tristia proelia damnis,
quantaque supplicia et quales exhausimus iras!
nec tacuere pii vates famulumque sororum
Naiadum, tepida quas Bagrada nutrit in unda,
290nos violasse manu seris monvere periclis.
haec tunc hasta decus nobis pretiumque secundi
vulneris a vestro, Serrane, tributa parente,
princeps quae sacro bibit e serpente cruorem."
Iamdudum vultus lacrimis atque ora rigabat
295Serranus medioque viri sermone profatur:
"huic si vita duci nostrum durasset in aevum,
non Trebia infaustas superasset sanguine ripas,
nec, Thrasymenne, tuus premeret tot nomina gurges."
Tum senior "magnas" inquit "de sanguine poenas
300praecepit Tyrio et praesumpta piacula mortis.
nam defecta viris et opes attrita supinas
Africa tendebat palmas, cum sidere diro
misit Agenoreis ductorem animosa Therapne.
nulla viro species decorisque et frontis egenum
305corpus; in exiguis vigor, admirabile, membris
vividus et nisu magnos qui vinceret artus.
iam Martem scire atque astus adiungere ferro
et duris facilem per inhospita ducere vitam
haud isti, quem nunc penes est sollertia belli,
310cederet Hannibali. vellem hunc, o tristia nobis
Taygeta, hunc unum non durassetis opacis
Eurotae ripis! vidissem moenia flammis
Phoenissae ruere aut certe non horrida fata
flevissem ducis et, nulla quos morte nec igni
315exutos servans portabo in Tartara, luctus.
consertae campis acies, multusque per arva
fervebat Mavors, nec mens erat ulla sine ira.
hic inter medios memorandis Regulus ausis
laxabat ferro campum ac per tela ruebat
320nec repetenda dabat letali vulnera dextra.
sic ubi nigrantem torquens stridentibus Austris
portat turbo globum piceaque e nube ruinam
pendentem terris pariter pontoque minatur,
omnis et agricola et nemoroso vertice pastor
325et pelago trepidat subductis navita velis.
at fraudem nectens, socios ubi concava saxa
claudebant, vertit subito certamina Graius
et dat terga celer ficta formidine ductor,
haud secus ac stabulis procurans otia pastor
330in foveam parco tectam velamine frondis
ducit nocte lupos positae balatibus agnae.
abripuit traxitque virum fax mentis honestae
gloria et incerti fallax fiducia Martis.
non socios comitumve manus, non arma sequentum
335respicere; insano pugnae tendebat amore
iam solus, nubes subito cum densa Laconum
saxosis latebris intento ad proelia circum
funditur, et pone insurgit vis saeva virorum.
o diram Latio lucem fastisque notandam!
340dedecus o, Gradive, tuum! tibi dextera et urbi
nata tuae tristi damnatur sorte catenae.
haud umquam absistam gemitu. te, Regule, vidit
Sidonius carcer, tuque huic sat magna triumpho
visa es, Carthago, superis! quae poena sequetur
345digna satis tali pollutos Marte Laconas?
At nova Elissaei iurato foedera patres
consultant mandare duci pacisque sequestrem
mittere poscentis vinctam inter proelia pubem
captivamque manum ductore rependere nostro.
350nec mora iam stabat primis in litoris undis
navali propulsa ratis, iam nautica pubes
aut silvis stringunt remos aut abiete secta
transtra novant. his intortos aptare rudentes,
his studium erecto componere carbasa malo.
355unca locant prora curvati pondera ferri.
ante omnes doctus pelagi rectorque carinae
puppim aptat clavumque Cothon. micat aereus alta
fulgor aqua trifidi splendentis in aequore rostri.
tela simul variamque ferunt contra aspera ponti
360rerum ad tempus opem. mediae stat margine puppis,
qui voce alternos nautarum temperet ictus
et remis dictet sonitum pariterque relatis
ad numerum plaudat resonantia caerula tonsis.
