1

[Mīttĭt ĕt ōptăt ămāns, quō mīttĭtŭr, īrĕ sălūtēm

Haēmŏnĭs Haēmŏnĭō ‖ Lāŏdămīă vĭrō].

Aūlĭdĕ tē fāma ēst vēntō rĕtĭnēntĕ mŏrārī;

ā mē cūm fŭgĕrēs, ‖ hīc ŭbĭ vēntŭs ĕrāt?

Tūm frĕtă dēbŭĕrānt vēstrīs ōbsīstĕrĕ rēmīs;5

īllŭd ĕrāt saēvīs ‖ ūtĭlĕ tēmpŭs ăquīs.

Ōscŭlă plūră vĭrō māndātăquĕ plūră dĕdīssēm,

ēt sūnt quaē vŏlŭī ‖ dīcĕrĕ mūltă tĭbī.

Rāptŭs ĕs hīnc praēcēps, ēt quī tŭă vēlă vŏcārēt,

quēm cŭpĕrēnt naūtaē, ‖ nōn ĕgŏ, vēntŭs ĕrāt.10

Vēntŭs ĕrāt naūtīs āptūs, nōn āptŭs ămāntī.

Sōlvŏr ăb āmplēxū, ‖ Prōtĕsĭlāĕ, tŭō,

līnguăquĕ māndāntīs vērba īmpērfēctă rĕlīquīt;

vīx īllūd pŏtŭī ‖ dīcĕrĕ trīstĕ "vălē."

Īncŭbŭīt Bŏrĕās ābrēptăquĕ vēlă tĕtēndīt,15

iāmquĕ mĕūs lōngē ‖ Prōtĕsĭlāŭs ĕrāt.

Dūm pŏtŭī spēctārĕ vĭrūm, spēctārĕ iŭvābāt

sūmquĕ tŭōs ŏcŭlōs ‖ ūsquĕ sĕcūtă mĕīs.

Ūt tē nōn pŏtĕrām, pŏtĕrām tŭă vēlă vĭdērĕ,

vēlă dĭū vūltūs ‖ dētĭnŭērĕ mĕōs.20

Āt pōstquām nēc tē nēc vēlă fŭgācĭă vīdī,

ēt quōd spēctārēm, ‖ nīl nĭsĭ pōntŭs ĕrāt,

lūx quŏquĕ tēcum ăbĭīt, tĕnĕbrīsque ēxsānguĭs ŏbōrtīs

sūccĭdŭō dīcōr ‖ prōcŭŭrīssĕ gĕnū.

Vīx sŏcĕr Īphīclūs, vīx mē grāndaēvŭs Ăcāstūs,25

vīx mātēr gĕlĭdā ‖ maēstă rĕfēcĭt ăquā;

ōffĭcĭūm fēcērĕ pĭūm, sĕd ĭnūtĭlĕ nōbīs;

īndīgnōr mĭsĕraē ‖ nōn lĭcŭīssĕ mŏrī.

Ut rĕdĭīt ănĭmūs, părĭtēr rĕdĭērĕ dŏlōrēs;

pēctŏră lēgĭtĭmūs ‖ cāstă mŏmōrdĭt ămōr.30

Nēc mĭhĭ pēctēndōs cūra ēst praēbērĕ căpīllōs,

nēc lĭbĕt aūrātā ‖ cōrpŏră vēstĕ tĕgī.

Ūt quās pāmpĭnĕā tĕtĭgīssĕ Bĭcōrnĭgĕr hāstā

crēdĭtŭr, hūc īllūc, ‖ quā fŭrŏr ēgĭt, ĕō.

Cōnvĕnĭūnt mātrēs Phŷllēĭdĕs ēt mĭhĭ clāmānt:35

"īndŭĕ rēgālēs, ‖ Lāŏdămīă, sĭnūs."

Scīlĭcĕt īpsă gĕrām sătŭrātās mūrĭcĕ vēstēs,

bēllă sŭb Īlĭăcīs ‖ moēnĭbŭs īllĕ gĕrēt;

īpsă cŏmās pēctār, gălĕā căpŭt īllĕ prĕmātūr;

īpsă nŏvās vēstēs, ‖ dūră vĭr ārmă fĕrēt?40

Quā pōssūm, squālōrĕ tŭōs ĭmĭtātă lăbōrēs

dīcăr ĕt haēc bēllī ‖ tēmpŏră trīstĭs ăgām.

