Iām sŭpĕr Hērcŭlĕās faūcēs nĕmŏrōsăquĕ Tēmpē
Haēmŏnĭaē dēsērtă pĕtēns dīspēndĭă sīlvaē,
cōrnĭpĕdem ēxhaūstūm cūrsū stĭmŭlīsquĕ nĕgāntēm
Māgnŭs ăgēns, īncērtă fŭgaē vēstīgĭă tūrbāt
īmplĭcĭtāsque ērrōrĕ vĭās. păvĕt īllĕ frăgōrēm5
mōtōrūm vēntīs nĕmŏrūm, cŏmĭtūmquĕ sŭōrūm
quī pōst tērgă rĕdīt trĕpĭdūm lătĕrīquĕ tĭmēntēm
ēxănĭmāt. Quămŭīs sūmmō dē cūlmĭnĕ lāpsūs,
nōndūm vīlĕ sŭī prĕtĭūm scīt sānguĭnĭs ēssĕ
sēquĕ, mĕmōr fātī, tāntaē mērcēdĭs hăbērĕ10
crēdĭt ădhūc iŭgŭlūm quāntām prō Caēsărĭs īpsĕ
āvūlsā cērvīcĕ dărēt. Dēsērtă sĕquēntēm
nōn pătĭtūr tūtīs fātūm cēlārĕ lătēbrīs
clāră vĭrī făcĭēs. Mūltī, Phārsālĭcă cāstră
cūm pĕtĕrēnt nōndūm fāmā prōdēntĕ rŭīnās,15
ōccūrsū stŭpŭērĕ dŭcīs, vērtīgĭnĕ rērūm
āttŏnĭtī; clādīsquĕ sŭaē vīx īpsĕ fĭdēlīs
aūctŏr ĕrāt. Grăvĭs ēst Māgnō quīcūmquĕ mălōrūm
tēstĭs ădēst. Cūnctīs īgnōtūs gēntĭbŭs ēssĕ
māllĕt ĕt ōbscūrō tūtūs trānsīrĕ pĕr ūrbēs20
nōmĭnĕ; sēd poēnās lōngī Fōrtūnă făvōrīs
ēxĭgĭt ā mĭsĕrō, quaē tāntō pōndĕrĕ fāmaē
rēs prĕmĭt ādvērsās fātīsquĕ prĭōrĭbŭs ūrgēt.
Nūnc fēstīnātōs nĭmĭūm sĭbĭ sēntĭt hŏnōrēs
āctăquĕ laūrĭfĕraē dāmnāt Sūllānă iŭvēntaē;25
nūnc ēt Cōrўcĭās clāssēs ēt Pōntĭcă sīgnă
dēiēctūm mĕmĭnīssĕ pĭgēt. Sīc lōngĭŭs aēvūm
dēstrŭĭt īngēntīs ănĭmōs ēt vītă sŭpērstēs
īmpĕrĭō; nĭsĭ sūmmă dĭēs cūm fīnĕ bŏnōrūm
ādfŭĭt ēt cĕlĕrī praēvērtīt trīstĭă lētō,30
dēdĕcŏri ēst fōrtūnă prĭōr. Quīsquāmnĕ sĕcūndīs
trādĕrĕ sē fātīs aūdēt nĭsĭ mōrtĕ părātā?
Lītŏră cōntĭgĕrāt pēr quaē Pēnēĭŭs āmnīs
Ēmăthĭā iām clādĕ rŭbēns ēxībăt ĭn aēquōr.
Īndĕ rătīs trĕpĭdūm, vēntīs āc flūctĭbŭs īmpār,35
flūmĭnĕīs vīx tūtă vădīs, ēvēxĭt ĭn āltūm:
cūiŭs ădhūc rēmīs quătĭtūr Cōrcŷră sĭnūsquĕ
Leūcădĭī, Cĭlĭcūm dŏmĭnūs tērraēquĕ Lĭbūrnaē,
ēxĭgŭām vēctōr păvĭdūs cōrrēpsĭt ĭn ālnūm.
Cōnscĭă cūrārūm sēcrētae īn lītŏră Lēsbī40
flēctĕrĕ vēlă iŭbēt, quā tūnc tēllūrĕ lătēbās
maēstĭŏr, īn mĕdĭīs quām sī, Cōrnēlĭă, cāmpīs
Ēmăthĭaē stārēs. trīstēs praēsāgĭă cūrās
ēxăgĭtānt, trĕpĭdā quătĭtūr fōrmīdĭnĕ sōmnūs,
Thēssălĭām nōx ōmnĭs hăbēt; tĕnĕbrīsquĕ rĕmōtīs45
rūpĭs ĭn ābrūptaē scŏpŭlōs ēxtrēmăquĕ cūrrīs
lītŏră; prōspĭcĭēns flūctūs, nūtāntĭă lōngē
sēmpēr prīmă vĭdēs vĕnĭēntīs vēlă cărīnaē,
quaērĕrĕ nēc quīcquām dē fātō cōniŭgĭs aūdēs.
Ēn rătĭs, ād vēstrōs quaē tēndīt cārbăsă pōrtūs!50
Quīd fĕrăt īgnōrās; sēd nūnc tĭbĭ sūmmă păvōrīs,
nūntĭŭs ārmōrūm trīstīs rūmōrquĕ sĭnīstēr,
vīctŭs ădēst cŏnĭūx. quīd pērdīs tēmpŏră lūctūs?
Cūm pōssīs iām flērĕ, tĭmēs! Tūnc pūppĕ prŏpīnquā
prōsīlvīt crīmēnquĕ dĕūm crūdēlĕ nŏtāvīt,55
dēfōrmēm pāllōrĕ dŭcēm vūltūsquĕ prĕmēntēm
cānĭtĭem ātque ātrō squālēntīs pūlvĕrĕ vēstīs.
Ōbvĭă nōx mĭsĕraē caēlūm lūcēmquĕ tĕnēbrīs
ābstŭlĭt, ātque ănĭmām clūsīt dŏlŏr; ōmnĭă nērvīs
mēmbră rĕlīctă lăbānt, rĭgŭērūnt cōrdă, dĭūquĕ60
spē mōrtīs dēcēptă iăcēt. Iām fūnĕ lĭgātō
lītŏrĭbūs lūstrāt văcŭās Pōmpēiŭs hărēnās.
Quēm pōstquām prŏpĭūs fămŭlaē vīdērĕ fĭdēlēs,
nōn ūltrā gĕmĭtūs tăcĭtōs īncēssĕrĕ fātūm
pērmīsērĕ sĭbī, frūstrāque āttōllĕrĕ tērrā65
sēmiănĭmēm cōnāntŭr ĕrām, quām pēctŏrĕ Māgnūs
āmbĭt ĕt ādstrīctōs rĕfŏvēt cōmplēxĭbŭs ārtūs.
Coēpĕrăt īn sūmmūm rĕvŏcātō sānguĭnĕ cōrpūs
Pōmpēī sēntīrĕ mănūs maēstāmquĕ mărītī
pōssĕ pătī făcĭēm; prŏhĭbēt sūccūmbĕrĕ fātīs70
Māgnŭs ĕt īnmŏdĭcōs cāstīgāt vōcĕ dŏlōrēs:
"Nōbĭlĕ cūr rōbūr fōrtūnaē vūlnĕrĕ prīmō
fēmĭnă tāntōrūm tĭtŭlīs īnsīgnĭs ăvōrūm
frāngĭs? Hăbēs ădĭtūm mānsūrae īn saēcŭlă fāmaē:
laūdĭs ĭn hōc sēxū nōn lēgūm iūră nĕc ārmă,75
ūnĭcă mātĕrĭa ēst cŏnĭūx mĭsĕr. Ērĭgĕ mēntēm,
ēt tŭă cūm fātīs pĭĕtās dēcērtĕt, ĕt īpsūm
quōd sūm vīctŭs ămā; nūnc sūm tĭbĭ glōrĭă māiōr,
ā mē quōd fāscēs ēt quōd pĭă tūrbă sĕnātūs
tāntăquĕ dīscēssīt rēgūm mănŭs. Īncĭpĕ Māgnūm80
sōlă sĕquī. Dēfōrmĭs ădhūc vīvēntĕ mărītō
sūmmŭs ĕt aūgērī vĕtĭtūs dŏlŏr: ūltĭmă dēbēt
ēssĕ fĭdēs lūgērĕ vĭrūm. Tū nūllă tŭlīstī
bēllō dāmnă mĕō: vīvīt pōst proēlĭă Māgnūs,
sēd fōrtūnă pĕrīt; quōd dēflēs, īllŭd ămāstī."85
Vōcĭbŭs hīs cōrrēptă vĭrī vīx aēgră lĕvāvīt
mēmbră sŏlō, tālīs gĕmĭtū rūmpēntĕ quĕrēllās:
"Ō | ŭtĭnam īn thălămōs īnvīsī Caēsărĭs īssēm
īnfēlīx cŏnĭūx ēt nūllī laētă mărītō!
Bīs nŏcŭī mūndō; mē prōnŭbă dūcĭt Ĕrīnŷs90
Crāssōrūmque ūmbraē, dēvōtăquĕ mānĭbŭs īllīs
Āssўrĭōs īn cāstră tŭlī cīvīlĭă cāsūs,
praēcĭpĭtēsquĕ dĕdī pŏpŭlōs cūnctōsquĕ fŭgāvī
ā caūsā mĕlĭōrĕ dĕōs. Ō māxĭmĕ cōniūx,
ō thălămīs īndīgnĕ mĕīs, hōc iūrĭs hăbēbāt95
īn tāntūm fōrtūnă căpūt! Cūr īmpĭă nūpsī,
sī mĭsĕrūm fāctūră fŭī? Nūnc āccĭpĕ poēnās,
sēd quās spōntĕ lŭām. Quō sīt tĭbĭ mōllĭŭs aēquōr,
cērtă fĭdēs rēgūm tōtūsquĕ părātĭŏr ōrbīs,
spārgĕ mărī cŏmĭtēm. Māllēm fēlīcĭbŭs ārmīs100
dēpēndīssĕ căpūt; nūnc clādēs dēnĭquĕ lūstră,
Māgnĕ, tŭās. ŭbĭcūmquĕ iăcēs, cīvīlĭbŭs ārmīs
nōstrōs ūltă tŏrōs, ădĕs hūc ātque ēxĭgĕ poēnās,
Iūlĭă, crūdēlīs, plācātăquĕ paēlĭcĕ caēsā
Māgnō pārcĕ tŭō." sīc fāta ĭtĕrūmquĕ rĕfūsă105
cōniŭgĭs īn grĕmĭūm, cūnctōrūm lūmĭnă sōlvīt
īn lăcrĭmās. Dūrī flēctūntūr pēctŏră Māgnī,
sīccăquĕ Thēssălĭaē cōnfūdīt lūmĭnă Lēsbōs.
Tūnc Mўtĭlēnaēūm plēnō iām lītŏrĕ vūlgūs
ādfātūr Māgnūm: "Sī māxĭmă glōrĭă nōbīs110
sēmpĕr ĕrīt tāntī pīgnūs sērvāssĕ mărītī,
tū quŏquĕ dēvōtōs sācrō tĭbĭ foēdĕrĕ mūrōs,
ōrāmūs, sŏcĭōsquĕ lărēs dīgnērĕ vĕl ūnā
nōctĕ tŭā: fāc, Māgnĕ, lŏcūm, quēm cūnctă rĕvīsānt
saēcŭlă, quēm vĕnĭēns hōspēs Rōmānŭs ădōrēt.115
Nūllă tĭbī sŭbĕūndă măgīs sūnt moēnĭă vīctō:
ōmnĭă vīctōrīs pōssūnt spērārĕ făvōrēm,
haēc iām crīmĕn hăbēnt. Quīd, quōd iăcĕt īnsŭlă pōntō?
Caēsăr ĕgēt rătĭbūs: prŏcĕrūm pārs māgnă cŏībīt
cērtă lŏcī; nōtō rĕpărāndum ēst lītŏrĕ fātūm.120
Āccĭpĕ tēmplōrūm cūltūs aūrūmquĕ dĕōrūm;
āccĭpĕ, sī tērrīs, sī pūppĭbŭs īstă iŭvēntūs
āptĭŏr ēst; tōtā, quāntūm vălĕt, ūtĕrĕ Lēsbō.
Āccĭpĕ: nē Caēsār răpĭāt, tū vīctŭs hăbētō.
Hōc sōlūm crīmēn mĕrĭtaē bĕnĕ dētrăhĕ tērraē,125
nē nōstrām vĭdĕārĕ fĭdēm fēlīxquĕ sĕcūtūs
ēt dāmnāssĕ mĭsēr." Tālī pĭĕtātĕ vĭrōrūm
laētŭs ĭn ādvērsīs ēt mūndī nōmĭnĕ gaūdēns
ēssĕ fĭdēm: "Nūllūm tōtō mĭhĭ" dīxĭt "ĭn ōrbĕ
grātĭŭs ēssĕ sŏlūm nōn pārvō pīgnŏrĕ vōbīs130
ōstēndī; tĕnŭīt nōstrōs hāc ōbsĭdĕ Lēsbōs
ādfēctūs; hīc sācră dŏmūs cārīquĕ pĕnātēs,
hīc mĭhĭ Rōmă fŭīt. Nōn ūlla īn lītŏră pūppēm
āntĕ dĕdī fŭgĭēns, saēvī cūm Caēsărĭs īrām
iām scīrēm mĕrĭtām sērvātā cōniŭgĕ Lēsbōn,135
nōn vĕrĭtūs tāntām vĕnĭaē cōmmīttĕrĕ vōbīs
mātĕrĭām. Sēd iām sătĭs ēst fēcīssĕ nŏcēntēs.
Fātă mĭhī tōtūm mĕă sūnt ăgĭtāndă pĕr ōrbēm.
Heū nĭmĭūm fēlīx aētērnō nōmĭnĕ Lēsbōs,
sīvĕ dŏcēs pŏpŭlōs rēgēsque ādmīttĕrĕ Māgnūm,140
seū praēstās mĭhĭ sōlă fĭdēm. Nām quaērĕrĕ cērtūm
fās quĭbŭs īn tērrīs, ŭbĭ sīt scĕlŭs. Āccĭpĕ, nūmēn,
Sī quŏd ădhūc mēcum ēst, vōtōrum ēxtrēmă mĕōrūm:
dā sĭmĭlīs Lēsbō pŏpŭlōs, quī Mārtĕ sŭbāctūm
nōn īntrārĕ sŭōs īnfēstō Caēsărĕ pōrtūs,145
nōn ēxīrĕ vĕtēnt." Dīxīt maēstāmquĕ cărīnaē
īmpŏsŭīt cŏmĭtēm. cūnctōs mūtārĕ pŭtārēs
tēllūrēm pătrĭaēquĕ sŏlūm: sīc lītŏrĕ tōtō
plāngĭtŭr, īnfēstaē tēndūntŭr ĭn aēthĕră dēxtraē;
Pōmpĕĭūmquĕ mĭnūs, cūiūs fōrtūnă dŏlōrēm150
mōvĕrăt, āst īllām, quām tōtō tēmpŏrĕ bēllī
ūt cīvēm vīdērĕ sŭām, dīscēdĕrĕ cērnēns
īngĕmŭīt pŏpŭlūs; quām vīx, sī cāstră mărītī
vīctōrīs pĕtĕrēt, sīccīs dīmīttĕrĕ mātrēs
iām pŏtĕrānt ŏcŭlīs: tāntō dēvīnxĭt ămōrĕ155
hōs pŭdŏr, hōs prŏbĭtās cāstīquĕ mŏdēstĭă vūltūs,
quōd sūmmīssa ănĭmīs, nūllī grăvĭs hōspĭtă tūrbaē
stāntĭs ădhūc fātī vīxīt quăsĭ cōniŭgĕ vīctō.
Iām pĕlăgō mĕdĭōs Tītān dēmīssŭs ăd īgnēs
nēc quĭbŭs ābscōndīt nēc sī quĭbŭs ēxsĕrĭt ōrbēm160
tōtŭs ĕrāt: vĭgĭlēs Pōmpēī pēctŏrĕ cūraē
nūnc sŏcĭās ădĕūnt Rōmānī foēdĕrĭs ūrbēs
ēt vărĭās rēgūm mēntēs, nūnc īnvĭă mūndī
ārvă sŭpēr nĭmĭōs sōlēs aūstrūmquĕ iăcēntīs.
