0

Nūnc ăgĕ, quōs clādēs īnsīgnĭs Ĭāpўgĕ cāmpō

vērtĕrĭt ād Lĭbўām pŏpŭlōs Sārrānăquĕ cāstră,

ēxpĕdĭām. stāt nūllă dĭū mōrtālĭbŭs ūsquām

Fōrtūnā tĭtŭbāntĕ fĭdēs. ādiūngĕrĕ dēxtrās

cērtāvērĕ pălām rūmpēntī foēdĕră Poēnō5

(heū nĭmĭūm făcĭlēs lāssīs dīffīdĕrĕ rēbūs!)

saēvĭŏr ānte ălĭōs īrās sērvāssĕ rĕpōstās

ātque ŏdĭūm rĕnŏvārĕ fĕrōx īn tēmpŏrĕ Sāmnīs

mōx lĕvĭs ēt sērō pēnsūrūs fāctă pŭdōrĕ

Brūttĭŭs, āmbĭgŭīs fāllāx mōx Āpŭlŭs ārmīs,10

tūm gēns Hīrpīnī vāna īndŏcĭlīsquĕ quĭētī

ēt rūpīsse īndīgnă fĭdēm, ceū dīră pĕr ōmnēs

mānārēnt pŏpŭlōs foēdī cōntāgĭă mōrbī.

iāmque Ātēllă sŭās iāmque ēt Cālātĭa ădēgīt

fās sŭpĕrāntĕ mĕtū Poēnōrum īn cāstră cŏhōrtēs.15

īndĕ Phălāntēō lĕvĭtās ănĭmōsă Tărēntō

Aūsŏnĭūm lāxārĕ iŭgūm. pătĕfēcĭt ămīcās

āltă Crŏtōn pōrtās Āfrīsque ād bārbără iūssă

Thēspĭădūm dŏcŭīt sūmmīttĕrĕ cōllă nĕpōtēs.

īdem ĕtĭām Lōcrōs hăbŭīt fŭrŏr. ōră vădōsī20

lītŏrĭs, Ārgīvōs māiōr quā Graēcĭă mūrōs

sērvăt ĕt Īŏnĭo āllŭĭtūr cūrvātă prŏfūndō,

laētās rēs Lĭbўae ēt fōrtūnam īn Mārtĕ sĕcūtă

iūrāvīt păvĭtāns Tўrĭō sŭă proēlĭă Mārtī.

iām vēro, Ērĭdănī tŭmĭdīssĭmŭs āccŏlă, Cēltaē25

īncŭbŭērĕ mălīs Ĭtălūm vĕtĕrēsquĕ dŏlōrīs

tōtā sē sŏcĭōs prŏpĕrārūnt iūngĕrĕ mōlĕ.

Sēd fās īd Cēltīs, fās īmpĭă bēllă rĕfērrĕ

Bōiōrūm fŭĕrīt pŏpŭlīs: Căpŭaēnĕ fŭrōrēm,

quēm Sĕnŏnūm gēntī, plăcŭīsse, ēt Dārdăna ăb ōrtū30

moēnĭă bārbărĭcō Nŏmădūm sŏcĭātă tўrānnō

quīsnām mūtātō tāntūm nūnc tēmpŏrĕ crēdāt?

lūxŭs ĕt īnsānīs nūtrīta īgnāvĭă lūstrīs

cōnsūmptūsquĕ pŭdōr pēccāndo ūnīsquĕ rĕlīctūs

dīvĭtĭīs prōbrōsŭs hŏnōr lăcĕrābăt hĭāntēm35

dēsĭdĭā pŏpŭlum āc rĕsŏlūtām lēgĭbŭs ūrbēm.

īnsŭpĕr ēxĭtĭō trŭcŭlēntă sŭpērbĭa ăgēbāt.

nēc vĭtĭīs dērānt vīrēs. nōn lārgĭŏr ūllī

Aūsŏnĭaē pŏpŭlō (sīc tūm Fōrtūnă fŏvēbāt)

aūrīque ārgēntīquĕ mŏdūs; mădĕfāctă vĕnēnō40

Āssўrĭō mărĭbūs vēstīs mĕdĭōquĕ dĭērūm

rēgālēs ĕpŭlae ātque ōrtū cōnvīvĭă sōlīs

dēprēnsa ēt nūllā măcŭlā nōn īllĭtă vītă.

tūm pŏpŭlō saēvī pātrēs, plēbēsquĕ sĕnātūs

īnvĭdĭā laēta, ēt cōllīdēns dīssŏnă cōrdă45

sēdĭtĭō. sĕd ĕnim īntĕrĕā tĕmĕrārĭă pūbīs

dēlīcta aūgēbāt pōllūtĭŏr īpsă sĕnēctūs.

nēc, quōs vīlĕ gĕnūs dēspēctăquĕ lūcĭs ŏrīgŏ

foēdābāt, spērārĕ sĭbi ēt dēpōscĕrĕ prīmī

dērānt īmpĕrĭa āc pătrĭaē pĕrĕūntĭs hăbēnās.50

quīn ĕtĭam ēxhĭlărārĕ vĭrīs cōnvīvĭă caēdĕ

mōs ōlim ēt mīscēre ĕpŭlīs spēctācŭlă dīră

cērtāntūm fērrō, saēpe ēt sŭpĕr īpsă cădēntūm

pōcŭlă rēspērsīs nōn pārcō sānguĭnĕ mēnsīs.

Hōs āstu āggrēssūs, quō vērtĕrĕt ācrĭŭs aēgrās55

ād Tўrĭōs mēntēs, quaē nūllā sōrtĕ dătūrām

cērtŭs ĕrāt Rōmām (nĕque ĕnim īmpētrātă vŏlēbāt)-

Pācŭvĭō fŭĭt haūd ōbscūrūm crīmĭnĕ nōmēn-

hōrtātūr sūmmī pārtēm dēpōscĕrĕ iūrīs

ātque āltērnātōs sŏcĭātō cōnsŭlĕ fāscēs60

ēt, sī pārtītā rĕnŭānt sēdīssĕ cŭrūlī

aēquātūmquĕ dĕcūs gĕmĭnāsquĕ vĭdērĕ sĕcūrēs,

ūltōrem ānte ŏcŭlōs ātque ōra āstārĕ rĕpūlsaē.

ērgo ēlēctă mănūs grēssū fērt dīctă cĭtātō.

āntīstāt cūnctīs praēcēllēns Vīrrĭŭs ōrĕ,65

sēd gĕnŭs ōbscūrūs nūllīquĕ fŭrōrĕ sĕcūndūs.

quī pōstquām coētū pātrum īngēntīquĕ sĕnātū

īmpĭă dēmēntīs vūlgi āc vīx tōtă prŏfūdīt

cōnsūlta ēt tŭmĭdīs īncēndīt vōcĭbŭs aūrēs,

cōncōrdī frĕmĭtū rĕnŭēntum ēffūndĭtŭr āspēr70

tōto ē cōncĭlĭō clāmōr. tūm quīsquĕ fătīgāt

īncrĕpĭtāns, vōcūmquĕ trĕmīt cērtāmĭnĕ tēmplūm.

Hīc Tōrquātŭs ăvūm frōnte aēquāvīssĕ sĕvērā

nōbĭlĭs "heū Căpŭā pōrtāntēs tālĭă dīctă

Rōmŭlĕīs dūrāstĭs" ăīt "sūccēdĕrĕ mūrīs,75

ād quōs nōn aūsī Cārthāgo ātque Hānnĭbăl ārmă

pōst Cānnās āffērrĕ sŭās? nūmquāmnĕ pĕr aūrēs

īt vēstrās, īn Tārpēiā cūm sēdĕ Lătīnī

ōrārēnt părĭa, haūd vērbīs, haūd vōcĕ, sĕd ācrī

prōpūlsūm dēxtrā, quī tūm māndātă sŭpērbō80

ōre āppōrtābāt, tāntō pēr līmĭnă tēmplī

tūrbĭnĕ praēcĭpĭtēm rĕvŏlūtī cōrpŏrĭs āctūm,

ūt saēvo āfflīctūs sāxō spēctāntĕ pĭārēt

trīstĭă dīctă Iŏve ēt lŭĕrēt vērba īmpĭă lētō?

ēn ĕgŏ prōgĕnĭēs ēiūs, quī sēdĕ Tŏnāntīs85

ēxpŭlĭt ōrāntem ēt nūdā Căpĭtōlĭă cōnsūl

dēfēndīt dēxtrā." răbĭdum hīnc pālmāsquĕ vĭrōrūm

īntēntāntem ŏcŭlīs prŏăvītăquĕ fāctă părāntēm

ūt vīdīt māiōre ădĕō crūdēscĕrĕ mōtū,

ēxcĭpĭt hīs frēndēns Făbĭūs: "prō cūnctă pŭdēndī!90

sēdēs, ēccĕ, văcāt bēllī vĭdŭātă prŏcēllā;

quēm, quaēso, ē vōbīs huīc īmpŏsŭīssĕ părātīs

īnquĕ lŏcūm Paūlī quēmnām dătĭs? ān tŭă, Vīrrī

prīma ātque ānte ălĭōs sōrs cōncēdēntĕ sĕnātū

tē cĭtăt āc nōstrīs aēquāt iām pūrpŭră Brūtīs?95

ī, dēmēns, ī, quō tēndīs; tĭbĭ pērfĭdă fāscēs

dēt Cārthāgŏ sŭōs." mĕdĭō fērvōrĕ lŏquēntīs

īmpătĭēns ūltrā gĕmĭtū cŏhĭbērĕ fŭrōrēm

fūlmĭnĕā tōrvum ēxclāmāt Mārcēllŭs ăb īrā:

"quaē tāndem ēt quām lēntă tĕnēt pătĭēntĭă mēntēm,100

ō cōnfūsĕ nĭmīs Grādīvī tūrbĭnĕ Vārrŏ,

ūt pērfērrĕ quĕās fŭrĭbūnda īnsōmnĭă cōnsūl?

nōnne ēxtūrbātōs iām dūdūm līmĭnĕ tēmplī

praēcĭpĭtēs ăgĭs ād pōrtās ēt dīscĕrĕ cōgīs

sēmĭvĭrōs, quōd sīt nōstrō dē mōrĕ crĕātī105

cōnsŭlĭs īmpĕrĭūm? nōn ūmquām sōbrĭă pūbēs

ēt pĕrĭtūră brĕvī, mŏnĕo, ōcĭŭs ūrbĕ făcēssĕ.

mūrōs āntĕ tŭōs, ūt pār ēst, dēbĭtă dūctōr

ārmātūs rēspōnsă dăbīt." cōnsūrgĕrĕ cūnctī

hīnc părĭtēr māgnōquĕ vĭrōs clāmōrĕ prĕmēbānt.110

nēcnōn ēt fŏrĭbūs prŏpĕrē Cāmpānă iŭvēntūs

ēxtŭlĭt īpsă grădūm, tāntaēquĕ dŏlōrĕ rĕpūlsaē

cōncĭtŭs Hānnĭbălēm vōlvēbāt Vīrrĭŭs ōrĕ.