Dŷspărĭ Prīămĭdē, dāmnō fōrmōsĕ tŭōrūm,

tām sīs hōstĭs ĭnērs ‖ quām mălŭs hōspĕs ĕrās.

Aūt tē Taēnărĭaē făcĭēm cūlpāssĕ mărītaē,45

aūt īllī vēllēm ‖ dīsplĭcŭīssĕ tŭām.

Tū, quī prō rāptā nĭmĭūm, Mĕnĕlāĕ, lăbōrās,

eī mĭhĭ! quām mūltīs ‖ flēbĭlĭs ūltŏr ĕrīs!

Dī, prĕcŏr, ā nōbīs ōmēn rĕmŏvētĕ sĭnīstrūm

ēt sŭă dēt rĕdŭcī ‖ vīr mĕŭs ārmă Iŏvī.50

Sēd tĭmĕō, quŏtĭēns sŭbĭīt mĭsĕrābĭlĕ bēllūm;

mōrĕ nĭvīs lăcrĭmaē ‖ sōlĕ mădēntĭs ĕūnt.

Īlĭŏn ēt Tĕnĕdōs Sĭmŏīsque ēt Xānthŭs ĕt Īdē

nōmĭnă sūnt īpsō ‖ paēnĕ tĭmēndă sŏnō.

Nēc răpĕre aūsūrūs, nĭsĭ sī dēfēndĕrĕ pōssēt,55

hōspĕs ĕrāt; vīrēs ‖ nōvĕrăt īllĕ sŭās.

Vēnĕrăt, ūt fāma ēst, mūltō spēctābĭlĭs aūrō

quīquĕ sŭō Phrўgĭās ‖ cōrpŏrĕ fērrĕt ŏpēs,

clāssĕ vĭrīsquĕ pŏtēns, pēr quaē fĕră bēllă gĕrūntūr—

ēt sĕquĭtūr rēgnī ‖ pārs quŏtă quēmquĕ sŭī?60

hīs ĕgŏ tē, vīctām, cōnsōrs Lēdaēă gĕmēllīs,

sūspĭcŏr; haēc Dănăīs ‖ pōssĕ nŏcērĕ pŭtō.

Hēctŏră nēscĭŏ quēm tĭmĕō; Părĭs Hēctŏră dīxīt

fērrĕă sānguĭnĕā ‖ bēllă mŏvērĕ mănū.

Hēctŏră, quīsquĭs ĭs ēst, sī sūm tĭbĭ cāră, căvētō;65

sīgnātūm mĕmŏrī ‖ pēctŏrĕ nōmĕn hăbē.

Hūnc ŭbĭ vītārīs, ălĭōs vītārĕ mĕmēntō

ēt mūltōs īllīc ‖ Hēctŏrăs ēssĕ pŭtā

ēt făcĭto ūt dīcās, quŏtĭēns pūgnārĕ părābīs:

"pārcĕrĕ mē iūssīt ‖ Lāŏdămīă sĭbī."70

Sī cădĕre Ārgŏlĭcō fās ēst sūb mīlĭtĕ Troīām,

tē quŏquĕ nōn ūllūm ‖ vūlnŭs hăbēntĕ cădāt.

Pūgnĕt ĕt ādvērsōs tēndāt Mĕnĕlāŭs ĭn hōstīs;

hōstĭbŭs ē mĕdĭīs ‖ nūptă pĕtēndă vĭrōst.

Caūsă tŭa ēst dīspār; tū tāntūm vīvĕrĕ pūgnā75

īnquĕ pĭōs dŏmĭnaē ‖ pōssĕ rĕdīrĕ sĭnūs.

Pārcĭtĕ, Dārdănĭdaē, dē tōt, prĕcŏr, hōstĭbŭs ūnī,

nē mĕŭs ēx īllō ‖ cōrpŏrĕ sānguĭs ĕāt.

Nōn ēst quēm dĕcĕāt nūdō cōncūrrĕrĕ fērrō;

saēvăque ĭn ōppŏsĭtōs ‖ pēctŏră fērrĕ vĭrōs;80

fōrtĭŭs īllĕ pŏtēst mūltō, quām pūgnăt, ămārĕ;

bēllă gĕrānt ălĭī, ‖ Prōtĕsĭlāŭs ămēt.

