0

Quīs nŭmĕrārĕ quĕāt fēlīcīs praēmĭă, Gāllī,

mīlĭtĭaē? nām sī sŭbĕūntūr prōspĕră cāstră

mē păvĭdum ēxcĭpĭāt tīrōnēm pōrtă sĕcūndō

sīdĕrĕ. plūs ĕtĕnīm fātī vălĕt hōră bĕnīgnī

quām sī nōs Vĕnĕrīs cōmmēndĕt ĕpīstŭlă Mārtī5

ēt Sămĭā gĕnĕtrīx quaē dēlēctātŭr hărēnā.

Cōmmŏdă trāctēmūs prīmūm cōmmūnĭă, quōrūm

haūt mĭnĭmum īllŭd ĕrīt, nē tē pūlsārĕ tŏgātūs

aūdĕăt, īmmo, ētsī pūlsētūr, dīssĭmŭlēt nēc

aūdĕăt ēxcūssōs praētōri ōstēndĕrĕ dēntēs10

ēt nīgram īn făcĭē tŭmĭdīs līvōrĭbŭs ōffām

ātque ŏcŭlūm mĕdĭcō nīl prōmīttēntĕ rĕlīctūm.

Bārdăĭcūs iūdēx dătŭr haēc pūnīrĕ vŏlēntī

cālcĕŭs ēt grāndēs māgna ād sūbsēllĭă sūraē

lēgĭbŭs āntīquīs cāstrōrum ēt mōrĕ Cămīllī15

sērvātō, mīlēs nē vāllūm lītĭgĕt ēxtrā

ēt prŏcŭl ā sīgnīs. "iūstīssĭmă cēntŭrĭōnūm

cōgnĭtĭo ēst †ĭgĭtūr† dē mīlĭtĕ, nēc mĭhĭ dērīt

ūltĭŏ, sī iūstaē dēfērtūr caūsă quĕrēllaē."

tōtă cŏhōrs tămĕn ēst ĭnĭmīca, ōmnēsquĕ mănīplī20

cōnsēnsū māgno ēffĭcĭūnt cūrābĭlĭs ūt sīt

vīndīcta ēt grăvĭōr quam īniūrĭă. dīgnum ĕrĭt ērgō

dēclāmātōrīs mūlīnō cōrdĕ Văgēllī,

cūm dŭŏ crūra hăbĕās, ōffēndĕrĕ tōt călĭgās, tōt

mīlĭă clāvōrūm. quīs tām prŏcŭl ādsĭt ăb ūrbĕ25

praētĕrĕā, quīs tām Pўlădēs, mōlem āggĕrĭs ūltrā

ūt vĕnĭāt? lăcrĭmaē sīccēntūr prōtĭnŭs, ēt sē

ēxcūsātūrōs nōn sōllĭcĭtēmŭs ămīcōs.

"dā tēstēm" iūdēx cūm dīxĕrĭt, aūdĕăt īllĕ

nēscĭŏ quīs, pūgnōs quī vīdīt, dīcĕrĕ "vīdī,"30

ēt crēdām dīgnūm bārbā dīgnūmquĕ căpīllīs

māiōrūm. cĭtĭūs fālsūm prōdūcĕrĕ tēstēm

cōntrā pāgānūm pōssīs quām vēră lŏquēntēm

cōntrā fōrtūnam ārmātī cōntrāquĕ pŭdōrēm.

Praēmĭă nūnc ălĭa ātque ălĭa ēmŏlŭmēntă nŏtēmūs35

sācrāmēntōrūm. cōnvāllēm rūrĭs ăvītī

īmprŏbŭs aūt cāmpūm mĭhĭ sī vīcīnŭs ădēmīt

ēt sācrum ēffōdīt mĕdĭō dē līmĭtĕ sāxūm,

quōd mĕă cūm pătŭlō cŏlŭīt pūls ānnŭă lībō,

dēbĭtŏr aūt sūmptōs pērgīt nōn rēddĕrĕ nūmmōs40

vānă sŭpērvăcŭī dīcēns chīrōgrăphă līgnī,

ēxspēctāndŭs ĕrīt quī lītēs īncŏhĕt ānnūs

tōtīūs pŏpŭlī. sēd tūm quŏquĕ mīllĕ fĕrēndă

taēdĭă, mīllĕ mŏraē; tŏtĭēns sūbsēllĭă tāntūm

stērnūntūr, iām fācūndō pōnēntĕ lăcērnās45

Caēdĭcĭo ēt Fūscō iām mīctŭrĭēntĕ părātī

dīgrĕdĭmūr, lēntāquĕ fŏrī pūgnāmŭs hărēnā.