Saēpĕ lăbōr maēstūs cūrārum ŏdĭūmquĕ fŭtūrī165
prōĭĕcīt fēssōs īncērtī pēctŏrĭs aēstūs,
rēctōrēmquĕ rătīs dē cūnctīs cōnsŭlĭt āstrīs,
ūndĕ nŏtēt tērrās, quaē sīt mēnsūră sĕcāndī
aēquŏrĭs īn caēlō, Sўrĭām quō sīdĕrĕ sērvēt,
aūt quŏtŭs īn Plaūstrō Lĭbўām bĕnĕ dīrĭgăt īgnīs.170
Dōctŭs ăd haēc fātūr tăcĭtī sērvātŏr Ŏlŷmpī:
"Sīgnĭfĕrō quaēcūmquĕ flŭūnt lābēntĭă caēlō,
nūmquām stāntĕ pŏlō mĭsĕrōs fāllēntĭă naūtās,
sīdĕră nōn sĕquĭmūr; sēd quī nōn mērgĭtŭr ūndīs
āxĭs ĭnōccĭdŭūs gĕmĭnā clārīssĭmŭs ārctō,175
īllĕ rĕgīt pūppēs. Hīc cūm mĭhĭ sēmpĕr ĭn āltūm
sūrgĕt ĕt īnstābīt sūmmīs mĭnŏr Ūrsă cĕrūchīs,
Bōspŏrŏn ēt Scўthĭaē cūrvāntēm lītŏră Pōntūm
spēctāmūs. Quīcquīd dēscēndĕt ăb ārbŏrĕ sūmmā
Ārctŏphўlāx prŏpĭōrquĕ mărī Cўnŏsūră fĕrētūr,180
īn Sўrĭaē pōrtūs tēndēt rătĭs. Īndĕ Cănōpōs
ēxcĭpĭt aūstrālī caēlō cōntēntă văgārī,
stēllă tĭmēns bŏrĕān; īllā quŏquĕ pērgĕ sĭnīstrā
trāns Phărŏn, īn mĕdĭō tāngēt rătĭs aēquŏrĕ Sŷrtīm.
Sēd quō vēlă dărī, quō nūnc pĕdĕ cārbăsă tēndī185
nōstră iŭbēs?" Dŭbĭō cōntrā cuī pēctŏrĕ Māgnūs
"Hōc sōlūm tōtō" rēspōndĭt "ĭn aēquŏrĕ sērvā,
ūt sĭt ăb Ēmăthĭīs sēmpēr tŭă lōngĭŭs ōrīs
pūppĭs ĕt Hēspĕrĭām pĕlăgō caēlōquĕ rĕlīnquās;
cētĕră dā vēntīs. Cŏmĭtēm pīgnūsquĕ rĕcēpī190
dēpŏsĭtūm: tūnc cērtŭs ĕrām quaē lītŏră vēllēm,
nūnc pōrtūm fōrtūnă dăbīt." Sīc fātŭr; ăt īllĕ
iūstō vēlă mŏdō pēndēntĭă cōrnĭbŭs aēquīs
tōrsĭt ĕt īn laēvūm pūppīm dĕdĭt, ūtquĕ sĕcārēt,
quās Ăsĭnaē caūtēs ēt quās Chĭŏs āspĕrăt, ūndās,195
hōs dĕdĭt īn prōrām, tĕnĕt hōs īn pūppĕ rŭdēntīs.
Aēquŏră sēnsērūnt mōtūs ălĭtērquĕ sĕcāntĕ
iām pĕlăgūs rōstrō nĕc ĭdēm spēctāntĕ cărīnā
mūtāvērĕ sŏnūm. Nōn sīc mŏdĕrātŏr ĕquōrūm,
dēxtĕrĭōrĕ rŏtā laēvūm cūm cīrcŭmĭt āxēm,200
cōgĭt ĭnōffēnsaē cūrrūs āccēdĕrĕ mētaē.
Ōstēndīt tērrās Tītān ēt sīdĕră tēxīt.
Spārsŭs ăb Ēmăthĭā fūgīt quīcūmquĕ prŏcēllā,
ādsĕquĭtūr Māgnūm, prīmūsque ā lītŏrĕ Lēsbī
ōccūrrīt nātūs, prŏcĕrūm mōx tūrbă fĭdēlīs;205
nām nĕquĕ dēiēctō fātīs ăcĭēquĕ fŭgātō
ābstŭlĕrāt Māgnō rēgēs fōrtūnă mĭnīstrōs;
tērrārūm dŏmĭnōs ēt scēptra Ēōă tĕnēntīs
ēxŭl hăbēt cŏmĭtēs. Iŭbĕt īre īn dēvĭă mūndī
Dēiŏtărūm, quī spārsă dŭcīs vēstīgĭă lēgīt.210
"Quāndo" āīt "Ĕmăthīĭs ămīssūs clādĭbŭs ōrbīs,
quā Rōmānŭs ĕrāt, sŭpĕrēst, fīdīssĭmĕ rēgūm,
Ēōām tēmptārĕ fĭdēm pŏpŭlōsquĕ bĭbēntīs
Eūphrātēn ĕt ădhūc sēcūrum ā Caēsărĕ Tīgrīm.
Nē pĭgĕāt Māgnō quaērēntēm fātă rĕmōtās215
Mēdōrūm pĕnĕtrārĕ dŏmōs Scўthĭcōsquĕ rĕcēssūs
ēt tōtūm mūtārĕ dĭēm vōcēsquĕ sŭpērbō
Ārsăcĭdaē pērfērrĕ mĕās: "Sī foēdĕră nōbīs
prīscă mănēnt mĭhĭ pēr Lătĭūm iūrātă Tŏnāntēm,
pēr vēstrōs āstrīctă măgōs, īmplētĕ phărētrās220
Ārmĕnĭōsque ārcūs Gĕtĭcīs īntēndĭtĕ nērvīs;
sī vōs, ō Pārthī, pĕtĕrēm cūm Cāspĭă claūstră
ēt sĕquĕrēr dūrōs aētērnī Mārtĭs Ălānōs,
pāssŭs Ăchaēmĕnĭīs lātē dēcūrrĕrĕ cāmpīs
īn tūtām trĕpĭdōs nūmquām Băbўlōnă cŏēgī:225
ārvă sŭpēr Cŷrī Chāldaēīque ūltĭmă rēgnī,
quā răpĭdūs Gāngēs ēt quā Nŷsaēŭs Hўdāspēs
āccēdūnt pĕlăgō, Phoēbī sūrgēntĭs ăb īgnĕ
iām prŏpĭōr quām Pērsĭs ĕrām; tămĕn ōmnĭă vīncēns
sūstĭnŭī nōstrīs vōs tāntūm dēssĕ trĭūmphīs,230
sōlūsque ē nŭmĕrō rēgūm tēllūrĭs Ĕōaē
ēx aēquō mē Pārthŭs ădīt. Nēc mūnĕrĕ Māgnī
stānt sĕmĕl Ārsăcĭdaē. Quĭs ĕnīm pōst vūlnĕră clādīs
Āssўrĭaē iūstās Lătĭī cōmpēscŭĭt īrās?
Tōt mĕrĭtīs ōbstrīctă mĕīs nūnc Pārthĭă rūptīs235
ēxcēdāt claūstrīs vĕtĭtām pēr saēcŭlă rīpām
Zeūgmăquĕ Pēllaēūm. Pōmpēiō vīncĭtĕ, Pārthī,
vīncī Rōmă vŏlēt". Rēgēm pārērĕ iŭbēntī
ārdŭă nōn pĭgŭīt, pŏsĭtīsque īnsīgnĭbŭs aūlaē
ēgrĕdĭtūr fămŭlō rāptōs īndūtŭs ămīctūs.240
Īn dŭbĭīs tūtum ēst ĭnŏpēm sĭmŭlārĕ tўrānnō;
quānto ĭgĭtūr mūndī dŏmĭnīs sēcūrĭŭs aēvūm
vērūs paūpĕr ăgīt! Dīmīsso īn lītŏrĕ rēgĕ,
īpsĕ pĕr Īcărĭaē scŏpŭlōs Ĕphĕsōnquĕ rĕlīnquēns
ēt plăcĭdī Cŏlŏphōnă mărīs spūmāntĭă pārvaē245
rādīt sāxă Sămī; spīrāt dē lītŏrĕ Cōō
aūră flŭēns; Gnĭdŏn īndĕ fŭgīt clārāmquĕ rĕlīnquīt
sōlĕ Rhŏdōn māgnōsquĕ sĭnūs Tēlmēssĭdŏs ūndaē
cōnpēnsāt mĕdĭō pĕlăgī. Pāmphŷlĭă pūppī
ōccūrrīt tēllūs, nēc sē cōmmīttĕrĕ mūrīs250
aūsŭs ădhūc ūllīs, tē prīmūm, pārvă Phăsēlīs,
Māgnŭs ădīt; nām tē mĕtŭī vĕtăt īncŏlă rārūs
ēxhaūstaēquĕ dŏmūs pŏpŭlīs, māiōrquĕ cărīnaē
quām tŭă tūrbă fŭīt. Tēndēns hīnc cārbăsă rūrsūs
iām Taūrūm Taūrōquĕ vĭdēt Dīpsūntă cădēntēm.255
Crēdĕrĕt hōc Māgnūs, pācēm cūm praēstĭtĭt ūndīs,
ēt sĭbĭ cōnsūltūm? Cĭlĭcūm pēr lītŏră tūtūs
pārvā pūppĕ fŭgīt. Sĕquĭtūr pārs māgnă sĕnātūs
ād prŏfŭgūm cōllēctă dŭcēm, pārvīsquĕ Sўēdrīs,
quō pōrtū mīttītquĕ rătēs rĕcĭpītquĕ Sĕlīnūs,260
īn prŏcĕrūm coētū tāndēm maēsta ōră rĕsōlvīt
vōcĭbŭs hīs Māgnūs: "Cŏmĭtēs bēllīquĕ fŭgaēquĕ
ātque īnstār pătrĭaē, quămŭīs īn lītŏrĕ nūdō,
īn Cĭlĭcūm tērrā, nūllīs cīrcūmdătŭs ārmīs
cōnsūltēm rēbūsquĕ nŏvīs ēxōrdĭă quaērām,265
īngēntīs praēstāte ănĭmōs. nōn ōmnĭs ĭn ārvīs
Ēmăthĭīs cĕcĭdī, nēc sīc mĕă fātă prĕmūntūr
ūt nĕquĕām rĕlĕvārĕ căpūt clādēsquĕ rĕcēptās
ēxcŭtĕre. Ān Lĭbўcaē Mărĭūm pŏtŭērĕ rŭīnaē
ērĭgĕre īn fāscēs ēt plēnīs rēddĕrĕ fāstīs:270
mē pūlsūm lĕvĭōrĕ mănū Fōrtūnă tĕnēbīt?
Mīllĕ mĕaē Grăĭō vōlvūntŭr ĭn aēquŏrĕ pūppēs,
mīllĕ dŭcēs; spārsīt pŏtĭūs Phārsālĭă nōstrās,
quām sŭbŭērtĭt, ŏpēs. Sēd mē vēl sōlă tŭērī
fāmă pŏtēst rērūm, tōtō quās gēssĭmŭs ōrbĕ,275
ēt nōmēn quōd mūndŭs ămāt. vōs pēndĭtĕ rēgnă
vīrĭbŭs ātquĕ fĭdē, Lĭbўām, Pārthōsquĕ Phărōnquĕ,
quēmnām Rōmānīs dĕcĕāt sūccūrrĕrĕ rēbūs.
Āst ĕgŏ cūrārūm vōbīs ārcānă mĕārūm
ēxprōmām mēntīsquĕ mĕaē quō pōndĕră vērgānt.280
Aētās Nīlĭăcī nōbīs sūspēctă tўrānnīst:
ārdŭă quīppĕ fĭdēs rōbūstōs ēxĭgĭt ānnōs.
Hīnc āncēps dŭbĭī tērrēt sōllērtĭă Maūrī;
nāmquĕ mĕmōr gĕnĕrīs Cārthāgĭnĭs īmpĭă prōlēs
īmmĭnĕt Hēspĕrĭaē, mūltūsque īn pēctŏrĕ vānōst285
Hānnĭbăl, ōblīquō măcŭlāt quī sānguĭnĕ rēgnūm
ēt Nŭmĭdās cōntīngĭt ăvōs; iām sūpplĭcĕ Vārō
īntŭmŭīt vīdītquĕ lŏcō Rōmānă sĕcūndō.
Quāre ăgĭte Ēōūm, cŏmĭtēs, prŏpĕrēmŭs ĭn ōrbēm.
Dīvĭdĭt Eūphrātēs īngēntēm gūrgĭtĕ mūndūm,290
Cāspĭăque īnmēnsōs sēdūcūnt claūstră rĕcēssūs,
ēt pŏlŭs Āssўrĭās āltēr nōctēsquĕ dĭēsquĕ
vērtĭt, ĕt ābrūptum ēst nōstrō mărĕ dīscŏlŏr ūndā
Ōcĕănūsquĕ sŭūs. Rēgnāndī sōlă vŏlūptās;
cēlsĭŏr īn cāmpō sŏnĭpēs ēt fōrtĭŏr ārcūs,295
nēc pŭĕr aūt sĕnĭōr lētālīs tēndĕrĕ nērvōs
sēgnĭs, ĕt ā nūllā mōrs ēst īncērtă săgīttā.
Prīmī Pēllaēās ārcū frēgērĕ sărīsās
Bāctrăquĕ Mēdōrūm sēdēm, mūrīsquĕ sŭpērbām
Āssўrĭās Băbўlōnă dŏmōs. nēc pīlă tĭmēntūr300
nōstră nĭmīs Pārthīs, aūdēntque īn bēllă vĕnīrĕ
ēxpērtī Scўthĭcās Crāssō pĕrĕūntĕ phărētrās.
Spīcŭlă nēc sōlō spārgūnt fīdēntĭă fērrō,
strīdŭlă sēd mūltō sătŭrāntūr tēlă vĕnēnō;
vūlnĕră pārvă nŏcēnt, fātūmque īn sānguĭnĕ sūmmōst.305
Ō | ŭtĭnām nōn tāntă mĭhī fīdūcĭă saēvīs
ēssĕt ĭn Ārsăcĭdīs! Fātīs nĭmĭs aēmŭlă nōstrīs
fātă mŏvēnt Mēdōs, mūltūmque īn gēntĕ dĕōrūmst.
Ēffūndām pŏpŭlōs ălĭā tēllūrĕ rĕvūlsōs
ēxcītōsquĕ sŭīs īmmīttām sēdĭbŭs ōrtūs.310
Quōd sī nōs Ēōă fĭdēs ēt bārbără fāllēnt
foēdĕră, vūlgātī sūprā cōmmērcĭă mūndī
naūfrăgĭūm Fōrtūnă fĕrāt: nōn rēgnă prĕcābōr
quaē fēcī. Sāt māgnă fĕrām sōlācĭă mōrtīs,
ōrbĕ iăcēns ălĭō, nĭhĭl haēc īn mēmbră crŭēntē,315
nīl sŏcĕrūm fēcīssĕ pĭē. Sēd cūnctă rĕvōlvēns
vītaē fātă mĕaē, sēmpēr vĕnĕrābĭlĭs īllā
ōrbīs pārtĕ fŭī; quāntūs Maēōtĭdă sūprā,
quāntŭs ăpūt Tănăīm tōtō cōnspēctŭs ĭn ōrtū!
Quās măgĭs īn tērrās nōstrūm fēlīcĭbŭs āctīs320
nōmĕn ăbīt aūt ūndĕ rĕdīt māiōrĕ trĭūmphō?
Rōmă, făvē coēptīs; quĭd ĕnīm tĭbĭ laētĭŭs ūmquām
praēstĭtĕrīnt sŭpĕrī, quām, sī cīvīlĭă Pārthō
mīlĭtĕ bēllă gĕrās, tāntām cōnsūmĕrĕ gēntēm
ēt nōstrīs mīscērĕ mălīs? Cūm Caēsărĭs ārmă325
cōncūrrēnt Mēdīs, aūt mē fōrtūnă nĕcēssēst
vīndĭcĕt aūt Crāssōs." Sīc fātūs mūrmŭrĕ sēntīt
cōnsĭlĭūm dāmnāssĕ vĭrōs; quōs Lēntŭlŭs ōmnīs
vīrtūtīs stĭmŭlīs ēt nōbĭlĭtātĕ dŏlēndī
praēcēssīt dīgnāsquĕ tŭlīt mŏdŏ cōnsŭlĕ vōcēs:330
"Sīcĭnĕ Thēssălĭcaē mēntēm frēgērĕ rŭīnaē?