Postquam confectum nautis opus horaque cursus
365atque armata ratis ventique dedere profundum,
omnis turba ruit, matres puerique senesque.
per medios coetus trahit atque inimica per ora
spectandum Fortuna ducem. fert lumina contra
pacatus frontem, qualis cum litora primum
370attigit appulsa rector Sidonia classe.
accessi comes haud ipso renvente ratique
impositus maestis socium me casibus addo.
illuviem atque inopes mensas durumque cubile
et certare malis urgentibus hoste putabat
375devicto maius, nec tam fugisse cavendo
adversa egregium, quam perdomuisse ferendo.
spes tamen una mihi, quamquam bene cognita et olim
atrox illa fides, urbem murosque domumque
tangere si miseris licuisset, corda moveri
380posse viri et vestro certe mitescere fletu.
claudebam sub corde metus lacrimasque putabam
esse viro et nostrae similem inter tristia mentem.
cum tandem patriae Tiberino allabimur amni,
servabam vultus ducis ac prodentia sensum
385lumina et obtutu perstabam intentus eodem.
si qua fides, unum, puer, inter mille labores,
unum etiam in patria saevaque in Agenoris urbe
atque unum vidi poenae quoque tempore vultum.
obvia captivo cunctis simul urbibus ibat
390Ausonia, et campum turba vincente propinqui
implentur colles; strepit altis Albula ripis.
ipsi Poenorum proceres immitia corda
ad patrios certant cultus revocare, togaeque
addebatur honos. stetit illacrimante senatu
395et matrum turba iuvenumque dolore profuso
inter tot gemitus immobilis. aggere consul
tendebat dextram et patria vestigia primus
ponentem terra occursu celebrabat amico.
collegit gressum, monitusque recedere consul
400nec summum violare decus. cingente superba
Poenorum turba captivo tegmine saeptus
ibat et invidiam caelo divisque ferebat.
"Ecce trahens geminum natorum Marcia pignus,
infelix nimia magni virtute mariti,
405squalentem crinem et tristes lacerabat amictus.
agnoscisne diem? an teneris non haesit in annis?
atque ea, postquam habitu iuxta et velamine Poeno
deformem aspexit, fusis ululatibus aegra
labitur, et gelidos mortis color occupat artus.
410si qua deis pietas, tales, Carthago, videre
dent tibi Sidonias matres. me voce quieta
affatus iubet et vestros et coniugis una
arcere amplexus pater, impenetrabilis ille
luctibus et numquam summissus colla dolori."
415Hic alto iuvenis gemitu lacrimisque coortis
"magne parens" inquit "quo maius numine nobis
Tarpeia nec in arce sedet, si iura querelis
sunt concessa piis, cur hoc matrique mihique
solamen, vel cur decus hoc, o dure, negasti,
420tangere sacratos vultus atque oscula ab ore
libavisse tuo? dextram mihi prendere dextra
non licitum? leviora forent haec vulnera quantum,
si ferre ad manes infixos mente daretur
amplexus, venerande, tuos. sed vana recordor,
425ni, Mare, (nam primo tunc haerebamus in aevo)
humana maior species erat. horrida cano
vertice descendens ingentia colla tegebat
caesaries, frontique coma squalente sedebat
terribilis decor atque animi venerabile pondus.
430nil posthac oculis simile incidit." excipit inde
iam Marus atque inhibens convellere vulnera questu
"quid, cum praeteritis invisa penatibus" inquit
"hospitia et sedes Poenorum intravit acerbas?
affixi clipei currusque et spicula nota,
435aedibus in parvis magni monumenta triumphi,
pulsabant oculos, coniunx in limine primo
clamabat: "quo fers gressus? non Punicus hic est,
Regule, quem fugias, carcer. vestigia nostri
casta tori domus et patrium sine crimine servat
440inviolata larem. semel hic iterumque (quid, oro,
pollutum est nobis?) prolem gratante senatu
et patria sum enixa tibi. tua, respice, sedes
haec est, unde ingens umeris fulgentibus ostro
vidisti Latios consul procedere fasces,
445unde ire in Martem, quo capta referre solebas
et victor mecum suspendere postibus arma.
non ego complexus et sanctae foedera taedae
coniugiumve peto. patrios damnare penates
absiste ac natis fas duc concedere noctem."
450Hos inter fletus iunctus vestigia Poenis
limine se clusit Tyrio questusque reliquit.
vixdum clara dies summa lustrabat in Oeta
Herculei monumenta rogi, cum consul adire
accirique iubet Libyas. tum limina templi
455vidimus intrantem. quae consultata senatus
quasve viri voces extremum curia maerens
audierit, placido nobis ipse edidit ore.
intulit ut gressus, certatim voce manuque
ad solitam sedem et vestigia nota vocabant.