Fūlvĭŭs (huīc nām spōndēbānt praēsāgĭă mēntīs

vēntūrūm dĕcŭs ēt Căpŭaē pĕrĕūntĭs ĭmāgŏ115

iām tum ĕrăt ānte ŏcŭlōs) "nōn sī Cārthāgĭnĭs" īnquīt

"dūctōrēm vēstrīs dēvīnctūm cōllă cătēnīs

Rōmām vīctŏr ăgās, pōsthāc īntrārĕ Quĭrīnī

sācrātās dăbĭtūr sēdēs. tēnde ōcĭŭs, ōrō,

quō mēns aēgră vŏcāt." rĕfĕrūnt haēc īndĕ cĭtātī120

mīxtă mĭnīs ēt tōrvă trŭcīs rēspōnsă sĕnātūs.

Tāntāne, Ōmnĭpŏtēns, cālīgĭnĕ mērsă lătērĕ

fātă plăcēt? vĕnĭēt quōndām fēlīcĭŏr aētās,

cūm pĭă Cāmpānō gaūdēbīt cōnsŭlĕ Rōmă

ēt pēr bēllă dĭū fāscēs pērque ārmă nĕgātōs125

ūltro ād māgnănĭmōs rĕfĕrēt sēcūră nĕpōtēs.

poēnă sŭpērbōrūm tămĕn haēc dūrābĭt ăvōrūm,

quōd nōn āntĕ sŭōs Căpŭa ād sūffrāgĭă mīttēt,

quām Cārthāgŏ sŭōs. Pōstquām nūnc dīctă sĕnātūs,

nūnc fācta ēxpŏsŭīt, tūm vērīs fālsă pĕr ārtēm130

Vīrrĭŭs ādmīscēns cĕcĭnīt fātālĕ crŭēntī

tūrbātīs sīgnūm bēllī. fŭrĭātă iŭvēntūs

ārma, ārma Hānnĭbălēmquĕ vŏlūnt. rŭĭt ūndĭquĕ vūlgūs

ēt Poēnōs īn tēctă vŏcānt. īngēntĭă fāctă

Sīdŏnĭī iŭvĕnīs cĕlĕbrānt: ūt rūpĕrĭt Ālpēs135

Hērcŭlĕī sŏcĭūs dĕcŏrīs dīvīsquĕ prŏpīnquās

trānsĭĕrīt cūrsū rūpēs, ūt caēdĕ rĕfērtă

claūsĕrĭt Ērĭdănī vīctōr vădă, vīctŏr ŭt īdēm

Lŷdĭă Rōmānō tūrbārīt stāgnă crŭōrĕ,

ūt Trĕbĭaē rīpās aētērnō nōmĭnĕ fāmaē140

trādĭdĕrīt Paūlūmque īdem īntēr proēlĭa ĕt īdēm

Flāmĭnĭūm, prŏcĕrēs rērūm, dēmīsĕrĭt ūmbrīs.

hīs sŭpĕr ēxcīsām prīmōrī Mārtĕ Săgūntūm

ēt iŭgă Pŷrēnēs ĕt Hĭbērum ēt sācră părēntīs

iūrātūmquĕ vĭrō bēllūm pŭĕrīlĭbŭs ānnīs145

āccŭmŭlānt. ūnūm dŭcĭbūs tōt caēdĕ pĕrēmptīs,

tōt fūsīs ăcĭē, stāre īntēr proēlĭă nūllīs

āttāctūm tēlīs. sŭpĕrūm cūm mūnĕrĕ dētūr

huīc sŏcĭārĕ vĭrō dēxtrās ēt foēdĕrĕ iūngī,

fāstūs ēxsānguīs pŏpŭlī vānūmquĕ tŭmōrēm150

nīmīrūm Căpŭa ēt dŏmĭnātūm pērfĕrăt ūrbīs

ceū fămŭlīs fāscēs aēquātăquĕ iūră nĕgāntīs?

prōrsŭs ĕnīm tāntō pŏtĭōrēm nōmĭne hăbēndūm

Vārrōnem, ūt fŭgĭāt cōnsūl fūlgēntĭŏr ōstrō.

Tālĭă iāctāntēs iām lēctām sōrtĕ părābānt155

mīttĕrĕ quaē Tўrĭōs ādiūngāt foēdĕrĕ pūbēm.

sēd nōn īnvīctūm pōnēbāt pēctŏrĕ rōbūr

tūm sōlūm Dĕcĭūs Căpŭaē dĕcŭs. īsquĕ rĕcēptūs

īn mĕdĭōs coētūs (nĕque ĕnīm dīffērrĕ dăbātūr)

"ītĭs," ăīt "cīvēs, vĭŏlānda ād iūră părēntūm160

dāmnātūmquĕ căpūt tĕmĕrātī foēdĕrĭs ārīs

iūngĭtĭs hōspĭtĭō? quaē tānta ōblīvĭŏ rēctī!

māgnum ātque īn māgnīs pŏsĭtūm pŏpŭlīsquĕ vĭrīsquĕ

ādvērsā rē stārĕ fĭdēm. nūnc tēmpŭs ĭnīrĕ

proēlĭă prō Rŭtŭlīs, nūnc sīgna ăcĭēmquĕ mŏvērĕ,165

dūm trĕpĭdaē rēs ēt mĕdĭcīnām vūlnĕră pōscūnt.

īs lŏcŭs ōffĭcĭō, cūm cēssānt prōspĕră cūmquĕ

dūra ăd ŏpēm Fōrtūnă vŏcāt. nām laētă fŏvērĕ

haūdquāquām māgni ēst ănĭmī dĕcŭs. hūc, ăge, ădēstĕ.

nōvī dīs ănĭmās sĭmĭlēs ēt pēctŏră māgnīs170

nūmquam āngūstă mălīs; căpĭūnt, mĭhĭ crēdĭtĕ, Cānnās

ēt Thrăsўmēnnă văda ēt Paūlī mĕmŏrābĭlĕ lētūm.

hī sūnt quī vēstrīs īnfīxūm moēnĭbŭs hōstēm

dēiēcērĕ mănu ēt Căpŭam ērĭpŭērĕ sŭpērbīs

Sāmnītūm iūssīs. hī sūnt quī iūră dĕdērĕ175

tērrōre ēxpūlsō Sĭdĭcīnăquĕ bēllă rĕmōrūnt.

quōs fŭgĭtīs sŏcĭōs? quōsve āddĭtĭs? īlle ĕgŏ sānguīs

Dārdănĭūs, cuī sācră pătēr, cuī nōmĭnă līquīt

ā Iŏvĕ dūctă Căpŷs māgnō cōgnātŭs Ĭūlō,

īlle ĕgŏ sēmihŏmĭnēs īntēr Năsămōnăs ĕt īntēr180

saēvum ātque aēquāntēm rītūs Gărămāntă fĕrārūm

Mārmărĭcō pōnām tēntōrĭă mīxtŭs ălūmnō

dūctōrēmquĕ fĕrām, cuī nūnc prō foēdĕrĕ prōquĕ

iūstĭtĭa ēst ēnsīs sōlaēque ē sānguĭnĕ laūdēs?

nōn ĭtă, nōn Dĕcĭō pērmīxtūm fāsquĕ nĕfāsquĕ,185

haēc ūt vēllĕ quĕāt. nūllō nōs īnvĭdă tāntō

ārmāvīt nātūră bŏnō, quām iānŭă mōrtīs

quōd pătĕt ēt vītā nōn aēqua ēxīrĕ pŏtēstās."

Haēc vāna āvērsās Dĕcĭūs iāctāvĭt ăd aūrēs.

āst dēlēctă mănūs iūngēbāt foēdĕră Poēnō.190

iāmque ădĕrāt praēmīssă dŭcī tūrbāntĕ tŭmūltū

Aūtŏlŏlēs nŭmĕrōsă cŏhōrs. īpse āgmĭnĕ māgnō

fēstīnātă cĭtūs pēr cāmpōs sīgnă mŏvēbāt.

ēt Dĕcĭūs: "nūnc hōră, vĭrī, nūnc tēmpŭs. ădēstĕ,

dūm Căpŭā dīgnūm, dūm mē dŭcĕ dēxtĕră vīndēx195

mōlītūr făcĭnūs. prōcūmbāt bārbără pūbēs.

prō sē quīsque ălăcrēs răpĭte hōc dĕcŭs. hōstĭs ădīrĕ

sī părăt, ōbstrūctās praēbētĕ cădāvĕrĕ pōrtās

ēt fērrō pūrgātĕ nĕfās. hīc dēnĭquĕ sōlūs

ēlŭĕrīt sānguīs măcŭlātās crīmĭnĕ mēntēs."200

Dūmque ĕă nēquīquām nōn ūllī laētă prŏfātūr,

aūdīta āspĕrĭtātĕ vĭrī coēptōquĕ fĕrōcī,

mūltā fētă gĕrēns īrā praēcōrdĭă Poēnūs

āstābāt mūrīs prŏpĕrēque āccērsĕrĕ lēctōs

īmmītēm cāstrīs Dĕcĭūm iŭbĕt. hōrrĭdă vīrtūs205

ārmātūmquĕ fĭdē pēctūs rēctīquĕ cŭpīdŏ

ēt māiōr Căpŭā mēns īmpērtērrĭtă mōlĕ

īnvīctā stābāt tōrvōquĕ mĭnācĭă vūltū

iūssă dŭcīs vērbīsque ĕtĭam īncēssēbăt ămārīs.

quēm Lĭbўaē rēctōr tōt sīgnă, tŏt ārmă fĕrēntēs210

spērnēntem īncrĕpĭtāns māgnō clāmōrĕ prŏfātūr:

"pōst Paūlūm, pōst Flāmĭnĭūm cōmpōnĭmŭr, ēheū,

vēcōrdī Dĕcĭō, mēcūm cērtāssĕ vŏlēntī

īn dĕcŭs ēt fāmām lētī. răpĭte ītĕ cĭtātī

sīgnă, dŭcēs. pătĕātnĕ mĭhī Cāmpānă vĕtāntĕ215

ūrbs Dĕcĭo, ēxplōrārĕ lĭbēt, nŏvă bēllă mŏvēntī

cuī pătŭēre Ālpēs, sāxa īmpēllēntĭă caēlūm

ātque ūnī cālcātă dĕō." sūffūdĕrăt ōră

sānguĭs, ĕt ā tōrvō sūrgēbānt lūmĭnĕ flāmmaē.

tūm rīctūs spūmāns ĕt ănhēlīs faūcĭbŭs āctă220

vērsābānt pĕnĭtūs dīrūm sūspīrĭă mūrmūr.

sīc ūrbem īnvēctūs tōtō cŏmĭtāntĕ sĕnātū

ēt vūlgo ād spēctāndă dŭcīs sĭmŭl ōră rŭēntĕ

ēffūndīt cūnctām răbĭem īrārūmquĕ prŏcēllās.