Ūnă dĭēs mūndī dāmnāvīt fātă? sĕcūndūm
Ēmăthĭām līs tāntă dătūr? iăcĕt ōmnĕ crŭēntī
vūlnĕrĭs aūxĭlĭūm? sōlōs tĭbĭ, Māgnĕ, rĕlīquīt
Pārthōrūm fōrtūnă pĕdēs? Quīd trānsfŭgă mūndī,335
tērrārūm tōtōs trāctūs caēlūmquĕ pĕrōsūs,
āvērsōsquĕ pŏlōs ălĭēnăquĕ sīdĕră quaērīs,
Chāldaēōs cūltūrĕ fŏcōs ēt bārbără sācră,
Pārthōrūm fămŭlūs? quīd caūsa ōbtēndĭtŭr ārmīs
lībērtātĭs ămōr? mĭsĕrūm quīd dēcĭpĭs ōrbēm,340
sī sērvīrĕ pŏtēs? Tē, quēm Rōmānă rĕgēntēm
hōrrŭĭt aūdītū, quēm cāptōs dūcĕrĕ rēgēs
vīdĭt ăb Hŷrcānīs Īndōque ā lītŏrĕ sīlvīs,
dēiēctūm fātīs, hŭmĭlēm frāctūmquĕ vĭdēbīt
ēxtōllētque ănĭmōs Lătĭūm vēsānŭs ĭn ōrbēm,345
sē sĭmŭl ēt Rōmām Pōmpēĭŏ sūpplĭcĕ mēnsūs?
Nīl ănĭmīs fātīsquĕ tŭīs ēffābĕrĕ dīgnūm;
ēxĭgĕt īgnōrāns Lătĭaē cōmmērcĭă līnguaē
ūt lăcrĭmīs sē, Māgnĕ, rŏgēs. Pătĭmūrnĕ pŭdōrīs
hōc vūlnūs, clādēs ūt Pārthĭă vīndĭcĕt āntĕ350
Hēspĕrĭās quām Rōmă sŭās? Cīvīlĭbŭs ārmīs
ēlēgīt tē nēmpĕ dŭcēm: quīd vūlnĕră nōstră
īn Scўthĭcōs spārgīs pŏpŭlōs clādēsquĕ lătēntēs?
quīd Pārthōs trānsīrĕ dŏcēs? Sōlācĭă tāntī
pērdīt Rōmă mălī, nūllōs ādmīttĕrĕ rēgēs,355
sēd cīvī sērvīrĕ sŭō. Iŭvăt īrĕ pĕr ōrbēm
dūcēntēm saēvās Rōmāna īn moēnĭă gēntēs
sīgnăque ăb Eūphrātē cūm Crāssīs cāptă sĕquēntēm?
Quī sōlūs rēgūm fātō cēlāntĕ făvōrēm
dēfŭĭt Ēmăthĭaē, nūnc tāntās īllĕ lăcēssēt360
aūdītī vīctōrĭs ŏpēs aūt iūngĕrĕ fātă
tēcūm, Māgnĕ, vŏlēt? nōn haēc fīdūcĭă gēntīst:
ōmnĭs ĭn ārctōīs pŏpŭlūs quīcūmquĕ prŭīnīs
nāscĭtŭr, īndŏmĭtūs bēllīs ēt mōrtĭs ămātōr;
quīcquĭd ăd Ēōōs trāctūs mūndīquĕ tĕpōrēm365
ībĭtŭr, ēmōllīt gēntēs clēmēntĭă caēlī.
Īllīc ēt lāxās vēstēs ēt flūxă vĭrōrūm
vēlāmēntă vĭdēs. Pārthūs pēr Mēdĭcă rūră,
Sārmătĭcōs īntēr cāmpōs ēffūsăquĕ plānō
Tīgrĭdĭs ārvă sŏlō nūllī sŭpĕrābĭlĭs hōstīst370
lībērtātĕ fŭgaē; sēd nōn, ŭbĭ tērră tŭmēbīt,
āspĕră cōnscēndēt mōntīs iŭgă nēc pĕr ŏpācās
bēllă gĕrēt tĕnĕbrās īncērtō dēbĭlĭs ārcū
nēc frāngēt nāndō vĭŏlēntī vērtĭcĭs āmnēm
nēc tōta īn pūgnā pērfūsūs sānguĭnĕ mēmbră375
ēxĭgĕt aēstīvūm călĭdō sūb pūlvĕrĕ sōlēm.
Nōn ărĭēs īllīs, nōn ūlla ēst māchĭnă bēllī,
aūt fōssās īmplērĕ vălēnt, Pārthōquĕ sĕquēntī
mūrŭs ĕrīt quōdcūmquĕ pŏtēst ōbstārĕ săgīttaē.
Pūgnă lĕvīs bēllūmquĕ fŭgāx tūrmaēquĕ văgāntēs380
ēt mĕlĭōr cēssīssĕ lŏcō quām pēllĕrĕ mīlēs;
īllĭtă tēlă dŏlīs, nēc Mārtēm cōmmĭnŭs ūsquām
aūsă pătī vīrtūs, sēd lōngē tēndĕrĕ nērvōs
ēt quō fērrĕ vĕlīnt pērmīttĕrĕ vūlnĕră vēntīs.
Ēnsĭs hăbēt vīrēs, ēt gēns quaēcūmquĕ vĭrōrūm385
bēllă gĕrīt glădĭīs. Nām Mēdōs proēlĭă prīmă
ēxārmānt văcŭāquĕ iŭbēnt rĕmĕārĕ phărētrā.
Nūllă mănūs īllīs, fīdūcĭă tōtă vĕnēnīst.
Crēdīs, Māgnĕ, vĭrōs, quōs īn dīscrīmĭnă bēllī
cūm fērrō mīsīssĕ părum ēst? Tēmptārĕ pŭdēndūm390
aūxĭlĭūm tānti ēst, tōtō dīvīsŭs ŭt ōrbĕ
ā tērrā mŏrĭārĕ tŭā, tĭbĭ bārbără tēllūs
īncūmbāt, tē pārvă tĕgānt āc vīlĭă būstă,
īnvĭdĭōsă tămēn Crāssō quaērēntĕ sĕpūlchrūm?
Sēd tŭă sōrs lĕvĭōr, quŏnĭām mōrs ūltĭmă poēnāst395
nēc mĕtŭēndă vĭrīs. Āt nōn Cōrnēlĭă lētūm
īnfāndō sūb rēgĕ tĭmēt. Nūm bārbără nōbīs
ēst īgnōtă Vĕnūs, quaē rītū caēcă fĕrārūm
pōllŭĭt īnnŭmĕrīs lēgēs ēt foēdĕră taēdaē
cōniŭgĭbūs thălămīquĕ pătēnt sēcrētă nĕfāndī400
īntēr mīllĕ nŭrūs? Ĕpŭlīs vēsānă mĕrōquĕ
rēgĭă nōn ūllīs ēxcēptōs lēgĭbŭs aūdēt
cōncŭbĭtūs; tōt fēmĭnĕīs cōmplēxĭbŭs ūnūm
nōn lāssāt nōx tōtă mărēm. Iăcŭērĕ sŏrōrēs
īn rēgūm thălămīs sācrātăquĕ pīgnŏră mātrēs.405
Dāmnăt ăpūd gēntēs scĕlĕrīs nōn spōntĕ pĕrāctī
Oēdĭpŏdīŏnĭās īnfēlīx fābŭlă Thēbās:
Pārthōrūm dŏmĭnūs quŏtĭēns sīc sānguĭnĕ mīxtō
nāscĭtŭr Ārsăcĭdēs? cuī fās īmplērĕ părēntēm,
quīd rĕăr ēssĕ nĕfās? Prōlēs tām clāră Mĕtēllī410
stābīt bārbărĭcō cŏnĭūx mīllēsĭmă lēctō.
Quāmquām nōn ūllī plūs rēgĭă, Māgnĕ, văcābīt
saēvĭtĭā stĭmŭlātă Vĕnūs tĭtŭlīsquĕ vĭrōrūm;
nām quō plūră iŭvēnt Pārthūm pōrtēntă, fŭīssĕ
hānc scĭĕt ēt Crāssī; ceū prīdēm dēbĭtă fātīs415
Āssўrĭīs trăhĭtūr clādīs cāptīvă vĕtūstaē.
Haērĕăt Ēōaē vūlnūs mĭsĕrābĭlĕ sōrtīs:
nōn sōlum aūxĭlĭūm fūnēsto āb rēgĕ pĕtīssĕ,
sēd gēssīssĕ prĭūs bēllūm cīvīlĕ pŭdēbīt.
Nām quŏd ăpūd pŏpŭlōs crīmēn sŏcĕrīquĕ tŭūmquĕ420
māiŭs ĕrīt quām quōd vōbīs mīscēntĭbŭs ārmă
Crāssōrūm vīndīctă pĕrīt? Īncūrrĕrĕ cūnctī
dēbŭĕrānt īn Bāctră dŭcēs ēt, nē quă văcārēnt
ārmă, vĕl ārctōūm Dācīs Rhēnīquĕ cătērvīs
īmpĕrĭī nūdārĕ lătūs, dūm pērfĭdă Sūsă425
īn tŭmŭlōs prōlāpsă dŭcūm Băbўlōnquĕ iăcērēt.
Āssўrĭaē pācī fīnēm, Fōrtūnă, prĕcāmūr;
ēt, sī Thēssălĭā bēllūm cīvīlĕ pĕrāctūmst,
ād Pārthōs quī vīcĭt ĕāt. gēns ūnĭcă mūndīst
dē quā Caēsărĕīs pōssīm gaūdērĕ trĭūmphīs.430
Nōn tĭbĭ, cūm prīmūm gĕlĭdūm trānsībĭs Ărāxēn,
ūmbră sĕnīs maēstī Scўthĭcīs cōnfīxă săgīttīs
īngĕrĕt hās vōcēs? "Tū, quēm pōst fūnĕră nōstră
ūltōrēm cĭnĕrūm nūdaē spērāvĭmŭs ūmbraē,
ād foēdūs pācēmquĕ vĕnīs?" Tūnc plūrĭmă clādīs435
ōccūrrēnt mŏnĭmēntă tĭbī: quaē moēnĭă trūncī
lūstrārūnt cērvīcĕ dŭcēs, ŭbĭ nōmĭnă tāntă
ōbrŭĭt Eūphrātēs ēt nōstră cădāvĕră Tīgrīs
dētŭlĭt īn tērrās āc rēddĭdĭt. Īrĕ pĕr īstă
sī pŏtĕs, īn mĕdĭā sŏcĕrūm quŏquĕ, Māgnĕ, sĕdēntēm440
Thēssălĭā plācārĕ pŏtēs. quīn rēspĭcĭs ōrbēm
Rōmānūm? Sī rēgnă tĭmēs prōiēctă sŭb aūstrō
īnfīdūmquĕ Iŭbām, pĕtĭmūs Phărŏn ārvăquĕ Lāgī.
Sŷrtĭbŭs hīnc Lĭbўcīs tūta ēst Aēgŷptŏs; ăt īndĕ
gūrgĭtĕ sēptēnō răpĭdūs mărĕ sūmmŏvĕt āmnīs.445
Tērră sŭīs cōntēntă bŏnīs, nōn īndĭgă mērcīs
aūt Iŏvĭs; īn sōlō tānta ēst fīdūcĭă Nīlō.
Scēptră pŭēr Ptŏlŏmaēŭs hăbēt tĭbĭ dēbĭtă, Māgnĕ,
tūtēlaē cōmmīssă tŭaē. quīs nōmĭnĭs ūmbrām
hōrrĕăt? īnnŏcŭa ēst aētās; nē iūră fĭdēmquĕ450
rēspēctūmquĕ dĕūm vĕtĕrī spērāvĕrĭs aūlā:
nīl pŭdĕt ādsuētōs scēptrīs, mītīssĭmă sōrs ēst
rēgnōrūm sūb rēgĕ nŏvō." Nōn plūră lŏcūtūs
īmpŭlĭt hūc ănĭmōs. Quāntūm spēs ūltĭmă rērūm
lībērtātĭs hăbēt! vīcta ēst sēntēntĭă Māgnī.455
Tūm Cĭlĭcūm līquērĕ sŏlūm Cŷprōquĕ cĭtātās
īmmīsērĕ rătēs, nūllās cuī praētŭlĭt ārās
ūndaē dīvă mĕmōr Păphĭaē, sī nūmĭnă nāscī
crēdĭmŭs aūt quēmquām fās ēst coēpīssĕ dĕōrūm.
Haēc ŭbĭ dēsērvīt Pōmpēiūs lītŏră, tōtōs460
ēmēnsūs Cŷprī scŏpŭlōs, quĭbŭs ēxĭt ĭn aūstrūm,
īndĕ mărīs vāstī trānsvērsō vērtĭtŭr aēstū;
nēc tĕnŭīt grātūm nōctūrnō lūmĭnĕ mōntēm
īnfĭmăque Aēgŷptī pūgnācī lītŏră vēlō
vīx tĕtĭgīt, quā dīvĭdŭī pārs māxĭmă Nīlī465
īn vădă dēcūrrīt Pēlūsĭă sēptĭmŭs āmnīs.
Tēmpŭs ĕrāt quō Lībră părēs ēxāmĭnăt hōrās,
nōn ūnō plūs aēquă dĭē, nōctīquĕ rĕpēndīt
lūx mĭnŏr hībērnaē vērnī sōlācĭă dāmnī.
Cōmpĕrĭt ūt rēgēm Căsĭō sē mōntĕ tĕnērĕ,470
flēctĭt ĭtēr; nēc Phoēbŭs ădhūc nēc cārbăsă lānguēnt.
Iām răpĭdō spĕcŭlātŏr ĕquēs pēr lītŏră cūrsū
hōspĭtĭs ādvēntū păvĭdām cōmplēvĕrăt aūlām.
Cōnsĭlĭī vīx tēmpŭs ĕrāt; tămĕn ōmnĭă mōnstră
Pellaeae coiere domus, quos inter Acoreus475
iām plăcĭdūs sĕnĭō frāctīsquĕ mŏdēstĭŏr ānnīs
(hūnc gĕnŭīt cūstōs Nīlī crēscēntĭs ĭn ārvă
Mēmphīs vānă săcrīs; īllō cūltōrĕ dĕōrūm
lūstră sŭaē Phoēbēs nōn ūnūs vīxĕrăt Āpīs)
cōnsĭlĭī vōx prīmă fŭīt mĕrĭtūmquĕ fĭdēmquĕ480
sācrăquĕ dēfūnctī iāctāvīt pīgnŏră pātrīs.
Sēd mĕlĭōr suādērĕ mălīs ēt nōssĕ tўrānnōs
aūsūs Pōmpēiūm lētō dāmnārĕ Pŏthīnūs:
"Iūs ēt fās mūltōs făcĭūnt, Ptŏlŏmaēĕ, nŏcēntēs;
dāt poēnās laūdātă fĭdēs, cūm sūstĭnĕt" īnquīt485
"quōs fōrtūnă prĕmīt. Fātīs āccēdĕ dĕīsquĕ
ēt cŏlĕ fēlīcēs, mĭsĕrōs fŭgĕ. Sīdĕră tērrā
ūt dīstānt ēt flāmmă mărī, sīc ūtĭlĕ rēctō.
