0

Ēcce ĭtĕrūm Crīspīnŭs, ĕt ēst mĭhĭ saēpĕ vŏcāndūs

ād pārtēs, mōnstrūm nūllā vīrtūtĕ rĕdēmptūm

ā vĭtĭīs, aēgraē sōlāquĕ lĭbīdĭnĕ fōrtēs

dēlĭcĭaē, vĭdŭās tāntum āspērnātŭs ădūltēr.

quīd rēfērt ĭgĭtūr, quāntīs iūmēntă fătīgēt5

pōrtĭcĭbūs, quāntā nĕmŏrūm vēctētŭr ĭn ūmbrā,

iūgĕră quōt vīcīnă fŏrō, quās ēmĕrĭt aēdēs

[nēmŏ mălūs fēlīx, mĭnĭmē cōrrūptŏr ĕt īdēm]

īncēstūs, cūm quō nūpēr vīttātă iăcēbāt

sānguĭne ădhūc vīvō tērrām sŭbĭtūră săcērdōs?10

sēd nūnc dē fāctīs lĕvĭōrĭbŭs. ēt tămĕn āltēr

sī fēcīssĕt ĭdēm cădĕrēt sūb iūdĭcĕ mōrūm;

nām, quōd tūrpĕ bŏnīs Tĭtĭō Sĕĭōquĕ, dĕcēbāt

Crīspīnūm. quĭd ăgās, cūm dīra ēt foēdĭŏr ōmnī

crīmĭnĕ pērsōna ēst? mūllūm sēx mīlĭbŭs ēmīt,15

aēquāntēm sānē părĭbūs sēstērtĭă lībrīs,

ūt pĕrhĭbēnt quī dē māgnīs māiōră lŏquūntūr.

cōnsĭlĭūm laūdo ārtĭfĭcīs, sī mūnĕrĕ tāntō

praēcĭpŭam īn tăbŭlīs cērām sĕnĭs ābstŭlĭt ōrbī;

ēst rătĭo ūltĕrĭōr, māgnaē sī mīsĭt ămīcaē,20

quaē vĕhĭtūr clūsō lātīs spĕcŭlārĭbŭs āntrō.

nīl tāle ēxspēctēs: ēmīt sĭbĭ. mūltă vĭdēmūs

quaē mĭsĕr ēt frūgī nōn fēcĭt Ăpīcĭŭs. hōc tū

sūccīnctūs pătrĭā quōndām, Crīspīnĕ, păpŷrō?

hōc prĕtĭō squāmaē? pŏtŭīt fōrtāssĕ mĭnōrīs25

pīscātōr quām pīscĭs ĕmī; prōvīncĭă tāntī

vēndĭt ăgrōs, sēd māiōrēs Āpūlĭă vēndīt.

quālīs tūnc ĕpŭlās īpsūm glūttīssĕ pŭtāmūs

īndŭpĕrātōrēm, cūm tōt sēstērtĭă, pārtēm

ēxĭgŭam ēt mŏdĭcaē sūmptām dē mārgĭnĕ cēnaē,30

pūrpŭrĕūs māgnī rūctārīt scūrră Pălātī,

iām prīncēps ĕquĭtūm, māgnā quī vōcĕ sŏlēbāt

vēndĕrĕ mūnĭcĭpēs frāctā dē mērcĕ sĭlūrōs?