āst īllīs quōs ārmă tĕgūnt ēt bāltĕŭs āmbīt

quōd plăcĭtum ēst īpsīs praēstātūr tēmpŭs ăgēndī,

nēc rēs āttĕrĭtūr lōngō sūfflāmĭnĕ lītīs.50

Sōlīs praētĕrĕā tēstāndī mīlĭtĭbūs iūs

vīvō pātrĕ dătūr. nām quaē sūnt pārtă lăbōrĕ

mīlĭtĭaē plăcŭīt nōn ēsse īn cōrpŏrĕ cēnsūs,

ōmnĕ tĕnēt cūiūs rĕgĭmēn pătĕr. ērgŏ Cŏrānūm

sīgnōrūm cŏmĭtēm cāstrōrūmque aēră mĕrēntēm55

quāmŭĭs iām trĕmŭlūs cāptāt pătĕr; hūnc făvŏr aēquūs

prōvĕhĭt ēt pūlchrō rēddīt sŭă dōnă lăbōrī.

īpsīūs cērtē dŭcĭs hōc rēfērrĕ vĭdētūr

ūt, quī fōrtĭs ĕrīt, sīt fēlīcīssĭmŭs īdēm,

ūt laētī phălĕrīs ōmnēs ēt tōrquĭbŭs, ōmnēs60

Quis numerare queat felicis praemia, Galli,

militiae? nam si subeuntur prospera castra

me pavidum excipiat tironem porta secundo

sidere. plus etenim fati valet hora benigni

5quam si nos Veneris commendet epistula Marti

et Samia genetrix quae delectatur harena.

Commoda tractemus primum communia, quorum

haut minimum illud erit, ne te pulsare togatus

audeat, immo, etsi pulsetur, dissimulet nec

10audeat excussos praetori ostendere dentes

et nigram in facie tumidis livoribus offam

atque oculum medico nil promittente relictum.

Bardaicus iudex datur haec punire volenti

calceus et grandes magna ad subsellia surae

15legibus antiquis castrorum et more Camilli

servato, miles ne vallum litiget extra

et procul a signis. "iustissima centurionum

cognitio est †igitur† de milite, nec mihi derit

ultio, si iustae defertur causa querellae."

20tota cohors tamen est inimica, omnesque manipli

consensu magno efficiunt curabilis ut sit

vindicta et gravior quam iniuria. dignum erit ergo

declamatoris mulino corde Vagelli,

cum duo crura habeas, offendere tot caligas, tot

25milia clavorum. quis tam procul adsit ab urbe

praeterea, quis tam Pylades, molem aggeris ultra

ut veniat? lacrimae siccentur protinus, et se

excusaturos non sollicitemus amicos.

"da testem" iudex cum dixerit, audeat ille

30nescio quis, pugnos qui vidit, dicere "vidi,"

et credam dignum barba dignumque capillis

maiorum. citius falsum producere testem

contra paganum possis quam vera loquentem

contra fortunam armati contraque pudorem.

35Praemia nunc alia atque alia emolumenta notemus

sacramentorum. convallem ruris aviti

improbus aut campum mihi si vicinus ademit

et sacrum effodit medio de limite saxum,

quod mea cum patulo coluit puls annua libo,

40debitor aut sumptos pergit non reddere nummos

vana supervacui dicens chirographa ligni,

exspectandus erit qui lites incohet annus

totius populi. sed tum quoque mille ferenda

taedia, mille morae; totiens subsellia tantum

45sternuntur, iam facundo ponente lacernas

Caedicio et Fusco iam micturiente parati

digredimur, lentaque fori pugnamus harena.

ast illis quos arma tegunt et balteus ambit

quod placitum est ipsis praestatur tempus agendi,

50nec res atteritur longo sufflamine litis.

Solis praeterea testandi militibus ius

vivo patre datur. nam quae sunt parta labore

militiae placuit non esse in corpore census,

omne tenet cuius regimen pater. ergo Coranum

55signorum comitem castrorumque aera merentem

quamuis iam tremulus captat pater; hunc favor aequus

provehit et pulchro reddit sua dona labori.

ipsius certe ducis hoc referre videtur

ut, qui fortis erit, sit felicissimus idem,

60ut laeti phaleris omnes et torquibus, omnes