Nēcnōn ēt Dĕcĭō prŏpĭōră pĕrīcŭlă mēntēm225

flāmmārānt, tēmpūsque ădĕō cērnēbăt ădēssĕ,

quō laūdēs dŭcĭs īnvīctī sŭpĕrārĕt ĭnērmīs.

nōn īllūm fŭgă, nōn claūsi ōccŭlŭērĕ pĕnātēs,

sēd lībēr, vĕlŭtī nūllūs pĕnĕtrāssĕt ĭn ūrbēm

Hānnĭbăl, īntrĕpĭdō sērvāvĕrăt ōtĭă vūltū,230

cūm iŭvĕnēm saēvīs, hōrrēndūm, cōncĭtŭs ārmīs

īnvādīt glŏbŭs ēt pĕdĭbūs sūblīmĕ sĕdēntīs

dūctōrīs sīstīt. tŏnăt īndĕ fĕrōcĭbŭs āltē

īncēssēns vīctōr dīctīs: "sōlūsnĕ rŭēntēm

fūlcīre ēt rĕvŏcārĕ părās ā fūnĕrĕ Rōmām,235

ō dēmēns? ēn, quī dīvūm mĭhĭ mūnĕră tāntă

ērĭpĭāt. Dĕcĭō prōrsūs sērvābăr ĭnērtī

vīncēndūs, Dĕcĭo īmbēllī, cuī fēmĭnă nūllă

ōrta ĭn Ăgēnŏrĕīs nōstraē Cārthāgĭnĭs ōrīs

cēssĕrĭt. huīc ăgĕdūm (nām cūr īndīgnă fĕrāmūs?)240

māgnănĭmō, mīlēs, mĕrĭtās īnnēctĕ cătēnās."

dīxĕrăt haēc, nēcdūm fīnēm cōnvīcĭă nōrānt.

īllātūs vĕlŭt ārmēntīs sŭpĕr ārdŭă cōllă

cūm sēse īmpŏsŭīt vīctōrque īmmānĕ sŭb īrā

īnfrĕmŭīt lĕo ĕt īmmērsīs grăvĭs ūnguĭbŭs haēsīt,245

māndĭt ănhēlāntēm pēndēns cērvīcĕ iŭvēncūm.

āt Dĕcĭūs, dūm vīnclă lĭgānt "nēcte ōcĭŭs" īnquīt

"(nām sīc Hānnĭbălēm dĕcĕt īntrāvīssĕ) cătēnās,

foēdĕrĭs īnfaūstī prĕtĭūm. sīc vīctĭmă prōrsūs

dīgnă cădīt Dĕcĭūs. nĕc ĕnīm tē sānguĭnĕ laētūm250

hūmānō sīt fās caēsīs plācāssĕ iŭvēncīs.

ēn dēxtra! ēn foēdūs! nōndūm tĭbĭ cūrĭă nēcdūm

tēmplōrum īntrātī pōstēs: iām pāndĭtŭr ācrī

īmpĕrĭō cārcēr. pērge āc prīmōrdĭă tāntă

āccŭmŭlā părĭbūs fāctīs. mĭhĭ fāmă sŭb ūmbrās255

tē fĕrĕt ōpprēssūm Căpŭaē cĕcĭdīssĕ rŭīnīs."

nēc plūra ēffārī cōncēssum. ōbnūbĭtŭr ātrā

vēstĕ căpūt, trăhĭtūrquĕ fĕrōx ānte ōră sŭōrūm.

Ēxīn vīctŏr ŏvāns sēdātō pēctŏrĕ tāndēm

spēctāndīs ūrbīs tēctīs tēmplīsquĕ sĕrēnōs260

laētūs cīrcūmfērt ŏcŭlōs ēt sīngŭlă dīscīt:

quīs mūrīs sătŏr, ēt pūbēs sīt quāntă sŭb ārmīs,

quōt bēllō pāteānt ārgēnti aērīsquĕ tălēntă,

nūnc quālīs frēnāta ăcĭēs, nūnc deīndĕ pĕdēstrīs

cōpĭă quāntă vĭrīs. mōnstrānt Căpĭtōlĭă cēlsă265

Stēllātēsquĕ dŏcēnt cāmpōs Cĕrĕrēmquĕ bĕnīgnām.

Iāmquĕ dĭem ād mētās dēfēssīs Phoēbŭs Ŏlŷmpō

īmpēllēbăt ĕquīs, fūscābăt ĕt Hēspĕrŭs ūmbrā

paūlātim īnfūsā prŏpĕrāntem ād lītŏră cūrrūm:

īnstĭtŭūnt dē mōre ĕpŭlās fēstāmquĕ pĕr ūrbēm270

rēgĭfĭce ēxstrūctīs cĕlĕbrānt cōnvīvĭă mēnsīs.

īpsĕ dĕūm cūltu ēt sācrō dīgnātŭs hŏnōrĕ

praēcĭpŭīs mūltōquĕ prŏcūl splēndēntĭbŭs ōstrō

āccĭpĭtūr sūblīmĕ tŏrīs. nōn ūnă mĭnīstrī

tūrbă grĕgīs: pŏsŭīssĕ dăpēs hīs āddĭtă cūră,275

hīs ădŏlērĕ fŏcōs, hīs ōrdĭnĕ pōcŭlă fērrĕ;

nēcnōn ēt cērtīs strŭĭtūr pĕnŭs. āspĕră mēnsā

pōndĕră caēlātī fūlgēnt āntīquĭtŭs aūrī.

ērĭpĭūnt flāmmaē nōctēm, strĕpĭtūquĕ mŏvēntūm

murmurat alta domus. stupet inconsuetus opimae280

Sīdŏnĭūs mēnsaē mīlēs făcĭēmquĕ sŭpērbī

īgnōtām lūxūs ŏcŭlīs mīrāntĭbŭs haūrīt.

vēscĭtŭr īpsĕ sĭlēns ēt tāntōs dāmnăt hŏnōrēs

ēsse ĕpŭlīs făcĭlēsquĕ cŏlī tānto āgmĭnĕ mēnsās,

dōnēc pūlsă fămēs ēt Bācchī mūnĕră dūrām285

lāxārūnt mēntēm. tūm frōntīs rēddĭtă dēmūm

laētĭtĭa ēt pŏsĭtaē grăvĭōrēs pēctŏrĕ cūraē.

Pērsŏnăt Eūbŏĭcā Teūthrās tēstūdĭnĕ, Cŷmēs

īncŏla, ĕt ōbtūsās īmmītī mūrmŭrĕ saēvaē

īntēr bēllă tŭbaē pērmūlcēt cāntĭbŭs aūrēs.290

nāmquĕ Iŏvem ēt laētōs pēr fūrtă cănēbăt ămōrēs

Ēlēctraēquĕ tŏrōs Ātlāntĭdŏs, ūndĕ crĕātūs

prōlēs dīgnă dĕūm tūm Dārdănŭs, īsquĕ Tŏnāntī

ūt dĕt Ĕrīchthŏnĭūm māgnā dē stīrpĕ nĕpōtēm.

hīnc Trōs, hīnc Īlūs, gĕnĕrīs tūnc ōrdĭnĕ lōngō295

Āssărăcūs, nūllōquĕ mĭnōr fāmāvĕ mănūvĕ

tūm Căpўs ūt prīmīs dĕdĕrīt sŭă nōmĭnă mūrīs.

cōncĕlĕbrānt plaūsū părĭtēr Sīdōnĭă pūbēs

Cāmpānaēquĕ mănūs. ānte ōmnēs dūctŏr hŏnōrī

nōmĭnĭs aūgūstō lībāt cārchēsĭă rītū;300

cētĕră quēm sĕquĭtūr Bācchīque ē mōrĕ lĭquōrēm

īrrōrāt mēnsīs tūrba ārdēscītquĕ Lўaēō.

Īntĕrĕā, Tўrĭō rĕsŏlūta īn gaūdĭă coētū

cōnvērsō (nĕque ĕnīm, iŭvĕnīs nōn dīgnĕ sĭlērī,

trāmīttām tŭă coēptă lĭbēns fāmāmquĕ nĕgābō305

quāmquam īmpērfēctīs, māgnaē tămĕn īndŏlĭs, aūsīs)

mēns ūna, īnvĭŏlātă mĕrō nūllīsquĕ vĕnēnīs

pōtāndo ēxārmātă dĕcūs, pūgnaēquĕ nĕcīsquĕ

Sīdŏnĭaē tăcĭtō vōlvēbāt pēctŏrĕ mōlēm.

quōque ēssēt mīrāndă măgīs tām sācră lĭbīdŏ,310

Pācŭvĭō gĕnĭtūs pătrĭās dāmnāvĕrăt ārtēs.

īs vărĭīs ŏnĕrātum ĕpŭlīs ātque ātrĭă tārdō

līnquēntēm grēssū cŏmĭtātūs pōnĕ părēntēm,

pōstquām pōssĕ dătūm mĕdĭtāta ăpĕrīrĕ nŏvōsquĕ

pāndĕrĕ cōnātūs ēt lībēr pārtĕ rĕlīctā315

tēctōrum ā tērgō pătŭīt lŏcŭs, "āccĭpĕ dīgnă

ēt Căpŭa ēt nōbīs" īnquīt "cōnsūltă" tŏgāquĕ

ārmātum āmōtā nūdāt lătŭs: "hōc ĕgŏ bēllūm

cōnfĭcĕre ēnsĕ păro ātque āvūlsūm fērrĕ Tŏnāntī

rēctōrīs Lĭbўcī vīctōr căpŭt. hīc ĕrĭt īllĕ,320

quī pōllūtă dŏlīs iām foēdĕră sāncĭĕt, ēnsīs.

sī pērfērrĕ nĕquīt spēctācŭlă tāntă sĕnēctūs

ēt trĕmĭt īncēptīs lāssō māiōrĭbŭs aēvō,

āt tū sēcūrīs cōncēdĕ pĕnātĭbŭs ēt mē

līnquĕ mĕaē mēntī. sūmmūm quōd crēdĭs ĕt aēquās325

Hānnĭbălēm sŭpĕrīs, ō quāntūm nōmĭnĕ māiōr

iām Poēnō tĭbĭ nātŭs ĕrīt!" vībrābăt ăb ōrĕ

īgnĭs ătrōx, ănĭmūsquĕ vĭrī iām bēllă gĕrēbāt,

cūm sĕnĭōr tāntī pōndūs cōnāmĭnĭs aēgrā

iām dūdūm vīx aūrĕ fĕrēns trĕmĕbūndŭs ĭbīdēm330

stērnĭtŭr ēt pĕdĭbūs crēbrō păvĭda ōscŭlă fīgēns:

"pēr sī quīd sŭpĕrēst vītaē, pēr iūră părēntīs

pērquĕ tŭām nōstrā pŏtĭōrēm nātĕ, sălūtēm.

