Nec tamen, haec cum sint hominumque boumque labores

versando terram experti, nihil improbus anser

Strymoniaeque grues et amaris intiba fibris

officiunt, aut umbra nocet. Pater ipse colendi

haud facilem esse viam voluit, primusque per artem

movit agros, curis acuens mortalia corda,

nec torpere gravi passus sua regna veterno.

Ante Iovem nulli subigebant arva coloni;

ne signare quidem aut partiri limite campum

fas erat: in medium quaerebant, ipsaque tellus

omnia liberius nullo poscente ferebat.

Ille malum virus serpentibus addidit atris,

praedarique lupos iussit, pontumque moveri,

mellaque decussit foliis, ignemque removit,

et passim rivis currentia vina repressit,

ut varias usus meditando extunderet artes

paulatim, et sulcis frumenti quaereret herbam,

et silicis venis abstrusum excuderet ignem.

Tunc alnos primum fluvii sensere cavatas;

navita tum stellis numeros et nomina fecit,

Pleiadas, Hyadas claramque Lycaonis Arcton;

tum laqueis captare feras et fallere visco

inventum, et magnos canibus circumdare saltus;

atque alius latum funda iam verberat amnem

alta petens, pelagoque alius trahit umida lina;

tum ferri rigor atque argutae lamina serrae

(nam primi cuneis scindebant fissile lignum);

tum variae venere artes. Labor omnia vicit

improbus et duris urgens in rebus egestas.

Prima Ceres ferro mortales vertere terram

instituit, cum iam glandes atque arbuta sacrae

deficerent silvae, et victum Dodona negaret.

Mox et frumentis labor additus, ut mala culmos

esset robigo, segnisque horreret in arvis

carduus: intereunt segetes, subit aspera silva,

lappaeque tribolique, interque nitentia culta

infelix lolium et steriles dominantur avenae.

Quod nisi et assiduis herbam insectabere rastris,

et sonitu terrebis aves, et ruris opaci

falce premes umbram, votisque vocaveris imbrem,

heu, magnum alterius frustra spectabis acervum,

concussaque famem in silvis solabere quercu.