īncĭpĕ, Cāllĭŏpē. lĭcĕt ēt cōnsīdĕrĕ: nōn ēst

cāntāndūm, rēs vēra ăgĭtūr. nārrātĕ, pŭēllaē35

Pīĕrĭdēs, prōsīt mĭhĭ vōs dīxīssĕ pŭēllās.

cūm iām sēmiănĭmūm lăcĕrārēt Flāvĭŭs ōrbēm

ūltĭmŭs ēt cālvō sērvīrēt Rōmă Nĕrōnī,

īncĭdĭt Hādrĭăcī spătĭum ādmīrābĭlĕ rhōmbī

āntĕ dŏmūm Vĕnĕrīs, quām Dōrĭcă sūstĭnĕt Āncōn,40

īmplēvītquĕ sĭnūs; nĕque ĕnīm mĭnŏr haēsĕrăt īllīs

quōs ŏpĕrīt glăcĭēs Maēōtĭcă rūptăquĕ tāndēm

sōlĭbŭs ēffūndīt tōrrēntĭs ăd ōstĭă Pōntī

dēsĭdĭā tārdōs ēt lōngō frīgŏrĕ pīnguēs.

dēstĭnăt hōc mōnstrūm cūmbaē līnīquĕ măgīstēr45

pōntĭfĭcī sūmmō. quĭs ĕnīm prōpōnĕrĕ tālēm

aūt ĕmĕre aūdērēt, cūm plēna ēt lītŏră mūltō

dēlātōrĕ fŏrēnt? dīspērsī prōtĭnŭs ālgaē

īnquīsītōrēs ăgĕrēnt cūm rēmĭgĕ nūdō,

nōn dŭbĭtātūrī fŭgĭtīvūm dīcĕrĕ pīscēm50

dēpāstūmquĕ dĭū vīvārĭă Caēsărĭs, īndĕ

ēlāpsūm vĕtĕrem ād dŏmĭnūm dēbērĕ rĕvērtī.

sī quīd Pālfŭrĭō, sī crēdĭmŭs Ārmīllātō,

quīdquīd cōnspĭcŭūm pūlchrūmque ēst aēquŏrĕ tōtō

rēs fīsci ēst, ŭbĭcūmquĕ nătāt. dōnābĭtŭr ērgō,55

nē pĕrĕāt. iām lētĭfĕrō cēdēntĕ prŭīnīs

aūtūmnō, iām quārtānām spērāntĭbŭs aēgrīs,

strīdēbāt dēfōrmĭs hĭēms praēdāmquĕ rĕcēntēm

sērvābāt; tămĕn hīc prŏpĕrāt, vĕlŭt ūrguĕăt aūstēr.

ūtquĕ lăcūs sŭbĕrānt, ŭbĭ quāmquām dīrŭtă sērvāt60

īgnēm Trōiānum ēt Vēstām cŏlĭt Ālbă mĭnōrēm,

ōbstĭtĭt īntrāntī mīrātrīx tūrbă părūmpēr.

ūt cēssīt, făcĭlī pătŭērūnt cārdĭnĕ vālvaē;

ēxclūsī spēctānt ādmīssa ōbsōnĭă pātrēs.

ītŭr ăd Ātrīdēn. tūm Pīcēns "āccĭpĕ" dīxīt65

"prīvātīs māiōră fŏcīs. gĕnĭālĭs ăgātūr

īstĕ dĭēs. prŏpĕrā stŏmăchūm lāxārĕ săgīnā

ēt tŭă sērvātūm cōnsūme īn saēcŭlă rhōmbūm.

īpsĕ căpī vŏlŭīt." quĭd ăpērtĭŭs? ēt tămĕn īllī

sūrgēbānt crīstaē. nĭhĭl ēst quōd crēdĕrĕ dē sē70

nōn pōssīt cūm laūdātūr dīs aēquă pŏtēstās.

sēd dērāt pīscī pătĭnaē mēnsūră. vŏcāntūr

ērgo īn cōnsĭlĭūm prŏcĕrēs, quōs ōdĕrăt īllĕ,

īn quōrūm făcĭē mĭsĕraē māgnaēquĕ sĕdēbāt

pāllŏr ămīcĭtĭaē. prīmūs clāmāntĕ Lĭbūrnō75

"cūrrĭtĕ, iām sēdīt" rāptā prŏpĕrābăt ăbōllā

Pēgăsŭs, āttŏnĭtaē pŏsĭtūs mŏdŏ vīlĭcŭs ūrbī.