ābsīste īncēptīs, ōrō, nē sānguĭnĕ cērnām

pōllūta hōspĭtĭa āc tābō rēplētă crŭēntō335

pōcŭla ĕt ēvērsās pūgnaē cērtāmĭnĕ mēnsās.

tūne īllūm, quēm nōn ăcĭēs nēc moēnĭa ĕt ūrbēs

fērrĕ vălēnt, cūm frōns prŏpĭōr lūmēnquĕ cŏrūscō

īgnĕ mĭcāt, tūne īllă vĭrī, quaē vērtĭcĕ fūndīt,

fūlmĭnă pērtŭlĕrīs, sī vīso īntōrsĕrĭt ēnsĕ340

dīrām, quā vērtīt pēr cāmpōs āgmĭnă, vōcēm?

fāllīt tē, mēnsās īntēr quōd crēdĭs ĭnērmēm.

tōt bēllīs quaēsītă vĭrō, tōt caēdĭbŭs ārmāt

māiēstās aētērnă dŭcēm. si ādmōvĕrĭs ōră,

Cānnās ēt Trĕbĭam ānte ŏcŭlōs Thrăsўmēnnăquĕ būstă345

ēt Paūlī stāre īngēntēm mīrābĕrĭs ūmbrām.

quīd? tānto īn cāsū cŏmĭtūm iūxtāquĕ iăcēntūm

tōrpēbūnt dēxtraē? pārce, ōro, ēt dēsĭnĕ vēllĕ,

cuī nĕquĕās vīctōr sŭpĕrēsse. ān trīstĭă vīnclă

ēt Dĕcĭūs nōn ērŭdĭūnt cōmpōnĕrĕ mēntēm?"350

Tālĭă cōmmĕmŏrāns fāmaē māiōrĭs ămōrĕ

flāgrāntem ūt vīdīt iŭvĕnēm sūrdūmquĕ tĭmōrī,

"nīl ūltrā pōscō, rĕfĕr īn cōnvīvĭă grēssūm;

āpprŏpĕrēmŭs;" ăīt "nōn iām tĭbĭ pēctŏră pūbīs

Sīdŏnĭaē fŏdĭēndă mănū tūtāntĭă rēgēm.355

hōc iŭgŭlō dēxtram ēxplōrā. nāmque haēc tĭbĭ fērrūm,

sī Poēnum īnvāsīssĕ părās, pēr vīscĕră fērrūm

nōstra ēst dūcēndūm. tārdām nē spērnĕ sĕnēctām.

ōppōnām mēmbra ātque ēnsem ēxtōrquērĕ nĕgātūm

mōrtĕ mĕa ērĭpĭām." lăcrĭmaē tūnc ōrĕ prŏfūsaē360

ēt māgnī sŭpĕrūm cūrā sērvātŭs ĭn ārmă

Scīpĭădaē Poēnūs, nēc tāntūm fātă dĕdērūnt

ēxtērnā pĕrăgī dēxtrā. pūlchērrĭmŭs īraē

ēt dīgnūs fĭĕrī cōmpōs mĕmŏrābĭlĭs aūsī,

āmīsīt quāntām pŏsĭtō cōnāmĭnĕ laūdēm,365

cuī tāntum ēst vŏlŭīssĕ dĕcūs! tūm rēddĕrĕ sēsē

fēstīnānt ĕpŭlīs ēt trīstĭă frōntĕ sĕrēnānt,

dōnēc laētă vĭrūm sōlvīt cōnvīvĭă sōmnūs.

Pōstĕră lūx Phăĕthōntĭs ĕquōs prōfērrĕ părābāt

iām răpĭdō sūmmīs cūrrū splēndēntĕ sŭb ūndīs.370

ēt iŭvĕnīs māgnō gĕnĕrātŭs Hămīlcărĕ dūrās

iām dūdum ēxērcēt cūrās: Cārthāgĭnĭs ārcēs

īrĕ fĕrōx Māgo ēt pătrĭbūs pōrtārĕ iŭbētūr

nūntĭŭs āctă dŭcīs. praēda ēt cāptīvă lĕgūntūr

cōrpŏră dērēptaēquĕ vĭrīs sūb Mārtĕ crŭēntō375

ēxŭvĭaē, faūstī sŭpĕrīs lībāmĭnă bēllī.

āltĕră cūrārūm Lĭbўcīs dīmīttĭtŭr ōrīs

heū Dĕcĭūs, rĕdŭcī lēntās sērvātŭs ăd īrās,

nī poēnā iŭvĕnem īndīgnūm mĭsĕrātŭs ăb āltō

Iūppĭtĕr āntīquām Bāttī vērtīssĕt ăd ūrbēm.380

hīc Pēllaēă vĭrūm Ptŏlŏmaēī scēptră vĕhēntūm

ērĭpŭērĕ mĭnīs, rĕsŏlūtăquĕ vīncŭlă cōllō.

ātque ĕădēm vītaē cūstōs mōx deīndĕ quĭētō

āccēpīt tēllūs ōssa īnvĭŏlātă sĕpūlcrō.

Nēc Vĕnĕrem īntĕrĕā fŭgĭt ēxōptābĭlĕ tēmpūs385

Poēnōrūm mēntēs caēcō pēr laētă prĕmēndī

ēxĭtĭo ēt lūxū cōrda īmpōrtūnă dŏmāndī.

spārgĕrĕ tēlă mănū pāssīm fāllēntĭă nātīs

īmpĕrăt ēt tăcĭtās īn pēctŏră mīttĕrĕ flāmmās.

tūm pŭĕrīs dūlce ārrīdēns: "ĕăt īmprŏbă Iūnŏ390

ēt nōs (nēc mīrūm, quĭd ĕnīm sŭmŭs?) āctă sĕcūndīs

dēspĭcĭāt. vălĕt īllă mănū, vălĕt īllă lăcērtīs;

pārvŭlă nōs ārcū pŭĕrīlī spīcŭlă sēnsīm

fūndĭmŭs, ēt nūllūs nōstrō dē vūlnĕrĕ sānguīs.

vērum ăgĭte, ō mĕă tūrbă, prĕcōr (nūnc tēmpŭs) ădēstĕ395

ēt Tўrĭām pūbēm tăcĭtīs ēxūrĭtĕ tēlīs.

āmplēxū mūltōquĕ mĕrō sōmnōquĕ vĭrōrūm

prōflīgānda ăcĭēs, quām nōn pērfrēgĕrĭt ēnsīs,

nōn īgnēs, nōn īmmīssīs Grādīvŭs hăbēnīs.

cōmbĭbăt īllāpsōs dūctōr pēr vīscĕră lūxūs,400

nēc pŭdĕāt pīctō fūltūm iăcŭīssĕ cŭbīlī,

nēc crīnem Āssўrĭō pērfūndĕrĕ pūgnĕt ămōmō.

īllĕ sŭb hībērnō sōmnōs ēdūcĕrĕ caēlō

iāctātōr tēctīs mālīt cōnsūmĕrĕ nōctēs,

āc pōnāt rītūs vēscēndī saēpĕ cĭtātō405

dūm rĕsĭdēt sūb cāssĭde ĕquō, dīscātquĕ Lўaēō

īmbēllēm dōnārĕ dĭēm. tūm deīndĕ mădēntī

pōst ĕpŭlās sīt grātă chĕlŷs, sēgnīsquĕ sŏpōrās

aūt nōstrō vĭgĭlēs dūcāt sūb nūmĭnĕ nōctēs."

Haēc pōstquām Vĕnŭs, āpplaūdīt lāscīvŭs ĕt āltō410

mīttīt sē caēlō nĭvĕīs ēxērcĭtŭs ālīs.

sēntīt flāmmĭfĕrās pūbēs Maūrūsĭă pēnnās,

ēt părĭtēr fūsīs tĕpŭērūnt pēctŏră tēlīs.

Bācchī dōnă vŏlūnt ĕpŭlāsque ēt cārmĭnă rūrsūs

Pīĕrĭā lĭquĕfāctă lўrā. nōn ācĕr ăpērtō415

dēsūdāt cāmpō sŏnĭpēs, nōn ūllă pĕr aūrās

lāncĕă nūdātōs ēxērcēt tōrtă lăcērtōs.

mōllītaē flāmmīs lŷmphaē lānguēntĭă sōmnō

mēmbră fŏvēnt, mĭsĕrīsquĕ bŏnīs pĕrĭt hōrrĭdă vīrtūs.

īpse ĕtĭam āfflātūs fāllēntĕ Cŭpīdĭnĕ dūctōr420

īnstaūrāt mēnsās dăpĭbūs rĕpĕtītquĕ vŏlēntūm

hōspĭtĭa ēt pătrĭās paūlātīm dēcŏlŏr ārtēs

ēxŭĭt ōccūltā mēntēm vītiāntĕ săgīttā.

āltĕră iām pătrĭa ātque aēquō sŭb hŏnōrĕ vŏcātūr

āltĕră Cārthāgō Căpŭa, īntāctūmquĕ sĕcūndaē425

fōrtūnae īngĕnĭūm vĭtĭa āllĭcĭēntĭă quāssānt.

nēc lūxūs ūllūs mērsaēquĕ lĭbīdĭnĕ vītaē

Cāmpānīs mŏdŭs. āccŭmŭlānt vărĭāsquĕ pĕr ārtēs

scēnārūm cērtānt ĕpŭlās dīstīnguĕrĕ lūdō,

ūt strĕpĭt āssĭdŭē Phrўgĭam ād Nīlōtĭcă lōtōn430

Mēmphĭs Ămŷclaēō pāssīm lāscīvă Cănōpō.

īmprīmīs dūlcēm Poēnō laētāntĕ pĕr aūrēs

nūnc vōce īnfūndīt Teūthrās, nūnc pēctĭnĕ cāntūm.

īsque ŭbĭ mīrāntēm rĕsŏnāntĭă pōllĭcĕ fīlă

dūctōrēm vīdīt Lĭbўaē, cănĕre īndĕ sŭpērbās435

Āŏnĭaē laūdēs sēnsīm tēstūdĭnĭs ōrsūs

cōncōrdēm cĭthăraē mōvīt pēr cārmĭnă līnguām,

vīncĕrĕ līnquēntēs vītām quaē pōssĭt ŏlōrēs.

ātque haēc ē mūltīs cārpsīt mōllīssĭmă mēnsaē:

"Ārgŏlĭcīs quōndām pŏpŭlīs, mīrābĭlĕ dīctū,440

ēxaūdītă chĕlŷs lăpĭdēm tēstūdĭnĕ fēlīx

dūcĕre ĕt īn mūrīs pŏsŭīssĕ vŏlēntĭă sāxă.

haēc Āmphīŏnĭō vāllāvīt pēctĭnĕ Thēbās

āc sĭlĭce āggĕrĭbūs pēr sē scāndēntĕ lŏcātīs

iūssĭt ĭn īmmēnsūm cāntātās sūrgĕrĕ tūrrēs.445

āltĕră tūrbātūm plēctrō mŏdĕrātă prŏfūndūm

ēt tĕnŭīt phōcās ĕt ĭn ōmnī Prōtĕă fōrmā

trāxĭt ĕt aēquŏrĕō pōrtāvĭt Ărīŏnă dōrsō.

nām quaē Pēlĭăcā fōrmābāt rūpĕ cănēndō

hērōūm mēntēs ēt māgnī pēctŏra Ăchīllīs,450

Cēntaūrō dīlēctă chĕlŷs cōmpēscĕrĕt īrās

pērcūssā fĭdĕ vēl pĕlăgī vēl trīstĭs Ăvērnī.

nāmquĕ chăōs, caēcām quōndām sĭnĕ sīdĕrĕ mōlēm

nōn sūrgēntĕ dĭe, āc mūndūm sĭnĕ lūcĕ cănēbāt.

tūm dĕŭs ūt lĭquĭdī dīscīssēt stāgnă prŏfūndī455

tēllūrīsquĕ glŏbūm mĕdĭā cōmpāgĕ lŏcāssēt,

ūt cēlsūm sŭpĕrīs hăbĭtārĕ dĕdīssĕt Ŏlŷmpūm,

cāstăquĕ Sātūrnī mōnstrābāt saēcŭlă pātrīs.

sēd quōs pūlsābāt Rīphaēum ād Strŷmŏnă nērvōs

aūdītūs sŭpĕrīs, aūdītūs mānĭbŭs Ōrpheūs,460

ēmĕrĭtō fūlgēnt clāra īntēr sīdĕră caēlō.

hūnc ĕtĭām mātēr, tōtā cŏmĭtāntĕ sŏrōrūm

Āŏnĭdūm tūrbā, mātēr mīrātă cănēntēm.

nōn īllō Pāngaēă iŭga aūt Māvōrtĭŭs Haēmūs,

nōn īllō mŏdŭlāntĕ sŏnōs stĕtĭt ūltĭmă Thrācē.465

cūm sīlvīs vēnērĕ fĕraē, cūm mōntĭbŭs āmnēs,

īmmĕmŏr ēt dūlcīs nīdī pŏsĭtōquĕ vŏlātū

nōn mōtā vŏlŭcrīs cāptīvă pĕpēndĭt ĭn aēthrā.

quīn ĕtĭām, Păgăsaēă rătīs cūm caērŭlă nōndūm

cōgnĭtă tērrēnaē pōntūmque īntrārĕ nĕgārēt,470

ād pūppīm sācraē cĭthăra ēlĭcĭēntĕ cărīnaē

āddūctūm cāntū vēnīt mărĕ. pāllĭdă rēgnă

Bīstŏnĭūs vātēs flāmmīsque Ăchĕrōntă sŏnāntēm

plācāvīt plēctro ēt fīxīt rĕvŏlūbĭlĕ sāxūm.