Nūnc fătĕōr; vŏlŭī rĕvŏcāre ănĭmūsquĕ fĕrēbāt;

sūbstĭtĭt aūspĭcĭī ‖ līnguă tĭmōrĕ mălī.

Cūm fŏrĭbūs vēllēs ād Troīam ēxīrĕ pătērnīs,85

pēs tŭŭs ōffēnsō ‖ līmĭnĕ sīgnă dĕdīt;

ūt vīdi, īngĕmŭī tăcĭtōque īn pēctŏrĕ dīxī:

"sīgnă rĕvērsūrī ‖ sīnt, prĕcŏr, īstă vĭrī!"

Haēc tĭbĭ nūnc rĕfĕrō, nē sīs ănĭmōsŭs ĭn ārmīs.

Fāc mĕŭs īn vēntōs ‖ hīc tĭmŏr ōmnĭs ĕāt.90

Sōrs quŏquĕ nēscĭŏ quēm fātō dēsīgnăt ĭnīquō,

quī prīmūs Dănăūm ‖ Trōădă tāngăt hŭmūm;

īnfēlīx, quaē prīmă vĭrūm lūgēbĭt ădēmptūm!

Dī făcĭānt nē tū ‖ strēnŭŭs ēssĕ vĕlīs.

Īntēr mīllĕ rătēs tŭă sīt mīllēnsĭmă pūppīs95

iāmquĕ fătīgātās ‖ ūltĭmă vērsĕt ăquās.

Hōc quŏquĕ praēmŏnĕō, dē nāvĕ nŏvīssĭmŭs ēxī.

Nōn ēst, quō prŏpĕrēs, ‖ tērră pătērnă tĭbī.

Cūm vĕnĭēs, rēmōquĕ mŏvē vēlōquĕ cărīnām

Īnquĕ tŭō cĕlĕrēm ‖ lītŏrĕ sīstĕ grădūm.100

Sīvĕ lătēt Phoēbūs seū tērrīs āltĭŏr ēxstāt,

tū mĭhĭ lūcĕ dŏlōr, ‖ tū mĭhĭ nōctĕ vĕnīs,

nōctĕ tămēn quām lūcĕ măgīs; nōx grātă pŭēllīs.

Quārūm sūppŏsĭtūs ‖ cōllă lăcērtŭs hăbēt.

Aūcŭpŏr īn lēctō mēndācēs caēlĭbĕ sōmnōs;105

dūm cărĕō vērīs, ‖ gaūdĭă fālsă iŭvānt.

Sēd tŭă cūr nōbīs pāllēns ōccūrrĭt ĭmāgŏ?

Cūr vĕnĭt ā vōbīs ‖ mūltă quĕrēlă lătēns?

Ēxcŭtĭōr sōmnō sĭmŭlācrăquĕ nōctĭs ădōrō;

nūllă cărēt fūmō ‖ Thēssălĭs āră mĕō;110

tūră dămūs lăcrĭmāmquĕ sŭpēr, quā spārsă rĕlūcēt,

ūt sŏlĕt ādfūsō ‖ sūrgĕrĕ flāmmă mĕrō.

Quāndo ĕgŏ, tē rĕdŭcēm cŭpĭdīs āmplēxă lăcērtīs,

lānguĭdă laētĭtĭā ‖ sōlvăr ăb īpsă mĕā?

Quāndo ĕrĭt ūt lēctō mēcūm bĕnĕ iūnctŭs ĭn ūnō115

mīlĭtĭaē rĕfĕrās ‖ splēndĭdă fāctă tŭaē?

Quaē mĭhĭ dūm rĕfĕrēs, quāmvīs aūdīrĕ iŭvābīt,

mūltă tămēn căpĭēs ‖ ōscŭlă, mūltă dăbīs;

sēmpĕr ĭn hīs āptē nārrāntĭă vērbă rĕsīstūnt;

prōmptĭŏr ēst dūlcī ‖ līnguă rĕfēctă mŏrā.120

Sēd cūm Troīă sŭbīt, sŭbĕūnt vēntīquĕ frĕtūmquĕ,

spēs bŏnă sōllĭcĭtō ‖ vīctă tĭmōrĕ cădīt.