ānne ălĭūd tūm praēfēctī? quōrum ōptĭmŭs ātquĕ

īntērprēs lēgūm sānctīssĭmŭs ōmnĭă, quāmquām

tēmpŏrĭbūs dīrīs, trāctāndă pŭtābăt ĭnērmī80

iūstĭtĭā. vēnīt ēt Crīspĭ iŭcūndă sĕnēctūs,

cūiŭs ĕrānt mōrēs quālīs fācūndĭă, mītĕ

īngĕnĭūm. mărĭa āc tērrās pŏpŭlōsquĕ rĕgēntī

quīs cŏmĕs ūtĭlĭōr, sī clāde ēt pēstĕ sŭb īllā

saēvĭtĭām dāmnāre ĕt hŏnēstum ādfērrĕ lĭcērēt85

cōnsĭlĭūm? sēd quīd vĭŏlēntĭŭs aūrĕ tўrānnī,

cūm quō dē plŭvĭīs aūt aēstĭbŭs aūt nīmbōsō

vērĕ lŏcūtūrī fātūm pēndēbăt ămīcī?

īlle ĭgĭtūr nūmquām dērēxīt brācchĭă cōntrā

tōrrēntēm, nēc cīvĭs ĕrāt quī lībĕră pōssēt90

vērba ănĭmī prōfērre ēt vītam īmpēndĕrĕ vērō.

sīc mūltās hĭĕmēs ātque ōctōgēnsĭmă vīdīt

sōlstĭtĭa, hīs ārmīs īllā quŏquĕ tūtŭs ĭn aūlā.

prōxĭmŭs ēiūsdēm prŏpĕrābăt Ăcīlĭŭs aēvī

cūm iŭvĕne īndīgnō quēm mōrs tām saēvă mănērēt95

ēt dŏmĭnī glădĭīs tām fēstīnātă; sĕd ōlīm

prōdĭgĭō pār ēst īn nōbĭlĭtātĕ sĕnēctūs,

ūndĕ fĭt ūt mālīm frātērcŭlŭs ēssĕ gĭgāntīs.

prōfŭĭt ērgŏ nĭhīl mĭsĕrō quōd cōmmĭnŭs ūrsōs

fīgēbāt Nŭmĭdās Ālbānā nūdŭs hărēnā100

vēnātōr. quĭs ĕnīm iām nōn īntēllĕgăt ārtēs

pātrĭcĭās? quīs prīscum īllūd mīrātŭr ăcūmēn,

Brūtĕ, tŭūm? făcĭle ēst bārbāto īmpōnĕrĕ rēgī.

nēc mĕlĭōr vūltū quămŭīs īgnōbĭlĭs ībāt

Rūbrĭŭs, ōffēnsaē vĕtĕrīs rĕŭs ātquĕ tăcēndaē,105

ēt tămĕn īmprŏbĭōr sătŭrām scrībēntĕ cĭnaēdō.

Mōntānī quŏquĕ vēntĕr ădēst ābdōmĭnĕ tārdūs,

ēt mātūtīnō sūdāns Crīspīnŭs ămōmō

quāntūm vīx rĕdŏlēnt dŭŏ fūnĕră, saēvĭŏr īllō

Pōmpĕĭūs tĕnŭī iŭgŭlōs ăpĕrīrĕ sŭsūrrō,110

ēt quī vūltŭrĭbūs sērvābāt vīscĕră Dācīs

Fūscūs mārmŏrĕā mĕdĭtātūs proēlĭă vīllā,

ēt cūm mōrtĭfĕrō prūdēns Vēiēntŏ Cătūllō,

quī nūmquām vīsaē flāgrābăt ămōrĕ pŭēllaē,

grānde ēt cōnspĭcŭūm nōstrō quŏquĕ tēmpŏrĕ mōnstrūm,115

caēcūs ādŭlătōr dīrūsque †ā pōntĕ† sătēllēs,

dīgnŭs Ărīcīnōs quī mēndīcārĕt ăd āxēs

blāndăquĕ dēvēxaē iāctārēt bāsĭă raēdaē.