ō dīraē Cĭcŏnūm mātrēs Gĕtĭcīquĕ fŭrōrēs475

ēt dāmnātă dĕīs Rhŏdŏpē! tŭlĭt ōră rĕvūlsă

īn pōntūm rīpīs ūtrāquĕ sĕquēntĭbŭs Hēbrūs.

tūm quŏquĕ, cūm răpĭdī căpŭt ā cērvīcĕ rĕcīsūm

pōrtārēnt flūctūs, sŭbĭto ēmĭcŭērĕ pĕr ūndās

ād mūrmūr cētē tōto ēxsūltāntĭă pōntō."480

sīc tūnc Pīĕrĭūs bēllīs dūrātă vĭrōrūm

pēctŏră Cāstălĭō frāngēbāt cārmĭnĕ Teūthrās.

Īntĕrĕā plăcĭda āttŭlĕrānt iām flāmĭnă tērrīs

Māgōnēm Lĭbўcīs. laūrō rĕdĭmītă sŭbībāt

ōptātōs pūppīs pōrtūs, pĕlăgōquĕ mĭcābānt485

cāptīva ārmă prŏcūl cēlsā fūlgēntĭă prōrā.

āt pătŭlō sūrgēns iām dūdum ēx aēquŏrĕ lātē

naūtĭcŭs īmplēbāt rĕsŏnāntĭă lītŏră clāmōr,

ēt sĭmŭl āddūctīs pērcūssa ād pēctŏră tōnsīs

cēntēnō frāctūs spūmābāt vērbĕrĕ pōntūs.490

nēc lēntum īn mĕdĭōs răpĭēnda ād gaūdĭă vūlgūs

prōcūrrīt flūctūs, ēlātăquĕ tūrbă făvōrĕ

cērtātim īngēntī cĕlĕbrāt nŏvă gaūdĭă plaūsū.

aēquātūr rēctōr dīvīs. īllum ūndĭquĕ mātrēs,

īllūm tūrbă mĭnōr, mŏnĭtī gaūdērĕ nĕpōtēs,495

ēt sĕnĭōr mănŭs ēt iūxtā pŏpŭlūsquĕ pătrēsquĕ

māctātīs sŭpĕrūm dīgnāntŭr hŏnōrĕ iŭvēncīs.

sīc pătrĭām Māgo ēt pōrtās īngrēssŭs ŏvāntēs

frātērnaē laūdīs fāmā. rŭĭt īndĕ sĕnātūs,

ēt mūltō pātrūm stīpātūr cūrĭă coētū.500

tūm dīvōs vĕnĕrātŭs ăvūm dē mōrĕ vĕtūstō

"Mārtem" ăĭt "ēgrĕgĭum ēt frāctās, quīs Ītălă tēllūs

nītēbātŭr, ŏpēs, pārs īpse haūd pārvă lăbōrūm,

nūntĭŏ. pūgnātūm sŭpĕrīs īn vōtă sĕcūndīs.

ēst lŏcŭs, Aētōlī sīgnāt quēm glōrĭă rēgīs,505

pōssēssūs quōndām prīsca īntēr saēcŭlă Daūnō.

ūmēntēs răpĭdō cīrcūmdāt gūrgĭtĕ cāmpōs

Aūfĭdŭs ēt stāgnīs īntērcĭpĭt ārvă rĕfūsīs,

mōx flūctūs fĕrĭt Hādrĭăcōs māgnōquĕ frăgōrĕ

cēdēntem īmpēllīt rētrōrsŭs ĭn aēquŏră pōntūm.510

hīc Vārro ēt māgnūm Lătĭa īntēr nōmĭnă Paūlūs

nōmēn, quīs rērūm dŭcĭbūs pērmīssă pŏtēstās,

vīxdūm dēpūlsā nīgraē cālīgĭnĕ nōctīs

īnvādūnt cāmpum ēt lātē fūlgēntĭbŭs ārmīs

āccēndūnt ūltrō lūcēm sūrgēntĭs Ĕōī.515

nōs cōntrā (nām gērmānūm fŭrŏr ācĕr ăgēbāt

ōptātaē pūgnaē) cāstrīs cĭtă sīgnă mŏvēmūs.

īntrĕmĭt ēt tēllūs ēt pūlsūs mūgĭt Ŏlŷmpūs.

hīc flŭvĭum ēt cāmpōs ābscōndīt caēdĕ vĭrōrūm

dūctōr, quō nūmquām māiōrem ād bēllă tŭlērūnt520

rēctōrēm tērraē. vīdī cūm tūrbĭnĕ saēvō

Aūsŏnĭa ēt sŏnĭtū bēllāntīs fūsă pĕr āgrōs

ūnī tērgă dărēt. vīdī cūm Vārrŏ cĭtātō

aūfērrētŭr ĕquō prōiēctīs dēgĕnĕr ārmīs.

quīn ēt māgnănĭmūm pērfōssō cōrpŏrĕ tēlīs525

strāgĕ sŭpēr sŏcĭūm vīdī tē, Paūlĕ, cădēntēm.

Aēgātēs īlle ēt sērvīlĭă foēdĕră lārgā

ūltūs caēdĕ dĭēs. nōn plūs ōptāssĕ lĭbērēt,

quām tūm cōncēssīt dēxtēr dĕŭs. āltĕră iām lūx

sī tālīs rĕdĕāt, pŏpŭlīs sīs ōmnĭbŭs ūnă530

tūm, Cārthāgŏ, căpūt tērrāsquĕ cŏlārĕ pĕr ōmnēs.

tēstēs hī strāgīs, quōs sīgnum īllūstrĕ sŭpērbīs

mōs laēvā gēstārĕ vĭrīs." tūm fūndĭtŭr āntĕ

ōra ādmīrāntūm praēfūlgēns ānŭlŭs aūrō

dātquĕ fĭdēm vērbīs haūd pārvo īnsīgnĭs ăcērvō.535

hīnc ĭtĕrūm rĕpĕtēns "rēstāt nūnc sēdĭbŭs īmīs

vērtēnda ātque aēquāndă sŏlō iām sūbrŭtă Rōmă.

ānnītāmŭr," ăīt "vīrēs rĕfŏvētĕ tŏt haūstās

cāsĭbŭs, ēt pătĕānt nōn pārca aērārĭă dēxtrīs,

quās ĕmĭmūs bēllō. dēfīt iām bēlŭă, trīstīs540

Aūsŏnĭīs tērrōr, nēcnōn ălĭmēntă fătīgānt."

Ātque ĕă dūm mĕmŏrāt, tōrvō cōnvērsŭs ĭn ōră

Hānnōnīs vūltū, quēm glīscēns glōrĭă prāvūm

dūctōrīs stŭdĭō iām dūdum ăgĭtābăt ăcērbō:

"iāmnĕ tĭbī dēxtrās īncēptăquĕ nōstră prŏbāmūs?545

iām fās Dārdănĭō mē nōn sērvīrĕ cŏlōnō?

ānne ĭtĕrum Hānnĭbălēm dēdī plăcĕt? ātră vĕnēnō

īnvĭdĭaē nīgrōque ūndāntĭă pēctŏră fēllĕ

tāndēm tōt tĭtŭlīs tōtque ēxōrātă trŏpaēīs

īnfēlīx mūtā. dēxtra ēn, ēn dēxtĕră, quām tū550

Aēnĕădīs lăcĕrārĕ dăbās, ēt lītŏra ĕt āmnēs

ēt stāgna ēt lātōs īmplēvīt sānguĭnĕ cāmpōs."

haēc Māgo, ātque ănĭmōs făvŏr haūd ōbscūrŭs ălēbāt.

Cuī sĭmŭl īnvĭdĭa ātque īrā stĭmŭlāntĭbŭs Hānnōn:

"tālĭă vēsānī iŭvĕnīs cōnvīcĭă mīrōr555

haūd ĕquĭdēm. tŭmĕt īngĕnĭō, frātērnăquĕ cōrdă

nōn tārde āgnōscās ēt vīrūs fūtĭlĕ līnguaē.

quī nē mūtātūm vānīs ābsīstĕrĕ crēdāt,

nūnc pācem ōrāndūm, nūnc īmprŏbă foēdĕrĕ rūptō

ārmă rĕpōnēnda ēt bēllum ēxĭtĭālĕ căvēndūm560

aūctŏr ĕgo. ātque ădĕō vōsmēt pērpēndĭtĕ, quaēsō,

quīd fĕrăt. haūd ălĭūd nōbīs cēnsērĕ rĕlīctūmst.

tēlă, vĭrōs, aūrūm, clāssēs, ălĭmēntă prĕcātūr

bēllĭgĕrāmquĕ fĕrām. vīctūs nōn plūră dĕdīssēm.

sānguĭnĕ Dārdănĭō Rŭtŭlōs sătŭrāvĭmŭs āgrōs,565

ēt iăcĕt īn cāmpīs Lătĭūm. dēpōnĕrĕ cūrās

tāndem ērgō bŏnĕ dā vīctōr, lĭcĕātquĕ sĕdērĕ

īn pătrĭā, lĭcĕāt nōn ēxhaūrīrĕ răpācīs

īmpēnsīs bēllī văcŭātōs saēpĕ pĕnātēs.

nūnc ēn, nūnc, īnquām (fālsa ūt praēsāgĭă nōstră570

sīnt, ōrō, mēnsque aūgŭrĭō lūdātŭr ĭnānī)

haūd prŏcŭl ēst fūnēstă dĭēs. ātrōcĭă nōvī

cōrda āc prōspĭcĭō nātās ē clādĭbŭs īrās.