Scēptrōrūm vīs tōtă pĕrīt, sī pēndĕrĕ iūstă
īncĭpĭt, ēvērtītque ārcēs rēspēctŭs hŏnēstī.490
Lībērtās scĕlĕrum ēst, quaē rēgna īnvīsă tŭētūr,
sūblātūsquĕ mŏdūs glădĭīs. Făcĕre ōmnĭă saēvē
nōn īmpūnĕ lĭcēt, nĭsĭ cūm făcĭs. ēxĕăt aūlā
quī vūlt ēssĕ pĭūs. vīrtūs ēt sūmmă pŏtēstās
nōn coēūnt; sēmpēr mĕtŭēt quēm saēvă pŭdēbūnt.495
Nōn īmpūnĕ tŭōs Māgnūs cōntēmpsĕrĭt ānnōs,
quī tē nēc vīctōs ārcēre ā lītŏrĕ nōstrō
pōssĕ pŭtāt. Neū nōs scēptrīs prīvāvĕrĭt hōspēs,
pīgnŏră sūnt prŏpĭōră tĭbī: Nīlūmquĕ Phărōnquĕ,
sī rēgnārĕ pĭgēt, dāmnātaē rēddĕ sŏrōrī.500
Aēgŷptūm cērtē Lătĭīs tŭĕāmŭr ăb ārmīs.
Quīcquīd nōn fŭĕrīt Māgnī, dūm bēllă gĕrūntūr,
nēc vīctōrĭs ĕrīt. Tōtō iām pūlsŭs ăb ōrbĕ,
pōstquām nūllă mănēt rērūm fīdūcĭă, quaērīt
cūm quā gēntĕ cădāt. Răpĭtūr cīvīlĭbŭs ūmbrīs.505
Nēc sŏcĕrī tāntum ārmă fŭgīt: fŭgĭt ōră sĕnātūs,
cūiūs Thēssălĭcās sătŭrāt pārs māgnă vŏlūcrēs,
ēt mĕtŭīt gēntēs, quās ūno īn sānguĭnĕ mīxtās
dēsĕrŭīt, rēgēsquĕ tĭmēt, quōrum ōmnĭă mērsīt;
Thēssălĭaēquĕ rĕūs nūllā tēllūrĕ rĕcēptūs510
sōllĭcĭtāt nōstrūm, quēm nōndūm pērdĭdĭt, ōrbēm.
Iūstĭŏr īn Māgnūm nōbīs, Ptŏlŏmaēĕ, quĕrēllaē
caūsă dăta ēst: quīd sēpŏsĭtām sēmpērquĕ quĭētām
crīmĭnĕ bēllōrūm măcŭlās Phărŏn ārvăquĕ nōstră
vīctōrī sūspēctă făcīs? cūr sōlă cădēntī515
haēc plăcŭīt tēllūs, īn quām Phārsālĭcă fātă
cōnfērrēs poēnāsquĕ tŭās? Iām crīmĕn hăbēmūs
pūrgāndūm glădĭō: quōd nōbīs scēptră sĕnātūs
tē suādēntĕ dĕdīt, vōtīs tŭă fōvĭmŭs ārmă.
Hōc fērrūm, quōd fātă iŭbēnt prōfērrĕ, părāvī520
nōn tĭbĭ, sēd vīctō; fĕrĭām tŭă vīscĕră, Māgnĕ,
mālŭĕrām sŏcĕrī: răpĭmūr quō cūnctă fĕrūntūr.
Tēnĕ mĭhī dŭbĭtās ān sīt vĭŏlārĕ nĕcēssĕ,
cūm lĭcĕāt? Quaē tē nōstrī fīdūcĭă rēgnī
hūc ăgĭt, īnfēlīx? Pŏpŭlūm nōn cērnĭs ĭnērmēm525
ārvăquĕ vīx rĕfŭgō fŏdĭēntēm mōllĭă Nīlō?
Mētīrī sŭă rēgnă dĕcēt vīrēsquĕ fătērī.
Tū, Ptŏlŏmaēĕ, pŏtēs Māgnī fūlcīrĕ rŭīnām,
sūb quā Rōmă iăcēt? būstūm cĭnĕrēsquĕ mŏvērĕ
Thēssălĭcōs aūdēs bēllūmque īn rēgnă vŏcārĕ?530
Ānte ăcĭem Ēmăthĭām nūllīs āccēssĭmŭs ārmīs:
Pōmpēī nūnc cāstră plăcēnt, quaē dēsĕrĭt ōrbīs?
nūnc vīctōrĭs ŏpēs ēt cōgnĭtă fātă lăcēssīs?
Ādvērsīs nōn dēssĕ dĕcēt, sēd laētă sĕcūtōs;
nūllă fĭdēs ūmquām mĭsĕrōs ēlēgĭt ămīcōs."535
Ādsēnsēre ōmnēs scĕlĕrī. Laētātŭr hŏnōrĕ
rēx pŭĕr īnsuētō, quōd iām sĭbĭ tāntă iŭbērĕ
pērmīttānt fămŭlī. Scĕlĕrī dēlēctŭs Ăchīllās,
pērfĭdă quā tēllūs Căsĭīs ēxcūrrĭt hărēnīs
ēt vădă tēstāntūr iūnctās Aēgŷptĭă Sŷrtēs,540
ēxĭgŭām sŏcĭīs mōnstrī glădĭīsquĕ cărīnām
īnstrŭĭt. Ō sŭpĕrī, Nīlūsne ēt bārbără Mēmphīs
ēt Pēlūsĭăcī tām mōllīs tūrbă Cănōpī
hōs ănĭmōs! Sīc fātă prĕmūnt cīvīlĭă mūndūm?
sīc Rōmānă iăcēnt? ūllūsne īn clādĭbŭs īstīs545
ēst lŏcŭs Aēgŷptō, Phărĭūsque ādmīttĭtŭr ēnsīs?
Hānc cērtē sērvātĕ fĭdēm, cīvīlĭă bēllă:
cōgnātās praēstātĕ mănūs ēxtērnăquĕ mōnstră
pēllĭtĕ, sī mĕrŭīt tām clārō nōmĭnĕ Māgnūs
Caēsărĭs ēssĕ nĕfās. Tāntī, Ptŏlŏmaēĕ, rŭīnām550
nōmĭnĭs haūt mĕtŭīs caēlōquĕ tŏnāntĕ prŏfānās
īnsĕrŭīssĕ mănūs, īmpūre āc sēmĭvĭr, aūdēs?
Nōn dŏmĭtōr mūndī nēc tēr Căpĭtōlĭă cūrrū
īnvēctūs rēgūmquĕ pŏtēns vīndēxquĕ sĕnātūs
vīctōrīsquĕ gĕnēr: Phărĭō sătĭs ēssĕ tўrānnō555
quōd pŏtĕrāt, Rōmānŭs ĕrāt. Quīd vīscĕră nōstră
scrūtārīs glădĭō? nēscīs, pŭĕr īmprŏbĕ, nēscīs,
quō tŭă sīt fōrtūnă lŏcō; iām iūrĕ sĭne ūllō
Nīlī scēptră tĕnēs; cĕcĭdīt cīvīlĭbŭs ārmīs,
quī tĭbĭ rēgnă dĕdīt. Iām vēntō vēlă nĕgārāt560
Māgnŭs ĕt aūxĭlĭō rēmōrum īnfāndă pĕtēbāt
lītŏră; quēm cōntrā nōn lōngā vēctă bĭrēmī
āppŭlĕrāt scĕlĕrātă mănūs, Māgnōquĕ pătērĕ
fīngēns rēgnă Phărī, cēlsaē dē pūppĕ cărīnaē
īn pārvām iŭbĕt īrĕ rătēm lītūsquĕ mălīgnūm565
īncūsāt bĭmărēmquĕ vădīs frāngēntĭbŭs aēstūm,
quī vĕtĕt ēxtērnās tērrīs ādpēllĕrĕ clāssēs.
Quōd nĭsĭ fātōrūm lēgēs īntēntăquĕ iūssū
ōrdĭnĭs aētērnī mĭsĕraē vīcīnĭă mōrtīs
dāmnātūm lētō trăhĕrēnt ād lītŏră Māgnūm,570
nōn ūllī cŏmĭtūm scĕlĕrīs praēsāgĭă dērānt:
quīppĕ fĭdēs sī pūră fŏrēt, sī rēgĭă Māgnō,
scēptrōrum aūctōrī, vērā pĭĕtātĕ pătērēt,
vēntūrūm tōtā Phărĭūm cūm clāssĕ tўrānnūm.
Sēd cēdīt fātīs clāssēmquĕ rĕlīnquĕrĕ iūssūs575
ōbsĕquĭtūr, lētūmquĕ iŭvāt praēfērrĕ tĭmōrī.
Ībăt ĭn hōstīlēm praēcēps Cōrnēlĭă pūppēm,
hōc măgĭs īmpătĭēns ēgrēssō dēssĕ mărītō
quōd mĕtŭīt clādēs. "Rĕmănē, tĕmĕrārĭă cōniūx,
ēt tū, nātĕ, prĕcōr, lōngēque ē lītŏrĕ cāsūs580
ēxspēctātĕ mĕōs ĕt ĭn hāc cērvīcĕ tўrānnī
ēxplōrātĕ fĭdēm." Dīxīt; sēd sūrdă vĕtāntī
tēndēbāt gĕmĭnās āmēns Cōrnēlĭă pālmās:
"Quō sĭnĕ mē, crūdēlĭs, ăbīs? Ĭtĕrūmnĕ rĕlīnquōr,
Thēssălĭcīs sūmmōtă mălīs? Nūmquam ōmĭnĕ laētō585
dīstrăhĭmūr mĭsĕrī. Pŏtĕrās nōn flēctĕrĕ pūppīm,
cūm fŭgĕrēs, ălĭō lătĕbrīsquĕ rĕlīnquĕrĕ Lēsbī,
ōmnĭbŭs ā tērrīs sī nōs ārcērĕ părābās?
Ān tāntum īn flūctūs plăcĕō cŏmĕs?" Haēc ŭbĭ frūstrā
ēffūdīt, prīmā pēndēt tămĕn ānxĭă pūppĕ590
āttŏnĭtōquĕ mĕtū nēc quōquăm ăvērtĕrĕ vīsūs
nēc Māgnūm spēctārĕ pŏtēst. Stĕtĭt ānxĭă clāssīs
ād dŭcĭs ēvēntūm, mĕtŭēns nōn ārmă nĕfāsquĕ
sēd nē sūmmīssīs prĕcĭbūs Pōmpēiŭs ădōrēt
scēptră sŭā dōnātă mănū. Trānsīrĕ părāntēm595
Rōmānūs Phărĭā mīlēs dē pūppĕ sălūtāt
Sēptĭmĭūs, quī (prō sŭpĕrūm pŭdŏr!) ārmă sătēllēs
rēgĭă gēstābāt pŏsĭtō dēfōrmĭă pīlō,
īmmānīs, vĭŏlēntŭs, ătrōx nūllāquĕ fĕrārūm
mītĭŏr īn caēdēs. Quīs nōn, Fōrtūnă, pŭtāssēt600
pārcĕrĕ tē pŏpŭlīs, quōd bēllo haēc dēxtră văcārēt,
Thēssălĭāquĕ prŏcūl tām nōxĭă tēlă fŭgāssēs?
Dīspōnīs glădĭōs, nē quō nōn fīăt ĭn ōrbĕ,
heū! făcĭnūs cīvīlĕ tĭbī. vīctōrĭbŭs īpsīs
dēdĕcŭs ēt nūmquām sŭpĕrūm cărĭtūră pŭdōrĕ605
fābŭlă: Rōmānūs rēgī sīc pārŭĭt ēnsīs,
Pēllaēūsquĕ pŭēr glădĭō tĭbĭ cōllă rĕcīdīt,
Māgnĕ, tŭō. quā pōstĕrĭtās īn saēcŭlă mīttēt
Sēptĭmĭūm fāmā? Scĕlŭs hōc quō nōmĭnĕ dīcēnt,
quī Brūtī dīxērĕ nĕfās? Iām vēnĕrăt hōraē610
tērmĭnŭs ēxtrēmaē, Phărĭāmquĕ ăblātŭs ĭn ālnūm
pērdĭdĕrāt iām iūră sŭī. Tūm strīngĕrĕ fērrūm
rēgĭă mōnstră părānt. ūt vīdīt cōmmĭnŭs ēnsīs,
īnvŏlŭīt vūltūs ātque, īndīgnātŭs ăpērtūm
Fōrtūnaē praēbērĕ, căpūt; tūnc lūmĭnă prēssīt615
cōntĭnŭītque ănĭmām, nē quās ēffūndĕrĕ vōcēs
vēllĕt ĕt aētērnām flētū cōrrūmpĕrĕ fāmām.
Sēd pōstquām mūcrōnĕ lătūs fūnēstŭs Ăchīllās
pērfōdīt, nūllō gĕmĭtū cōnsēnsĭt ăd īctūm
rēspēxītquĕ nĕfās sērvātque īmmōbĭlĕ cōrpūs620
sēquĕ prŏbāt mŏrĭēns ātque haēc īn pēctŏrĕ vōlvīt:
"Saēcŭlă Rōmānōs nūmquām tăcĭtūră lăbōrēs
āttēndūnt, aēvūmquĕ sĕquēns spĕcŭlātŭr ăb ōmnī
ōrbĕ rătēm Phărĭāmquĕ fĭdēm: nūnc cōnsŭlĕ fāmaē.
Fātă tĭbī lōngaē flūxērūnt prōspĕră vītaē;625
īgnōrānt pŏpŭlī, sī nōn īn mōrtĕ prŏbārīs,
ān scĭĕrīs ādvērsă pătī. Nē cēdĕ pŭdōrī
aūctōrēmquĕ dŏlē fātī: quācūmquĕ fĕrīrīs,
crēdĕ mănūm sŏcĕrī. spārgānt lăcĕrēntquĕ lĭcēbīt,
sūm tămĕn, ō sŭpĕrī, fēlīx, nūllīquĕ pŏtēstās630
hōc aūfērrĕ dĕō. Mūtāntūr prōspĕră vītā:
nōn fīt mōrtĕ mĭsēr. vĭdĕt hānc Cōrnēlĭă caēdēm
Pōmpēiūsquĕ mĕūs. Tāntō pătĭēntĭŭs, ōrō,
clūdĕ, dŏlōr, gĕmĭtūs; nātūs cŏnĭūxquĕ pĕrēmptūm,
sī mīrāntŭr, ămānt." Tālīs cūstōdĭă Māgnō635
mēntĭs ĕrāt; iūs hōc ănĭmī mŏrĭēntĭs hăbēbāt.
Āt nōn tām pătĭēns Cōrnēlĭă cērnĕrĕ saēvūm,
quām pērfērrĕ, nĕfās, mĭsĕrāndīs aēthĕră cōmplēt
uocibus: "O coniux, ego te scelerata peremi.
Lētĭfĕraē tĭbĭ caūsă mŏraē fŭĭt āvĭă Lēsbōs,640
ēt prĭŏr īn Nīlī pērvēnīt lītŏră Caēsār;
nām cuī iūs ălĭī scĕlĕrīs? Sēd quīsquĭs ĭn īstūd
ā sŭpĕrīs īmmīssĕ căpūt vēl Caēsărĭs īraē
vēl tĭbĭ prōspĭcĭēns, nēscīs, crūdēlĭs, ŭbi īpsă
vīscĕră sīnt Māgnī; prŏpĕrās ātque īngĕrĭs īctūs,645
quā vōtum ēst vīctō. Poēnās nōn mōrtĕ mĭnōrēs
pēndăt ĕt āntĕ mĕūm vĭdĕāt căpŭt. haūt ĕgŏ cūlpā
lībĕră bēllōrūm, quaē mātrūm sōlă pĕr ūndās
ēt pēr cāstră cŏmēs nūllīs ābstērrĭtă fātīs,
vīctūm, quōd rēgēs ĕtĭām tĭmŭērĕ, rĕcēpī.650
Hōc mĕrŭī, cŏnĭūx, īn tūtā pūppĕ rĕlīnquī?
pērfĭdĕ, pārcēbās? tē fāta ēxtrēmă pĕtēntĕ
vītā dīgnă fŭī? Mŏrĭār, nēc mūnĕrĕ rēgīs.
Aūt mĭhĭ praēcĭpĭtēm, naūtaē, pērmīttĭtĕ sāltūm,
aūt lāqueūm cōllō tōrtōsque āptārĕ rŭdēntīs,655
aūt ălĭquīs Māgnō dīgnūs cŏmĕs ēxĭgăt ēnsēm;
Pōmpēiō praēstārĕ pŏtēst quōd Caēsărĭs ārmīs
īmpŭtĕt. Ō saēvī, prŏpĕrāntem īn fātă tĕnētīs?