nēmŏ măgīs rhōmbūm stŭpŭīt; nām plūrĭmă dīxīt

īn laēvūm cōnvērsŭs, ăt īllī dēxtră iăcēbāt120

bēlŭă. sīc pūgnās Cĭlĭcīs laūdābăt ĕt īctūs

ēt pēgma ēt pŭĕrōs īnde ād vēlārĭă rāptōs.

nōn cēdīt Vēiēntŏ, sĕd ūt fānātĭcŭs oēstrō

pērcūssūs, Bēllōnă, tŭō dīvīnăt ĕt "īngēns

ōmĕn hăbēs" īnquīt "māgnī clārīquĕ trĭūmphī.125

rēgem ălĭquēm căpĭēs, aūt dē tēmōnĕ Brĭtānnō

ēxcĭdĕt Ārvĭrăgūs. pĕrĕgrīna ēst bēlŭă: cērnīs

ērēctās īn tērgă sŭdēs?" hōc dēfŭĭt ūnūm

Fābrĭcĭō, pătrĭam ūt rhōmbī mĕmŏrārĕt ĕt ānnōs.

"quīdnam ĭgĭtūr cēnsēs? cōncīdĭtŭr?" ābsĭt ăb īllō130

dēdĕcŭs hōc" Mōntānŭs ăīt, "tēsta āltă părētūr

quaē tĕnŭī mūrō spătĭōsūm cōllĭgăt ōrbēm.

dēbētūr māgnūs pătĭnaē sŭbĭtūsquĕ Prŏmētheūs.

ārgīllam ātquĕ rŏtām cĭtĭūs prŏpĕrātĕ, sĕd ēx hōc

tēmpŏrĕ iām, Caēsār, fĭgŭlī tŭă cāstră sĕquāntūr."135

vīcīt dīgnă vĭrō sēntēntĭă. nōvĕrăt īllĕ

lūxŭrĭam īmpĕrĭī vĕtĕrēm nōctēsquĕ Nĕrōnīs

iām mĕdĭās ălĭāmquĕ fămēm, cūm pūlmŏ Fălērnō

ārdērēt. nūllī māiōr fŭĭt ūsŭs ĕdēndī

tēmpēstātĕ mĕā: Cīrcēīs nātă fŏrēnt ān140

Lūcrīnum ād sāxūm Rŭtŭpīnōve ēdĭtă fūndō

ōstrĕă cāllēbāt prīmō dēprēndĕrĕ mōrsū,

ēt sĕmĕl āspēctī lītūs dīcēbăt ĕchīnī.

sūrgĭtŭr ēt mīssō prŏcĕrēs ēxīrĕ iŭbēntūr

cōnsĭlĭō, quōs Ālbānām dūx māgnŭs ĭn ārcēm145

trāxĕrăt āttŏnĭtōs ēt fēstīnārĕ cŏāctōs,

tāmquām dē Chāttīs ălĭquīd tōrvīsquĕ Sўgāmbrīs

dīctūrūs, tāmquam ēx dīvērsīs pārtĭbŭs ōrbīs

ānxĭă praēcĭpĭtī vēnīssĕt ĕpīstŭlă pīnnā.

ātque ŭtĭnam hīs pŏtĭūs nūgīs tōta īllă dĕdīssēt150

tēmpŏră saēvĭtĭaē, clārās quĭbŭs ābstŭlĭt ūrbī

īllūstrēsque ănĭmās īmpūne ēt vīndĭcĕ nūllō.

sēd pĕrĭīt pōstquām cērdōnĭbŭs ēssĕ tĭmēndūs

coēpĕrăt: hōc nŏcŭīt Lămĭārūm caēdĕ mădēntī.