vōs ĕgŏ, vōs mĕtŭō, Cānnaē. sūmmīttĭtĕ sīgnă

ātque ădĕō tēmptāte, ăgĕdum, āc dēpōscĭtĕ pācēm:575

nōn dăbĭtūr. părăt īllĕ dŏlōr, mĭhĭ crēdĭtĕ, māiūs

ēxĭtĭum āccēptō, cĭtĭūsque haēc foēdĕră vīctōr

quām vīctūs dăbĭt. ātque ădĕō, quī tāntă sŭpērbō

fāctă sŏnās ōre ēt spūmāntī tūrbĭnĕ pērflās

īgnōrāntum aūrēs, dīc, ēn, gērmānŭs ĭn ārmīs580

īllĕ tŭūs pār Grādīvō, pēr saēcŭlă tēllūs

cuī sĭmĭlēm nūmquām dūctōrem īn bēllă crĕāvīt,

moēnĭă Rōmŭlĕaē cūr nōndūm vīdĕrĭt ūrbīs.

scīlĭcĕt ē grĕmĭō mātrūm răpĭāmŭs ĭn hōstēm

nōndūm pōrtāndīs hăbĭlēs grăvĭōrĭbŭs ārmīs,585

aērātās iūssī tēxāmūs mīllĕ cărīnās,

ātque ōmnīs Lĭbўaē quaērātūr bēlŭă tērrīs,

ūt lōnga īmpĕrĭa ātque ārmātōs prōrŏgĕt ānnōs

Hānnĭbăl ēt rēgnūm trăhăt ūsque īn tēmpŏră fātī.

vōs vērō (nĕque ĕnim ōccūltō cīrcūmdămŭr āstū)590

nē dūlcēs spŏlĭātĕ dŏmōs, cāstrīsquĕ pŏtēntūm

ātque ŏpĭbūs sāncītĕ mŏdūm. pāx ōptĭmă rērūm,

quās hŏmĭnī nōvīssĕ dătum ēst, pāx ūnă trĭūmphīs

īnnŭmĕrīs pŏtĭōr, pāx cūstōdīrĕ sălūtēm

ēt cīvēs aēquārĕ pŏtēns rĕvŏcētŭr ĭn ārcēs595

tāndēm Sīdŏnĭās, ēt fāmă fŭgētŭr ăb ūrbĕ

pērfĭdĭaē, Phoēnīssă, tŭā. sī tāntă lĭbīdŏ

ārmōrūm tĕnĕt ātque ēnsēs nōn rēddĕrĕ pērstāt

pōscēntī pătrĭaē, nīl sūppĕdĭtārĕ fŭrōrī

hōrtŏr ĕt haēc frātrī Māgōnēm dīctă rĕfērrĕ."600

Plūra ānnēctēntēm (nĕque ĕnīm sătĭāvĕrăt īrās

dīcēndō) clāmōr tūrbāt dīvērsă vŏlēntūm:

"sī Lĭbўaē dĕcŭs, haūd ūllī sŭpĕrābĭlĭs ārmīs,

Hānnĭbăl ēst īraē tĭbĭ, dēstĭtŭēmŭs ăd īpsās

vīctōrēm mētās nĕc ŏpum ādiūmēntă fĕrēmūs,605

īnvĭdĭa ūnīūs scēptra ūt iām pārtă rĕtārdēt?"

īnde ălăcrēs trĭbŭūnt, quaē bēllī pōscĕrĕt ūsūs,

ābsēntīquĕ sŭūm iāctānt sūb tēstĕ făvōrēm.

mōx ĕădēm tērrīs plăcĭtūm trādūcĕre Hĭbērīs

dūm mălŭs ōbtrēctāt fācta īmmōrtālĭă līvōr610

nēc sĭnĭt ādiūtās dūctōrīs crēscĕrĕ laūdēs.

Nunc age, quos clades insignis Iapyge campo

verterit ad Libyam populos Sarranaque castra,

expediam. stat nulla diu mortalibus usquam

Fortuna titubante fides. adiungere dextras

5certavere palam rumpenti foedera Poeno

(heu nimium faciles lassis diffidere rebus!)

saevior ante alios iras servasse repostas

atque odium renovare ferox in tempore Samnis

mox levis et sero pensurus facta pudore

10Bruttius, ambiguis fallax mox Apulus armis,

tum gens Hirpini vana indocilisque quieti

et rupisse indigna fidem, ceu dira per omnes

manarent populos foedi contagia morbi.

iamque Atella suas iamque et Calatia adegit

15fas superante metu Poenorum in castra cohortes.

inde Phalanteo levitas animosa Tarento

Ausonium laxare iugum. patefecit amicas

alta Croton portas Afrisque ad barbara iussa

Thespiadum docuit summittere colla nepotes.

20idem etiam Locros habuit furor. ora vadosi

litoris, Argivos maior qua Graecia muros

servat et Ionio alluitur curvata profundo,

laetas res Libyae et fortunam in Marte secuta

iuravit pavitans Tyrio sua proelia Marti.

25iam vero, Eridani tumidissimus accola, Celtae

incubuere malis Italum veteresque doloris

tota se socios properarunt iungere mole.

Sed fas id Celtis, fas impia bella referre

Boiorum fuerit populis: Capuaene furorem,

30quem Senonum genti, placuisse, et Dardana ab ortu

moenia barbarico Nomadum sociata tyranno

quisnam mutato tantum nunc tempore credat?

luxus et insanis nutrita ignavia lustris

consumptusque pudor peccando unisque relictus

35divitiis probrosus honor lacerabat hiantem

desidia populum ac resolutam legibus urbem.

insuper exitio truculenta superbia agebat.

nec vitiis derant vires. non largior ulli

Ausoniae populo (sic tum Fortuna fovebat)

40aurique argentique modus; madefacta veneno

Assyrio maribus vestis medioque dierum

regales epulae atque ortu convivia solis

deprensa et nulla macula non illita vita.

tum populo saevi patres, plebesque senatus

45invidia laeta, et collidens dissona corda

seditio. sed enim interea temeraria pubis

delicta augebat pollutior ipsa senectus.

nec, quos vile genus despectaque lucis origo

foedabat, sperare sibi et deposcere primi

50derant imperia ac patriae pereuntis habenas.

quin etiam exhilarare viris convivia caede

mos olim et miscere epulis spectacula dira

certantum ferro, saepe et super ipsa cadentum

pocula respersis non parco sanguine mensis.

55Hos astu aggressus, quo verteret acrius aegras

ad Tyrios mentes, quae nulla sorte daturam

certus erat Romam (neque enim impetrata volebat)-

Pacuvio fuit haud obscurum crimine nomen-

hortatur summi partem deposcere iuris

60atque alternatos sociato consule fasces

et, si partita renvant sedisse curuli

aequatumque decus geminasque videre secures,

ultorem ante oculos atque ora astare repulsae.

ergo electa manus gressu fert dicta citato.

65antistat cunctis praecellens Virrius ore,

sed genus obscurus nullique furore secundus.

qui postquam coetu patrum ingentique senatu

impia dementis vulgi ac vix tota profudit

consulta et tumidis incendit vocibus aures,

70concordi fremitu renventum effunditur asper

toto e concilio clamor. tum quisque fatigat

increpitans, vocumque tremit certamine templum.

Hic Torquatus avum fronte aequavisse severa

nobilis "heu Capua portantes talia dicta

75Romuleis durastis" ait "succedere muris,

ad quos non ausi Carthago atque Hannibal arma

post Cannas afferre suas? numquamne per aures

it vestras, in Tarpeia cum sede Latini

orarent paria, haud verbis, haud voce, sed acri

80propulsum dextra, qui tum mandata superbo

ore apportabat, tanto per limina templi

turbine praecipitem revoluti corporis actum,

ut saevo afflictus saxo spectante piaret

tristia dicta Iove et lueret verba impia leto?

85en ego progenies eius, qui sede Tonantis

expulit orantem et nuda Capitolia consul

defendit dextra." rabidum hinc palmasque virorum

intentantem oculis proavitaque facta parantem

ut vidit maiore adeo crudescere motu,

90excipit his frendens Fabius: "pro cuncta pudendi!

sedes, ecce, vacat belli viduata procella;

quem, quaeso, e vobis huic imposuisse paratis

inque locum Pauli quemnam datis? an tua, Virri

prima atque ante alios sors concedente senatu

95te citat ac nostris aequat iam purpura Brutis?

i, demens, i, quo tendis; tibi perfida fasces

det Carthago suos." medio fervore loquentis

impatiens ultra gemitu cohibere furorem

fulminea torvum exclamat Marcellus ab ira:

100"quae tandem et quam lenta tenet patientia mentem,

o confuse nimis Gradivi turbine Varro,

ut perferre queas furibunda insomnia consul?

nonne exturbatos iam dudum limine templi

praecipites agis ad portas et discere cogis

105semiviros, quod sit nostro de more creati

consulis imperium? non umquam sobria pubes

et peritura brevi, moneo, ocius urbe facesse.

muros ante tuos, ut par est, debita ductor

armatus responsa dabit." consurgere cuncti

110hinc pariter magnoque viros clamore premebant.

necnon et foribus propere Campana iuventus

extulit ipsa gradum, tantaeque dolore repulsae

concitus Hannibalem volvebat Virrius ore.

Fulvius (huic nam spondebant praesagia mentis

115venturum decus et Capuae pereuntis imago

iam tum erat ante oculos) "non si Carthaginis" inquit

"ductorem vestris devinctum colla catenis

Romam victor agas, posthac intrare Quirini

sacratas dabitur sedes. tende ocius, oro,

120quo mens aegra vocat." referunt haec inde citati

mixta minis et torva trucis responsa senatus.

Tantane, Omnipotens, caligine mersa latere

fata placet? veniet quondam felicior aetas,

cum pia Campano gaudebit consule Roma

125et per bella diu fasces perque arma negatos

ultro ad magnanimos referet secura nepotes.

poena superborum tamen haec durabit avorum,

quod non ante suos Capua ad suffragia mittet,

quam Carthago suos. Postquam nunc dicta senatus,

130nunc facta exposuit, tum veris falsa per artem

Virrius admiscens cecinit fatale cruenti

turbatis signum belli. furiata iuventus

arma, arma Hannibalemque volunt. ruit undique vulgus

et Poenos in tecta vocant. ingentia facta

135Sidonii iuvenis celebrant: ut ruperit Alpes

Herculei socius decoris divisque propinquas

transierit cursu rupes, ut caede referta

clauserit Eridani victor vada, victor ut idem

Lydia Romano turbarit stagna cruore,

140ut Trebiae ripas aeterno nomine famae

tradiderit Paulumque idem inter proelia et idem

Flaminium, proceres rerum, demiserit umbris.

his super excisam primori Marte Saguntum

et iuga Pyrenes et Hiberum et sacra parentis

145iuratumque viro bellum puerilibus annis

accumulant. unum ducibus tot caede peremptis,

tot fusis acie, stare inter proelia nullis

attactum telis. superum cum munere detur

huic sociare viro dextras et foedere iungi,

150fastus exsanguis populi vanumque tumorem

nimirum Capua et dominatum perferat urbis

ceu famulis fasces aequataque iura negantis?

prorsus enim tanto potiorem nomine habendum

Varronem, ut fugiat consul fulgentior ostro.