460abnuit antiquumque loci aspernatur honorem.
at circumfusi non setius undique dextram
prensare ac, patriae ductorem nomine tanto
redderet, orabant; captiva posse redemptum
pensari turba, ac Tyrias tum iustius arces
465arsuras dextra, fuerit quae vincta catenis.
Tum palmas simul attollens ac lumina caelo
"iustitiae rectique dator, qui cuncta gubernas,
nec levior mihi diva Fides Sarranaque Iuno,
quos reditus testes iurata mente vocavi,
470sit mihi fas me digna loqui Latiosque tueri
voce focos; ibo ad Tyrios non segnior" inquit
"stante fide reditus et salvo foedere poenae.
sic nobis rerum exitio desistite honorem
tendere. tot bellis totque annis fregimus aevum.
475nunc etiam vinclis et longo carcere torpent
captivo in senio vires. fuit ille nec umquam,
dum fuit, a duro cessavit munere Martis
Regulus. exsangui spectatis corpore nomen.
at non Carthago, fraudum domus, inscia quantum
480e nobis restet, iuvenes parat, aspera ferro
pectora, captivos nostra pensare senecta.
ite dolos contra, gensque astu fallere laeta
discat, me capto quantum tibi, Roma, supersit.
nec vero placeat, nisi quae de more parentum
485pax erit. exposcunt Libyes nobisque dedere
haec referenda pari libeat suspendere bellum
foedere et ex aequo geminas conscribere leges.
sed mihi sit Stygios ante intravisse penates
talia quam videam ferientes pacta Latinos."
490Haec fatus Tyriae sese iam reddidit irae,
nec monitus spernente graves fidosque senatu
Poenorum dimissa cohors. quae maesta repulsa
ac minitans capto patrias properabat ad oras.
prosequitur vulgus, patres, ac planctibus ingens
495personat et luctu campus. revocare libebat
interdum et iusto captum retinere dolore.
At trepida et subito ceu stans in funere coniunx,
ut vidit puppi properantem intrare, tremendum
vociferans celerem gressum referebat ad undas
500"tollite me, Libyes, comitem poenaeque necisque.
hoc unum, coniunx, uteri per pignora nostri
unum oro: liceat tecum quoscumque ferentem
terrarum pelagique pati caelique labores.
non ego Amyclaeum ductorem in proelia misi,
505nec nostris tua sunt circumdata colla catenis.
cur usque ad Poenos miseram fugis? accipe mecum
hanc prolem. forsan duras Carthaginis iras
flectemus lacrimis, aut si praecluserit aures
urbs inimica suas, eadem tunc hora manebit
510teque tuosque simul; vel si stat rumpere vitam,
in patria moriamur. adest comes ultima fati."
Has inter voces vinclis resoluta moveri
paulatim et ripa coepit decedere puppis.
tum vero infelix mentem furiata dolore
515exclamat fessas tendens ad litora palmas:
"en, qui se iactat Libyae populisque nefandis
atque hosti servare fidem! data foedera nobis
ac promissa fides thalamis ubi, perfide, nunc est?"
ultima vox duras haec tunc penetravit ad aures;
520cetera percussi vetuerunt noscere remi.
Tum fluvio raptim ad pelagi devolvimur oras
ac legimus pontum pinuque immane cavata
aequor et immensas curva trabe findimus undas.
ludibrium necis horrescens, vis aspera ponti
525obrueret scopulisque ratem furor improbus Euri
frangeret, optabam; letum id commune fuisset.
sed nos in poenam moderato flamine lenes
vexerunt Zephyri Tyrioque dedere furori.
Infelix vidi patriamque remissus in urbem
530narrator poenae dura mercede reverti.
nec tibi nunc ritus imitantem irasque ferarum
Pygmalioneam temptarem expromere gentem,
si maius quicquam toto vidisset in orbe
gens hominum, quam quod vestri veneranda parentis
535edidit exemplum virtus. pudet addere questus
suppliciis, quae spectavi placido ore ferentem.
tu quoque, care puer, dignum te sanguine tanto
fingere ne cessa atque orientes comprime fletus.
praefixo paribus ligno mucronibus omnes
540armantur laterum crates, densusque per arcam
texitur erecti stantisque ex ordine ferri
infelix stimulus, somnisque hac fraude negatis
quocumque inflexum producto tempore torpor
inclinavit iners, fodiunt ad viscera corpus.