Vīvĭs ădhūc, cōniūnx, ēt iām Cōrnēlĭă nōn ēst
iūrīs, Māgnĕ, sŭī: prŏhĭbēnt āccērsĕrĕ mōrtēm,660
sērvōr vīctōrī." Sīc fāta īntērquĕ sŭōrūm
lāpsă mănūs răpĭtūr trĕpĭdā fŭgĭēntĕ cărīnā.
Āt Māgnī cūm tērgă sŏnēnt ēt pēctŏră fērrō,
pērmānsīssĕ dĕcūs sācraē vĕnĕrābĭlĕ fōrmaē
īrātāmquĕ dĕīs făcĭēm, nīl ūltĭmă mōrtīs665
ēx hăbĭtū vūltūquĕ vĭrī mūtāssĕ fătēntūr
quī lăcĕrūm vīdērĕ căpūt. Nām saēvŭs ĭn īpsō
Sēptĭmĭūs scĕlĕrīs māiūs scĕlŭs īnvĕnĭt āctū
āc rĕtĕgīt sācrōs scīssō vēlāmĭnĕ vūltūs
sēmiănĭmīs Māgnī spīrāntĭăque ōccŭpăt ōră670
cōllăque ĭn ōblīquō pōnīt lānguēntĭă trānstrō.
Tūnc nērvōs vēnāsquĕ sĕcāt nōdōsăquĕ frāngīt
ōssă dĭū; nōndum ārtĭs ĕrāt căpŭt ēnsĕ rŏtārĕ.
Āt pōstquām trūncō cērvīx ābscīsă rĕcēssīt,
vīndĭcăt hōc Phărĭūs dēxtrā gēstārĕ sătēllēs.675
Dēgĕnĕr ātque ŏpĕraē mīlēs Rōmānĕ sĕcūndaē,
Pōmpēī dīrō sācrūm căpŭt ēnsĕ rĕcīdīs,
ūt nōn īpsĕ fĕrās? Ō sūmmī fātă pŭdōrīs!
Īmpĭŭs ūt Māgnūm nōssēt pŭĕr, īllă vĕrēndā
rēgĭbŭs hīrtă cŏma ēt gĕnĕrōsā frōntĕ dĕcōră680
caēsărĭēs cōmprēnsă mănu ēst, Phărĭōquĕ vĕrūtō,
dūm vīvūnt vūltūs ātque ōs īn mūrmŭră pūlsānt
sīngūltūs ănĭmaē, dūm lūmĭnă nūdă rĭgēscūnt,
sūffīxūm căpŭt ēst, quō nūmquām bēllă iŭbēntĕ
pāx fŭĭt; hōc lēgēs Cāmpūmque ēt rōstră mŏvēbāt,685
hāc făcĭē Fōrtūnă tĭbī Rōmānă plăcēbās.
Nēc sătĭs īnfāndō fŭĭt hōc vīdīssĕ tўrānnō,
vūlt scĕlĕrīs sŭpĕrēssĕ fĭdēm. Tūnc ārtĕ nĕfāndā
sūmmōta ēst căpĭtī tābēs, rāptōquĕ cĕrēbrō
ādsīccātă cŭtīs, pūtrīsque ēfflūxĭt ăb āltō690
ūmŏr, ĕt īnfūsō făcĭēs sŏlĭdātă vĕnēnōst.
Ūltĭmă Lāgēaē stīrpīs pĕrĭtūrăquĕ prōlēs,
dēgĕnĕr, īncēstaē scēptrīs cēssūrĕ sŏrōrī,
cūm tĭbĭ sācrātō Măcĕdōn sērvētŭr ĭn āntrō
ēt rēgūm cĭnĕrēs ēxstrūctō mōntĕ quĭēscānt,695
cūm Ptŏlŏmaēōrūm mānēs sĕrĭēmquĕ pŭdēndām
pŷrămĭdēs claūdānt īndīgnăquĕ Maūsōlēă,
lītŏră Pōmpĕĭūm fĕrĭūnt, trūncūsquĕ vădōsīs
hūc īllūc iāctātŭr ăquīs! ădĕōnĕ mŏlēstă
tōtūm cūră fŭīt sŏcĕrō sērvārĕ cădāvēr?700
Hāc Fōrtūnă fĭdē Māgnī tām prōspĕră fātă
pērtŭlĭt, hāc īllūm sūmmō dē cūlmĭnĕ rērūm
mōrtĕ pĕtīt clādēsque ōmnīs ēxēgĭt ĭn ūnō
saēvă dĭē, quĭbŭs īnmūnēs tōt praēstĭtĭt ānnōs
Pōmpĕĭūsquĕ fŭīt quī nūmquām mīxtă vĭdērēt705
laētă mălīs, fēlīx nūllō tūrbāntĕ dĕōrūm
ēt nūllō pārcēntĕ mĭsēr; sĕmĕl īmpŭlĭt īllūm
dīlātā Fōrtūnă mănū. Pūlsātŭr hărēnīs,
cārpĭtŭr īn scŏpŭlīs haūstō pēr vūlnĕră flūctū,
lūdĭbrĭūm pĕlăgī, nūllāquĕ mănēntĕ fĭgūrā710
ūnă nŏta ēst Māgnō căpĭtīs iāctūră rĕvūlsī.
Āntĕ tămēn Phărĭās vīctōr quām tāngăt hărēnās,
Pōmpĕĭō rāptīm tŭmŭlūm fōrtūnă părāvīt,
nē iăcĕāt nūllō vēl nē mĕlĭōrĕ sĕpūlchrō:
ē lătĕbrīs păvĭdūs dēcūrrĭt ăd aēquŏră Cōrdūs;715
quaēstŏr ăb Īdălĭō Cĭnўraēaē lītŏrĕ Cŷprī
īnfaūstūs Māgnī fŭĕrāt cŏmĕs. Īllĕ pĕr ūmbrās
aūsūs fērrĕ grădūm vīctūm pĭĕtātĕ tĭmōrēm
cōmpŭlĭt, ūt mĕdĭīs quaēsītūm cōrpŭs ĭn ūndīs
dūcĕrĕt ād tērrām trăhĕrētque īn lītŏră Māgnūm.720
Lūcīs maēstă părūm pēr dēnsās Cŷnthĭă nūbēs
praēbēbāt; cānō sēd dīscŏlŏr aēquŏrĕ trūncūs
cōnspĭcĭtūr. Tĕnĕt īllĕ dŭcēm cōmplēxĭbŭs ārtīs
ērĭpĭēntĕ mărī; tūnc vīctūs pōndĕrĕ tāntō
ēxspēctāt flūctūs pĕlăgōquĕ iŭvāntĕ cădāvēr725
īmpēllīt. Pōstquām sīccō iām lītŏrĕ sēdīt,
īncŭbŭīt Māgnō lăcrĭmāsque ēffūndĭt ĭn ōmnĕ
vūlnŭs ĕt ād sŭpĕrōs ōbscūrăquĕ sīdĕră fātūr:
"Nōn prĕtĭōsă pĕtīt cŭmŭlātō tūrĕ sĕpūlchră
Pōmpĕĭūs, Fōrtūnă, tŭūs, nōn pīnguĭs ăd āstră730
ūt fĕrăt ē mēmbrīs Ēōōs fūmŭs ŏdōrēs,
ūt Rōmānă sŭūm gēstēnt pĭă cōllă părēntēm,
praēfĕrăt ūt vĕtĕrēs fērālīs pōmpă trĭūmphōs,
ūt rĕsŏnēnt trīstī cāntū fŏră, tōtŭs ŭt īgnēs
prōiēctīs maērēns ēxērcĭtŭs āmbĭăt ārmīs.735
Dā vīlēm Māgnō plēbēī fūnĕrĭs ārcām,
quaē lăcĕrūm cōrpūs sīccōs ēffūndăt ĭn īgnēs;
rōbŏră nōn dēsīnt mĭsĕrō nēc sōrdĭdŭs ūstōr.
Sīt sătĭs, ō sŭpĕrī, quōd nōn Cōrnēlĭă fūsō
crīnĕ iăcēt sŭbĭcīquĕ făcēm cōmplēxă mărītūm740
īmpĕrăt, ēxtrēmō sĕd ăbēst ā mūnĕrĕ būstī
īnfēlīx cōniūnx nĕc ădhūc ā lītŏrĕ lōngēst."
Sīc fātūs pārvōs iŭvĕnīs prŏcŭl āspĭcĭt īgnēs
cōrpūs vīlĕ sŭīs nūllō cūstōdĕ crĕmāntīs.
Īndĕ răpīt flāmmās sēmūstăquĕ rōbŏră mēmbrīs745
sūbdūcīt. Quaēcūmque ĕs" ăīt "nēglēctă nĕc ūllī
cāră tŭō, sēd Pōmpēiō fēlīcĭŏr ūmbră,
quōd iām cōmpŏsĭtūm vĭŏlāt mănŭs hōspĭtă būstūm,
dā vĕnĭām; sī quīd sēnsūs pōst fātă rĕlīctūm,
cēdĭs ĕt īpsă rŏgō pătĕrīsque haēc dāmnă sĕpūlchrī,750
tēquĕ pŭdēt spārsīs Pōmpēī mānĭbŭs ūrī."
Sīc fātūs plēnūsquĕ sĭnūs ārdēntĕ făvīllā
pērvŏlăt ād trūncūm, quī flūctū paēnĕ rĕlātūs
lītŏrĕ pēndēbāt. Sūmmās dīmōvĭt hărēnās
ēt cōllēctă prŏcūl lăcĕraē frāgmēntă cărīnaē755
ēxĭgŭā trĕpĭdūs pŏsŭīt scrŏbĕ. Nōbĭlĕ cōrpūs
rōbŏră nūllă prĕmūnt, nūllā strŭĕ mēmbră rĕcūmbūnt;
ādmōtūs Māgnūm, nōn sūbdĭtŭs, āccĭpĭt īgnīs.
Īllĕ sĕdēns iūxtā flāmmās: "Ō māxĭmĕ" dīxīt
"dūctŏr ĕt Hēspĕrĭī māiēstās nōmĭnĭs ūnă,760
sī tĭbĭ iāctātū pĕlăgī, sī fūnĕrĕ nūllō
trīstĭŏr īstĕ rŏgūs, mānēs ănĭmāmquĕ pŏtēntēm
ōffĭcĭīs āvērtĕ mĕīs: īniūrĭă fātī
hōc fās ēssĕ iŭbēt; nē pōntī bēlŭă quīcquām,
nē fĕră, nē vŏlŭcrēs, nē saēvī Caēsărĭs īră765
aūdĕăt, ēxĭgŭām, quāntūm pŏtĕs, āccĭpĕ flāmmām:
Rōmānā sūccēnsă mănu ēst. Fōrtūnă rĕcūrsūs
sī dĕt ĭn Hēspĕrĭām, nōn hāc īn sēdĕ quĭēscēnt
tām sācrī cĭnĕrēs; sēd tē Cōrnēlĭă, Māgnĕ,
āccĭpĭēt nōtāquĕ mănū trānsfūndĕt ĭn ūrnām.770
Īntĕrĕā pārvō sīgnēmūs lītŏră sāxō,
ūt nŏtă sīt būstī; sī quīs plācārĕ pĕrēmptūm
fōrtĕ vŏlēt plēnōs ēt rēddĕrĕ mōrtĭs hŏnōrēs,
īnvĕnĭāt trūncī cĭnĕrēs ēt nōrĭt hărēnās,
ād quās, Māgnĕ, tŭūm rĕfĕrāt căpŭt." Haēc ŭbĭ fātūs,775
ēxcĭtăt īnvălĭdās ādmōtō fōmĭtĕ flāmmās.
Cārpĭtŭr ēt lēntūm Māgnūs dēstīllăt ĭn īgnēm
tābĕ fŏvēns būstūm. Sēd iām pērcūssĕrăt āstră
aūrōraē prōmīssă dĭēs: īlle ōrdĭnĕ rūptō
fūnĕrĭs āttŏnĭtūs lătĕbrās īn lītŏrĕ quaērīt.780
Quām mĕtŭīs, dēmēns, īstō prō crīmĭnĕ poēnām,
quō tē Fāmă lŏquāx ōmnīs āccēpĭt ĭn ānnōs?
Cōndĭtă laūdābīt Māgnī sŏcĕr īmpĭŭs ōssă.
Ī mŏdŏ sēcūrūs vĕnĭaē fāssūsquĕ sĕpūlchrūm
pōscĕ căpūt. Cōgīt pĭĕtās īmpōnĕrĕ fīnēm785
ōffĭcĭō. Sēmūstă răpīt rĕsŏlūtăquĕ nōndūm
ōssă sătīs nērvīs ĕt ĭnūstīs plēnă mĕdūllīs
aēquŏrĕā rēstīnguĭt ăquā cōngēstăque ĭn ūnūm
pārvā clūsĭt hŭmō. Tūnc, nē lĕvĭs aūră rĕtēctōs
aūfērrēt cĭnĕrēs, sāxō cōmprēssĭt hărēnām,790
naūtăquĕ nē būstūm rĕlĭgātō fūnĕ mŏvērēt,
īnscrīpsīt sācrūm sēmūstō stīpĭtĕ nōmēn:
"Hīc sĭtŭs ēst Māgnūs." Plăcĕt hōc, Fōrtūnă, sĕpūlchrūm
dīcĕrĕ Pōmpēī, quō cōndī mālŭĭt īllūm,
quām tērrā cărŭīssĕ sŏcēr? Tĕmĕrārĭă dēxtră,795
cūr ŏbĭcīs Māgnō tŭmŭlūm mānēsquĕ văgāntīs
īnclūdīs? Sĭtŭs ēst, quā tērra ēxtrēmă rĕfūsō
pēndĕt ĭn Ōcĕănō: Rōmānūm nōmĕn ĕt ōmnĕ
īmpĕrĭūm Māgnō tŭmŭli ēst mŏdŭs; ōbrŭĕ sāxă
crīmĭnĕ plēnă dĕūm: sī tōta ēst Hērcŭlĭs Oētē800
ēt iŭgă tōtă văcānt Brŏmĭō Nŷsēĭă, quārē
ūnŭs ĭn Aēgŷpto ēst Māgnī lăpĭs? ōmnĭă Lāgī
rūră tĕnērĕ pŏtēst. Sī nūllō caēspĭtĕ nōmēn
haēsĕrĭt, ērrēmūs pŏpŭlī cĭnĕrūmquĕ tŭōrūm,
Māgnĕ, mĕtū nūllās Nīlī cālcēmŭs hărēnās.805
Quōd sī tām sācrō dīgnārīs nōmĭnĕ sāxūm,
ādde āctūs tāntōs mŏnŭmēntăquĕ māxĭmă rērūm,
āddĕ trŭcīs Lĕpĭdī mōtūs Ālpīnăquĕ bēllă
ārmăquĕ Sērtōrī rĕvŏcātō cōnsŭlĕ vīctă
ēt cūrrūs quōs ēgĭt ĕquēs, cōmmērcĭă tūtă810
gēntĭbŭs ēt păvĭdōs Cĭlĭcās mărĭs; āddĕ sŭbāctām
bārbărĭēm gēntēsquĕ văgās ēt quīcquĭd ĭn eūrō
rēgnōrūm bŏrĕāquĕ iăcēt. Dīc sēmpĕr ăb ārmīs
cīvīlēm rĕpĕtīssĕ tŏgām, tēr cūrrĭbŭs āctīs
cōntēntūm mūltōs pătrĭaē dōnāssĕ trĭūmphōs.815
Quīs căpĭt haēc tŭmŭlūs? sūrgīt mĭsĕrābĭlĕ būstūm
nōn ūllīs plēnūm tĭtŭlīs, nōn ōrdĭnĕ tāntō
fāstōrūm, sŏlĭtūmquĕ lĕgī sŭpĕr āltă dĕōrūm
cūlmĭna ĕt ēxstrūctōs spŏlĭīs hōstīlĭbŭs ārcūs
haūt prŏcŭl ēst īmā Pōmpēī nōmĕn hărēnā820
dēprēssūm tŭmŭlō, quōd nōn lĕgăt ādvĕnă rēctūs,
quōd nĭsĭ mōnstrātūm Rōmānūs trānsĕăt hōspēs.
Nōxĭă cīvīlī tēllūs Aēgŷptĭă fātō,
haūt ĕquĭdem īnmĕrĭtō Cūmānaē cārmĭnĕ vātīs
caūtūm, nē Nīlī Pēlūsĭă tāngĕrĕt ōră825
Hēspĕrĭūs mīlēs rīpāsque aēstātĕ tŭmēntīs.