155Talia iactantes iam lectam sorte parabant

mittere quae Tyrios adiungat foedere pubem.

sed non invictum ponebat pectore robur

tum solum Decius Capuae decus. isque receptus

in medios coetus (neque enim differre dabatur)

160"itis," ait "cives, violanda ad iura parentum

damnatumque caput temerati foederis aris

iungitis hospitio? quae tanta oblivio recti!

magnum atque in magnis positum populisque virisque

adversa re stare fidem. nunc tempus inire

165proelia pro Rutulis, nunc signa aciemque movere,

dum trepidae res et medicinam vulnera poscunt.

is locus officio, cum cessant prospera cumque

dura ad opem Fortuna vocat. nam laeta fovere

haudquaquam magni est animi decus. huc, age, adeste.

170novi dis animas similes et pectora magnis

numquam angusta malis; capiunt, mihi credite, Cannas

et Thrasymenna vada et Pauli memorabile letum.

hi sunt qui vestris infixum moenibus hostem

deiecere manu et Capuam eripuere superbis

175Samnitum iussis. hi sunt qui iura dedere

terrore expulso Sidicinaque bella remorunt.

quos fugitis socios? quosve additis? ille ego sanguis

Dardanius, cui sacra pater, cui nomina liquit

a Iove ducta Capys magno cognatus Iulo,

180ille ego semihomines inter Nasamonas et inter

saevum atque aequantem ritus Garamanta ferarum

Marmarico ponam tentoria mixtus alumno

ductoremque feram, cui nunc pro foedere proque

iustitia est ensis solaeque e sanguine laudes?

185non ita, non Decio permixtum fasque nefasque,

haec ut velle queat. nullo nos invida tanto

armavit natura bono, quam ianua mortis

quod patet et vita non aequa exire potestas."

Haec vana aversas Decius iactavit ad aures.

190ast delecta manus iungebat foedera Poeno.

iamque aderat praemissa duci turbante tumultu

Autololes numerosa cohors. ipse agmine magno

festinata citus per campos signa movebat.

et Decius: "nunc hora, viri, nunc tempus. adeste,

195dum Capua dignum, dum me duce dextera vindex

molitur facinus. procumbat barbara pubes.

pro se quisque alacres rapite hoc decus. hostis adire

si parat, obstructas praebete cadavere portas

et ferro purgate nefas. hic denique solus

200elverit sanguis maculatas crimine mentes."

Dumque ea nequiquam non ulli laeta profatur,

audita asperitate viri coeptoque feroci,

multa feta gerens ira praecordia Poenus

astabat muris propereque accersere lectos

205immitem castris Decium iubet. horrida virtus

armatumque fide pectus rectique cupido

et maior Capua mens imperterrita mole

invicta stabat torvoque minacia vultu

iussa ducis verbisque etiam incessebat amaris.

210quem Libyae rector tot signa, tot arma ferentes

spernentem increpitans magno clamore profatur:

"post Paulum, post Flaminium componimur, eheu,

vecordi Decio, mecum certasse volenti

in decus et famam leti. rapite ite citati

215signa, duces. pateatne mihi Campana vetante

urbs Decio, explorare libet, nova bella moventi

cui patuere Alpes, saxa impellentia caelum

atque uni calcata deo." suffuderat ora

sanguis, et a torvo surgebant lumine flammae.

220tum rictus spumans et anhelis faucibus acta

versabant penitus dirum suspiria murmur.

sic urbem invectus toto comitante senatu

et vulgo ad spectanda ducis simul ora ruente

effundit cunctam rabiem irarumque procellas.

225Necnon et Decio propiora pericula mentem

flammarant, tempusque adeo cernebat adesse,

quo laudes ducis invicti superaret inermis.

non illum fuga, non clausi occulvere penates,

sed liber, veluti nullus penetrasset in urbem

230Hannibal, intrepido servaverat otia vultu,

cum iuvenem saevis, horrendum, concitus armis

invadit globus et pedibus sublime sedentis

ductoris sistit. tonat inde ferocibus alte

incessens victor dictis: "solusne ruentem

235fulcire et revocare paras a funere Romam,

o demens? en, qui divum mihi munera tanta

eripiat. Decio prorsus servabar inerti

vincendus, Decio imbelli, cui femina nulla

orta in Agenoreis nostrae Carthaginis oris

240cesserit. huic agedum (nam cur indigna feramus?)

magnanimo, miles, meritas innecte catenas."

dixerat haec, necdum finem convicia norant.

illatus velut armentis super ardua colla

cum sese imposuit victorque immane sub ira

245infremuit leo et immersis gravis unguibus haesit,

mandit anhelantem pendens cervice iuvencum.

at Decius, dum vincla ligant "necte ocius" inquit

"(nam sic Hannibalem decet intravisse) catenas,

foederis infausti pretium. sic victima prorsus

250digna cadit Decius. nec enim te sanguine laetum

humano sit fas caesis placasse iuvencis.

en dextra! en foedus! nondum tibi curia necdum

templorum intrati postes: iam panditur acri

imperio carcer. perge ac primordia tanta

255accumula paribus factis. mihi fama sub umbras

te feret oppressum Capuae cecidisse ruinis."

nec plura effari concessum. obnubitur atra

veste caput, trahiturque ferox ante ora suorum.

Exin victor ovans sedato pectore tandem

260spectandis urbis tectis templisque serenos

laetus circumfert oculos et singula discit:

quis muris sator, et pubes sit quanta sub armis,

quot bello pateant argenti aerisque talenta,

nunc qualis frenata acies, nunc deinde pedestris

265copia quanta viris. monstrant Capitolia celsa

Stellatesque docent campos Cereremque benignam.

Iamque diem ad metas defessis Phoebus Olympo

impellebat equis, fuscabat et Hesperus umbra

paulatim infusa properantem ad litora currum:

270instituunt de more epulas festamque per urbem

regifice exstructis celebrant convivia mensis.

ipse deum cultu et sacro dignatus honore

praecipuis multoque procul splendentibus ostro

accipitur sublime toris. non una ministri

275turba gregis: posuisse dapes his addita cura,

his adolere focos, his ordine pocula ferre;

necnon et certis struitur penus. aspera mensa

pondera caelati fulgent antiquitus auri.

eripiunt flammae noctem, strepituque moventum

280murmurat alta domus. stupet inconsuetus opimae

Sidonius mensae miles faciemque superbi

ignotam luxus oculis mirantibus haurit.

vescitur ipse silens et tantos damnat honores

esse epulis facilesque coli tanto agmine mensas,

285donec pulsa fames et Bacchi munera duram

laxarunt mentem. tum frontis reddita demum

laetitia et positae graviores pectore curae.

Personat Euboica Teuthras testudine, Cymes

incola, et obtusas immiti murmure saevae

290inter bella tubae permulcet cantibus aures.

namque Iovem et laetos per furta canebat amores

Electraeque toros Atlantidos, unde creatus

proles digna deum tum Dardanus, isque Tonanti

ut det Erichthonium magna de stirpe nepotem.

295hinc Tros, hinc Ilus, generis tunc ordine longo

Assaracus, nulloque minor famave manvve

tum Capys ut primis dederit sua nomina muris.

concelebrant plausu pariter Sidonia pubes

Campanaeque manus. ante omnes ductor honori

300nominis augusto libat carchesia ritu;

cetera quem sequitur Bacchique e more liquorem

irrorat mensis turba ardescitque Lyaeo.

Interea, Tyrio resoluta in gaudia coetu

converso (neque enim, iuvenis non digne sileri,

305tramittam tua coepta libens famamque negabo

quamquam imperfectis, magnae tamen indolis, ausis)

mens una, inviolata mero nullisque venenis

potando exarmata decus, pugnaeque necisque

Sidoniae tacito volvebat pectore molem.

310quoque esset miranda magis tam sacra libido,

Pacuvio genitus patrias damnaverat artes.

is variis oneratum epulis atque atria tardo

linquentem gressu comitatus pone parentem,

postquam posse datum meditata aperire novosque

315pandere conatus et liber parte relicta

tectorum a tergo patuit locus, "accipe digna

et Capua et nobis" inquit "consulta" togaque

armatum amota nudat latus: "hoc ego bellum

conficere ense paro atque avulsum ferre Tonanti

320rectoris Libyci victor caput. hic erit ille,

qui polluta dolis iam foedera sanciet, ensis.

si perferre nequit spectacula tanta senectus

et tremit inceptis lasso maioribus aevo,

at tu securis concede penatibus et me

325linque meae menti. summum quod credis et aequas

Hannibalem superis, o quantum nomine maior

iam Poeno tibi natus erit!" vibrabat ab ore

ignis atrox, animusque viri iam bella gerebat,

cum senior tanti pondus conaminis aegra

330iam dudum vix aure ferens tremebundus ibidem

sternitur et pedibus crebro pavida oscula figens:

"per si quid superest vitae, per iura parentis

perque tuam nostra potiorem nate, salutem.

absiste inceptis, oro, ne sanguine cernam

335polluta hospitia ac tabo repleta cruento

pocula et eversas pugnae certamine mensas.

tune illum, quem non acies nec moenia et urbes

ferre valent, cum frons propior lumenque corusco

igne micat, tune illa viri, quae vertice fundit,

340fulmina pertuleris, si viso intorserit ense

diram, qua vertit per campos agmina, vocem?

fallit te, mensas inter quod credis inermem.

tot bellis quaesita viro, tot caedibus armat

maiestas aeterna ducem. si admoveris ora,

345Cannas et Trebiam ante oculos Thrasymennaque busta

et Pauli stare ingentem miraberis umbram.

quid? tanto in casu comitum iuxtaque iacentum

torpebunt dextrae? parce, oro, et desine velle,

cui nequeas victor superesse. an tristia vincla

350et Decius non erudiunt componere mentem?"

Talia commemorans famae maioris amore

flagrantem ut vidit iuvenem surdumque timori,

"nil ultra posco, refer in convivia gressum;

approperemus;" ait "non iam tibi pectora pubis

355Sidoniae fodienda manu tutantia regem.

hoc iugulo dextram explora. namque haec tibi ferrum,

si Poenum invasisse paras, per viscera ferrum

nostra est ducendum. tardam ne sperne senectam.

opponam membra atque ensem extorquere negatum

360morte mea eripiam." lacrimae tunc ore profusae

et magni superum cura servatus in arma

Scipiadae Poenus, nec tantum fata dederunt

externa peragi dextra. pulcherrimus irae

et dignus fieri compos memorabilis ausi,

365amisit quantam posito conamine laudem,

cui tantum est volvisse decus! tum reddere sese

festinant epulis et tristia fronte serenant,

donec laeta virum solvit convivia somnus.

Postera lux Phaëthontis equos proferre parabat

370iam rapido summis curru splendente sub undis.

et iuvenis magno generatus Hamilcare duras

iam dudum exercet curas: Carthaginis arces

ire ferox Mago et patribus portare iubetur

nuntius acta ducis. praeda et captiva leguntur

375corpora dereptaeque viris sub Marte cruento

exuviae, fausti superis libamina belli.

altera curarum Libycis dimittitur oris

heu Decius, reduci lentas servatus ad iras,

ni poena iuvenem indignum miseratus ab alto

380Iuppiter antiquam Batti vertisset ad urbem.

hic Pellaea virum Ptolomaei sceptra vehentum

eripuere minis, resolutaque vincula collo.

atque eadem vitae custos mox deinde quieto

accepit tellus ossa inviolata sepulcro.