Hōc quŏquĕ, quōd vēntī prŏhĭbēnt ēxīrĕ cărīnās,

mē mŏvĕt; īnvītīs ‖ īrĕ părātĭs ăquīs.

Quīs vĕlĭt īn pătrĭām vēntō prŏhĭbēntĕ rĕvērtī?125

Ā pătrĭā pĕlăgō ‖ vēlă vĕtāntĕ dătīs!

Īpsĕ sŭām nōn praēbĕt ĭtēr Nēptūnŭs ăd ūrbēm.

Quō rŭĭtīs? vēstrās ‖ quīsquĕ rĕdītĕ dŏmōs.

Quō rŭĭtīs, Dănăī? vēntōs aūdītĕ vĕtāntīs.

Nōn sŭbĭtī cāsūs, ‖ nūmĭnĭs īstă mŏrāst.130

Quīd pĕtĭtūr tāntō nĭsĭ tūrpĭs ădūltĕră bēllō?

Dūm lĭcĕt, Īnăchĭaē ‖ vērtĭtĕ vēlă rătēs.

Sēd quĭd ăgō? rĕvŏcō? rĕvŏcāmĭnĭs ōmĕn ăbēstō,

blāndăquĕ cōmpŏsĭtās ‖ aūră sĕcūndĕt ăquās!

Trōăsĭn īnvĭdĕō, quaē sī lăcrĭmōsă sŭōrūm135

fūnĕră cōnspĭcĭēnt, ‖ nēc prŏcŭl hōstĭs ĕrīt;

īpsă sŭīs mănĭbūs fōrtī nŏvă nūptă mărītō

īmpōnēt gălĕām ‖ Dārdănăque ārmă dăbīt;

ārmă dăbīt, dūmque ārmă dăbīt, sĭmŭl ōscŭlă sūmēt

(hōc gĕnŭs ōffĭcĭī ‖ dūlcĕ dŭōbŭs ĕrīt).140

Prōdūcētquĕ vĭrūm, dăbĭt ēt māndātă rĕvērtī

ēt dīcēt "rĕfĕrās ‖ īstă făc ārmă Iŏvī!"

Īllĕ fĕrēns dŏmĭnaē māndātă rĕcēntĭă sēcūm

pūgnābīt caūtē ‖ rēspĭcĭētquĕ dŏmūm;

ēxŭĕt haēc rĕdŭcī clĭpĕūm gălĕāmquĕ rĕsōlvēt145

ēxcĭpĭētquĕ sŭō ‖ cōrpŏră lāssă sĭnū.

Nōs sŭmŭs īncērtaē, nōs ānxĭŭs ōmnĭă cōgīt,

quaē pōssūnt fĭĕrī, ‖ fāctă pŭtārĕ tĭmōr.

Dūm tămĕn ārmă gĕrēs dīvērsō mīlĕs ĭn ōrbĕ,

quaē rĕfĕrāt vūltūs ‖ ēst mĭhĭ cēră tŭōs;150

īllī blāndĭtĭās, īllī tĭbĭ dēbĭtă vērbă

dīcĭmŭs, āmplēxūs ‖ āccĭpĭt īllă mĕōs.

Crēdĕ mĭhī, plūs ēst quām quōd vĭdĕātŭr, ĭmāgŏ;

āddĕ sŏnūm cēraē, ‖ Prōtĕsĭlāŭs ĕrīt.

Hānc spēctō tĕnĕōquĕ sĭnū prō cōniŭgĕ vērō155

ēt, tāmquām pōssīt ‖ vērbă rĕfērrĕ, quĕrōr.

Pēr rĕdĭtūs cōrpūsquĕ tŭūm, mĕă nūmĭnă, iūrō

pērquĕ părēs ănĭmī ‖ cōniŭgĭīquĕ făcēs

pērquĕ, quŏd ūt vĭdĕām cānīs ālbērĕ căpīllīs,

mōx tūtūm pōssīs ‖ īpsĕ rĕfērrĕ, căpūt,160

mē tĭbĭ vēntūrām cŏmĭtēm, quōcūmquĕ vŏcārīs,

sīvĕ- quŏd heū! tĭmĕō, ‖ sīvĕ sŭpērstĕs ĕrīs.