Quīd tĭbĭ, saēvă, prĕcēr prō tāntō crīmĭnĕ, tēllūs?
Vērtăt ăquās Nīlūs, quō nāscĭtŭr, ōrbĕ rĕtēntūs,
ēt stĕrĭlēs ĕgĕānt hībērnīs īmbrĭbŭs āgrī,
tōtăque ĭn Aēthĭŏpūm pūtrēs sōlvārĭs hărēnās.830
Nōs īn tēmplă tŭām Rōmāna āccēpĭmŭs Īsīm
sēmĭdĕōsquĕ cănēs ēt sīstră iŭbēntĭă lūctūs
ēt, quēm tū plāngēns hŏmĭnēm tēstārĭs, Ŏsīrīm:
tū nōstrōs, Aēgŷptĕ, tĕnēs īn pūlvĕrĕ mānēs.
Tū quŏquĕ, cūm saēvō dĕdĕrīs iām tēmplă tўrānnō,835
nōndūm Pōmpēī cĭnĕrēs, ō Rōmă, pĕtīstī;
ēxŭl ădhūc iăcĕt ūmbră dŭcīs. Sī saēcŭlă prīmă
vīctōrīs tĭmŭērĕ mĭnās, nūnc ēxcĭpĕ sāltēm
ōssă tŭī Māgnī, sī nōndūm sūbrŭtă flūctū
īnvīsā tēllūrĕ sĕdēnt. Quīs būstă tĭmēbīt?840
quīs sācrīs dīgnām mōvīssĕ vĕrēbĭtŭr ūmbrām?
Īmpĕrĕt hōc nōbīs ŭtĭnām scĕlŭs ēt vĕlĭt ūtī
nōstrō Rōmă sĭnū: sătĭs ō nĭmĭūmquĕ bĕātūs,
sī mĭhĭ cōntīngāt mānēs trānsfērrĕ rĕvūlsōs
Aūsŏnĭām, sī tālĕ dŭcīs vĭŏlārĕ sĕpūlchrūm.845
Fōrsĭtăn aūt sūlcō stĕrĭlī cūm pōscĕrĕ fīnēm
ā sŭpĕrīs aūt Rōmă vŏlēt fērālĭbŭs aūstrīs
īgnĭbŭs aūt nĭmĭīs aūt tērraē tēctă mŏvēntī,
cōnsĭlĭō iūssūquĕ dĕūm trānsībĭs ĭn ūrbēm,
Māgnĕ, tŭām, sūmmūsquĕ fĕrēt tŭă būstă săcērdōs.850
Nām quĭs ăd ēxūstām Cāncrō tōrrēntĕ Sўēnēn
ībĭt ĕt īmbrĭfĕrā sīccās sūb Plīădĕ Thēbās
spēctātōr Nīlī, quīs rūbrī stāgnă prŏfūndī
aūt Ărăbūm pōrtūs mērcīs mūtātŏr Ĕōaē,
Māgnĕ, pĕtēt, quēm nōn tŭmŭlī vĕnĕrābĭlĕ sāxūm855
ēt cĭnĭs īn sūmmīs fōrsān tūrbātŭs hărēnīs
āvērtēt mānēsquĕ tŭōs plācārĕ iŭbēbīt
ēt Căsĭō praēfērrĕ Iŏvī? Nīl īstă nŏcēbūnt
fāmaē būstă tŭaē: tēmplīs aūrōquĕ sĕpūltūs
vīlĭŏr ūmbră fŏrēs; nūnc ēs prō nūmĭnĕ sūmmō860
hōc tŭmŭlō, Fōrtūnă, iăcēns: aūgūstĭŭs ārīs
vīctōrīs Lĭbўcō pūlsātŭr ĭn aēquŏrĕ sāxūm.
Tārpēīs quī saēpĕ dĕīs sŭă tūră nĕgārūnt,
īnclūsūm Tūscō vĕnĕrāntūr caēspĭtĕ fūlmēn.
Prōdĕrĭt hōc ōlīm, quōd nōn mānsūră fŭtūrīs865
ārdŭă mārmŏrĕō sūrrēxīt pōndĕrĕ mōlēs.
Pūlvĕrĭs ēxĭgŭī spārgēt nōn lōngă vĕtūstās
cōngĕrĭēm, būstūmquĕ cădēt, mōrtīsquĕ pĕrībūnt
ārgūmēntă tŭaē. vĕnĭēt fēlīcĭŏr aētās,
quā sīt nūllă fĭdēs sāxūm mōnstrāntĭbŭs īllūd,870
ātque ĕrĭt Aēgŷptūs pŏpŭlīs fōrtāssĕ nĕpōtūm
tām mēndāx Māgnī tŭmŭlō, quām Crētă Tŏnāntīs.
Iam super Herculeas fauces nemorosaque Tempe
Haemoniae deserta petens dispendia silvae,
cornipedem exhaustum cursu stimulisque negantem
Magnus agens, incerta fugae vestigia turbat
5implicitasque errore vias. pavet ille fragorem
motorum ventis nemorum, comitumque suorum
qui post terga redit trepidum laterique timentem
exanimat. Quamuis summo de culmine lapsus,
nondum vile sui pretium scit sanguinis esse
10seque, memor fati, tantae mercedis habere
credit adhuc iugulum quantam pro Caesaris ipse
avulsa cervice daret. Deserta sequentem
non patitur tutis fatum celare latebris
clara viri facies. Multi, Pharsalica castra
15cum peterent nondum fama prodente ruinas,
occursu stupuere ducis, vertigine rerum
attoniti; cladisque suae vix ipse fidelis
auctor erat. Gravis est Magno quicumque malorum
testis adest. Cunctis ignotus gentibus esse
20mallet et obscuro tutus transire per urbes
nomine; sed poenas longi Fortuna favoris
exigit a misero, quae tanto pondere famae
res premit adversas fatisque prioribus urget.
Nunc festinatos nimium sibi sentit honores
25actaque lauriferae damnat Sullana iuventae;
nunc et Corycias classes et Pontica signa
deiectum meminisse piget. Sic longius aevum
destruit ingentis animos et vita superstes
imperio; nisi summa dies cum fine bonorum
30adfuit et celeri praevertit tristia leto,
dedecori est fortuna prior. Quisquamne secundis
tradere se fatis audet nisi morte parata?
Litora contigerat per quae Peneius amnis
Emathia iam clade rubens exibat in aequor.
35Inde ratis trepidum, ventis ac fluctibus impar,
flumineis vix tuta vadis, evexit in altum:
cuius adhuc remis quatitur Corcyra sinusque
Leucadii, Cilicum dominus terraeque Liburnae,
exiguam vector pavidus correpsit in alnum.
40Conscia curarum secretae in litora Lesbi
flectere vela iubet, qua tunc tellure latebas
maestior, in mediis quam si, Cornelia, campis
Emathiae stares. tristes praesagia curas
exagitant, trepida quatitur formidine somnus,
45Thessaliam nox omnis habet; tenebrisque remotis
rupis in abruptae scopulos extremaque curris
litora; prospiciens fluctus, nutantia longe
semper prima vides venientis vela carinae,
quaerere nec quicquam de fato coniugis audes.
50En ratis, ad vestros quae tendit carbasa portus!
Quid ferat ignoras; sed nunc tibi summa pavoris,
nuntius armorum tristis rumorque sinister,
victus adest coniux. quid perdis tempora luctus?
Cum possis iam flere, times! Tunc puppe propinqua
55prosilvit crimenque deum crudele notavit,
deformem pallore ducem vultusque prementem
canitiem atque atro squalentis pulvere vestis.
Obuia nox miserae caelum lucemque tenebris
abstulit, atque animam clusit dolor; omnia nervis
60membra relicta labant, riguerunt corda, diuque
spe mortis decepta iacet. Iam fune ligato
litoribus lustrat vacuas Pompeius harenas.
Quem postquam propius famulae videre fideles,
non ultra gemitus tacitos incessere fatum
65permisere sibi, frustraque attollere terra
semianimem conantur eram, quam pectore Magnus
ambit et adstrictos refovet complexibus artus.
Coeperat in summum revocato sanguine corpus
Pompei sentire manus maestamque mariti
70posse pati faciem; prohibet succumbere fatis
Magnus et inmodicos castigat voce dolores:
"Nobile cur robur fortunae vulnere primo
femina tantorum titulis insignis avorum
frangis? Habes aditum mansurae in saecula famae:
75laudis in hoc sexu non legum iura nec arma,
unica materia est coniux miser. Erige mentem,
et tua cum fatis pietas decertet, et ipsum
quod sum victus ama; nunc sum tibi gloria maior,
a me quod fasces et quod pia turba senatus
80tantaque discessit regum manus. Incipe Magnum
sola sequi. Deformis adhuc vivente marito
summus et augeri vetitus dolor: ultima debet
esse fides lugere virum. Tu nulla tulisti
bello damna meo: vivit post proelia Magnus,
85sed fortuna perit; quod defles, illud amasti."
Vocibus his correpta viri vix aegra levavit
membra solo, talis gemitu rumpente querellas:
"O | utinam in thalamos invisi Caesaris issem
infelix coniux et nulli laeta marito!
90Bis nocui mundo; me pronuba ducit Erinys
Crassorumque umbrae, devotaque manibus illis
Assyrios in castra tuli civilia casus,
praecipitesque dedi populos cunctosque fugavi
a causa meliore deos. O maxime coniux,
95o thalamis indigne meis, hoc iuris habebat
in tantum fortuna caput! Cur impia nupsi,
si miserum factura fui? Nunc accipe poenas,
sed quas sponte luam. Quo sit tibi mollius aequor,
certa fides regum totusque paratior orbis,
100sparge mari comitem. Mallem felicibus armis
dependisse caput; nunc clades denique lustra,
Magne, tuas. ubicumque iaces, civilibus armis
nostros ulta toros, ades huc atque exige poenas,
Iulia, crudelis, placataque paelice caesa
105Magno parce tuo." sic fata iterumque refusa
coniugis in gremium, cunctorum lumina solvit
in lacrimas. Duri flectuntur pectora Magni,
siccaque Thessaliae confudit lumina Lesbos.
Tunc Mytilenaeum pleno iam litore vulgus
110adfatur Magnum: "Si maxima gloria nobis
semper erit tanti pignus servasse mariti,
tu quoque devotos sacro tibi foedere muros,
oramus, sociosque lares dignere vel una
nocte tua: fac, Magne, locum, quem cuncta revisant
115saecula, quem veniens hospes Romanus adoret.
Nulla tibi subeunda magis sunt moenia victo:
omnia victoris possunt sperare favorem,
haec iam crimen habent. Quid, quod iacet insula ponto?
Caesar eget ratibus: procerum pars magna coibit
120certa loci; noto reparandum est litore fatum.
Accipe templorum cultus aurumque deorum;
accipe, si terris, si puppibus ista iuventus
aptior est; tota, quantum valet, utere Lesbo.
Accipe: ne Caesar rapiat, tu victus habeto.
125Hoc solum crimen meritae bene detrahe terrae,
ne nostram videare fidem felixque secutus
et damnasse miser." Tali pietate virorum
laetus in adversis et mundi nomine gaudens
esse fidem: "Nullum toto mihi" dixit "in orbe
130gratius esse solum non parvo pignore vobis
ostendi; tenuit nostros hac obside Lesbos
adfectus; hic sacra domus carique penates,
hic mihi Roma fuit. Non ulla in litora puppem
ante dedi fugiens, saevi cum Caesaris iram
135iam scirem meritam servata coniuge Lesbon,
non veritus tantam veniae committere vobis
materiam. Sed iam satis est fecisse nocentes.
Fata mihi totum mea sunt agitanda per orbem.
Heu nimium felix aeterno nomine Lesbos,
140sive doces populos regesque admittere Magnum,
seu praestas mihi sola fidem. Nam quaerere certum
fas quibus in terris, ubi sit scelus. Accipe, numen,
Si quod adhuc mecum est, votorum extrema meorum:
da similis Lesbo populos, qui Marte subactum
145non intrare suos infesto Caesare portus,
non exire vetent." Dixit maestamque carinae
imposuit comitem. cunctos mutare putares
tellurem patriaeque solum: sic litore toto
plangitur, infestae tenduntur in aethera dextrae;
150Pompeiumque minus, cuius fortuna dolorem
moverat, ast illam, quam toto tempore belli
ut civem videre suam, discedere cernens
ingemuit populus; quam vix, si castra mariti
victoris peteret, siccis dimittere matres
155iam poterant oculis: tanto devinxit amore
hos pudor, hos probitas castique modestia vultus,
quod summissa animis, nulli gravis hospita turbae
stantis adhuc fati vixit quasi coniuge victo.
Iam pelago medios Titan demissus ad ignes
160nec quibus abscondit nec si quibus exserit orbem
totus erat: vigiles Pompei pectore curae
nunc socias adeunt Romani foederis urbes
et varias regum mentes, nunc invia mundi
arva super nimios soles austrumque iacentis.
165Saepe labor maestus curarum odiumque futuri
proiecit fessos incerti pectoris aestus,
rectoremque ratis de cunctis consulit astris,
unde notet terras, quae sit mensura secandi
aequoris in caelo, Syriam quo sidere servet,
170aut quotus in Plaustro Libyam bene dirigat ignis.
Doctus ad haec fatur taciti servator Olympi:
"Signifero quaecumque fluunt labentia caelo,
numquam stante polo miseros fallentia nautas,
sidera non sequimur; sed qui non mergitur undis
175axis inocciduus gemina clarissimus arcto,
ille regit puppes. Hic cum mihi semper in altum
surget et instabit summis minor Ursa ceruchis,
Bosporon et Scythiae curvantem litora Pontum
spectamus. Quicquid descendet ab arbore summa
180Arctophylax propiorque mari Cynosura feretur,
in Syriae portus tendet ratis. Inde Canopos
excipit australi caelo contenta vagari,
stella timens borean; illa quoque perge sinistra
trans Pharon, in medio tanget ratis aequore Syrtim.
185Sed quo vela dari, quo nunc pede carbasa tendi
nostra iubes?" Dubio contra cui pectore Magnus
"Hoc solum toto" respondit "in aequore serva,
ut sit ab Emathiis semper tua longius oris
puppis et Hesperiam pelago caeloque relinquas;
190cetera da ventis. Comitem pignusque recepi
depositum: tunc certus eram quae litora vellem,
nunc portum fortuna dabit." Sic fatur; at ille
iusto vela modo pendentia cornibus aequis
torsit et in laevum puppim dedit, utque secaret,
195quas Asinae cautes et quas Chios asperat, undas,
hos dedit in proram, tenet hos in puppe rudentis.
Aequora senserunt motus aliterque secante
iam pelagus rostro nec idem spectante carina
mutavere sonum. Non sic moderator equorum,
200dexteriore rota laevum cum circumit axem,
cogit inoffensae currus accedere metae.
Ostendit terras Titan et sidera texit.
Sparsus ab Emathia fugit quicumque procella,
adsequitur Magnum, primusque a litore Lesbi
205occurrit natus, procerum mox turba fidelis;
nam neque deiecto fatis acieque fugato
abstulerat Magno reges fortuna ministros;
terrarum dominos et sceptra Eoa tenentis
exul habet comites. Iubet ire in devia mundi
210Deiotarum, qui sparsa ducis vestigia legit.
"Quando" ait "Emathiis amissus cladibus orbis,
qua Romanus erat, superest, fidissime regum,
Eoam temptare fidem populosque bibentis
Euphraten et adhuc securum a Caesare Tigrim.
215Ne pigeat Magno quaerentem fata remotas
Medorum penetrare domos Scythicosque recessus
et totum mutare diem vocesque superbo
Arsacidae perferre meas: "Si foedera nobis
prisca manent mihi per Latium iurata Tonantem,
220per vestros astricta magos, implete pharetras
Armeniosque arcus Geticis intendite nervis;
si vos, o Parthi, peterem cum Caspia claustra
et sequerer duros aeterni Martis Alanos,
passus Achaemeniis late decurrere campis
225in tutam trepidos numquam Babylona coëgi:
arva super Cyri Chaldaeique ultima regni,
qua rapidus Ganges et qua Nysaeus Hydaspes
accedunt pelago, Phoebi surgentis ab igne
iam propior quam Persis eram; tamen omnia vincens
230sustinui nostris vos tantum desse triumphis,
solusque e numero regum telluris Eoae
ex aequo me Parthus adit. Nec munere Magni
stant semel Arsacidae. Quis enim post vulnera cladis
Assyriae iustas Latii compescuit iras?