385Nec Venerem interea fugit exoptabile tempus

Poenorum mentes caeco per laeta premendi

exitio et luxu corda importuna domandi.

spargere tela manu passim fallentia natis

imperat et tacitas in pectora mittere flammas.

390tum pueris dulce arridens: "eat improba Iuno

et nos (nec mirum, quid enim sumus?) acta secundis

despiciat. valet illa manu, valet illa lacertis;

parvula nos arcu puerili spicula sensim

fundimus, et nullus nostro de vulnere sanguis.

395verum agite, o mea turba, precor (nunc tempus) adeste

et Tyriam pubem tacitis exurite telis.

amplexu multoque mero somnoque virorum

profliganda acies, quam non perfregerit ensis,

non ignes, non immissis Gradivus habenis.

400combibat illapsos ductor per viscera luxus,

nec pudeat picto fultum iacuisse cubili,

nec crinem Assyrio perfundere pugnet amomo.

ille sub hiberno somnos educere caelo

iactator tectis malit consumere noctes,

405ac ponat ritus vescendi saepe citato

dum residet sub casside equo, discatque Lyaeo

imbellem donare diem. tum deinde madenti

post epulas sit grata chelys, segnisque soporas

aut nostro vigiles ducat sub numine noctes."

410Haec postquam Venus, applaudit lascivus et alto

mittit se caelo niveis exercitus alis.

sentit flammiferas pubes Maurusia pennas,

et pariter fusis tepuerunt pectora telis.

Bacchi dona volunt epulasque et carmina rursus

415Pieria liquefacta lyra. non acer aperto

desudat campo sonipes, non ulla per auras

lancea nudatos exercet torta lacertos.

mollitae flammis lymphae languentia somno

membra fovent, miserisque bonis perit horrida virtus.

420ipse etiam afflatus fallente Cupidine ductor

instaurat mensas dapibus repetitque volentum

hospitia et patrias paulatim decolor artes

exuit occulta mentem vitiante sagitta.

altera iam patria atque aequo sub honore vocatur

425altera Carthago Capua, intactumque secundae

fortunae ingenium vitia allicientia quassant.

nec luxus ullus mersaeque libidine vitae

Campanis modus. accumulant variasque per artes

scenarum certant epulas distinguere ludo,

430ut strepit assidue Phrygiam ad Nilotica loton

Memphis Amyclaeo passim lasciva Canopo.

imprimis dulcem Poeno laetante per aures

nunc voce infundit Teuthras, nunc pectine cantum.

isque ubi mirantem resonantia pollice fila

435ductorem vidit Libyae, canere inde superbas

Aoniae laudes sensim testudinis orsus

concordem citharae movit per carmina linguam,

vincere linquentes vitam quae possit olores.

atque haec e multis carpsit mollissima mensae:

440"Argolicis quondam populis, mirabile dictu,

exaudita chelys lapidem testudine felix

ducere et in muris posuisse volentia saxa.

haec Amphionio vallavit pectine Thebas

ac silice aggeribus per se scandente locatis

445iussit in immensum cantatas surgere turres.

altera turbatum plectro moderata profundum

et tenuit phocas et in omni Protea forma

traxit et aequoreo portavit Ariona dorso.

nam quae Peliaca formabat rupe canendo

450heroum mentes et magni pectora Achillis,

Centauro dilecta chelys compesceret iras

percussa fide vel pelagi vel tristis Averni.

namque chaos, caecam quondam sine sidere molem

non surgente die, ac mundum sine luce canebat.

455tum deus ut liquidi discisset stagna profundi

tellurisque globum media compage locasset,

ut celsum superis habitare dedisset Olympum,

castaque Saturni monstrabat saecula patris.

sed quos pulsabat Riphaeum ad Strymona nervos

460auditus superis, auditus manibus Orpheus,

emerito fulgent clara inter sidera caelo.

hunc etiam mater, tota comitante sororum

Aonidum turba, mater mirata canentem.

non illo Pangaea iuga aut Mavortius Haemus,

465non illo modulante sonos stetit ultima Thrace.

cum silvis venere ferae, cum montibus amnes,

immemor et dulcis nidi positoque volatu

non mota volucris captiva pependit in aethra.

quin etiam, Pagasaea ratis cum caerula nondum

470cognita terrenae pontumque intrare negaret,

ad puppim sacrae cithara eliciente carinae

adductum cantu venit mare. pallida regna

Bistonius vates flammisque Acheronta sonantem

placavit plectro et fixit revolubile saxum.

475o dirae Ciconum matres Geticique furores

et damnata deis Rhodope! tulit ora revulsa

in pontum ripis utraque sequentibus Hebrus.

tum quoque, cum rapidi caput a cervice recisum

portarent fluctus, subito emicuere per undas

480ad murmur cete toto exsultantia ponto."

sic tunc Pierius bellis durata virorum

pectora Castalio frangebat carmine Teuthras.

Interea placida attulerant iam flamina terris

Magonem Libycis. lauro redimita subibat

485optatos puppis portus, pelagoque micabant

captiva arma procul celsa fulgentia prora.

at patulo surgens iam dudum ex aequore late

nauticus implebat resonantia litora clamor,

et simul adductis percussa ad pectora tonsis

490centeno fractus spumabat verbere pontus.

nec lentum in medios rapienda ad gaudia vulgus

procurrit fluctus, elataque turba favore

certatim ingenti celebrat nova gaudia plausu.

aequatur rector divis. illum undique matres,

495illum turba minor, moniti gaudere nepotes,

et senior manus et iuxta populusque patresque

mactatis superum dignantur honore iuvencis.

sic patriam Mago et portas ingressus ovantes

fraternae laudis fama. ruit inde senatus,

500et multo patrum stipatur curia coetu.

tum divos veneratus avum de more vetusto

"Martem" ait "egregium et fractas, quis Itala tellus

nitebatur, opes, pars ipse haud parva laborum,

nuntio. pugnatum superis in vota secundis.

505est locus, Aetoli signat quem gloria regis,

possessus quondam prisca inter saecula Dauno.

umentes rapido circumdat gurgite campos

Aufidus et stagnis intercipit arva refusis,

mox fluctus ferit Hadriacos magnoque fragore

510cedentem impellit retrorsus in aequora pontum.

hic Varro et magnum Latia inter nomina Paulus

nomen, quis rerum ducibus permissa potestas,

vixdum depulsa nigrae caligine noctis

invadunt campum et late fulgentibus armis

515accendunt ultro lucem surgentis Eoi.

nos contra (nam germanum furor acer agebat

optatae pugnae) castris cita signa movemus.

intremit et tellus et pulsus mugit Olympus.

hic fluvium et campos abscondit caede virorum

520ductor, quo numquam maiorem ad bella tulerunt

rectorem terrae. vidi cum turbine saevo

Ausonia et sonitu bellantis fusa per agros

uni terga daret. vidi cum Varro citato

auferretur equo proiectis degener armis.

525quin et magnanimum perfosso corpore telis

strage super socium vidi te, Paule, cadentem.

Aegates ille et servilia foedera larga

ultus caede dies. non plus optasse liberet,

quam tum concessit dexter deus. altera iam lux

530si talis redeat, populis sis omnibus una

tum, Carthago, caput terrasque colare per omnes.

testes hi stragis, quos signum illustre superbis

mos laeva gestare viris." tum funditur ante

ora admirantum praefulgens anulus auro

535datque fidem verbis haud parvo insignis acervo.

hinc iterum repetens "restat nunc sedibus imis

vertenda atque aequanda solo iam subruta Roma.

annitamur," ait "vires refovete tot haustas

casibus, et pateant non parca aeraria dextris,

540quas emimus bello. defit iam belua, tristis

Ausoniis terror, necnon alimenta fatigant."

Atque ea dum memorat, torvo conversus in ora

Hannonis vultu, quem gliscens gloria pravum

ductoris studio iam dudum agitabat acerbo:

545"iamne tibi dextras inceptaque nostra probamus?

iam fas Dardanio me non servire colono?

anne iterum Hannibalem dedi placet? atra veneno

invidiae nigroque undantia pectora felle

tandem tot titulis totque exorata tropaeis

550infelix muta. dextra en, en dextera, quam tu

Aeneadis lacerare dabas, et litora et amnes

et stagna et latos implevit sanguine campos."

haec Mago, atque animos favor haud obscurus alebat.

Cui simul invidia atque ira stimulantibus Hannon:

555"talia vesani iuvenis convicia miror

haud equidem. tumet ingenio, fraternaque corda

non tarde agnoscas et virus futile linguae.

qui ne mutatum vanis absistere credat,

nunc pacem orandum, nunc improba foedere rupto

560arma reponenda et bellum exitiale cavendum

auctor ego. atque adeo vosmet perpendite, quaeso,

quid ferat. haud aliud nobis censere relictumst.

tela, viros, aurum, classes, alimenta precatur

belligeramque feram. victus non plura dedissem.

565sanguine Dardanio Rutulos saturavimus agros,

et iacet in campis Latium. deponere curas

tandem ergo bone da victor, liceatque sedere

in patria, liceat non exhaurire rapacis

impensis belli vacuatos saepe penates.

570nunc en, nunc, inquam (falsa ut praesagia nostra

sint, oro, mensque augurio ludatur inani)

haud procul est funesta dies. atrocia novi

corda ac prospicio natas e cladibus iras.

vos ego, vos metuo, Cannae. summittite signa

575atque adeo temptate, agedum, ac deposcite pacem:

non dabitur. parat ille dolor, mihi credite, maius

exitium accepto, citiusque haec foedera victor

quam victus dabit. atque adeo, qui tanta superbo

facta sonas ore et spumanti turbine perflas

580ignorantum aures, dic, en, germanus in armis

ille tuus par Gradivo, per saecula tellus

cui similem numquam ductorem in bella creavit,

moenia Romuleae cur nondum viderit urbis.

scilicet e gremio matrum rapiamus in hostem

585nondum portandis habiles gravioribus armis,

aeratas iussi texamus mille carinas,

atque omnis Libyae quaeratur belua terris,

ut longa imperia atque armatos proroget annos

Hannibal et regnum trahat usque in tempora fati.

590vos vero (neque enim occulto circumdamur astu)

ne dulces spoliate domos, castrisque potentum

atque opibus sancite modum. pax optima rerum,

quas homini novisse datum est, pax una triumphis

innumeris potior, pax custodire salutem

595et cives aequare potens revocetur in arces

tandem Sidonias, et fama fugetur ab urbe

perfidiae, Phoenissa, tua. si tanta libido

armorum tenet atque enses non reddere perstat

poscenti patriae, nil suppeditare furori

600hortor et haec fratri Magonem dicta referre."

Plura annectentem (neque enim satiaverat iras

dicendo) clamor turbat diversa volentum:

"si Libyae decus, haud ulli superabilis armis,

Hannibal est irae tibi, destituemus ad ipsas

605victorem metas nec opum adiumenta feremus,

invidia unius sceptra ut iam parta retardet?"

inde alacres tribuunt, quae belli posceret usus,

absentique suum iactant sub teste favorem.

mox eadem terris placitum traducere Hiberis

610dum malus obtrectat facta immortalia livor

nec sinit adiutas ductoris crescere laudes.