Ecce iterum Crispinus, et est mihi saepe vocandus

ad partes, monstrum nulla virtute redemptum

a vitiis, aegrae solaque libidine fortes

deliciae, viduas tantum aspernatus adulter.

5quid refert igitur, quantis iumenta fatiget

porticibus, quanta nemorum vectetur in umbra,

iugera quot vicina foro, quas emerit aedes

[nemo malus felix, minime corruptor et idem]

incestus, cum quo nuper vittata iacebat

10sanguine adhuc vivo terram subitura sacerdos?

sed nunc de factis levioribus. et tamen alter

si fecisset idem caderet sub iudice morum;

nam, quod turpe bonis Titio Seioque, decebat

Crispinum. quid agas, cum dira et foedior omni

15crimine persona est? mullum sex milibus emit,

aequantem sane paribus sestertia libris,

ut perhibent qui de magnis maiora loquuntur.

consilium laudo artificis, si munere tanto

praecipuam in tabulis ceram senis abstulit orbi;

20est ratio ulterior, magnae si misit amicae,

quae vehitur cluso latis specularibus antro.

nil tale exspectes: emit sibi. multa videmus

quae miser et frugi non fecit Apicius. hoc tu

succinctus patria quondam, Crispine, papyro?

25hoc pretio squamae? potuit fortasse minoris

piscator quam piscis emi; provincia tanti

vendit agros, sed maiores Apulia vendit.

qualis tunc epulas ipsum gluttisse putamus

induperatorem, cum tot sestertia, partem

30exiguam et modicae sumptam de margine cenae,

purpureus magni ructarit scurra Palati,

iam princeps equitum, magna qui voce solebat

vendere municipes fracta de merce siluros?

incipe, Calliope. licet et considere: non est

35cantandum, res vera agitur. narrate, puellae

Pierides, prosit mihi vos dixisse puellas.

cum iam semianimum laceraret Flavius orbem

ultimus et calvo serviret Roma Neroni,

incidit Hadriaci spatium admirabile rhombi

40ante domum Veneris, quam Dorica sustinet Ancon,

implevitque sinus; neque enim minor haeserat illis

quos operit glacies Maeotica ruptaque tandem

solibus effundit torrentis ad ostia Ponti

desidia tardos et longo frigore pingues.

45destinat hoc monstrum cumbae linique magister

pontifici summo. quis enim proponere talem

aut emere auderet, cum plena et litora multo

delatore forent? dispersi protinus algae

inquisitores agerent cum remige nudo,

50non dubitaturi fugitivum dicere piscem

depastumque diu vivaria Caesaris, inde

elapsum veterem ad dominum debere reverti.

si quid Palfurio, si credimus Armillato,

quidquid conspicuum pulchrumque est aequore toto

55res fisci est, ubicumque natat. donabitur ergo,

ne pereat. iam letifero cedente pruinis

autumno, iam quartanam sperantibus aegris,

stridebat deformis hiems praedamque recentem

servabat; tamen hic properat, velut urgueat auster.

60utque lacus suberant, ubi quamquam diruta servat

ignem Troianum et Vestam colit Alba minorem,

obstitit intranti miratrix turba parumper.

ut cessit, facili patuerunt cardine valvae;

exclusi spectant admissa obsonia patres.

65itur ad Atriden. tum Picens "accipe" dixit

"privatis maiora focis. genialis agatur

iste dies. propera stomachum laxare sagina

et tua servatum consume in saecula rhombum.

ipse capi volvit." quid apertius? et tamen illi

70surgebant cristae. nihil est quod credere de se

non possit cum laudatur dis aequa potestas.

sed derat pisci patinae mensura. vocantur

ergo in consilium proceres, quos oderat ille,

in quorum facie miserae magnaeque sedebat

75pallor amicitiae. primus clamante Liburno

"currite, iam sedit" rapta properabat abolla

Pegasus, attonitae positus modo vilicus urbi.