235Tot meritis obstricta meis nunc Parthia ruptis
excedat claustris vetitam per saecula ripam
Zeugmaque Pellaeum. Pompeio vincite, Parthi,
vinci Roma volet". Regem parere iubenti
ardua non piguit, positisque insignibus aulae
240egreditur famulo raptos indutus amictus.
In dubiis tutum est inopem simulare tyranno;
quanto igitur mundi dominis securius aevum
verus pauper agit! Dimisso in litore rege,
ipse per Icariae scopulos Ephesonque relinquens
245et placidi Colophona maris spumantia parvae
radit saxa Sami; spirat de litore Coo
aura fluens; Gnidon inde fugit claramque relinquit
sole Rhodon magnosque sinus Telmessidos undae
conpensat medio pelagi. Pamphylia puppi
250occurrit tellus, nec se committere muris
ausus adhuc ullis, te primum, parva Phaselis,
Magnus adit; nam te metui vetat incola rarus
exhaustaeque domus populis, maiorque carinae
quam tua turba fuit. Tendens hinc carbasa rursus
255iam Taurum Tauroque videt Dipsunta cadentem.
Crederet hoc Magnus, pacem cum praestitit undis,
et sibi consultum? Cilicum per litora tutus
parva puppe fugit. Sequitur pars magna senatus
ad profugum collecta ducem, parvisque Syedris,
260quo portu mittitque rates recipitque Selinus,
in procerum coetu tandem maesta ora resolvit
vocibus his Magnus: "Comites bellique fugaeque
atque instar patriae, quamuis in litore nudo,
in Cilicum terra, nullis circumdatus armis
265consultem rebusque novis exordia quaeram,
ingentis praestate animos. non omnis in arvis
Emathiis cecidi, nec sic mea fata premuntur
ut nequeam relevare caput cladesque receptas
excutere. An Libycae Marium potuere ruinae
270erigere in fasces et plenis reddere fastis:
me pulsum leviore manu Fortuna tenebit?
Mille meae Graio volvuntur in aequore puppes,
mille duces; sparsit potius Pharsalia nostras,
quam subuertit, opes. Sed me vel sola tueri
275fama potest rerum, toto quas gessimus orbe,
et nomen quod mundus amat. vos pendite regna
viribus atque fide, Libyam, Parthosque Pharonque,
quemnam Romanis deceat succurrere rebus.
Ast ego curarum vobis arcana mearum
280expromam mentisque meae quo pondera vergant.
Aetas Niliaci nobis suspecta tyrannist:
ardua quippe fides robustos exigit annos.
Hinc anceps dubii terret sollertia Mauri;
namque memor generis Carthaginis impia proles
285imminet Hesperiae, multusque in pectore vanost
Hannibal, obliquo maculat qui sanguine regnum
et Numidas contingit avos; iam supplice Varo
intumuit viditque loco Romana secundo.
Quare agite Eoum, comites, properemus in orbem.
290Dividit Euphrates ingentem gurgite mundum,
Caspiaque inmensos seducunt claustra recessus,
et polus Assyrias alter noctesque diesque
vertit, et abruptum est nostro mare discolor unda
Oceanusque suus. Regnandi sola voluptas;
295celsior in campo sonipes et fortior arcus,
nec puer aut senior letalis tendere nervos
segnis, et a nulla mors est incerta sagitta.
Primi Pellaeas arcu fregere sarisas
Bactraque Medorum sedem, murisque superbam
300Assyrias Babylona domos. nec pila timentur
nostra nimis Parthis, audentque in bella venire
experti Scythicas Crasso pereunte pharetras.
Spicula nec solo spargunt fidentia ferro,
stridula sed multo saturantur tela veneno;
305vulnera parva nocent, fatumque in sanguine summost.
O | utinam non tanta mihi fiducia saevis
esset in Arsacidis! Fatis nimis aemula nostris
fata movent Medos, multumque in gente deorumst.
Effundam populos alia tellure revulsos
310excitosque suis immittam sedibus ortus.
Quod si nos Eoa fides et barbara fallent
foedera, vulgati supra commercia mundi
naufragium Fortuna ferat: non regna precabor
quae feci. Sat magna feram solacia mortis,
315orbe iacens alio, nihil haec in membra cruente,
nil socerum fecisse pie. Sed cuncta revolvens
vitae fata meae, semper venerabilis illa
orbis parte fui; quantus Maeotida supra,
quantus aput Tanaim toto conspectus in ortu!
320Quas magis in terras nostrum felicibus actis
nomen abit aut unde redit maiore triumpho?
Roma, fave coeptis; quid enim tibi laetius umquam
praestiterint superi, quam, si civilia Partho
milite bella geras, tantam consumere gentem
325et nostris miscere malis? Cum Caesaris arma
concurrent Medis, aut me fortuna necessest
vindicet aut Crassos." Sic fatus murmure sentit
consilium damnasse viros; quos Lentulus omnis
virtutis stimulis et nobilitate dolendi
330praecessit dignasque tulit modo consule voces:
"Sicine Thessalicae mentem fregere ruinae?
Una dies mundi damnavit fata? secundum
Emathiam lis tanta datur? iacet omne cruenti
vulneris auxilium? solos tibi, Magne, reliquit
335Parthorum fortuna pedes? Quid transfuga mundi,
terrarum totos tractus caelumque perosus,
aversosque polos alienaque sidera quaeris,
Chaldaeos culture focos et barbara sacra,
Parthorum famulus? quid causa obtenditur armis
340libertatis amor? miserum quid decipis orbem,
si servire potes? Te, quem Romana regentem
horruit auditu, quem captos ducere reges
vidit ab Hyrcanis Indoque a litore silvis,
deiectum fatis, humilem fractumque videbit
345extolletque animos Latium vesanus in orbem,
se simul et Romam Pompeio supplice mensus?
Nil animis fatisque tuis effabere dignum;
exiget ignorans Latiae commercia linguae
ut lacrimis se, Magne, roges. Patimurne pudoris
350hoc vulnus, clades ut Parthia vindicet ante
Hesperias quam Roma suas? Civilibus armis
elegit te nempe ducem: quid vulnera nostra
in Scythicos spargis populos cladesque latentes?
quid Parthos transire doces? Solacia tanti
355perdit Roma mali, nullos admittere reges,
sed civi servire suo. Ivvat ire per orbem
ducentem saevas Romana in moenia gentes
signaque ab Euphrate cum Crassis capta sequentem?
Qui solus regum fato celante favorem
360defuit Emathiae, nunc tantas ille lacesset
auditi victoris opes aut iungere fata
tecum, Magne, volet? non haec fiducia gentist:
omnis in arctois populus quicumque pruinis
nascitur, indomitus bellis et mortis amator;
365quicquid ad Eoos tractus mundique teporem
ibitur, emollit gentes clementia caeli.
Illic et laxas vestes et fluxa virorum
velamenta vides. Parthus per Medica rura,
Sarmaticos inter campos effusaque plano
370Tigridis arva solo nulli superabilis hostist
libertate fugae; sed non, ubi terra tumebit,
aspera conscendet montis iuga nec per opacas
bella geret tenebras incerto debilis arcu
nec franget nando violenti verticis amnem
375nec tota in pugna perfusus sanguine membra
exiget aestivum calido sub pulvere solem.
Non aries illis, non ulla est machina belli,
aut fossas implere valent, Parthoque sequenti
murus erit quodcumque potest obstare sagittae.
380Pugna levis bellumque fugax turmaeque vagantes
et melior cessisse loco quam pellere miles;
illita tela dolis, nec Martem comminus usquam
ausa pati virtus, sed longe tendere nervos
et quo ferre velint permittere vulnera ventis.
385Ensis habet vires, et gens quaecumque virorum
bella gerit gladiis. Nam Medos proelia prima
exarmant vacuaque iubent remeare pharetra.
Nulla manus illis, fiducia tota venenist.
Credis, Magne, viros, quos in discrimina belli
390cum ferro misisse parum est? Temptare pudendum
auxilium tanti est, toto divisus ut orbe
a terra moriare tua, tibi barbara tellus
incumbat, te parva tegant ac vilia busta,
invidiosa tamen Crasso quaerente sepulchrum?
395Sed tua sors levior, quoniam mors ultima poenast
nec metuenda viris. At non Cornelia letum
infando sub rege timet. Num barbara nobis
est ignota Venus, quae ritu caeca ferarum
polluit innumeris leges et foedera taedae
400coniugibus thalamique patent secreta nefandi
inter mille nurus? Epulis vesana meroque
regia non ullis exceptos legibus audet
concubitus; tot femineis complexibus unum
non lassat nox tota marem. Iacuere sorores
405in regum thalamis sacrataque pignora matres.
Damnat apud gentes sceleris non sponte peracti
Oedipodionias infelix fabula Thebas:
Parthorum dominus quotiens sic sanguine mixto
nascitur Arsacides? cui fas implere parentem,
410quid rear esse nefas? Proles tam clara Metelli
stabit barbarico coniux millesima lecto.
Quamquam non ulli plus regia, Magne, vacabit
saevitia stimulata Venus titulisque virorum;
nam quo plura iuvent Parthum portenta, fuisse
415hanc sciet et Crassi; ceu pridem debita fatis
Assyriis trahitur cladis captiva vetustae.
Haereat Eoae vulnus miserabile sortis:
non solum auxilium funesto ab rege petisse,
sed gessisse prius bellum civile pudebit.
420Nam quod apud populos crimen socerique tuumque
maius erit quam quod vobis miscentibus arma
Crassorum vindicta perit? Incurrere cuncti
debuerant in Bactra duces et, ne qua vacarent
arma, vel arctoum Dacis Rhenique catervis
425imperii nudare latus, dum perfida Susa
in tumulos prolapsa ducum Babylonque iaceret.
Assyriae paci finem, Fortuna, precamur;
et, si Thessalia bellum civile peractumst,
ad Parthos qui vicit eat. gens unica mundist
430de qua Caesareis possim gaudere triumphis.
Non tibi, cum primum gelidum transibis Araxen,
umbra senis maesti Scythicis confixa sagittis
ingeret has voces? "Tu, quem post funera nostra
ultorem cinerum nudae speravimus umbrae,
435ad foedus pacemque venis?" Tunc plurima cladis
occurrent monimenta tibi: quae moenia trunci
lustrarunt cervice duces, ubi nomina tanta
obruit Euphrates et nostra cadavera Tigris
detulit in terras ac reddidit. Ire per ista
440si potes, in media socerum quoque, Magne, sedentem
Thessalia placare potes. quin respicis orbem
Romanum? Si regna times proiecta sub austro
infidumque Iubam, petimus Pharon arvaque Lagi.
Syrtibus hinc Libycis tuta est Aegyptos; at inde
445gurgite septeno rapidus mare summovet amnis.
Terra suis contenta bonis, non indiga mercis
aut Iovis; in solo tanta est fiducia Nilo.
Sceptra puer Ptolomaeus habet tibi debita, Magne,
tutelae commissa tuae. quis nominis umbram
450horreat? innocua est aetas; ne iura fidemque
respectumque deum veteri speraveris aula:
nil pudet adsuetos sceptris, mitissima sors est
regnorum sub rege novo." Non plura locutus
impulit huc animos. Quantum spes ultima rerum
455libertatis habet! victa est sententia Magni.
Tum Cilicum liquere solum Cyproque citatas
immisere rates, nullas cui praetulit aras
undae diva memor Paphiae, si numina nasci
credimus aut quemquam fas est coepisse deorum.
460Haec ubi deservit Pompeius litora, totos
emensus Cypri scopulos, quibus exit in austrum,
inde maris vasti transuerso vertitur aestu;
nec tenuit gratum nocturno lumine montem
infimaque Aegypti pugnaci litora velo
465vix tetigit, qua dividui pars maxima Nili
in vada decurrit Pelusia septimus amnis.
Tempus erat quo Libra pares examinat horas,
non uno plus aequa die, noctique rependit
lux minor hibernae verni solacia damni.
470Comperit ut regem Casio se monte tenere,
flectit iter; nec Phoebus adhuc nec carbasa languent.
Iam rapido speculator eques per litora cursu
hospitis adventu pavidam compleverat aulam.
Consilii vix tempus erat; tamen omnia monstra
475Pellaeae coiere domus, quos inter Acoreus
iam placidus senio fractisque modestior annis
(hunc genuit custos Nili crescentis in arva
Memphis vana sacris; illo cultore deorum
lustra suae Phoebes non unus vixerat Apis)
480consilii vox prima fuit meritumque fidemque
sacraque defuncti iactavit pignora patris.
Sed melior suadere malis et nosse tyrannos
ausus Pompeium leto damnare Pothinus:
"Ius et fas multos faciunt, Ptolomaee, nocentes;
485dat poenas laudata fides, cum sustinet" inquit
"quos fortuna premit. Fatis accede deisque
et cole felices, miseros fuge. Sidera terra
ut distant et flamma mari, sic utile recto.
Sceptrorum vis tota perit, si pendere iusta
490incipit, evertitque arces respectus honesti.
Libertas scelerum est, quae regna invisa tuetur,
sublatusque modus gladiis. Facere omnia saeve
non impune licet, nisi cum facis. exeat aula
qui vult esse pius. virtus et summa potestas
495non coeunt; semper metuet quem saeva pudebunt.
Non impune tuos Magnus contempserit annos,
qui te nec victos arcere a litore nostro
posse putat. Neu nos sceptris privaverit hospes,
pignora sunt propiora tibi: Nilumque Pharonque,
500si regnare piget, damnatae redde sorori.
Aegyptum certe Latiis tueamur ab armis.
Quicquid non fuerit Magni, dum bella geruntur,
nec victoris erit. Toto iam pulsus ab orbe,
postquam nulla manet rerum fiducia, quaerit
505cum qua gente cadat. Rapitur civilibus umbris.
Nec soceri tantum arma fugit: fugit ora senatus,
cuius Thessalicas saturat pars magna volucres,
et metuit gentes, quas uno in sanguine mixtas
deservit, regesque timet, quorum omnia mersit;
510Thessaliaeque reus nulla tellure receptus
sollicitat nostrum, quem nondum perdidit, orbem.
Iustior in Magnum nobis, Ptolomaee, querellae
causa data est: quid sepositam semperque quietam
crimine bellorum maculas Pharon arvaque nostra
515victori suspecta facis? cur sola cadenti
haec placuit tellus, in quam Pharsalica fata
conferres poenasque tuas? Iam crimen habemus
purgandum gladio: quod nobis sceptra senatus
te suadente dedit, votis tua fovimus arma.
520Hoc ferrum, quod fata iubent proferre, paravi
non tibi, sed victo; feriam tua viscera, Magne,
malveram soceri: rapimur quo cuncta feruntur.
Tene mihi dubitas an sit violare necesse,
cum liceat? Quae te nostri fiducia regni
525huc agit, infelix? Populum non cernis inermem
arvaque vix refugo fodientem mollia Nilo?
Metiri sua regna decet viresque fateri.
Tu, Ptolomaee, potes Magni fulcire ruinam,
sub qua Roma iacet? bustum cineresque movere
530Thessalicos audes bellumque in regna vocare?
Ante aciem Emathiam nullis accessimus armis:
Pompei nunc castra placent, quae deserit orbis?
nunc victoris opes et cognita fata lacessis?
Aduersis non desse decet, sed laeta secutos;
535nulla fides umquam miseros elegit amicos."
Adsensere omnes sceleri. Laetatur honore
rex puer insueto, quod iam sibi tanta iubere
permittant famuli. Sceleri delectus Achillas,
perfida qua tellus Casiis excurrit harenis
540et vada testantur iunctas Aegyptia Syrtes,
exiguam sociis monstri gladiisque carinam
instruit. O superi, Nilusne et barbara Memphis
et Pelusiaci tam mollis turba Canopi
hos animos! Sic fata premunt civilia mundum?
545sic Romana iacent? ullusne in cladibus istis
est locus Aegypto, Phariusque admittitur ensis?
Hanc certe servate fidem, civilia bella:
cognatas praestate manus externaque monstra
pellite, si meruit tam claro nomine Magnus
550Caesaris esse nefas. Tanti, Ptolomaee, ruinam
nominis haut metuis caeloque tonante profanas
inservisse manus, impure ac semivir, audes?