545absiste, o iuvenis, lacrimis. patientia cunctos
haec superat currus. longo revirescet in aevo
gloria; dum caeli sedem terrasque tenebit
casta Fides, dum virtutis venerabile nomen
vivet; eritque dies, tua quo, dux inclite, fata
550audire horrebunt a te calcata minores."
haec Marus et maesta refovebat vulnera cura.
Interea rapidas perfusa cruoribus alas,
sicut sanguinea Thrasymenni tinxerat unda,
vera ac ficta simul spargebat Fama per urbem.
555Allia et infandi Senones captaeque recursat
attonitis arcis facies. excussit habenas
luctificus Pavor, et tempestas aucta timendo.
hic raptim ruit in muros. vox horrida fertur
"hostis adest", iaciuntque sudes et inania tela.
560ast aliae laceris canentes crinibus alta
verrunt tecta deum et seris post fata suorum
sollicitant precibus. requiem tenebraeque diesque
amisere. iacent portis ululante dolore
dispersum vulgus, remeantumque ordine longo
565servat turba gradus; pendent ex ore loquentum,
nec laetis sat certa fides, iterumque morantur
orando et vultu interdum sine voce precati,
quod rogitant, audire pavent. hinc fletus, ubi aures
percussae graviore malo, metus inde, negatum
570si scire et dubius responsi nuntius haesit.
iamque ubi conspectu redeuntis visa propinquo
corpora, sollicite laeti funduntur et ipsis
oscula vulneribus figunt superosque fatigant.
Hic inter trepidos curae venerandus agebat
575Serranum Marus, atque olim post fata mariti
non egressa domum vitato Marcia coetu
et lucem causa natorum passa ruebat
in luctum similem antiquo. turbata repente
agnoscensque Marum "Fidei comes inclite magnae,
580hunc certe mihi reddis" ait. "leve vulnus? an alte
usque ad nostra ferus penetravit viscera mucro?
quicquid id est, dum non vinctum Carthago catenis
abripiat poenaeque instauret monstra paternae,
gratum est, o superi. quotiens heu, nate, petebam,
585ne patrias iras animosque in proelia ferres
neu te belligeri stimularet in arma parentis
triste decus. nimium vivacis dura senectae
supplicia expendi. quaeso, iam parcite, si qua
numina pugnastis nobis." At cladis acerbae
590discussa ceu nube patres conquirere fessis
iam rebus meditantur opem, atque ad munera belli
certatur, pulsusque timor graviore periclo.
maxima curarum rectorem ponere castris,
cui Latium et moles rerum quassata recumbat
595spectante occasum patria. Iovis illa ruenti
Ausoniae atque Italis tempus protendere regnis
cura fuit; nam Tyrrhenos Poenumque secundis
Albana surgens respexerat arce tumentem,
qui ferre in muros victricia signa parabat.
600tum quassans caput "haud umquam tibi Iuppiter" inquit
"o iuvenis, dederit portas transcendere Romae
atque inferre pedem. Tyrrhenas sternere valles
caedibus et ripas fluviorum exire Latino
sanguine fas fuerit. Tarpeium accedere collem
605murisque aspirare veto." quater inde coruscum
contorsit dextra fulmen, quo tota reluxit
Maeonidum tellus, atramque per aethera volvens
abrupto fregit caelo super agmina nubem.
nec Poenum avertisse satis; dat numine magno
610Aeneadis mentem gremio deponere tuto
Romuleam tandem Fabioque salutis habenas
credere ductori. cui postquam tradita belli
iura videt, "non hunc" inquit "superaverit umquam
invidia aut blando popularis gloria fuco,
615non astus fallax, non praeda aliusve cupido.
bellandi vetus ac laudum cladumque quieta
mente capax. par ingenium castrisque togaeque."
sic genitor divum recipitque ad sidera gressum.
Hic circumspectis nulli deprensus in armis
620laudatusque Iovi Fabius mirabile quantum
gaudebat reducem patriae annumerare reversus,
duxerat egrediens quam secum in proelia pubem.
nec membris quisquam natove pepercit amato
acrius aut vidit socium per bella cruorem
625tristior atque idem perfusus sanguine victor
hostili plenis repetebat moenia castris.
stirpe genus clarum caeloque affinis origo.
nam remeans longis olim Tirynthius oris
et triplicis monstri famam et spectacula captas
630mira boves hac, qua fulgent nunc moenia Romae,
egit ovans. tunc Arcadius, sic fama, locabat
inter desertos fundata Palatia dumos
paupere sub populo ductor, cum regia virgo
hospite victa sacro Fabium de crimine laeto
635procreat et magni commiscet seminis ortus
Arcas in Herculeos mater ventura nepotes.
ter centum domus haec Fabios armavit in hostem
limine progressos uno, pulcherrima quorum
cunctando Fabius superavit facta ducemque
640Hannibalem aequando. tantus tunc, Poene, fuisti.