anne aliud tum praefecti? quorum optimus atque

interpres legum sanctissimus omnia, quamquam

80temporibus diris, tractanda putabat inermi

iustitia. venit et Crispi iucunda senectus,

cuius erant mores qualis facundia, mite

ingenium. maria ac terras populosque regenti

quis comes utilior, si clade et peste sub illa

85saevitiam damnare et honestum adferre liceret

consilium? sed quid violentius aure tyranni,

cum quo de pluviis aut aestibus aut nimboso

vere locuturi fatum pendebat amici?

ille igitur numquam derexit bracchia contra

90torrentem, nec civis erat qui libera posset

verba animi proferre et vitam impendere vero.

sic multas hiemes atque octogensima vidit

solstitia, his armis illa quoque tutus in aula.

proximus eiusdem properabat Acilius aevi

95cum iuvene indigno quem mors tam saeva maneret

et domini gladiis tam festinata; sed olim

prodigio par est in nobilitate senectus,

unde fit ut malim fraterculus esse gigantis.

profuit ergo nihil misero quod comminus ursos

100figebat Numidas Albana nudus harena

venator. quis enim iam non intellegat artes

patricias? quis priscum illud miratur acumen,

Brute, tuum? facile est barbato imponere regi.

nec melior vultu quamuis ignobilis ibat

105Rubrius, offensae veteris reus atque tacendae,

et tamen improbior saturam scribente cinaedo.

Montani quoque venter adest abdomine tardus,

et matutino sudans Crispinus amomo

quantum vix redolent duo funera, saevior illo

110Pompeius tenui iugulos aperire susurro,

et qui vulturibus servabat viscera Dacis

Fuscus marmorea meditatus proelia villa,

et cum mortifero prudens Veiento Catullo,

qui numquam visae flagrabat amore puellae,

115grande et conspicuum nostro quoque tempore monstrum,

caecus adulator dirusque †a ponte† satelles,

dignus Aricinos qui mendicaret ad axes

blandaque devexae iactaret basia raedae.

nemo magis rhombum stupuit; nam plurima dixit

120in laevum conversus, at illi dextra iacebat

belua. sic pugnas Cilicis laudabat et ictus

et pegma et pueros inde ad velaria raptos.

non cedit Veiento, sed ut fanaticus oestro

percussus, Bellona, tuo divinat et "ingens

125omen habes" inquit "magni clarique triumphi.

regem aliquem capies, aut de temone Britanno

excidet Arviragus. peregrina est belua: cernis

erectas in terga sudes?" hoc defuit unum

Fabricio, patriam ut rhombi memoraret et annos.

130"quidnam igitur censes? conciditur?" "absit ab illo

dedecus hoc" Montanus ait, "testa alta paretur

quae tenui muro spatiosum colligat orbem.

debetur magnus patinae subitusque Prometheus.

argillam atque rotam citius properate, sed ex hoc

135tempore iam, Caesar, figuli tua castra sequantur."

vicit digna viro sententia. noverat ille

luxuriam imperii veterem noctesque Neronis

iam medias aliamque famem, cum pulmo Falerno

arderet. nulli maior fuit usus edendi

140tempestate mea: Circeis nata forent an

Lucrinum ad saxum Rutupinove edita fundo

ostrea callebat primo deprendere morsu,

et semel aspecti litus dicebat echini.

surgitur et misso proceres exire iubentur

145consilio, quos Albanam dux magnus in arcem

traxerat attonitos et festinare coactos,

tamquam de Chattis aliquid torvisque Sygambris

dicturus, tamquam ex diversis partibus orbis

anxia praecipiti venisset epistula pinna.

150atque utinam his potius nugis tota illa dedisset

tempora saevitiae, claras quibus abstulit urbi

illustresque animas impune et vindice nullo.

sed periit postquam cerdonibus esse timendus

coeperat: hoc nocuit Lamiarum caede madenti.