Non domitor mundi nec ter Capitolia curru
invectus regumque potens vindexque senatus
555victorisque gener: Phario satis esse tyranno
quod poterat, Romanus erat. Quid viscera nostra
scrutaris gladio? nescis, puer improbe, nescis,
quo tua sit fortuna loco; iam iure sine ullo
Nili sceptra tenes; cecidit civilibus armis,
560qui tibi regna dedit. Iam vento vela negarat
Magnus et auxilio remorum infanda petebat
litora; quem contra non longa vecta biremi
appulerat scelerata manus, Magnoque patere
fingens regna Phari, celsae de puppe carinae
565in parvam iubet ire ratem litusque malignum
incusat bimaremque vadis frangentibus aestum,
qui vetet externas terris adpellere classes.
Quod nisi fatorum leges intentaque iussu
ordinis aeterni miserae vicinia mortis
570damnatum leto traherent ad litora Magnum,
non ulli comitum sceleris praesagia derant:
quippe fides si pura foret, si regia Magno,
sceptrorum auctori, vera pietate pateret,
venturum tota Pharium cum classe tyrannum.
575Sed cedit fatis classemque relinquere iussus
obsequitur, letumque iuvat praeferre timori.
Ibat in hostilem praeceps Cornelia puppem,
hoc magis impatiens egresso desse marito
quod metuit clades. "Remane, temeraria coniux,
580et tu, nate, precor, longeque e litore casus
exspectate meos et in hac cervice tyranni
explorate fidem." Dixit; sed surda vetanti
tendebat geminas amens Cornelia palmas:
"Quo sine me, crudelis, abis? Iterumne relinquor,
585Thessalicis summota malis? Numquam omine laeto
distrahimur miseri. Poteras non flectere puppim,
cum fugeres, alio latebrisque relinquere Lesbi,
omnibus a terris si nos arcere parabas?
An tantum in fluctus placeo comes?" Haec ubi frustra
590effudit, prima pendet tamen anxia puppe
attonitoque metu nec quoquam avertere visus
nec Magnum spectare potest. Stetit anxia classis
ad ducis eventum, metuens non arma nefasque
sed ne summissis precibus Pompeius adoret
595sceptra sua donata manu. Transire parantem
Romanus Pharia miles de puppe salutat
Septimius, qui (pro superum pudor!) arma satelles
regia gestabat posito deformia pilo,
immanis, violentus, atrox nullaque ferarum
600mitior in caedes. Quis non, Fortuna, putasset
parcere te populis, quod bello haec dextra vacaret,
Thessaliaque procul tam noxia tela fugasses?
Disponis gladios, ne quo non fiat in orbe,
heu! facinus civile tibi. victoribus ipsis
605dedecus et numquam superum caritura pudore
fabula: Romanus regi sic parvit ensis,
Pellaeusque puer gladio tibi colla recidit,
Magne, tuo. qua posteritas in saecula mittet
Septimium fama? Scelus hoc quo nomine dicent,
610qui Bruti dixere nefas? Iam venerat horae
terminus extremae, Phariamque ablatus in alnum
perdiderat iam iura sui. Tum stringere ferrum
regia monstra parant. ut vidit comminus ensis,
involvit vultus atque, indignatus apertum
615Fortunae praebere, caput; tunc lumina pressit
continuitque animam, ne quas effundere voces
vellet et aeternam fletu corrumpere famam.
Sed postquam mucrone latus funestus Achillas
perfodit, nullo gemitu consensit ad ictum
620respexitque nefas servatque immobile corpus
seque probat moriens atque haec in pectore volvit:
"Saecula Romanos numquam tacitura labores
attendunt, aevumque sequens speculatur ab omni
orbe ratem Phariamque fidem: nunc consule famae.
625Fata tibi longae fluxerunt prospera vitae;
ignorant populi, si non in morte probaris,
an scieris adversa pati. Ne cede pudori
auctoremque dole fati: quacumque feriris,
crede manum soceri. spargant lacerentque licebit,
630sum tamen, o superi, felix, nullique potestas
hoc auferre deo. Mutantur prospera vita:
non fit morte miser. videt hanc Cornelia caedem
Pompeiusque meus. Tanto patientius, oro,
clude, dolor, gemitus; natus coniuxque peremptum,
635si mirantur, amant." Talis custodia Magno
mentis erat; ius hoc animi morientis habebat.
At non tam patiens Cornelia cernere saevum,
quam perferre, nefas, miserandis aethera complet
vocibus: "O coniux, ego te scelerata peremi.
640Letiferae tibi causa morae fuit avia Lesbos,
et prior in Nili pervenit litora Caesar;
nam cui ius alii sceleris? Sed quisquis in istud
a superis immisse caput vel Caesaris irae
vel tibi prospiciens, nescis, crudelis, ubi ipsa
645viscera sint Magni; properas atque ingeris ictus,
qua votum est victo. Poenas non morte minores
pendat et ante meum videat caput. haut ego culpa
libera bellorum, quae matrum sola per undas
et per castra comes nullis absterrita fatis,
650victum, quod reges etiam timuere, recepi.
Hoc merui, coniux, in tuta puppe relinqui?
perfide, parcebas? te fata extrema petente
vita digna fui? Moriar, nec munere regis.
Aut mihi praecipitem, nautae, permittite saltum,
655aut laqueum collo tortosque aptare rudentis,
aut aliquis Magno dignus comes exigat ensem;
Pompeio praestare potest quod Caesaris armis
imputet. O saevi, properantem in fata tenetis?
Vivis adhuc, coniunx, et iam Cornelia non est
660iuris, Magne, sui: prohibent accersere mortem,
servor victori." Sic fata interque suorum
lapsa manus rapitur trepida fugiente carina.
At Magni cum terga sonent et pectora ferro,
permansisse decus sacrae venerabile formae
665iratamque deis faciem, nil ultima mortis
ex habitu vultuque viri mutasse fatentur
qui lacerum videre caput. Nam saevus in ipso
Septimius sceleris maius scelus invenit actu
ac retegit sacros scisso velamine vultus
670semianimis Magni spirantiaque occupat ora
collaque in obliquo ponit languentia transtro.
Tunc nervos venasque secat nodosaque frangit
ossa diu; nondum artis erat caput ense rotare.
At postquam trunco cervix abscisa recessit,
675vindicat hoc Pharius dextra gestare satelles.
Degener atque operae miles Romane secundae,
Pompei diro sacrum caput ense recidis,
ut non ipse feras? O summi fata pudoris!
Impius ut Magnum nosset puer, illa verenda
680regibus hirta coma et generosa fronte decora
caesaries comprensa manu est, Pharioque veruto,
dum vivunt vultus atque os in murmura pulsant
singultus animae, dum lumina nuda rigescunt,
suffixum caput est, quo numquam bella iubente
685pax fuit; hoc leges Campumque et rostra movebat,
hac facie Fortuna tibi Romana placebas.
Nec satis infando fuit hoc vidisse tyranno,
vult sceleris superesse fidem. Tunc arte nefanda
summota est capiti tabes, raptoque cerebro
690adsiccata cutis, putrisque effluxit ab alto
umor, et infuso facies solidata venenost.
Ultima Lageae stirpis perituraque proles,
degener, incestae sceptris cessure sorori,
cum tibi sacrato Macedon servetur in antro
695et regum cineres exstructo monte quiescant,
cum Ptolomaeorum manes seriemque pudendam
pyramides claudant indignaque Mausolea,
litora Pompeium feriunt, truncusque vadosis
huc illuc iactatur aquis! adeone molesta
700totum cura fuit socero servare cadaver?
Hac Fortuna fide Magni tam prospera fata
pertulit, hac illum summo de culmine rerum
morte petit cladesque omnis exegit in uno
saeva die, quibus inmunes tot praestitit annos
705Pompeiusque fuit qui numquam mixta videret
laeta malis, felix nullo turbante deorum
et nullo parcente miser; semel impulit illum
dilata Fortuna manu. Pulsatur harenis,
carpitur in scopulis hausto per vulnera fluctu,
710ludibrium pelagi, nullaque manente figura
una nota est Magno capitis iactura revulsi.
Ante tamen Pharias victor quam tangat harenas,
Pompeio raptim tumulum fortuna paravit,
ne iaceat nullo vel ne meliore sepulchro:
715e latebris pavidus decurrit ad aequora Cordus;
quaestor ab Idalio Cinyraeae litore Cypri
infaustus Magni fuerat comes. Ille per umbras
ausus ferre gradum victum pietate timorem
compulit, ut mediis quaesitum corpus in undis
720duceret ad terram traheretque in litora Magnum.
Lucis maesta parum per densas Cynthia nubes
praebebat; cano sed discolor aequore truncus
conspicitur. Tenet ille ducem complexibus artis
eripiente mari; tunc victus pondere tanto
725exspectat fluctus pelagoque iuvante cadaver
impellit. Postquam sicco iam litore sedit,
incubuit Magno lacrimasque effundit in omne
vulnus et ad superos obscuraque sidera fatur:
"Non pretiosa petit cumulato ture sepulchra
730Pompeius, Fortuna, tuus, non pinguis ad astra
ut ferat e membris Eoos fumus odores,
ut Romana suum gestent pia colla parentem,
praeferat ut veteres feralis pompa triumphos,
ut resonent tristi cantu fora, totus ut ignes
735proiectis maerens exercitus ambiat armis.
Da vilem Magno plebei funeris arcam,
quae lacerum corpus siccos effundat in ignes;
robora non desint misero nec sordidus ustor.
Sit satis, o superi, quod non Cornelia fuso
740crine iacet subicique facem complexa maritum
imperat, extremo sed abest a munere busti
infelix coniunx nec adhuc a litore longest."
Sic fatus parvos iuvenis procul aspicit ignes
corpus vile suis nullo custode cremantis.
745Inde rapit flammas semustaque robora membris
subducit. Quaecumque es" ait "neglecta nec ulli
cara tuo, sed Pompeio felicior umbra,
quod iam compositum violat manus hospita bustum,
da veniam; si quid sensus post fata relictum,
750cedis et ipsa rogo paterisque haec damna sepulchri,
teque pudet sparsis Pompei manibus uri."
Sic fatus plenusque sinus ardente favilla
pervolat ad truncum, qui fluctu paene relatus
litore pendebat. Summas dimovit harenas
755et collecta procul lacerae fragmenta carinae
exigua trepidus posuit scrobe. Nobile corpus
robora nulla premunt, nulla strue membra recumbunt;
admotus Magnum, non subditus, accipit ignis.
Ille sedens iuxta flammas: "O maxime" dixit
760"ductor et Hesperii maiestas nominis una,
si tibi iactatu pelagi, si funere nullo
tristior iste rogus, manes animamque potentem
officiis averte meis: iniuria fati
hoc fas esse iubet; ne ponti belua quicquam,
765ne fera, ne volucres, ne saevi Caesaris ira
audeat, exiguam, quantum potes, accipe flammam:
Romana succensa manu est. Fortuna recursus
si det in Hesperiam, non hac in sede quiescent
tam sacri cineres; sed te Cornelia, Magne,
770accipiet notaque manu transfundet in urnam.
Interea parvo signemus litora saxo,
ut nota sit busti; si quis placare peremptum
forte volet plenos et reddere mortis honores,
inveniat trunci cineres et norit harenas,
775ad quas, Magne, tuum referat caput." Haec ubi fatus,
excitat invalidas admoto fomite flammas.
Carpitur et lentum Magnus destillat in ignem
tabe fovens bustum. Sed iam percusserat astra
aurorae promissa dies: ille ordine rupto
780funeris attonitus latebras in litore quaerit.
Quam metuis, demens, isto pro crimine poenam,
quo te Fama loquax omnis accepit in annos?
Condita laudabit Magni socer impius ossa.
I modo securus veniae fassusque sepulchrum
785posce caput. Cogit pietas imponere finem
officio. Semusta rapit resolutaque nondum
ossa satis nervis et inustis plena medullis
aequorea restinguit aqua congestaque in unum
parva clusit humo. Tunc, ne levis aura retectos
790auferret cineres, saxo compressit harenam,
nautaque ne bustum religato fune moveret,
inscripsit sacrum semusto stipite nomen:
"Hic situs est Magnus." Placet hoc, Fortuna, sepulchrum
dicere Pompei, quo condi malvit illum,
795quam terra carvisse socer? Temeraria dextra,
cur obicis Magno tumulum manesque vagantis
includis? Situs est, qua terra extrema refuso
pendet in Oceano: Romanum nomen et omne
imperium Magno tumuli est modus; obrue saxa
800crimine plena deum: si tota est Herculis Oete
et iuga tota vacant Bromio Nyseia, quare
unus in Aegypto est Magni lapis? omnia Lagi
rura tenere potest. Si nullo caespite nomen
haeserit, erremus populi cinerumque tuorum,
805Magne, metu nullas Nili calcemus harenas.
Quod si tam sacro dignaris nomine saxum,
adde actus tantos monumentaque maxima rerum,
adde trucis Lepidi motus Alpinaque bella
armaque Sertori revocato consule victa
810et currus quos egit eques, commercia tuta
gentibus et pavidos Cilicas maris; adde subactam
barbariem gentesque vagas et quicquid in euro
regnorum boreaque iacet. Dic semper ab armis
civilem repetisse togam, ter curribus actis
815contentum multos patriae donasse triumphos.
Quis capit haec tumulus? surgit miserabile bustum
non ullis plenum titulis, non ordine tanto
fastorum, solitumque legi super alta deorum
culmina et exstructos spoliis hostilibus arcus
820haut procul est ima Pompei nomen harena
depressum tumulo, quod non legat advena rectus,
quod nisi monstratum Romanus transeat hospes.
Noxia civili tellus Aegyptia fato,
haut equidem inmerito Cumanae carmine vatis
825cautum, ne Nili Pelusia tangeret ora
Hesperius miles ripasque aestate tumentis.
Quid tibi, saeva, precer pro tanto crimine, tellus?
Vertat aquas Nilus, quo nascitur, orbe retentus,
et steriles egeant hibernis imbribus agri,
830totaque in Aethiopum putres solvaris harenas.
Nos in templa tuam Romana accepimus Isim
semideosque canes et sistra iubentia luctus
et, quem tu plangens hominem testaris, Osirim:
tu nostros, Aegypte, tenes in pulvere manes.
835Tu quoque, cum saevo dederis iam templa tyranno,
nondum Pompei cineres, o Roma, petisti;
exul adhuc iacet umbra ducis. Si saecula prima
victoris timuere minas, nunc excipe saltem
ossa tui Magni, si nondum subruta fluctu
840invisa tellure sedent. Quis busta timebit?
quis sacris dignam movisse verebitur umbram?
Imperet hoc nobis utinam scelus et velit uti
nostro Roma sinu: satis o nimiumque beatus,
si mihi contingat manes transferre revulsos
845Ausoniam, si tale ducis violare sepulchrum.
Forsitan aut sulco sterili cum poscere finem
a superis aut Roma volet feralibus austris
ignibus aut nimiis aut terrae tecta moventi,
consilio iussuque deum transibis in urbem,
850Magne, tuam, summusque feret tua busta sacerdos.
Nam quis ad exustam Cancro torrente Syenen
ibit et imbrifera siccas sub Pliade Thebas
spectator Nili, quis rubri stagna profundi
aut Arabum portus mercis mutator Eoae,
855Magne, petet, quem non tumuli venerabile saxum
et cinis in summis forsan turbatus harenis
avertet manesque tuos placare iubebit
et Casio praeferre Iovi? Nil ista nocebunt
famae busta tuae: templis auroque sepultus
860vilior umbra fores; nunc es pro numine summo
hoc tumulo, Fortuna, iacens: augustius aris
victoris Libyco pulsatur in aequore saxum.
Tarpeis qui saepe deis sua tura negarunt,
inclusum Tusco venerantur caespite fulmen.
865Proderit hoc olim, quod non mansura futuris
ardua marmoreo surrexit pondere moles.
Pulveris exigui sparget non longa vetustas
congeriem, bustumque cadet, mortisque peribunt
argumenta tuae. veniet felicior aetas,
870qua sit nulla fides saxum monstrantibus illud,
atque erit Aegyptus populis fortasse nepotum
tam mendax Magni tumulo, quam Creta Tonantis.