Ūltĭmă māndātō claūdētŭr ĕpīstŭlă pārvō.

Sī tĭbĭ cūră mĕī, ‖ sīt tĭbĭ cūră tŭī.

[Mittit et optat amans, quo mittitur, ire salutem

Haemonis Haemonio Laodamia viro].

Aulide te fama est vento retinente morari;

a me cum fugeres, hic ubi ventus erat?

5Tum freta debuerant vestris obsistere remis;

illud erat saevis utile tempus aquis.

Oscula plura viro mandataque plura dedissem,

et sunt quae volvi dicere multa tibi.

Raptus es hinc praeceps, et qui tua vela vocaret,

10quem cuperent nautae, non ego, ventus erat.

Ventus erat nautis aptus, non aptus amanti.

Solvor ab amplexu, Protesilaë, tuo,

linguaque mandantis verba imperfecta reliquit;

vix illud potui dicere triste "vale."

15Incubuit Boreas abreptaque vela tetendit,

iamque meus longe Protesilaus erat.

Dum potui spectare virum, spectare iuvabat

sumque tuos oculos usque secuta meis.

Ut te non poteram, poteram tua vela videre,

20vela diu vultus detinuere meos.

At postquam nec te nec vela fugacia vidi,

et quod spectarem, nil nisi pontus erat,

lux quoque tecum abiit, tenebrisque exsanguis obortis

succiduo dicor procubuisse genu.

25Vix socer Iphiclus, vix me grandaevus Acastus,

vix mater gelida maesta refecit aqua;

officium fecere pium, sed inutile nobis;

indignor miserae non licuisse mori.

Ut rediit animus, pariter rediere dolores;

30pectora legitimus casta momordit amor.

Nec mihi pectendos cura est praebere capillos,

nec libet aurata corpora veste tegi.

Ut quas pampinea tetigisse Bicorniger hasta

creditur, huc illuc, qua furor egit, eo.

35Conveniunt matres Phylleides et mihi clamant:

"indue regales, Laodamia, sinus."

Scilicet ipsa geram saturatas murice vestes,

bella sub Iliacis moenibus ille geret;

ipsa comas pectar, galea caput ille prematur;

40ipsa novas vestes, dura vir arma feret?

Qua possum, squalore tuos imitata labores

dicar et haec belli tempora tristis agam.

Dyspari Priamide, damno formose tuorum,

tam sis hostis iners quam malus hospes eras.

45Aut te Taenariae faciem culpasse maritae,

aut illi vellem displicuisse tuam.

Tu, qui pro rapta nimium, Menelaë, laboras,

ei mihi! quam multis flebilis ultor eris!

Di, precor, a nobis omen removete sinistrum

50et sua det reduci vir meus arma Iovi.

Sed timeo, quotiens subiit miserabile bellum;

more nivis lacrimae sole madentis eunt.

Ilion et Tenedos Simoisque et Xanthus et Ide

nomina sunt ipso paene timenda sono.

55Nec rapere ausurus, nisi si defendere posset,

hospes erat; vires noverat ille suas.

Venerat, ut fama est, multo spectabilis auro

quique suo Phrygias corpore ferret opes,

classe virisque potens, per quae fera bella geruntur—

60et sequitur regni pars quota quemque sui?

his ego te, victam, consors Ledaea gemellis,

suspicor; haec Danais posse nocere puto.

Hectora nescio quem timeo; Paris Hectora dixit

ferrea sanguinea bella movere manu.

65Hectora, quisquis is est, si sum tibi cara, caveto;

signatum memori pectore nomen habe.

Hunc ubi vitaris, alios vitare memento

et multos illic Hectoras esse puta

et facito ut dicas, quotiens pugnare parabis:

70"parcere me iussit Laodamia sibi."

Si cadere Argolico fas est sub milite Troiam,

te quoque non ullum vulnus habente cadat.

Pugnet et adversos tendat Menelaus in hostis;

hostibus e mediis nupta petenda virost.

75Causa tua est dispar; tu tantum vivere pugna

inque pios dominae posse redire sinus.

Parcite, Dardanidae, de tot, precor, hostibus uni,

ne meus ex illo corpore sanguis eat.