Dum se perculsi renovant in bella Latini,
turbatus Iove et exuta spe moenia Romae
pulsandi colles Umbros atque arva petebat
Hannibal, excelso summi qua vertice montis
645devexum lateri pendet Tuder, atque ubi latis
proiecta in campis nebulas exhalat inertes
et sedet ingentem pascens Mevania taurum,
dona Iovi. tum Palladios se fundit in agros,
Picenum dives praedae, atque errantibus armis,
650quo spolia invitant, transfert populantia signa,
donec pestiferos mitis Campania cursus
tardavit bellumque sinu indefensa recepit.
Hic dum stagnosi spectat templumque domosque
Literni ductor, varia splendentia cernit
655pictura belli patribus monumenta prioris
exhausti; nam porticibus signata manebant,
quis inerat longus rerum et spectabilis ordo.
primus bella truci suadebat Regulus ore,
bella neganda viro, si noscere fata daretur.
660ac princeps Poenis indicta more parentum
Appius astabat pugna lauroque revinctus
iustum Sarrana ducebat caede triumphum.
aequoreum iuxta decus et navale tropaeum,
rostra gerens nivea surgebat mole columna:
665exuvias Marti donumque Duilius alto
ante omnes mersa Poenorum classe dicabat.
cui, nocturnus honos, funalia clara sacerque
post epulas tibicen adest, castosque penates
insignis laeti repetebat murmure cantus.
670cernit et extremos defuncti civis honores:
Scipio ductoris celebrabat funera Poeni,
Sardoa victor terra. videt inde ruentem
litoribus Libycis dispersa per agmina pubem;
instabat crista fulgens et terga premebat
675Regulus; Autololes Nomadesque et Maurus et Hammon
et Garamas positis dedebant oppida telis.
lentus harenoso spumabat Bagrada campo
viperea sanie, turmisque minantibus ultro
pugnabat serpens et cum duce bella gerebat.
680necnon proiectum puppi frustraque vocantem
numina Amyclaeum mergebat perfida ponto
rectorem manus, et seras tibi, Regule, poenas
Xanthippus digni pendebat in aequore leti.
addiderant geminas medio consurgere fluctu
685Aegates; lacerae circum fragmenta videres
classis et effusos fluitare in gurgite Poenos.
possessor pelagi pronaque Lutatius aura
captivas puppes ad litora victor agebat.
haec inter iuncto religatus in ordine Hamilcar,
690ductoris genitor, cunctarum ab imagine rerum
totius in sese vulgi converterat ora.
sed pacis faciem et pollutas foederis aras
deceptumque Iovem ac dictantes iura Latinos
cernere erat. strictas trepida cervice secures
695horrebat Libys, ac summissis ordine palmis
orantes veniam iurabant irrita pacta.
haec Eryce e summo spectabat laeta Dione.
Quae postquam infesto percensuit omnia vultu
arridens Poenus, lenta proclamat ab ira:
700"non leviora dabis nostris inscribere tectis
acta meae dextrae: captam, Carthago, Saguntum
da spectare, simul flamma ferroque ruentem;
perfodiant patres natorum membra. nec Alpes
exiguus domitas capiet locus; ardua celsis
705persultet iuga victor equis Garamasque Nomasque.
addes Ticini spumantes sanguine ripas
et nostrum Trebiam et Thrasymenni litora Tusci
clausa cadaveribus. ruat ingens corpore et armis
Flaminius, fugiat consul manante cruore
710Scipio et ad socios nati cervice vehatur.
haec mitte in populos, et adhuc maiora dabuntur.
flagrantem effinges facibus, Carthago, Libyssis
Romam et deiectum Tarpeia rupe Tonantem.
interea vos, ut dignum est, ista, ocius ite,
715o iuvenes, quorum dextris mihi tanta geruntur,
in cineres monumenta date atque involvite flammis."