Non est quem deceat nudo concurrere ferro;

80saevaque in oppositos pectora ferre viros;

fortius ille potest multo, quam pugnat, amare;

bella gerant alii, Protesilaus amet.

Nunc fateor; volvi revocare animusque ferebat;

substitit auspicii lingua timore mali.

85Cum foribus velles ad Troiam exire paternis,

pes tuus offenso limine signa dedit;

ut vidi, ingemui tacitoque in pectore dixi:

"signa reversuri sint, precor, ista viri!"

Haec tibi nunc refero, ne sis animosus in armis.

90Fac meus in ventos hic timor omnis eat.

Sors quoque nescio quem fato designat iniquo,

qui primus Danaum Troada tangat humum;

infelix, quae prima virum lugebit ademptum!

Di faciant ne tu strenvus esse velis.

95Inter mille rates tua sit millensima puppis

iamque fatigatas ultima verset aquas.

Hoc quoque praemoneo, de nave novissimus exi.

Non est, quo properes, terra paterna tibi.

Cum venies, remoque move veloque carinam

100Inque tuo celerem litore siste gradum.

Sive latet Phoebus seu terris altior exstat,

tu mihi luce dolor, tu mihi nocte venis,

nocte tamen quam luce magis; nox grata puellis.

Quarum suppositus colla lacertus habet.

105Aucupor in lecto mendaces caelibe somnos;

dum careo veris, gaudia falsa iuvant.

Sed tua cur nobis pallens occurrit imago?

Cur venit a vobis multa querela latens?

Excutior somno simulacraque noctis adoro;

110nulla caret fumo Thessalis ara meo;

tura damus lacrimamque super, qua sparsa relucet,

ut solet adfuso surgere flamma mero.

Quando ego, te reducem cupidis amplexa lacertis,

languida laetitia solvar ab ipsa mea?

115Quando erit ut lecto mecum bene iunctus in uno

militiae referas splendida facta tuae?

Quae mihi dum referes, quamuis audire iuvabit,

multa tamen capies oscula, multa dabis;

semper in his apte narrantia verba resistunt;

120promptior est dulci lingua refecta mora.

Sed cum Troia subit, subeunt ventique fretumque,

spes bona sollicito victa timore cadit.

Hoc quoque, quod venti prohibent exire carinas,

me movet; invitis ire paratis aquis.

125Quis velit in patriam vento prohibente reverti?

A patria pelago vela vetante datis!

Ipse suam non praebet iter Neptunus ad urbem.

Quo ruitis? vestras quisque redite domos.

Quo ruitis, Danai? ventos audite vetantis.

130Non subiti casus, numinis ista morast.

Quid petitur tanto nisi turpis adultera bello?

Dum licet, Inachiae vertite vela rates.

Sed quid ago? revoco? revocaminis omen abesto,

blandaque compositas aura secundet aquas!

135Troasin invideo, quae si lacrimosa suorum

funera conspicient, nec procul hostis erit;

ipsa suis manibus forti nova nupta marito

imponet galeam Dardanaque arma dabit;

arma dabit, dumque arma dabit, simul oscula sumet

140(hoc genus officii dulce duobus erit).

Producetque virum, dabit et mandata reverti

et dicet "referas ista fac arma Iovi!"

Ille ferens dominae mandata recentia secum

pugnabit caute respicietque domum;

145exuet haec reduci clipeum galeamque resolvet

excipietque suo corpora lassa sinu.

Nos sumus incertae, nos anxius omnia cogit,

quae possunt fieri, facta putare timor.

Dum tamen arma geres diverso miles in orbe,

150quae referat vultus est mihi cera tuos;

illi blanditias, illi tibi debita verba

dicimus, amplexus accipit illa meos.

Crede mihi, plus est quam quod videatur, imago;

adde sonum cerae, Protesilaus erit.

155Hanc specto teneoque sinu pro coniuge vero

et, tamquam possit verba referre, queror.

Per reditus corpusque tuum, mea numina, iuro

perque pares animi coniugiique faces

perque, quod ut videam canis albere capillis,

160mox tutum possis ipse referre, caput,

me tibi venturam comitem, quocumque vocaris,

sive- quod heu! timeo, sive superstes eris.

Ultima mandato claudetur epistula parvo.

Si tibi cura mei, sit tibi cura tui.